1.1.

4 ZAMAN PENJAJAHAN

PORTUGIS, BELANDA,
INGGERIS DAN JEPUN
 IMPERIALISME BARAT DI ASIA TENGGARA

 Imperialisme merupakan dasar sesebuah negara meluaskan

pengaruh dan wilayahnya dengan menjajah negara lain untuk

kepentingan tertentu.
 Imperialisme moden bermula sejak abad ke-15 apabila kuasa-
kuasa Barat menguasai wilayah-wilayah di Amerika Latin, Afrika
dan Asia. Portugal, Sepanyol, Belanda, Britain, Perancis dan
Amerika Syarikat merupakan antara kuasa Barat yang terlibat
dengan imperialisme di Asia Tenggara.
 Portugal mendahului kuasa Barat yang lain apabila berjaya
menawan Melaka pada tahun 1511.
 Sambungan…

Pada awalnya, imperialisme Barat berlaku secara tidak

langsung dan bertujuan untuk menguasai kepentingan

perdagangan rempah sahaja.
Namun, apabila Revolusi perindustrian tercetus di

Eropah, persaingan antara kuasa Barat menjadi semakin

sengit.
Menjelang tahun 1914, seluruh Asia Tenggara kecuali

Thailand telah dikuasai sepenuhnya oleh imperialis

Barat.
 FAKTOR-FAKTOR PENJAJAHAN KUASA BARAT

Ekonomi - memonopoli perdagangan rempah.

Keagamaan - perang salib

 Perluasan Kuasa - menunjukkan pengaruh seperti Portugis,

Belanda dan Sepanyol.

Galakkan - sokongan moral dan kewangan daripada Raja

Portugis.
Bahan Mentah - Revolusi Perindustrian di Eropah

 Sistem pengangkutan yang lebih moden - Kapal-kapal

Berkuasa Wap (lebih laju).

 sambungan

 Persaingan kuasa-kuasa Barat - Britain, Amerika,

Belanda, Portugal, Perancis dan Sepanyol.

 Menyebarkan tamadun khususnya orang British dan

Belanda - memandu masyarakat Timur kepada kehidupan

yang lebih sejahtera dan menganggap orang Timur tidak
bertamadun dan ketinggalan.
Revolusi Perindustrian - mengelakkan lambakan
barangan maka negara Timur berpotensi sebagai pasaran
baru untuk memasarkan produk-produk tersebut.
 PENJAJAHAN PORTUGIS
Tujuan untuk menguasai perdagangan dan
mengembangkan agama Kristian.
Tertumpu di Melaka dari tahun 1511 hingga 1641 iaitu
selama 130 tahun.
Kesan utama kewujudan adalah kewujudan masyarakat
Serani hasil daripada perkahwinan campur.
Memperkenalkan sistem tulisan rumi.
Wujud perkataan pinjaman – jendela, almari, garfu, tuala,
palsu.
Kejatuhan Melaka membawa kemunculan Kerajaan
Melayu-Riau.
Peristiwa penaklukan Portugis di Melaka :
 1460 : Portugis berjaya menjelajah pantai barat Afrika.
 1488 : Bartholomew Diaz berjaya membuat pelayaran
hingga ke Tanjung Harapan di benua Afrika.
 1498 : Vasco Da Gama membuat pelayaran di Calicut,
India.
 1503 :Portugis membina sebuah petempatan perdagangan
di Cochin.
 1509 : Alfonso d’ Albuquerque dilantik sebagai Wizurai
Portugis di India. Beliau mengutuskan rombongan
ke Melaka yang diketuai oleh Lopez de Sequiera.
 1510 : Portugis telah menakluk Goa, India dan membina
 pusat pentadbiran di wilayah timur.
 1511 : Portugis menakluki Melaka.
 PENJAJAHAN BELANDA
Belanda menubuhkan syarikat Hindia Timur Belanda (VOC) tahun 1602

untuk menguasai perdagangan rempah di Kepulauan Melayu.

Pusat utama ialah di Betawi (Jakarta).

Belanda cuba menguasai perdagangan kain di India dan bijih timah di

Negeri-Negeri Melayu.
1641 – Belanda menyerang Portugis di Melaka dengan bantuan

Kerajaan Melayu Johor.

Belanda menyekat kapal dagang supaya berdagang di Betawi.

