บทที่ 2 อัตราส่ วนตรีโกณมิติ

อัตราส่ วนตรีโกณมิติ

สงิ่ ทีแ
่ ยกกันไมออกระหวาง
ทฤษฎีบทของ พีธาโกรัส กับอัตราสวน
ตรีโกณมิต ิ  คือ  ทัง้ สองสวนจะเกีย่ วของ
กับรูปสามเหลีย ่ มมุมฉาก  โดยทฤษฎีบทพี
ธาโกรัส  จะศก ึ ษาเกีย่ วกับความยาวของ
ดาน แตอัตราสวนตรีโกณมิตจิ ะ
ศกึ ษาเกีย
่ วกับอัตราสวนของความยาว
ของแตละดาน
ด้ านของรู ปสามเหลี่ยมมุมฉาก

พิจารณารูปสามเหลีย่ มมุมฉาก ABC ที่

มีมม
ุ C เป็นมุมฉาก
จาก AB เป็นด้านตรงข้าม
รูป มุม ฉากยาว c หน่
วมยA
BC เป็ นด้านตรงข้ามมุ
AC ยาว
เป็นด้aาหน่
วย ามมุม B
นตรงข้
ยาว b หน่วย
จาก เมือ ่ เรานำความยาวของทงสาม ั้
ป ด้ายนมาหาอ
รูเราจะเรี ว่ นต่าว่ งนๆ ต่อไปนีว้ า่
กอ ัตราสัตราส
“อ ัตราสว่ นตรีโกณมิต”ิ
จากหลักการของสามเหลีย ่ มคล ้าย ถ ้า
ในสามเหลีย ่ มมุมฉากใดๆ มีมม ุ เท่ากัน
3 มุม มุมต่อมุมย่อมทำให ้อัตราสว่ น
พิจารณาจาก
ของด ้านทีอ
่ ยูต
่ รงข ้ามมุมทีเ่ ท่ากันมีคา่
รูปากันเสมอ
เท่

 ABC ~ DEF
AB BC CA
ทำให ้ได ้ว่า  
DE EF FD
 DF AC
ดังนัน
้  หรือ sinA =
DE AB
sinD
BC EF
 หรือ cosA =
AB DE
cosD
AC DF
 หรือ tanA =
AB DE
tanD
ได ้ว่า อัตราสว่ นตรีโกณมิต ิ ของมุมที่
เท่ากัน แม ้จะเป็ นมุมของรูป
สามเหลีย ่ มมุมฉากทีต ่ า่ งกัน ค่าของ
อัตราสว่ นตรีโกณมิตข ิ องมุมทีเ่ ท่ากัน
ก็ยงั คงเท่ากันอยู่
ค่ าอัตราส่ วนตรี โกณมิติ
การหาค่าของมุม 30° และ 60° ทำได ้โดย
สร ้างสามเหลีย ่ มด ้านเท่า ABC ให ้ยาวด ้าน
ละ 2 หน่วย ดังรูป แล ้วลากเสน้ AD แบ่ง
ครึง่ BC ทีจ ่ ดุ D ทำให 3 ้ ABD เป็ น

สามเหลีย ่ มมุมฉาก หาความยาวด ้าน AD

1 3
้
โดยใชทฤษฎี บทพีทาโกรัส จะได 2 ้ AD = 2
3 1
2 2
1
3 3
การหาค่าของมุม 45° โดยการสร ้าง
สามเหลีย่ มหน ้าจั่วมุมฉาก ABC ให ้มีด ้าน
ประกอบมุมฉากยาวด ้านละ 1 หน่วย ดังรูป
โดยมี C
2 เป็ นมุมฉาก และหาความยาวด ้าน
้
AB โดยใชทฤษฎี บทพีทาโกรัส จะได ้ด ้าน
1
AB ยาว หน่วย 2
1
2
1
ตารางแสดงค่าอัตราสว่ นตรีโกณมิตข ิ อง
มุม 30°ยกรี45°
ในสมั และทอเลมี
กโบราณ 60° (Ptolemy : ปี ค.ศ. 200) ได ้สร ้าง
ตารางแสดงอัตราสว่ นของความยาวของด ้านของรูปสามเหลีย
่ ม
มุมฉากซงึ่ เป็ นค่าคงตัวไว ้

