UVOD U EKOLOGIJU

Definicija, osnovni zadaci i savremeni pravci ekologije.

Razvoj ekologije i njen odnos sa drugim naukama.
Temeljne postavke. Primjena ekologije.
 Polazište da je ekologija jedna od bioloških
disciplina u čijem sredistu izučavanja je odnos
između živih bića i njihove okoline često se u
znanstvenoj literaturi tumači površno a nekada i
pogrešno.

 Prisutne su pojave da ovu značajnu znanstvenu

biološku disciplinu svojataju i hemičari, tehnolozi,
tehničari, agronomi, inženjeri različitih profila i
mnogi drugi. Ovo je i razumljivo ako se zna da su
živa bića okružena i neživim odnosno abiotičkim
elementima životne sredine i da su kontinuirano
izložena njihovom utjecaju.
 Ekologija je biološka znanost koja izučava
uzajamne odnose između živih bića i njihove
životne sredine.

 Sa pojavom života na planeti Zemlji formirana je

biosfera kao najkompleksnija prirodna stvarnost.

 Niže razine ekološke integracije: ekosistemi,

biocenoze i populacije su neraskidivi unutar
univerzalne i dinamičke sfere života i osiguravaju
njenu cjelovitost i funkcionalnost.
 Korijeni i razvoj ekologije

 Korijene ekologije je teško odrediti. Neki

smatraju da se grčki naučnik Teofrast,
savremenik i učenik Aristotela, koji je pisao o
odnosima organizama i njihovog okruženja može
smatrati začetnikom ekologije.

 On je opisao različite odnose između životinja kao

i između životinja i njihovog okruženja još u
četvrtom stoljeću prije nove ere.
 Biološka saznanja o biljnom i životinjskom
svijetu su porasla u toku sljedećih stoljeća
zahvaljujući radovima prirodnjaka kao što
su Buffon i Linne, koji su shvatili da živa
bića stupaju u određene odnose sa svojim
okruženjem i da distribucija organizama u
velikoj mjeri ovisi o fizičkim aspektima
geografije.
 Termin ekologija je uveo njemački zoolog
Ernest Hekel (1834-1919) 1869. godine
kako bi dao naziv nauci koja proučava žive
organizme i njihov odnos prema sredini u
kojoj žive (grc. oikos = dom; logos =
nauka).

 Biljni geografi su dali najveci podsticaj

razvoju ekologije. Karl-Ludwig Vildenov
(1765-1812) je otkrio da se u sličnim
klimatskim uvjetima razvija slična
vegetacija.
 Njegova istraživanja su ostavila veliki
uticaj na Alexandera von Humboldta koji
je istraživao Južnu Ameriku i postavio
korelacije između karakteristika okoliša i
tipova vegetacije, te uveo termin
asocijacija za prirodnu jedinicu vegetacije
koja se odlikuje relativno uniformnim
sastavom vrsta u kojoj obično dominiraju
određene vrste.
 Charles Darwin - u svom djelu "Porijeklo
vrsta" ugrađuje ekološke principe u teoriju
evolucije i "borbu za opstanak".

 Brojni drugi naučnici kao što su Alphonse

de Candolle, Johan Varming i Andreas
Schimper su postavili osnove za razvoj
savremene ekologije.
 Početkom 19. stoljeća američki i evropski
naučnici sebe počinju nazivati ekolozima a
stotinjak godina kasnije javljaju se i prva
ekološka udruženja i časopisi.

 Danas postoje desetine hiljada

profesionalnih ekologa. U Evropi je jedan
od najznačajnijih ekologa bio Josias
Braun-Blanquet (1884-1980), predstavnik
cirisko-monpeljeske škole biljne
sociologije, koji je uveo nove metode u
istraživanjima biljnih zajednica.
 Jedan od pionira ekologije biljaka je bio i
Kristen Raunkier koji je uveo klasifikaciju
životnih formi biljaka koja se i danas
koristi.
 A. G. Tansle, osnivač Britanskog ekološkog
društva i začetnik pokreta za konzervaciju
je uveo termin i koncept ekosistema.
 A, Tieneman je uveo ideju kruženja
nutrijenata i termine producenti i
konzumenti koje je vezao uz trofičke
razine ishrane, dok je F.A. Forel uveo
termin limnologija za istraživanja živog
svijeta slatkih voda.
 Jedan od najznačajnijih radova za razvoj
savremene ekologije je, svakako, Lindemanov
rad pod naslovom «The Trophic-Dynamic Aspect
of Ecology» koji je označio početak ekosistemske
ekologije.

 Naucnici A. Lotka i V. Volter su svojim teorijama

o rastu populacije doprinijeli razvoju ekologije
populacija.

