Centralni nervni sistem(CNS)

-Uvod-
Black Jack
Sadržaj
 Pojam centralnog nervnog sistema
 Osnovna građa nervnog sistema
 Neuroni i glija ćelije
 Opšta podela NS
 Osnovni pojmovi vezani za CNS(i NS uopšte)
 Sinapsa
 Živci i ganglioni
 Funkcionalna podela NS
 Unutrašnja građa CNS
 Putevi CNS-a
 Orijentacione osovine CNS-a
 Razviće CNS
Pojam centralnog nervnog sistema
 Najviši stepen evolucije
 Razlika između čoveka i
životinja
 Razvijanje svesti
 Opažanja raznih nadražaja iz
spoljašnje i unutrašnje sredine
 Reakcije na iste nadražaje
 Razmišljanje
Građa nervnog sistema
 Neuroni
 Telo(soma)
 Nastavci (dentriti i aksoni)
 Nemaju sposobnost deobe
 Glija ćelije(Neuroglija)
 Mikroglija
 Makroglija
 Imaju sposobnost deobe
Nervna ćelija-Neuron
 Osnovna morfološka i funkcionalna jedinica  Dendriti
 Direktni produžeci citoplazme
nervnog sitema  Primaju nadražaj
 Nadražljivost i sposobnost  Negde ih ima 10-15
prenosa/zaustavljjanja pre drugih tkiaja na  Unipolarne ćelije ih nemaju
 Neuroplazma- mitohondrije, Nissl-ova telašca,
druge neurone, kao i n aćelije drugih tkiva neurofibrili i neurotubuli
 Telo(soma)  Aksoni
 Jedro(karion)-veliko sa vidljivim jedarcetom
 Duži od dendrita
 Prenose nadražaj
 Citoplazma  Različitih dužina
 Glatki i granilusani endoplazmatični retikulum  Aksonski brežuljak- njegov početak
 Slobodni ribozomi  Nastavlja se u inicijalni segment
 Nissl-ova telašca  Mijelinski omotač-potpora aksonu
 Mitohondrije
 Telodendron-terminalni deo aksona
 Goldži tip I-dugi aksoni; projekcioni neuroni koji
 Neurotubule
prenose nadražaje na udaljena mesta
 Goldžijev aparat  Godži tip II-kratki aksoni; interneuroni, prenose
 Neurofibrili nadražaje na kratke distance
 Lizozomi
 Tipovi neurona-prema broju
 Bipolarne-najčešće u PNS
 Multipolarne- najbrojnije u cNS
 (Pseudo)unipolarne
Neuroglija
Makroglija Mikroglija
 Astrociti
 Manje brojna od makroglije
 Najveće glijalne ćelije
 Zvezdastog oblika  Nalazi se u sivoj masi CNS
 Prisutni u sivoj i beloj masi
 U blizini kapilara
 Zrnastog izgleda
 Deo krvno-moždane barijere  Važne u patološkim stanjima
 Oligodendrociti
 Omotavaju aksone u CNS CNS
 Analogni Švanocitima u PNS  Tada dobijaju sposobnost
 Ependimne ćelije fagocitoze
 Kubičasto-cilindričnog izgleda
 Pokrivaju površinu komorskog sistema mozga
 Horoidne ćelije- posebna vrsta ependimnih ćelija
 Oblažu horoidne spletove
 Učestvuju u stvaranju cerebrospinalne tečnosti (liquor
cerebrospinalis)
Osnovni pojmovi vezani za CNS(1)
-Sinapsa-
 Funkcionalni spoj dva neurona ili neurona sa nekom drugom ćelijom
 Po mehanizmu
 Hemijske(karakteristične za ljude)-posredna komunikacija između ćelija
 Upotreba neurotransmitera
 Električne-direktna komunikacija između ćelija
 Po tipu spoja
 Neuronauralne-između nervnih ćelija; više tipova
 Akso-aksonske sinapse
 Akso-dendritske sinapse
 Akso-somatske sinapse
 Dendro-dendritske(retke)
 Neuroepitelne- između nervnih i epitelnih ćelija
 Neuromišićne- između nervnih i mišićnih ćelija
Opšta podela nervnog sistema
 Centralni nervni sistem(Systema
nervosum centrale)
 Kičmena moždina(Medulla
spinalis)-u canalis vertebralis
 Mozak(Encephalon)- u cavitas
cranii
 Produžena moždina(Medulla
oblongata)
 Moždani(Valorijev) most(Pons)
 Srednji mozak (Mesencephalon)
 Mali mozak (Cerebellum)
 Međumozak (Diencephalon)
 Veliki mozak (Telencephalon)

