Erkən yaş (1-3) dövrün

psixoloji xüsusiyyətləri
Babayev Murad
Bagcam.az UBŞ
uşaq inkişafı üzrə mütəxəssiz
 İnkişafın
şərtləri İnkişafın
Mənbəsi:
Ünsiyyət. Sosial Normal mədəni-tarixi
vasitəçi. neyrofiziologiya
təcrübə.

Psixoloji yaşın
Sosial
inkişaf
struktur tərkibi
şəraiti

Yaş
Yeniliklə Əqli
Aparıcı Yenili
fəaliyyə
t klər r Ş-E.
1 yaş böhranın simptomları və səbəbi
• Neqativizm (yox, etmirəm, istəmirəm, ver)
• İnadkarlıq.
• Mənbə- uşağın artmış bacarıqları ilə
formalaşmış sosial münasıbətlər sistemin bir-
birinə zidd olması
• Yeniliklər: fiziki müstəqillik və affektlə dolan
təsəvvür (motivləşən təsəvürlər).
• Davranışlar artıq ətraf mühütlə yox, daxili
istəklərlə ( motivləşən təsəvvürlərlə) idarə
olunur.
 Sosial inkişaf şəraiti

SİŞ- əşyaların istifadəsi ilə əlaqədədr yetişkənlə birgə fəaliyyət

Əşya

Yetişki
Uşaq
n
 Aparıcı fəaliyyət
• Əşyavi-manipulyativ fəaliyyət.
• Uşağın və ali primatların silahlı hərəkətlərin oxşar və
fərqli xüsusiyyətləri:
•V.Keller və K.Buller şimpanzeyaoxşar yaş dövrü.
•L.S. Viqotskiy, R.Y. Levina nitqin rolu.
•P.Y. Qalperin, D.B. Elkonin
• Qısa müddətli-həyat boyu;
• Silahlar: təbii və əmək nəticəsində alınan;
• İstifadə məntiqi
Əşyanın məntiqinə uyğun hərəkətinə sahib
olunması

1-ci mərhələ: qeyri-

spesifik (müəyyən,
xüsusi) hərəkətlər
Əşyanın məntiqinə uyğun hərəkətinə sahib
olunması

2-ci mərhələ: silahın

funksianal məksədi
bəllidir
Əşyanın məntiqinə uyğun hərəkətinə sahib
olunması

3-ci mərhələ: funksional

məksəd və hərəkət
aşkarlanır.
Əşyanın məntiqinə uyğun hərəkətinə sahib
olunması.

4-ci mərhələdə lazimi

silahlı hərəkət
formalaşır.
 Əşyavi-manipulyativ hərəkətlərin
inkişaf qanunları
• Əşyavi-manipulyativ hərəkətləri yalnız uşağın yetişkinlərlə
əmakdaşlıq və ünsiyyət çərçivəsində mənimsənilir.

• Hərəkətin funksional məksədin və texniki tərəflərin qeyri-

bərabər formalaşması. (düyməni bağlamaq, ayyaqabların
bağları) Uşağın əqli inkişafı bu dövrdə əşyanın funksional
məksədini bilməklə ölçülür.
 Əqli inkişafın psixoloji yenilikləri.
Nitqin inkişafı.
İki mərhələ.

Birinci
mərhələ 1 1;8-3 yaşa
yaşdan 1;6- qədər- nitqlə
1;8 qədər, praktiki
anlama, olaraq sahib
(kva-kva ). olunması.
Passiv
 Əqli inkişafın psixoloji yenilikləri.