 Najsnažniji utjecaj na savremenu ekologiju

životinja su imali R. Hesse i Charles Elton koji je
definirao ekologiju životinja kao «istraživanje
sociologije i ekonomije životinja».
 Danas postoje tri ključne definicije ekologije.
 Prva potiče od Heckelovog poimanja
ekologije kao nauke koja proučava odnos
između organizama i njihovog okruženja.
 Druga definicija, koja se i najčešće koristi,
a čiji su autori Anderwartha i Birch (1954),
definira ekologiju kao nauku o distribuciji i
abundanciji organizama.
 Treća definicija, čiji je autor Odum (1971),
fokusira ekologiju na proučavanje
ekosistema.
 Heckelova definicija ekologije stavlja
naglasak na odnose između žive i nežive
komponente svijeta prirode.

 U vrijeme kada je Heckel definirao

ekologiju, u nauci je preovladavalo
fokusiranje samo na krupne organizme
makroskopskih dimenzija pri čemu su u
potpunosti bili zanemareni
mikroorganizmi, hemijski proizvodi
određenih organizama kao i ekosistemi.
 Andrewartha i Birch (1954) su smatrali da u
suštini ekologije trebaju biti organizmi, odnosno
abiotički i biotički faktori koji utječu na njihovu
distribuciju i brojnost, pri čemu su se fokusirali na
biotičke faktore.

 Ova definicija se danas koristi u populacijskoj

ekologiji i ekologiji životnih zajednica.

 Ova definicija nije davala podsticaj ekološkim

istraživanjima koja bi uključivala i dostignuća
drugih naučnih disciplina koje proučavaju naše
fizičko okruženje.
 Treća definicija proizilazi iz nastojanja naučnika
Howarda T. Oduma (1971) da uspostavi novu
vrstu ekologije - ekosistemsku ekologiju.

 On je u svojim djelima dao nekoliko komentara o

ekologiji, među kojima se ističe ona o ekologiji
kao biologiji okoliša.

 U svojim razmišljanjima o ekosistemima, Odum

je definirao ekologiju kao nauku koja se bavi
proučavanjem strukture i funkcije prirode.
 Sve tri definicije ekologije imaju i svoje prednosti, ali
i svoje nedostatke.

 Sve one kao polaznu tačku imaju organizme.

 Prednost prve definicije je njena jednostavnost i

usmjerenje i na biotičke i abiotičke faktore koji
definiraju svijet prirode.

 Nedostak ove definicije je prekomjerno oslanjanje na

žive organizme jer se u njenoj suštini nalazi
proučavanje odnosa a ne organizama u odnosu na
njihovo okruženje.

 Prednost druge definicije je isticanje parametara

koje je moguće kvantificirati, te je stoga našla i
široku primjenu u populacijskoj ekologiji.
 Treća definicija jasno ističe značaj
procesa koji se odvijaju na razini
ekosistema.
 U novije vrijeme došlo je do približavanja
ekologije biljaka i ekologije životinja.

 Za ovo je u prvom redu zasluzan E. P.

Odum, osnivač «nove ekologije» odnosno
«sistemske ekologije», koja povezuje
biljke i životinje kroz kruženje nutrijenata i
tok energije na različitim trofičkim
razinama.
 Savremena ekologija ima vrlo brojne i
raznovrsne korijene tako da ju je Robert
Macintosh sa pravom nazvao
«polimorfnom disciplinom» koja istražuje
kopnena i morska prostranstva i različite
skupine živih bića od bakterija i protozoa
do sisara, i to na različitim razinama: od
jedinki i populacija preko životnih
zajednica do cjelokupnih ekosistema i
bioma.
 Savremena ekologija nije samo deskriptivna
disciplina. Ona teži da bude, na prvom
mjestu, prediktivna disciplina, analizirajući
razine organizacije i razvijajući modele i
hipoteze koje je moguće testirati.

 Ključni cilj savremene ekologije je razvoj

modela koji objašnjavaju i predviđaju
distribuciju i abundanciju određenih
organizama.

 Ekološka istraživanja su od ključnog značaja

za procjenu kvaliteta abiotičke i biološke
raznolikosti i pojašnjavanju funkcionalne
uloge ekosistema.
 Ova istraživanja također pomažu u uspostavi
podesnog sistema za evaluaciju stanja našeg
prirodnog okruženja kao izvora biološke
raznolikosti i prirodnog naslijeđa čovječanstva.

 Rastući broj zaštićenih područja širom svijeta

predstavlja ohrabrujući znak, mada nema mjesta
za zadovoljstvo jer samo uspostava zaštićenog
područja nije garancija njegove istinske zaštite.