 Periferni nervni sistem

 Živci i ganglioni(vidi dalje)
Periferni nervni sistem
 Živci
 Kranijalni(nn. craniales;12 pari)
 Kičmeni(nn. spinales;31 par)
8 vratnih (nn. cervicales)
 12 grudnih (nn. thoracici)
 5 slabinskih (nn. lumbales)
 5 krsnih (nn. sacrales)
 1 trtični (n. coccygeus)

 Ganglioni(živčani čvorovi)
Osnovni pojmovi vezani za CNS(2)
-Živci i ganglion-
Živci Ganglioni
 Skup snopova nervnih vlakana  Nervni čvorovi izvan CNS
 Istog/različitog porekla i funkcije  Sazdani od tela nervnih ćelija
 Jedna morfološka celina  Sarže i:
 Aksoni neurona i periferni produžeci  Vezivne ćelije
 Živčana vlakna
pseudounipolarnih ćelija
 Aferentna(senzitivna) vlakna  Krvne sudove

 Eferentna(motorna) vlakna  Omotani vezivnom čaurom

 Podela prema tipu vlakana  Senzitivni ganglioni

 Motorni živci
 Pridodati kičmenim i kranijalnim živcima
 Senzitivni živci  Vegetativni glanglioni
 Mešoviti živci  Pridodati autonomnom nervnom sistemu
Funkcionalna podela nervnog sistema
Somatski nervni sistem Autonomni nervni sistem
 Odnos organizma sa spoljašnjom sredinom
 Inerviše unutrašnje organe
 Vlakna dostižu do kore velikog mozga
 Morfološka podela
 Centralni deo- kičmena moždina i moždano stablo
 Somatosenzitivna i somatomotorna komponenta  Periferni deo- genglioni i vlakna
 Somatosenzitivna vlakna- opšta i posebna  Funkcionalna podela
 Opšta somatosenzitivna vlakna- prenose nadražaje  Simpatički centar(centrum sympathicum)- bočni stubovi sive
sa kože prema senzitivnim centrima CNS mase od C8-L2
 Pridodat ganglion spinale, odnosno ganglion  Paravertebralni ganglioni- ulaze u sastav truncus symphaticus
trigeminale(CN V), geniculi( CN VII), superius et  Prevertebralni ganglioni- ispred kičmenog stuba, propadaju velikim
inferius (CN IX/X) vegetativnim spletovima
Što se tiče
 Posebna somatosenzitivna vlakna- pridodata CN  Opšta viscerosenzitivna vlkana- neki spinalni ganglioni i senzitivni
somatomotornih
ganglioni CN V/VII/IX/X
VIII vlakana, razlikujemo α i  Opšta visceromotorna vlakna- centrum symphaticum-2 neurona
 Somatomotorna vlakna-eferentna vlakna; od γ- motoneurone, u  Neuron I-simpatičko stablo, akson ide do simpatičkih gangliona
zavisnosti da li se
mozga do mišića(ukratko) završavaju na vlaknima
 Neuron II- iz gangliona do organa koji inerviše
 Opšta somatomotorna vlakna- nn. Spinales i
 Parasimoatički centar- kranijalni i spinalni
mišića, odnosno
 Kranijalni- parasimpatička jedra CN III/VII/IX/X
CN III/IV/VI/XII mišićnim vretenima. 
 Spinalni- od S2-S5
 Posebna visceromotorna vlakna- CN  Ganglioni- pridodati CN V
V/VII/IX/X/XI; inervišu mišiće nastale iz škržnih  Dovodna vlakna
lukova (vilica,lice,ždrelo, grljkan)  Odvodna- 2 vrste
 Opšta viscerosenzitivna- od tkiva do neurona
Građa CNS-a
 Siva i bela masa (substantia grisea et alba)
 Siva masa(Substantia grisea)
 Tela neurona, njihovi dendriti i glija ćelije
 Obrada,koordinacija i integracija prispelih nadražaja
 Cortex cerebri i cortex cerebelli-u mozgu
 Collumnae griseae- u kičmenij moždini
 Jedra(nuclei) ili slojevi(strate s. laminae)- u drugim delovima CNS
 Bela masa(Substantia alba)
 Aksoni neurona obavijeni mijelinskim omotačem
 Sistematizovana u puteve CNS
 Retikularna formacija(Formatio reticularis)
 Manja ili veća ostrvca sive mase razdvojena snopovima bele mase
 Od kičmene moždine do međumozga
 Sinaptički povezana sa jedrima kranijalnih živaca
 Spaja različite delove CNS i tako čini CNS jednom celinom