1 3 1
2 2 3

1 1
1
2 2
3 1
3
2 2
ตารางค่าของ sin , cos และ tan
ของมุ ม แหลม
ค่าโดยประมาณของ ไซน์ โคไซน์ และ
แทนเจนต์ ของมุมทีม ่ ค
ี า่ ระหว่าง 0° และ 90°
ดูได ้จากตารางในหน ้า 26 ของหนังสอ ื เรียน
คณิา
ต ัวอย่ ตงศาสตร์ เล่มาของไซน์
1 จงหาค่ 2 โคไซน์ และ
แทนเจนต์ของมุม A และ มุม B จากรูปต่อไปนี้
sinA = 3/5 sinB = 4/5
cosA = 4/5 cosB = 3/5
tanA = 3/4 tanB = 4/3
ต ัวอย่าง 2 รูปสามเหลีย
่ มมุมฉาก ABC มี
มุม ACB เป็ นมุมฉากด ้าน AB, AC และ BC
ยาว 13, 5 และ x หน่วยตามลำดับ จงหาค่า
ของ sinA ,cosA และ
จากรู tanAเป็ น
ป ABC
สามเหลี
หาค่า xย่ โดยใช
มมุมฉาก้
ทฤษฎี
บท พี
AB
ทาโกรั ส2ดั=งนีAC
้ 2
13
+ BC =5 +
2 2 2

xx22 = 144
x = 12
ดังนัน
้ sinA = 12/13
cosA = 5/13
tanA = 12/5
ต ัวอย่าง 3 รูปสามเหลีย
่ มมุมฉากทีกำ
่ หนด
ให ้มีมม
ุ ACB เป็ นมุมฉากด ้าน AB ยาว 12
เซนติเมตร จงหาความยาวของด ้าน BC

สมมติวา่ ด ้าน BC ยาว

a a
เซนติ
จะได เ้ว่มตร
า sin35° =
12
a=
sin35°
จากตาราง  0.574
12sin35°
ดัง a  12(0.574)  6.89
นัน
้ ด้าน BC ยาวประมาณ
ต ัวอย่าง 4 รูปสามเหลีย
่ มมุมฉาก ABC ที่
มุม ACB เป็ นมุมฉาก และด ้าน BC ยาว 8
เซนติเมตร จงหาความยาวของด ้าน AB

สมมติด ้าน AB ยาว a

8
เซนติปเมตร
จากรู cos52 a
8
้ a° = cos52
ดังนัน
จากตาราง cos52 °  0.616
8
ดังนัน
้ a   12.99
0.616
ดังนัน
้ AB ยาวประมาณ 12.99
ต ัวอย่าง 5 จงหาค่าของ a และ c จากรูปที่
กำหนดให ้ต่อไปนี้

a a
จากรูป tan34 19 จากรูป sin34 c
° = a = 19 tan34° °= c= a 
sin 34
จาก tan34°  0.675 จาก sin34°  0.559
ตาราง
ดัง a  190.675 ตาราง
จะ 12.825
c  0.559
นัน
้ a 12.825 ได ้
 22.94
ดังนัน
้ a และ c มีคา่ ประมาณ 12.825 และ
22.94 เซนติเมตร ตามลำดับ
ต ัวอย่าง 6 จากรูปทีกำ
่ หนดให ้ต่อไปนี้ จง
หาขนาดของ 

7
จากรูป sin = = 0.7
10
จากตาราง sin 44° 
จากตาราง
0.695 sin 45° 
0.707 ค่าของไซน์ตา่ งกัน 0.012 ค่าของมุมต่างกัน 1°
1
ค่าของไซน์ตา่ งกัน 0.005 ค่าของมุ
0.012
ม0.005
ต่า งกั น
 0.417
°
้ ค่าของ  มีคา่ ประมาณ 44° + 0.417°  44.42°
ดังนัน
ต ัวอย่าง 7 กำหนดรูปสามเหลีย
่ มมุมฉาก
ABC ดังรูป จงหาความยาวของด ้าน BC
และ AC

สมมติด ้าน BC ยาว a หน่วย และด ้าน

AC ยาว b หน่ ว a
ย
จากรูป sin60° 10
=3  a
จะ 2 10
 3
a   10
2
ดัง a  5 3
นั
และน
้ cos60°
b
10
=
1 b
จะได ้ 
2 10
ดัง b  5
นัน
้
เพราะฉะนัน
้ ด ้าน BC 5 3 และ 5 หน่วย
และ AC ยาว ตามลำดับ
ต ัวอย่าง ค กำหนดรูปสามเหลีย
่ มมุมฉาก
ABC ดังรูป จงหาความยาวของด ้าน BC
และ AC

สมมติด ้าน BC ยาว x หน่วย และด ้าน

x
ACปยาว ysin
จากรู หน่
50°วย 24
= x  24sin50°
จากตาราง
sin50°  0.766
จะได ้ x  24  0.766

ดังนัน
้ x  18.384
y
จากรูป cos50° 24
= y  24 cos50°

จากตาราง
cos50°  0.643
y  24  0.643
จะได ้
ดังนัน
้ y  15.432

เพราะฉะนัน
้ ด ้าน BC และ และ 15.432 หน่วย
AC ยาว 18.384 ตามลำดับ
 ั พันธ์ co-function
ความสม
Co-function ของ sinA คือ cosinA
tanA คือ cotanA
secA คือ cosecA
ถ ้าผลลวกของมุม co-function รวม
กัแล
นได
้ว อั้เท่
ตาราส
กับว่ นตรี
90° โกณมิตข
ิ อง co- 90°-A
functionเช ่ ง้ สองย่อมเท่ากัน
ทัน
a
sin A   cos B  cos(90  A)
c A
b
cos A   sin B  sin(90  A)
c
a 1 1 1
tan A    
b b tan B tan(90  A)
a
 ั พันธ์ระหว่าง sin
ความสม a
และ cos
a c
tan A  
b b
sin A c
ดังนัน
้ tan A 
cos A เมือ
่ cosA
≠0
ตัวอย่าง 9ให ้ sin6° = 0.105 และ cos6° = 0.995 จง
หาค่าของ
1) cos84° = sin6°