Penjajahan Belanda berakhir dengan Perjanjian Inggeris-Belanda

(Perjanjian London) pada tahun 1824.

 PENJAJAHAN INGGERIS
 
Dalam menjelaskan penjajahan Inggeris di negara kita, khususnya
dalam kurun ke-19, perkara-perkara yang lebih menjadi tumpuan
ialah:

1. Pembukaan Singapura dan Pulau Pinang

2. Perjanjian Inggeris-Belanda 1824
3. Penubuhan dan pemindahan kuasa negeri-negeri selat
4. Perkembangan perusahaan bijih timah
5. Pertambahan bilangan penduduk cina
6. Gerakan campur tangan di negeri-negeri melayu yang
bermula pada tahun 1874
7. Kemajuan pentadbiran Inggeris
8. Pengenalan sistem residen
9. Pembentukan negeri-negeri melayu bersekutu pada 1986
10. Pembukaan ladang getah.
 Kedatangan Inggeris
1786 : Francis Light menduduki Pulau Pinang.
1819 : Stamford Raffles menduduki Singapura selepas
membuat perjanjian dengan Temenggung Abdul
Rahman, Johor.
 Perjanjian tersebut telah menimbulkan kemarahan
Belanda.
 Wujud persaingan Inggeris di Singapura dengan
Belanda di Melaka.
 Satu rundingan dicapai dengan termeterainya
Perjanjian Inggeris-Belanda pada 17 Mac 1824.
 Perjanjian Inggeris-Belanda 1824

Belanda menyerahkan kepentingannya di India dan Melaka

kepada Inggeris.
British menyerahkan kepentingannya di Bangkahulu dan

kawasan SHTI di Sumatera kepada Belanda.

Belanda menarik balik bantahannya terhadap pendudukan

Inggeris di Singapura.
British tidak dibenarkan meluaskan pengaruhnya ke Pulau

Karimun dan pulau-pulau di selatan.

 sambungan

Belanda tidak akan campur tangan di Tanah Melayu

dan membuat sebarang perjanjian dengan pemerintah

tempatan.
British tidak akan campur tangan atau membuat

sebarang perjanjian dengan kawasan Sumatera, Pulau

Karimun, Kepulauan Riau-Lingga dan mana-mana pulau
di selatan Singapura.
 sambungan

Akan bekerjasama dalam soal perdagangan dan

menghapuskan kegiatan lanun.
Jika mana-mana pihak berundur, maka hak tersebut akan

jatuh ke tangan pihak yang satu lagi.

Pemerintah tempatan dibenarkan membuat hubungan
dengan kedua-dua kuasa atau sesama pemerintah tempatan.
Belanda membayar hutang kepada Inggeris sebanyak 100,

000 paun (Sepanyol) iaitu hutang Perang Napoleon.

 Kesan Perjanjian Inggeris-Belanda

•Kepulauan Melayu terbahagi kepada dua lingkungan

pengaruh dan Selat Melaka dijadikan sempadan utama.
•Perpecahan Empayar Johor-Riau apabila Singapura dan
Johor jatuh ke tangan British manakala Riau jatuh ke
tangan Belanda.
•Persaingan kuasa antara British dengan Belanda semakin
hebat terutama selepas perkembangan pelabuhan bebas di
Singapura.
 Negeri-negeri Selat

•N e g e r i - n e g e r i s e l a t a d a l a h t e r d i r i d a r i p a d a s i n g a p u r a ,

melaka dan pulau pinang. Negeri-negeri ini disatukan

pada tahun 1826 dan pulau pinang menjadi ibu negeri
ya n g p e r t a m a & d i ku a s a i o l e h s e o ra n g g a b e n o r.

•Pa d a 1 april 1867, pentadbiran negeri-negeri selat

d i p i n d a h k a n d a r i c a l c u t t a d i i n d i a ke p e j a b a t t a n a h
j a j a h a n d i l o n d o n , d a n d e n g a n s e c a ra l a n g s u n g n e g e r i -
n e g e r i s e l a t t e l a h d i i s yh t i h a r k a n s e b a g a i t a n a h j a j a h a n
inggeris.
 sambungan
• Pemindahan pentadbiran ini sebenarnya memberikan kesan

yang agak nyata kepada perkembangan sejarah tanah air

antaranya:

1. Pentadbiran negeri-negeri selat semakin lebih cekap

2. Pertanian niaga (seperti lada hitam, gambir, buah pala,

cengkih dan tebu) di kawasan ini semakin berkembang
pesat,

3. Kegiatan lanun dapat dihapuskan

4. British mula menunjukkan minat ke atas negeri-negeri
Melayu.
PERLUASAN KUASA INGGERIS DI TANAH MELAYU

1786 : Francis Light menduduki Pulau Pinang.

