ESBÂBU’N-NÜZÛL - ‫أسبابا لنزول‬

ESBÂBU’N-NÜZÛL’ÜN LUGAVÎ VE TERİM ANLAMI

Lugavî Anlamı: Sebeb-i nüzûl terkibi, sebep -‫( س بب‬çoğulu esbâb - ‫ )أسباب‬ve nüzul-
‫ ن زول‬kelimelerinden oluşmaktadır. Terkipteki sebep kelimesi sözlükte “kendisiyle
başkalarına ulaşılan her şey” anlamına gelirken; nüzûl kelimesi “yukarıdan aşağıya
inmek, bir yere inmek, konaklamak” anlamına gelmektedir. Bu iki kelimeden
meydana gelen “sebeb-i-nüzûl” terkibi, “ ayetin iniş sebebi” anlamına gelmektedir.

Terim Anlamı: Vahiy döneminde meydana gelen bir hadise veya Hz. Peygamber’e
sorulan bir soru sebebiyle Kur’ân’ın bir veya birkaç ayetinin yahut bir suresinin
inmesine yol açan şeye “sebeb-i nüzul” denir. Bu terim ayrıca “Kur’ân ayetlerinin
nerede, ne zaman, hangi olay veya kimler hakkında nazil olduğunu açıklayan
rivayet” şeklinde de tanımlanabilir. Esbâb-ı nüzûl sadece ayetlerle ilgili bir tabirdir
 SEBEB-İ NÜZÛL KALIPLARI
 Sebeb-i nüzûl ile ilgili rivayetlerde bazı özel lafızlar kullanılmaktadır. Âlimler bu
lafızları iki grupta incelemişlerdir. Bunlardan birincisi nüzûl sebebine ait olduğu
hususunda kesinlik olan rivayetler ve diğerleri de kesinlik ifade etmeyen
rivayetlerdir

Kesin Sebeb-i Nüzûlü İfade Etmek İçin Kullanılan Kalıplar

 1. ‫س ببن زولهذه ا آلية ك ذا‬

 2. Sebebi nüzûl ile ilgili olay anlatıldıktan sonra kullanılan ‫ هللا ف انز‬, ‫نزلت آلية‬
‫ا‬ ‫ف‬

 3.‫نزلت آلية‬
‫ا‬ ‫س ئلرسولهللا ص لىهللا عليه وسلم عنك ذا ف‬

 4. Siğanın başka bir tarafa hamledilemeyecek derecede sebeb-i nüzûl olduğunu

göstermesi
 SEBEB-İ NÜZÛL KALIPLARI
Sebep Olduğu İhtimal Dâhilinde Veya İhtimal Dışı Olduğunu Belirten Kalıplar

 1. Sebeb-i nüzûl budur denilerek yapılmayan, kelamın gelişinden sebeb-i

nüzul rivayeti olduğu anlaşılmayan rivayetler. Bu tür rivayetlerde siğa
sebebin ihtimal dâhilinde olduğu ifadesini taşır.
 2. Siğadan rivayetin kesinlikle sebeb-i nüzûl olduğu anlaşılmaz, sadece
âyetin içerdiği mana veya manalardan biri olduğu anlaşılır.
 3. sebep kalıplar gibi ‫احسبھذه ا آلية ف يك ذا‬, ‫ ال احسبھذه ا آلية ف يك ذا‬،‫ھذه ا آلية ف يك ذا‬