2) sin84° = cos6°

sin6 0.105
3) tan6°    0.105
cos 6 
0.995
สว่ นกลับของอัตราสว่ นตรีโกณมิต ิ
สว่ นกลับของอัตราสว่ นตรีโกณมิต ิ คือ
อัตราสว่ นตรีโกณมิตท ิ เี่ มือ
่ คูณกับ
อัตราสว่ นตรีโกณมิต ิ sin ,cos และ tan
แล ้วมีคา่ เท่ากับ 1
จำอัตราสว่ นต่อไปนีช
้ ว่ ยในการ
หาความยาวด ้านทัง้ สาม
2.2 การประยุกต์ของอัตราสว่ น
ตรีโกณมิต ิ
การประยุกตใชอัตราสวนตรีโกณมิต ิ
เชน   การหาความสูงของเสาธง  การหาความ
สูงของตึก  การหาระยะทางระหวางคนกับ
วัตถุ  เปนตน ซงึ่ บางครัง้ วัดโดยตรงโดย
เครือ่ งมือวัดไม่ได ้
คำศพ ั ท์ทตี่ ้องรู ้
มุมก ้ม (angle of depression) มุมทีว่ ด
ั จาก
ระดับสายตาไปยังแนวทีม ่ องวัตถุทอ
ี่ ยูต
่ ่ำกว่า
ระดับสายตา
 มุมเงย (angle of elevation) มุมทีว่ ด
ั จาก
ระดับสายตาไปยังแนวทีม ่ องวัตถุทอ ี่ ยูส
่ งู
กว่าระดับสายตา

*** ขนาดของมุมก ้ม และมุมเงย เป็ นบวกเสมอ

เทคนิคการแก ้ปั ญหาการประยุกต์ใช ้
อัตราสว่ นตรีโกณมิต ิ
1. วาดรูปตามข ้อมูลในโจทย์
2. ใชอั้ ตราสว่ นของด ้าน เพือ
่ หาค่าของ
อัตราสว่ นตรีโกณมิตข ิ องมุม
ตัวอย่างที ่ 1 นห่างจากตึกแห่ง
เอมอรยื
เมือ ่ มองขึน ้ หนึ
ง่ 150 เมตร
ไปบนยอดตึ กเป็ นมุมเงยขนาด
36
ตึกนี องศา
ส อยากทราบว่
้ งู ประมาณกี เ่ มตราโดยไม่คด ิ ความสูง
วิของเอมอร
ธทำ
ี ให ้ตึกสูง h เมตร
จากรูป h  150 tan 36

h
150
 tan 36 h  150 tan 36  150  0.727
 109

จะได ้ว่า ตึกนีส

้ งู ประมาณ 109
เมตร
ตัวอย่างที
หนึ่ ง่ 2ยืนอยูบ
่ นฝั่ งแม่น้ำและอยากทราบว่า
จึงใชต้ ้นไม แม่
้ทีอ นบ
่ ยู ่้ำชว่ งนี
นฝั ก
้ ว ้างเท่
่ งตรงข าใด น้ำ (จุด c)
้ามของแม่
เป็ นจุดสงั เกต แล ้วจึงเดินจากจุด B ซงึ่ อยูต ่ รงข ้าม
กับต ้นไม ้ไปตามแนวฝั่ งแม่AB น้ำถึงจุด A จะไดCAB ้ ABC


เป็ นรูปสามเหลีย ่ มมุมฉากทีม ่ ม ุ B เป็ นมุมฉาก

ี ม
ยาว 50 เมตรBCและ มีขนาด 25 องศา อยาก
วิธ ทำ
ี จากรู ป  tan 25 

ทราบว่าแม่น้ำกว AB ้างกีเ่ มตร

BC  AB tan 25
BC  50  0.466
BC  23.30

นั่นคือ แม่น้ำกว ้างประมาณ

23.30 เมตร
 ตัวอย่างที ่ 3นยืนอยูบ่ นหน ้าผาแห่งหนึง่ ซงึ่ สูงจาก
นาวิ
ระดั
ลงไปยังเรือลำหนึ ง่ บ น้ำทะเล
โดยมุ ่ 48.30
มทีแ ้
เมตร บแนวเสนระดั
นวสายตาทำกั บเป็ นมุม
าของนาวินสูงจากพืน ้ ของหน ้าผา 1.70 เมตร เรือลำนีอ
้ ยูห
่ า่ งจากเช
ประมาณกีเ่ มตร