 Mesto najviših vegetativnih centara( disanje, cirkulacija, gutanje i optička orijentacija u prostoru)
Putevi CNS-a(funkcionalna podela)
 Put(Tractus)
 Skup vlakana istog/sličnog porekla sa istim putem, završetkom i funkcijom
 Snop(Fasciculus)
 Skup aksona iz različitih centara i sistema koji povezuju različite delove
CNS, obavljajući tako složene funkcije
 Traka(Lemniscus)
 Skup aksona neurona II nekih ushodnih puteva koji pripadaju istom
funkcionalnom sistemu
 Delimično ili potpuno ukrštanje(semidecussatio et decussatio)
Putevi CNS-a (morfološka podela)
 Asocijacioni putevi (Tractus nervosi assotiationes)
 Povezuju sive mase na istoj strani centralnog nervnog sistema
 Komisuralni putevi (Tractus nervosi commisurales)
 Spajaju suprotne polove istog dela CNS-a
 Projekcioni putevi (Tractus nervosi projectiones)
 Povezuju različite,udaljene delove CNS-a
Putevi CNS-a ( podela prema pravcu prenošenja)
 Senzitivni putevi-aferentni putevi
 Prenose nadražaje iz spoljašnje/unutrašnje sredine do mozga; 3 neurona
 Neuron I- senzitivni ganglioni spinalnih živaca
 Prenos do senzitivnih gangliona(kičmeni živci) ili jedara/centara(kranijalni živci)
 Neuron II- sive mase kičmene/produžene moždine i/ili senzitivna jedra(kranijalni živci)
 Aksoni odlaze do neurona III
 Neuron III- senzitivna jedra talamusa
 Prenose nadražaj do najviših kortikalnih centara
 Mororni putevi-eferentni putevi
 Neuron I- kora velikog mozga
 Njihovi aksoni grade motorne snopove
 Neuron II- donji motoneuron
 Motorna jedra kranijalnih živaca ili prednji stubovi sive mase kičmene moždine
 Nishodni putevi- vegetativni nervni sistem
 Preganflijska vlkana- odnajviših centara vegetativnog nervnog sistema do parasimpatičkih jedara kranijalnih živaca i/ili
simpatičkih/parasimpatičkih centara u kičmenoj moždini; završavaju se u ganglionima
 Postganglijska vlakna- idu do organa koje inervišu
 Ushodni putevi- vegetativni nervni sistem
 Obrnuti put od nishodnih puteva
Orijentacione osovine CNS
 Nervna osovina(Neuroaxis)
 Uzdužna osovina koja prolazi kroz kičmenu moždinu i mozak
 Oblika slova “T”
 Vertikalni krak- kroz kičmenu moždinu i moždano stablo
 Vodoravni krak- od čeonog do potiljačnog režnja velikog mozga
 Orijentacija
 Rostralno- bliži prednjem kraju uzdužne osovine(gore-napred)
 Kaudalno- bliže zadnjem delu uzdužne osovine (dole-pozadi)
 Dorzalno- iznad
 Ventralno- ispod
Razviće CNS-a(1)
 Razvoj sa dorzalne strane notohorde
 I faza- stvaranje neuralne ploče
 Plakode- grupe ćelija koje se odvajaju od ivica neuralne ploče
 Budući ganglioni
 II faza- stvaranje neuralne cevi
 Stvaranje grebenova na dorzalnoj strani
 Njihovo spajanje stvara neuralnu cev
 Poseduje centralnu šupljinu
 Začetak komornog sistema
 III faza- migracija i proliferacija
 Lamina terminalis- zatvara rostralni deo nervne cevi, dok kaudalni ostaje široko otvoren
 Stvaranje tri moždana mehura
Razviće CNS-a(2)
 3 mehura rostralnog dela nervne cevi (nastavak sa predhodnog slajda)
 Prozencefalički deo
 Telencephalon  Između prozencefaličkog i
 Diencephalon metencefaličkog dela se razvija
 Mezencefalički deo temena krivina (flexura
 Mesencephalon pratietalis) koja je konkavna
 Rombencefalički deo unapred i nadole.
 Metencephalon  Između rombencefalona i
 Isthimus rombencephalli kičmene moždine se razvije
 Pons
 Cerebellum
potiljačna krivina (flexura
nuchalis) koja je konkavna
 Myelencephalon
 Medulla oblongata
unapred
To je to!

(Za sada)