МОНГОЛ ОРНЫ ГАЗРЫН ГАДАРГУУ ОРЧМЫН ҮЕ ДАВХАРГЫН

САЛХИНЫ УРСГАЛЫН ТУРБУЛЕНТ

ЧАНАРЫН КОЭФФИЦИЕНТЫГ ТОДОРХОЙЛОХ НЬ
Х.Цэндсүрэн 1, Ц.Цогтсайхан 1, Д.Сумхүү 1, Н.Түгжсүрэн 2, Б.Чадраа1
1
Шинжлэх ухааны академи, Физик технологийн хүрээлэн
2
ШУТИС, Материал технологийн сургууль

Оршил
Дэлхийн гадаргуу ба агаар мандлын доод үе давхаргын харилцан Томъёоны баруун гар талын илэрхийлэл дахь Ричардсоны ерөнхий тоог
үйлчлэлийн дүнд газрын гадаргуутай шууд хиллэх агаар мандалд ямагт жигд тодорхойлж улмаар агаарын турбулент чанарын коэффициентийн дараахь
бус тархалттай байдаг хөдөлгөөний тоо хэмжээ, дулаан, усны уур болон бусад түгээмэл холбоог ашиглан z=1м өндөрт харгалзах коэффициентийг олж
олон бодосын тасралтгүй урсгал үүсч байдаг. Энэхүү харилцан үйлчлэлийг болно. Ийнхүү агаар мандлын тогтворгүй стратификацын үед турбулент
тодорхойлох гол механизм нь турбулент хөдөлгөөнтэй холбогдоно. Агаар чаанарын коэффициентыг тодорхойлох боломж бүрдэж байна.
мандлын турбулент хөдөлгөөнийг судалснаар бүтцийн болоод горимын  
тодорхойлогчуудыг нь мэдэх шаардлагатай шинжлэх ухаан ба хэрэглээний (7)
олон чухал бодлогыг бодож шийдвэрлэх нөхцлийг бүрдүүлдэгээрээ ихээхэн ач
холбогдолтой юм. Нөгөө талаас, уур амьсгал болоод агаар мандлын орчил
урсгалаас хамаарах цаг агаарын урьдчилан мэдээллийн нарийн схемийг (8)
боловсруулахад янз бүрийн хэмжээс бүхий агаар мандлын турбулент
хөдөлгөөний бодлогуудыг бодох шаардлагатай үргэлж тулгарч байдаг.
Монгол орны газрын гадаргуу орчмын агаарын турбулент чанарын
Ялангуяа газрын гадаргуу ба түүнтэй шууд хиллэх агаар мандлын үе давхарга
коэффициентийг салхины хурд болоод температурын градиентын
дахь хөдөлгөөний тоо хэмжээ, дулаан, чийг болоод янз бүрийн хольцын
хэмжилтийг ашиглан тодорхойлж номограммыг байгуулснаар практик
тархалтанд гол нөлөөтэй термодинамикийн олон асуудлыг шийдвэрлэхэд
тооцооны олон ажилд хэрэглэх бодит боломжыг бүрдүүлсэн нь ихээхэн ач
турбулент хөдөлгөөний хуульзүйг мэдэх шаардлага зүй ёсоор урган гарч ирнэ.
холбогдолтой юм. Газрын гадаргуугаас дээш 0.5-20м өндрийн салхины хурд
Өнөөг болтол агаар мандлын турбулент чанарын коэффициентийг шууд
болоод температурын градиентын хэмжилтээр агаарын турбулент чанарын
хэмжих багаж хараахан байхгүй бөгөөд түүнийг дам аргаар тодорхойлох аргыг
коэффициентийг дам аргаар тодорхойлон байгуулсан номограммыг
өргөн хэрэглэсээр байна. Сүүлийн үед агаар мандлын агаар динамикийн
нэгдүгээр зурагт харуулав.
бодлогод Дж.Бусингерийн түгээмэл функцийн арга дээр суурилан агаар
 
мандлын турбулент чанарын коэффициентийг тодорхойлох аргазүйг давуутай
хэрэглэж байгаа боловч уг коэффициентийн утгыг гаргахад математикийн
хувьд багагүй түвэгтэй тэгшитгэлийг бодох шаардлага гардаг байна.