1819 : Stamford Raffles menduduki Singapura.
1824 : Perjanjian Inggeris Belanda yang mengesahkan
pendudukan Inggeris di Tanah Melayu. Inggeris
mendapat Melaka melalui perjanjian ini.
1825 : Persetiaan awal Kapten Henry Burney dengan Siam
bagi menyekat pengaruh Siam di Perak dan
Selangor.
1826 : Perjanjian Burney ditandatangani antara Inggeris
dengan Siam.
1826 : Pulau Pinang, Singapura dan Melaka disatukan di
bawah Negeri-Negeri Selat (NNS).
 1841 : James Brooke mengambil Sarawak.
 1874 : Perjanjian Pangkor dan campur tangan Inggeris di Perak.
 1874 : Campur tangan Inggeris di Selangor.
 1874 : Campur tangan Inggeris di Sungai Ujong.
 1875 : Brunei menyerahkan Sabah kepada British.
 1888 : Campur tangan Inggeris di Pahang.
 1896 : Perak, Selangor, Negeri Sembilan dan Pahang disatukan
membentuk Negeri-Negeri Melayu Bersekutu (NNMB).
 1909 : Perjanjian Bangkok ditandatangani di mana Siam
menyerahkan Kedah, Perlis, Kelantan dan Terengganu

kepada Inggeris dan membentuk Negeri-Negeri Melayu

Tidak Bersekutu.
 1914 : Johor menerima Penasihat British yang pertama.
Campur tangan Inggeris di Negeri-Negeri Melayu,
Sabah dan Sarawak

• Pada peringkat awal iaitu sebelum 1873, kerajaan Inggeris tidak

mempunyai dasar campur tangan dalam hal-ehwal negeri-negeri
Melayu di Semenanjung Tanah Melayu.

• Namun demikian, sebelum tahun tersebut terdapat beberapa kes di

mana Inggeris secara tidak langsung campur tangan dalam urusan
negeri-negeri Melayu.

• Di antaranya ialah di dalam pertikaian Raja Ali dan Temenggong

Ibrahim di Johor di pertengahan abad ke-19, Perang Naning 1831, dan
masalah Perak dan Selangor diantara tahun 1860-1870an.
 sambungan

Pada bulan September 1873 Lord Kimberley, Setiausaha

Pejabat Tanah jajahan, mengambil keputusan untuk

mempunyai dasar campur tangan dalam hal ehwal
negeri-negeri Melayu.

Sebelum itu, Inggeris pernah campur tangan di Sarawak

sahaja
 SISTEM RESIDEN
Pelaksanaan

Bermula dengan Perjanjian Pangkor pada 20 Januari 1874.

Sistem Residen bererti pemerintahan British secara tidak

langsung dan pengawasan penjajah Inggeris dilaksanakan

melalui institusi politik yang sedia ada, yang dipelihara dan
dipergunakannya.
Matlamat utama ialah untuk menegakkan keamanan
melalui undang-undang, mewujudkan sistem pentadbiran
awam dan pungutan cukai yang sistematik serta memajukan
ekonomi melalui eksploitasi sumber asli yang ada.
 sambungan

Residen bertanggungjawab menasihati sultan/raja-raja

Melayu dalam hal ehwal pentadbiran negeri kecuali hal

ehwal agama Islam dan adat istiadat Melayu.
Residen akan menerima arahan dari Kerajaan Inggeris

dan bukannya dari Sultan atau Raja-Raja Melayu.