• Qavrama: perseptiv hərəkətlərin

və əşya etalonların formalaşması.
(Seqen lövhələri)
• Təfəkkür: əyani-hərəkət təfəkkürü
 Şəxsi-emosional inkişaf
Con Boulbinin «Bağlılıq» nəzəriyyəsi.
• Təhlükəsizlik tələbatın ödənilməsi
• Əhəmiyyətli yetişkinin obrazı «işlək modeli».
• Bağlılığın inkişaf dövrləri:

0-6 ay—bağlanma
6 -12 ay –ana obrazı. 2-3 yaşa qədər –
öncəsi dövr. Yaşlılarla
6 həftə-8 aya Yaxın və qərib insanlar. dayanıqlı bağlılığın
kontakta olmaq tələbatın
Qorxu hissi. formalaşması.
formalaşması.
Bağlılıq növün giymətləndirməsi (M. Eynsvort)
«The straing situation» (Yad mühüt)
Ölçülən kriteriyalar:
• «uşaq-böyük» emosional əlaqənin xüsusiyyətləri
• Ana ilə kontaktın yaxınlıq dərəcəsi və qarşılıqlı münasıbətlərin xüsusiyyətləri.
• Ana ilə ayrılmağa və yenidən görüşə reaksiya
• Yad böyük insana ana otaqda olduqda və otağı tərk etdiyi zaman reaksiya
Test 3 mərhələdən ibarətdir
1. Tanış olmayan məkan, ana yanında, qərib böyük
2. Ayrılma mərhələsi. Ana gedir. Ayrılmaya reaksiya. Qərib insan kontakt yaradır.
3. Ananın qayıtmağı.
 Bağlılıq növləri
• Güvənli bağlılıq
• Qaçınan (uzaq olmaq)
bağlılıq
• Ambivalent (təşviş ilə
qərarsız).
• Dağıdıcı
 3 yaş böhranın simptomları
• Neqativizm.
• İnadkarlıq.
• Tərslik.
• Özbaşnalıq.
• Dəyərsizləştirmə.
• Etiraz – «vuruşma» .
• Məcburiyyət- qısqanclıq.
 Pedaqoqun erkən yaş dövründə
münasibətlərin xüsusiyyətləri
• Uşaq fəaliyyətinə qoşulmağın
vacibliyi.
• Fərdi müraciətli yanaşma lazımdır.
• Yalnız nitqnən bağlı üsulların
efektiv olmaması.
• Uşağı qəbul etmək lazımdır
• Empatiya hissi
 Erkən yaş dövründə rastlaşan çətinliklər.
Adaptasiya dövrü.
• Yüngül növü.
• Orta növü.
• Ağır növü.
Konkret çətinliklər.
• Qrupa daxil olmaq və çıxmaq qorxusu.
• Heçnə eliyə bilmirlər.
• Diqər insanlarla və uşaqlarla ünsiyyət qura bilmirlər.
• Onlar rabitəsiz və anlaya bilinməyən nitqi var.
Uşağın uyğunlaşmasına nə təsir göstərə bilər?

• Fiziki durum
• Yaş (ən çətin dövr 8 aydan 1 yaş 2 aya qədərdi)
• Ünsiyyətin və əşyavi fəaliyyətin formalaşması dərəcəsi.
• Həmyaşıdlarla münasibət.
• Ailədaxili münasibətlərin xüsusiyyətləri.
 Necə kömək edə bilərik?
• Pedaqoqla əvvəlcədən tanışlıq
• Uşağın gün rejimin öyrənmək lazımdır.
• Hansı ünsiyyət növünü uşaq üstün tutur?
• Müstəqil oynayırmı?
• Tanımadığı insanlara necə münasibət
göstərir?
• Diqər uşaqlarla ünsiyyət qura bilir?
 Pedaqoqun uşaqla adaptasiya dövrü
münasibəti
• Uşağın suallarını cavablandırmaq
• Diqqətini oyuncaqlara yönaltmək
• Öz fəaliyyətinizə dəvət edin.
• Özünü sakit aparan uşaqlarada diqqət
edin.
• Oyun oynayın (qaçdı-tutdu, gizlənpac)
• Rejim vaxtlarda fərdi xüsusiyyətləri
nəzərdə saxlayın.
 Anaların uyğunlaşma dövründə davranış
qaydaları
• Pedaqoqların təşəbbüslərin dəstək eləmək
• Diqər uşaqlarla oynayın.
• Oynayandan sonra oyuncaqları yerinə
yığın.
• Seçim verin
• Göz təmasında olun.
• Uşağın uğurlarına sevinin
Diqqətinizə görə təşəkkür
edirəm!!!