Тооцооны хэсэг
Бусингерийн түгээмэл функцийн аргаар агаар мандлын турбулент
чанарын коэффициентийг бодитойгоор тодорхойлоход салхины хурд ба
потенциал температурын босоо градиентын хэмжилтийн утга шаардагддаг.
Дэлхийн дулааны тэнцлийг тодорхойлох станцуудад агаарын температур
болон салхины хурдны утгыг Z1=0.5м, Z2=20м-ийн өндөрт хэмждэг тул үүнийг
ашиглан агаар мандлын доод үе давхаргад нэвтрэх дулааны турбулент урсгал,
ууршихын дулаан, хөрсөнд нэвчих дулааны урсгал зэргийг турбулент чанарын
коэффициентийг ашиглан газрын гадаргуугаас дээш 0,5<Z<10м-ийн өндөрт
тодорхойлох боломж бүрдэнэ. Газрын гадаргуутай хиллэх агаар мандлын доод
үе давхаргад турбулент чанарын коэффициент K-г тогтвортой
стратификацын ( ) нөхцөлд тодорхойлох зорилгоор дараахь илэрхийллийг Зураг1. Газрын гадаргуугаас дээш 0.5-2.0м өндрийн салхины хурд болоод температурын градиентын хэмжилтээр
бичиж болно: агаарын турбулент чанарын коэффициентийг дам аргаар тодорхойлон байгуулсан номограмм
 

(1)
Дүгнэлт
(2)  
Энэхүү номограммыг ашиглан газрын гадаргуугаас дээш 0.5-20м-ийн
үүний χ=0.35-Карманы тогтмол, u-динамик хурд, h-температурын масштаб, L- өндөрт агаарын турбулент чанарын коэффициентийн утгыг ердийн
Монин-Обуховын уртын масштаб, φ-хөдөлгөөний тоо хэмжээ ба дулааны номограммыг ашигладаг аргаар олоход ихээхэн хялбар бөгөөд туршилт
урсгалын хэмжээсгүй түгээмэл функц. Масштаб өөр хоорондоо дараахь судалгааны бусад үр дүнтэй жишихэд таарц сайн байгаа нь хэрэглээний
байдлаар холбогдоно: хүрээг зохих ёсоор өргөтгөж байна. Үүнээс өмнө хийгдсэн ажлуудад салхины
хурд болоод температурын градиентын хэмжилтээр агаарын турбулент
(3) чанарын коэффициентийг тодорхойлох онолын үндэслэл, ашиглагдах
тэгшитгэлийн систем байсан боловч номограммыг ийнхүү гарган -ийн тоон
утгыг шууд ашиглах нөхцөл хараахан бүрдүүлээгүй байсан болно.
(4)

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ
(5) 1. Монин А.С., А.М.Яглом, Статистическая гидромеханика (Механика
турбулентности) , часть 2, Изд-во “Наука”, М, 1967, 720с
(4), (5) тэгшитгэлийг (3) тэгшитгэлд тавьж зохих хувиргалт хийвэл 1. Монин А.С. Теоретические основы геофизической гидродинамики, Ленинград,
Гидрометеоиздат, 1988
2. Обухов А.М. Турбулентность и динамика атмосферы, Ленинград, Гидрометеоиздат,
(6) 1988
3. Тугжсурэн Н., Лувсандэндэв Б. Об одном методе определения коэффициента
турбулентности в приземном слое атмосферы. ПДС-ийн эрдэм шинжилгээнийбичиг
№21 (10), 1989
4. Монголын шинжлэх ухаан, Б- 69,Улаанбаатар, 2010