Majlis Mesyuarat Negeri telah ditubuhkan untuk
membincangkan hal ehwal pentadbiran dan masalah
orang-orang Melayu.
 SISTEM RESIDEN
TARIKH NEGERI RESIDEN

NOV 1874 PERAK J.W.W. BIRCH

OGOS 1874 SELANGOR J.G.DAVIDSON

1874 SUNGAI UJONG W.I TATHAM

1888 PAHANG J.P RODGER

1895 N.SEMBILAN MARTIN LISTER

 KELEMAHAN SISTEM RESIDEN
Arahan kepada Residen adalah dari Inggeris bukannya
dari Raja.
Gaji dibayar oleh Negeri-Negeri Melayu dan bukannya
dari Inggeris.
Tiada panduan atau peraturan khusus untuk Residen
menjalankan tugasnya.
Residen tidak mendapat bantuan kewangan dan
ketenteraan dari Inggeris.
Perhubungan dengan Gabenor NNS adalah jauh dan
menyebabkan kuasa Residen tidak dapat dikawal.
Residen mengubah sistem pemerintahan tradisi.
Sultan tidak mahu menerima nasihat Residen.
 sambungan
Residen memerintah mengikut cara tersendiri dengan
pengetahuan tentang Negeri-Negeri Melayu yang
terbatas.
Residen tidak memahami dan menghormati adat
resam, sikap, pandangan hidup dan sistem sosial orang
Melayu.
Residen tidak pandai menjaga perasaan dan kedudukan
Sultan serta para pembesar tempatan.
Kedaulatan Negeri-Negeri Melayu terpadam dengan
perlaksanaan Sistem Residen.
Wujud ketidakseimbangan dalam pembangunan di
Negeri-Negeri Melayu.
 NEGERI-NEGERI MELAYU TIDAK BERSEKUTU

Pembentukan
Negeri-Negeri Melayu Tidak Bersekutu (NNMTB)
terbentuk melalui Perjanjian Bangkok pada 10 Mac
1909.
Perlis, Kedah, Kelantan dan Terengganu disatukan di
bawah satu bumbung pentadbiran.
Seorang penasihat Inggeris dilantik di setiap negeri
tersebut.
NNMTB telah diletakkan di bawah kawalan Pesuruhjaya
Tinggi.
Pada tahun 1914, Johor menerima penasihat Inggeris dan
diserapkan ke dalam NNMTB.
 sambungan

Sultan di NNMTB diberikan kebebasan yang luas dalam

pentadbiran dan penasihat Inggeris bertindak sebagai

penasihat semata-mata.
Segala urusan berkaitan dengan hal ehwal pentadbiran

dilaksanakan oleh pembesar tempatan.

Majlis Mesyuarat Negeri telah ditubuhkan yang
berfungsi sebagai majlis penasihat.
 PENGENALAN SISTEM RESIDEN
Sistem Tahun pengenalan Negeri-negeri terbabit

Negeri-negeri Selat (NNS) 1826 Pulau Pinang, Singapura

dan Melaka

Sistem Residen 1874-1888 Perak Selangor, Negeri

Sembilan dan Melaka

Negeri-negeri Melayu Bersekutu 1896 Perak, Selangor, Negeri

(NNMB) Sembilan dan Pahang

Negeri-negeri Melayu Tidak 1909-1919 Perlis, Kedah, Kelantan,

Bersukutu (NNMTB) Terengganu dan Johor

Disentralisasi 1920-an Semua negeri di

Semenanjung Tanah
Melayu
DASAR DESENTRALISASI KUASA (PENGAGIHAN KUASA BERPUSAT)

Dasar ini dilaksanakan di NNMB kesan dari pemusatan

kuasa di tangan Residen Jeneral.

Ia membawa maksud, kuasa utama pentadbiran,
kewangan dan perkhidmatan yang sebelum ini dikuasai
oleh kerajaan pusat diagihkan kepada kerajaan negeri.
Bertujuan untuk menarik minat NNMTB menyertai

NNMB bagi membentuk Persekutuan Tanah Melayu

dengan sistem yang lebih menarik.
 SAMBUNGAN

Pengagihan kuasa ini dijalankan secara berperingkat-

peringkat antara tahun 1920-an hingga 1930-an.

Dengan itu, kuasa sultan/raja, Majlis Mesyuarat Negeri

dan Residen telah dikembalikan.

Kuasa-kuasa penting masih dipegang oleh Kerajaan Pusat.

Sistem ini kekal sehingga tercetusnya P.Dunia II.