 Stoga su sveobuhvatna ekološka istraživanja

neophodna za osiguranje koegzistencije ljudi sa
drugim vrstama na Zemlji.
 Ekologija je po svom opsegu, predmetu i
zadacima izučavanja vrlo kompleksna
znanost.

 Tako se, iz metodoloških razloga, vrlo

često govori o ekologiji biljaka i
ekologiji životinja, ekologiji pojedinih
biosistematskih skupina npr. ekologiji riba,
ekologiji ptica, ekologiji sisara itd.

 Danas u ekologiji posebno mjesto pripada

ekologiji čovjeka.
 Ako se uzme u obzir životna sredina, onda se
može govoriti o ekologiji mora, ekologiji voda na
kopnu kao i o ekologiji kopnenih ekosistema.

 Kad su u pitanju različite razine biološke i

ekološke integracije i njihov položaj u prirodi
obično se u ekologiji proučavaju na dvije razine.

 Prva ili analitička razina je definirana kao

idioekologija ili autekologija - grana ekologije
koja izučava odnos jedinke (organizma) i životne
sredine.
 Sadržajno, ovaj dio ekologije prati utjecaj
različitih ekoloskih faktora na organizam i reakcije
organizma na te utjecaje koji mogu biti abiotički i
biotički.

 Druga razina ekologije u kojoj su predmetom

izučavanja procesi i pojave kao rezultat
međuodnosa grupa jedinki i njihove životne
sredine koji imaju sintetički karakter i označava
se kao sinekologija ili sintetička
ekologija.
 Ovaj dio ekologije proučava
populacije, biocenoze i ekosistem kao
završnu razinu sintetičke ekologije koja
predstavija jedinstvo biocenoze i biotopa
ili njenog stanista.

 Sintetička ekologija polazi od toga da

jedinke u prirodi ne obitavaju izolirano već
se obično nalaze u manjim ili većim
skupinama tipa populacije ili u kombinaciji
sa drugim populacijama formiraju
biocenoze.
 U izučavanju biocenoza često se
metodološki pristupa analizi posebno
biljnih populacija ili fitocenoza i skupina
populacija životinja ili zoocenoza koje u
prirodi čine neodvojive, biološke, u
vremenu i prostoru dinamičke, komplekse.
 Proučavanjem ekosistema kao jedinstva
biocenoze ili životne zajednice i biotopa
kao njenog staništa, ekologija postaje
multidisciplinarna znanost koja prestaje
biti samo biološka i nužno koristi
dostignuća drugih znanstvenih disciplina
koje se bave izučavanjem neživih
komponenti ekosistema.

 Na ovoj razini, ekologija stupa u vezu sa

velikim brojem kako bioloških tako i
drugih znanstvenih disciplina.
 Ekologija je izuzetno raznovrsna nauka
koja pokušava da pronađe odgovore na
široki spektar pitanja o biološkim
fenomenima.

 U tim nastojanjima ekologija se oslanja na

druge biološke discipline kao što su:
genetika, evolucija i fiziologija.
 Zasigurno da ne postoje informacije o
prirodnom okruženju koje se ne bi mogle
primijeniti u ekologiji.

 Savremena ekologija ima snažno uporište

u biljnoj geografiji i historiji prirode,
uključujući istraživanja biljaka i različitih
grupa životinja (insekti, ribe, ptice i sisari).

 Ekološka istraživanja abiotičkih osobina

okoliša povezuju je i sa hemijom i fizikom.
Slika 1. Odnos ekologije prema drugim naukama. Prema: Smith,
R.L., Smith T. M. (1999)
 Primijenjena ekologija

 Ekolozi se ne bave samo organizmima,

populacijama i zajednicama u prirodi, nego i
ekosistemima na koje, u određenom opsegu,
utječe i čovjek (npr., poljoprivredne površine,
urbani ekosistemi itd.) i utjecajima čovjeka na
prirodu te posljedicama takvih aktivnosti (npr.,
globalna promjena klime, oštećenje
stratosferskog ozona, zagađenje zraka i
vodenih ekosistema, erozija tla, dezertifikacija
i deforestacija te utjecaj čovjeka na biološku
raznolikost).
 U novije vrijeme, ekolozi se bave i laboratorijskim
sistemima i matematičkim modelima jer je jedan od
ključnih ciljeva ekologije da pojednostavi i tako
olakša shvatanje složenosti živog svijeta i njegovog
okruženja.

 Ekologija danas nalazi široku primjenu u problemima

sa kojima se susrećemo u modernom svijetu.

 Aspekti primijenjene ekologije uključuju:

restauracijsku ekologiju, upravljanje invazivnim
vrstama, konzervacijsku biologiju, upravljanje
staništima, upravljanje zaštićenim područjima i
agroekosistemima.