 4. ‫ ي ؤخذ منھا ك ذا‬،‫ ت دلا آلية علىك ذا‬،‫ مراد هللا منھذه ا آلية ك ذا‬gibi açık tefsir ibareleri
 ESBÂBU’N-NÜZÛL’ÜN ÖNEMİ
 Kur’ân’ın nüzûl ortamının asli bir unsuru olan sebeb-i nüzûl, İslam’ın başlangıcından beri bilinen,
bilinmesi istenen ve İslamî ilimlerin birçok alanında âlimlerce üzerinde durulan bir vakıa olagelmiş,
Kur’ân’ın anlaşılmasında gerekli bir bilgi olarak değerlendirilmiştir. Hatta Sahâbînin Kur’ân’ı en iyi bilen
insanlar olarak kabul edilmesi, sebeb-i nüzûlü bilmelerine bağlanmıştır. Onların döneminde Kur’ân’ı
anlama sebeb-i nüzûlü bilme ile özdeşleşmişti. Sahabi, tabiun ve tebe-i tabiun’dan olan müfessirler,
Kur’ân’ı özellikle sebeb-i nüzûl ile tefsir etmişlerdir. Hatta “başlangıçta tefsir ilmi esbab-ı nüzûlü
bilmekten ibaretti” denilmiş ve sebeb-i nüzûl Kur’ân’ı tefsir edecek müfessirin bilmesi gereken ilimler
arasında sayılmıştır. Bir ayetin ne zaman, nerede, hangi şartlar içinde ve hangi olayla ilgili olarak
indirildiğini bilmek ayetin ilahî maksada uygun şekilde yorumlanması, fıkhî hükümlerin çıkarılması, teşrî
hikmetinin kavranması, mübhemâtın, ayet ve sureler arasındaki tenasübün bilinmesi, ayette hasr veya
tahsisin bulunup bulunmadığının anlaşılması bakımından büyük bir önem arz eder. Bununla beraber,
ayetleri, sebeb-i nüzûl olarak kabul edilen özel olay ve tarihi şartlarla sınırlı olarak ele almanın, ilahî
mesajı genel ve ebedî maksatlarından uzaklaştıracağı, yorum zenginliğine engel olacağı şüphesizdir.
 ESBÂBU’N-NÜZÛL’ÜN ÖNEMİ
 Örnek 1: Hz. Peygamber’e içkinin haram olduğunu belirten ayetler nazil olunca
sahâbîler, bu ayetler inmeden önce içki içip de ölen Müslümanların durumunu
sordular. Bunun üzerine, “İman edip salih ameller işleyenlere; Allah’a karşı
gelmekten sakındıkları, iman ettikleri ve salih amel işledikleri, sonra Allah’a karşı
gelmekten sakındıkları ve iman ettikleri, sonra yine Allah’a karşı gelmekten
sakındıkları ve iyilik ettikleri takdirde, daha önce tatmış olduklarından dolayı bir
günah yoktur. Allah, iyilik edenleri sever. 5/el-Mâide, 93” ayeti nazil olmuştur.
Dolayısıyla bu ayet içki içmenin günah olmadığını değil, içki haram kılınmadan
önce içki içip de vefat edenlerin bunu yapmakla bir günah işlemediklerini
belirtmektedir. Bu manayı ise ancak sebeb-i nüzul sayesinde bilebiliyoruz.
 ESBÂBU’N-NÜZÛL’ÜN ÖNEMİ
 Örnek 2: "Ey Muhammed, de ki: Bana vahyolunanlar arasında, yiyen kimseye
haram kılınmış bir şey bulamıyorum. Yalnız murdar ölmüş hayvan eti veya akmış
kan yahut domuz eti ki, bu, şüphesiz pistir; yahut Allah'dan başkası adına bir fısk
olarak boğazlanan hayvan müstesnadır. Ancak kim darda kalırsa, aşırı gitmemek
ve zaruret miktarını aşmamak şartıyla yiyebilir. En'âm, 6/145 " Bu ayete bakıldığı
zaman haram kılınan yiyeceklerin dört şeyle sınırlandığı anlaşılır. Fakat sebeb-i
nüzule bakıldığı zaman müşriklerin bu ayette sayılan şeylerin helal olduğunu
ısrarla iddia etmeleri üzerine bu ayetin nazil olup ‘‘Haram olacak bir şey varsa o
da sizin helal kabul ettiğiniz yiyeceklerdir’’ şeklinde onlara cevap verdiğini
görürüz. Yoksa ayet, haramları burada sayılanlara indirgememektedir.
 SEBEB-İ NÜZÛLÜ TANIMA YOLLARI
 Sebeb-i nüzûl tarihi bir vakıadır. Yani Kur’ân’ın nüzûl asrında meydana
gelmiş bir hadisedir. Sebeb-i -nüzûlün bilinmesi ancak ayetin iniş
hadisesine şahit olmuş ve buna sebep olan durumu tespit etmiş bir
sahâbînin rivayetiyle bilinir. Çünkü sahâbî, bir sebep üzerine inen ayetin
iniş sebebinin ne olduğunu bilme gibi bir payeye sahiptir.
 1. Sebeb-i nüzûl sahih ve muttasıl bir senetle gelmeli

 2. Sebeb-i nüzul’de anlatılan şey Hz. Peygamber dönemine ait olmalı

 3 Sebeb-i nüzul’de geçen olaylar ayetlerin muhtevasıyla uyum içerisinde

olmalı
ESBÂBU’N-NÜZÛL RİVAYETLERİNİN ÇEŞİTLİLİĞİ
 1. Bir ayet veya surenin nüzul sebebi hakkında birden fazla rivayetin olması durumunda
sahih olan rivayetler zayıflara tercih edilir.