 PENJAJAHAN JEPUN
 Sejak gerakan 'pemulihan meiji' dilancarkan oleh
m a h a r a j a j e p u n i a i t u m a h a ra j a m i k a d o m e i j i p a d a
t a h u n 1 8 6 8 d a n s e j a k t e rc e t u s nya p e ra n g d u n i a
ke d u a , j e p u n t e l a h m u n c u l s e b a g a i s e b u a h n e g a ra
a s i a ya n g t e r k u a t .
 N e ga r a j e p u n j u g a m e m p u nya i a n g k a t a n t e n t e r a ya n g

terkuat di timur jauh.

 Jepun mula-mula memperluaskan k u a s a nya pada
tahun 1859 apabila.....
 SAMBUNGAN
 Memenangi peperangan di antara China-Jepun yang
pertama.

 Jepun berjaya pula menewaskan tentera Rusia di dalam

perang Rusia-Jepun pada tahun 1905 yang telah menaikkan
namanya sebagai sebuah kuasa yang besar.

 Seterusnya, pada tahun 1910, Jepun berjaya menakluk Korea

 Manchuria pada tahun 1932

 Pada tahun 1937, Jepun berjaya lagi menewaskan negara

 SAMBUNGAN
• Semua peristiwa-peristiwa peperangan tersebut adalah
merupakan rentetan bagi bermulanya Perang Dunia Kedua
yang telah menggoncang dunia terutamanya di Asia Tenggara.

• Pada ketika itu, kuasa-kuasa besar di dunia iaitu Jerman,

Itali dan Jepun telah membentuk Kuasa-kuasa Paksi.

• Perang besar di Eropah telah bermula sejurus selepas

Perdana Menteri Britain pada ketika itu di mana telah

mengisytiharkan perang ke atas Jerman pada 3 September
1939.
 SAMBUNGAN
 Kuasa-kuasa britain dan perancis telah bersekutu untuk

menentang kuasa jerman yang menyebabkan kawasan jajahan

britain dan perancis di asia tenggara tidak dapat di kawal dan
di pertahankan.

 Jepun telah mengambil peluang keemasan ini untuk

meluaskan kuasanya di negeri-negeri di asia tenggara.

 Tambahan pula, pada ketika itu amerika syarikat telah

mengenakan sekatan ekonomi ke atas jepun kerana keenggananya

berundur daripada china.
 SAMBUNGAN

 Kekurangan bahan mentah telah mendorong Jepun untuk

menakluk kawasan baru yang kaya dengan bahan-bahan

mentah seperti di Asia Tenggara.

 Maka, setelah tercetusnya peperangan di antara Jerman,

Perancis dan Britain, Jepun pun memulakan serangannya ke

atas Asia Tenggara.
ZAMAN PENDUDUKAN JEPUN DI TANAH MELAYU
TARIKH TEMPAT
8 Disember 1941 Jepun menyerang Pearl Harbour, Aleutians,
Midway, Guam, Filipina dan Hong Kong.

8 Disember 1941 Jepun mendarat di Kota Bharu, Kelantan.

16 Disember 1941 Jepun berjaya menguasai Sarawak.

11 Januari 1942 Jepun berjaya menawan Kuala Lumpur.

13 Januari 1942 Jepun berjaya menguasai Sabah.

15 Februari 1942 Seluruh Tanah Melayu, Singapura, sabah dan

Sarawak jatuh ke tangan Jepun.

12 September 1945 Berakhirnya pendudukan Jepun di Tanah

Melayu.
 DASAR PENTADBIRAN JEPUN DI TANAH MELAYU
Dasar
Pentadbiran Ciri-ciri

a. Sultan tidak lagi menjadi pemerintah negeri

b. Sultan hanya menjadi ketua agama Islam dan adat istiadat
Melayu
Politik c. Tanah Melayu dijadikan sebagai tanah jajahan Jepun
d. Majlis Agama Islam hanya ditubuhkan apabila Jepun hampir
kalah

a. Ekonomi tanah Melayu dieksplotasi untuk kegiatan

perindustrian dan membiayai peperangan
b. Mata wang Jepun diperkenalkan (daun pisang)
c. Pengenalan dasar ekonomi kawalan
d. Ekonomi sara diri untuk pengeluaran makanan harian
Ekonomi digiatkan
e. Catuan makanan dilaksanakan untuk mengatasi kekurangan
bahan keperluan harian
f. Layanan istimewa diberikan kepada 'Kaisha' (syarikat Jepun)
 DASAR PENTADBIRAN JEPUN DI TANAH MELAYU
Dasar
Pentadbiran Ciri-ciri
a. Pengaruh Barat dan Cina dihapuskan. Sekolah Inggeris dan
Cina ditutup bagi menhapuskan pengaruh Barat
b. Kesetiaan kepada Jepun
- Kesetiaan penduduk tanah melayu ditumpu kepada maharaja
- Kimigayo (lagu kebangsaan Jepun) dinyayikan pada setiap pagi
disekolah
a. Galakan budaya Jepun apabila Nippon-Go (bahasa Jepun)
menjadi bahasa pengatar di sekolah
Pen b. Cuti sempena hari-hari perayaan negara Jepun diperkenalkan
jepunan & c. Orang melayu dilayan baik untuk mendapatkan kerjasama
Sosial mereka bagi meneruskan pemerintahan
d. Orang Cina dilayan dengan kasar kerana menyokong kerajaan
China dalam perang China-Jepun
e. Orang India dilayan baik kerana Jepun inginkan kerjasama
bagi mengusir British di India.
 KESAN PENJAJAHAN JEPUN
Orang-orang Cina ditindas teruk dan lari ke hutan.
Orang Melayu dan India menjadi buruh paksa.
Berlaku permusuhan antara orang Melayu dengan orang
Cina.
Sistem pendidikan Jepun diperkenalkan.
Wujud kesedaran politik pada penduduk Tanah Melayu.
Muncul pelbagai pertubuhan seperti KRIS, MPAJA, PUTERA.
Parti Komunis Malaya (PKM) muncul sebagai parti terkuat
selepas penjajahan Jepun.
Ekonomi Tanah Melayu merosot teruk.
Penduduk Tanah Melayu dilanda pelbagai penyakit akibat
kekurangan nutrisi dan bekalan ubat-ubatan.
 KEKALAHAN JEPUN
• Menjelang tahun 1945, tentera bersekutu mendesak Jepun
supaya menyerah diri tetapi mereka enggan.

• Tentera Bersekutu kemudiannya telah menggugurkan bom

atom di Hiroshima pada 8 ogos 1945 dan kemudiannya di
Nagasaki pada 9 Ogos 1945.

• Kejadian ini telah menyebabkan Jepun terpaksa menyerah

kalah tanpa syarat pada 15 Ogos 1945.

• Jeneral Seshiro Itagaki, ketua tentera Jepun di Tanah Melayu

menandatangani dokumen menyerah kalah kepada tentera
Bersekutu di Kuala Lumpur.
 SAMBUNGAN
• Di Wilayah Borneo pula, pemerintah tertinggi tentera
Jepun ke-37, Masao Baba telah menyerah kalah pada
10 September 1945 di Surrender Point, Labuan.

• Sesudah penyerahan kalah tentera Jepun kepada

Inggeris dalam Perang Dunia Kedua, British
mengambil masa 14 hari sebelum kembali semula ke
Tanah Melayu,

• kelewatan ini menyebabkan Gerila Komunis telah

menguasai Tanah Melayu selama 14 hari.
 PENJAJAHAN SARAWAK

James Brooke, seorang pelayar Inggeris pertama kali datang

ke Sarawak kerana diutuskan oleh Gabenor Inggeris di

Singapura untuk menyampaikan kegembiraan Inggeris pada
Kesultanan Brunei kerana membantu pelayar-pelayar Inggeris
yang karam di perairan Sarawak.

Raja Muda Hashim menawarkan kepada James Brooke negeri

Sarawak sekiranya beliau dapat membantu menumpaskan

rusuhan terhadap pemerintahan Brunei di Sarawak.
 SAMBUNGAN

James Brooke mendapatkan Sarawak sebagai hadiah

kemenangan menumpaskan rusuhan pada 1841;

setahun kemudian ditabalkan sebagai Raja Sarawak oleh

Sultan Brunei.

Keluarga Brooke memerintah Sarawak selama 100 tahun.

 PEMERINTAH SARAWAK

TOKOH TAHUN

JAMES BROOKE 1841-1868

CHARLES JOHNSON BROOKE 1868-1917

CHARLES VYNER BROOKE 1917-1941

 KESIMPULAN
47
TM dijajah- Portugis, Belanda,Inggeris, Jepun –
Inggeris kembali.

Sakit & pahit dijajah- membuka ruang untuk

mentadbir negara sendiri.

Kesan- ke arah pembentukan negara sendiri.