 2. Eğer her iki rivayet sahih ise bu durumda başka tercih sebepleri aranır. Örneğin: bir
müşahedeye dayanırken diğeri semâya dayanması durumunda müşahedeye dayananı
diğerine tercih edilir. Ya da biri Buharî’de diğeri başka bir hadis kaynağında ise Buharî
tercih edilir.

 3. Bazen rivayetler sıhhat ve diğer şartlar açısından eşit olabilir. Bu durumda eğer
rivayetler zaman açısından birbirine yakın ise bu durumda rivayetlerin arası cem ve
te’lif edilir.

 4. Bazen rivayetler sıhhat açısından eşit olduğu gibi aralarını cem eve te’lif etmek de
mümkün olmamaktadır. Bu durumda nüzulün tekerrür ettiği kabul edilir.
 ESBÂBU’N-NÜZÛL’ÜN FAYDALARI
 1. Nüzul sebeplerinin bilinmesi, Allah'ın Kur'an’da vazettiği hükümlerin hikmetlerini tanıma
ve anlamada yardımcı olur.

 2. Nüzul sebepleri bilinince ayetlerden murad olunan manalar daha kolay anlaşılır; bu
husustaki şüphe ve güçlükler ortadan kalkmış olur.

 3. Nüzul sebebi, ayetin ihtiva ettiği hükmü tahsis eder.

 4. Nüzul sebebinin bilinmesi, ayetin mana ve hükmünden istifade etmek isteyen kimsenin
vahyi tespitinde, hıfz ve anlayışında kolaylık sağlar.

 5. Nüzul sebebinin bilinmesi, hakkında ayet inen kişinin kim olduğunun tespitine ve
başkasıyla karıştırılmamasına yarar.

 6. Ayetlerin nüzul sebeplerine vakıf olunması, onlarda hedef alınan gayenin anlaşılması,
içine aldıkları sırların ve maksatların kavranması gibi hususlarda faydalı olur.
ESBÂBU’N-NÜZÛL’ÜN OLUMSUZ SONUÇLARI
 1. İlahi mesajı esbâb-ı nüzul çerçevesinde anlatılan olay, zaman,
mekan, şart ve kişilere indirgeyerek ayetlerin geniş anlamını yok
etmek.
 2. Yorum zenginliğini engellemek.

 3. Müfessirleri gereksiz şeylerle meşgul etmek.

 4. Ortaya çıkan güncel bir takım meselelerin Kur’ân’ın genel bakış

açısıyla değerlendirilmesinin önüne geçmek.

Sebeb-i nüzulün özel olması ayetin hükmünün genel olmasına engel

değildir. ‫سبب‬
( ‫)ا لعبرة ب عموم ا للفظ ال ب خصوصا ل‬
 ESBÂB-I NÜZÛL İLE İLGİLİ ESERLER
 1- İbn Şihâb ez-Zührî (ö. 124/741) : Tenzilât’ü-l Kur’ân
 2- Ali b. el-Medinî (ö. 234/849) : Esbâbü’n-Nüzûl
 3- Ali b. Ahmed el-Vâhidî (ö. 468/1076) : Kitâbu Esbâbi’n-Nüzûl
 4- Ebû Cafer Muhammed b. Ali el-Mâzenderânî (ö. 588/1192) : Kitâbu
Esbâbi’n-Nüzûl
 5- Ebu’l-Ferec Abdurrahman Ali b. el-Cevzî (ö. 597/1201 ) : Kitâbu
Esbâbi’n-Nüzûl
 6- İbn Teymiyye (ö. 728/1328) : et-Tibyân fi Nüzûl’i-l Kur’ân
 7- İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1448) : Kitâbu Esbâbi’n-Nüzûl
 8- Celaleddin Abdurrahman es-Suyûtî (ö. 911/1505) : Lübâbü’n-Nukûl fî
Esbâbi’n-Nüzûl
 9- Abdulfettah el-Kâdî (ö. 1325/1907) : Esbâbü’n-Nüzûl
 10- Ahmet Nedim Serinsu: Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûlün Rolü