MÜŞKİLU'L-KUR'ÂN–‫مشكل ا لقرآن‬

MÜŞKİLU'L-KUR’ÂN’IN LUGAVÎ VE TERİM ANLAMI

 Lugavî Anlamı: ‘‘Müşkil’’ sözlükte ‘‘karmaşık, kapalı,

zorlu, problemli, mesele’’ anlamına gelen‫ أ ْش َك َل‬fiil kökünden
türemiş bir ism-i faildir.
 Terim Anlamı: ‘‘Müşkilu’l-Kur’ân - ‫ ’’ مشكل القرآن‬terkibinin
terim anlamı ise ‘‘Kur’ân’ın bazı ayetleri arasında ihtilaf
ve tezat gibi görünen hususlar’’ demektir.
‫‪KUR’ÂN KENDİSİNDE İHTİLAF OLMADIĞINI BEYAN EDER‬‬
‫‪ Kur’ân, eğer Allah’ın kelamı olmasaydı kendisinde birçok ihtilafın vuku bulmuş‬‬
‫‪olacağını ifade eder. İhtilafın olmamasını ise Allah’ın kelamı olduğuna delil olarak‬‬
‫اختِالفًا َك ثِيرًا ‪arz eder.‬‬ ‫ُونا ْلقُرْ َء َان َولَ ْو َك َان ِمْن ِع ْن ِد َغي ِْر هَّللا ِ لَ َو َج ُدوا فِ ِ‬
‫يه ْ‬ ‫)‪ (Nisa 82‬أَفَال يَ تَ َدبَّر َ‬
‫‪ İhtilaflı gibi görünen bazı ayet örnekleri:‬‬

‫ون ‪‬‬
‫ظالِ ُم َ‬ ‫ين لَ ْيلَةً ثُ َّم اتَّ َخ ْذتُ ُم ْال ِعجْ َل ِم ْن بَ ْع ِد ِه َوأَ ْنتُ ْم َ‬
‫وس ى أَرْ بَ ِع َ‬
‫َو َوا َع ْدنَ ا ُمو َسى ‪َ (Bakara 51) --‬وإِ ْذ َوا َع ْدنَ ا ُم َ‬
‫ات َربِّ ِه أَرْ بَ ِع َ‬
‫ين لَ ْيلَةً‬ ‫ين لَ ْيلَةً َوأَ ْت َم ْمنَاهَا بِ َع ْش ٍر فَتَ َّم ِميقَ ُ‬
‫)‪ (A’râf 142‬ثَالثِ َ‬
‫ُون يَ ْغلِبُوا ِمائَتَي ِْن َوإِ ْن يَ ُك ْن ِم ْن ُك ْم ِمائَةٌ ‪‬‬ ‫ص ا ِبر َ‬ ‫ُون َ‬ ‫ال إِ ْن يَ ُك ْن ِم ْن ُك ْم ِع ْشر َ‬ ‫ين َعلَ ى ْالقِتَ ِ‬ ‫ض ْال ُم ْؤ ِمنِ َ‬
‫يَأَيُّهَ ا النَّبِ ُّي َح ِّر ِ‬
‫ين َكفَرُوا بِأَنَّه ُْم قَ ْو ٌم ال يَ ْفقَه َ‬
‫ُون‬ ‫ض ْعفًا فَإِ ْن‪ (Enfal 65) --‬يَ ْغلِبُوا أَ ْلفًا ِم َن الَّ ِذ َ‬ ‫ف هَّللا ُ َع ْن ُك ْم َو َعلِ َم أَنَّ فِي ُك ْم َ‬
‫اآلن َخفَّ َ‬
‫َ‬
‫ف يَ ْغلِبُوا أَ ْلفَي ِْن بِإِ ْذ ِن هَّللا ِ َوهَّللا ُ َم َع الصَّابِ ِر َ‬
‫ين‬ ‫صابِ َرةٌ يَ ْغلِبُوا ِمائَتَي ِْن َوإِ ْن يَ ُك ْن ِم ْن ُك ْم أَ ْل ٌ‬
‫)‪ (Enfal 66‬يَ ُك ْن ِم ْن ُك ْم ِمائَةٌ َ‬
 MÜŞKİLE YOL AÇAN SEBEPLER
 1. Bir Şeyin Değişik Hallerinden Bahsedilmesi: Örneğin Hz. Âdem’in
yaratılışından bahseden birçok ayet her defasında onun farklı yaratılış
evrelerinden söz etmekte ve dolayısıyla birbirinden farklı kavramlar
kullanmaktadır.

ٍ ‫ إِ َّن َمثَ َل ِعي َسى ِع ْن َد هَّللا ِ َك َمثَ ِل آ َد َم َخلَقَهُ ِمنْ تُ َرا‬: ‫( تُ َراب‬Alu İmran 59)
ُ ‫ب ثُ َّم قَا َل لَهُ ُك ْن فَيَ ُك‬
 ‫ون‬

ٍ ُ‫ال ِم ْن َح َمإ ٍ َم ْسن‬

 ‫ون‬ ٍ ‫ص‬َ ‫ص ْل‬
َ ‫ان ِم ْن‬ ِ ‫ َولَقَ ْد َخلَ ْقنَا‬: ‫سنُو ٍن‬
َ ‫اإل ْن َس‬ َ ‫ص ْل‬
ْ ‫صا ٍل ِمنْ َح َمإ ٍ َم‬ َ (Hicr 26)

ِ ‫ال َك ْالفَ َّخ‬

 ‫ار‬ ٍ ‫ص‬َ ‫ص ْل‬ َ ‫اإل ْن َس‬
َ ‫ان ِم ْن‬ ِ ‫ق‬ َ َ‫ َخل‬: ‫ال َكا ْلفَ َّخا ِر‬
ٍ ‫ص‬َ ‫ص ْل‬
َ (Rahman 14)
 ‫ب‬
ٍ ‫الز‬
ِ ‫ين‬ٍ ‫ فَا ْستَ ْفتِ ِه ْم أَهُ ْم أَ َش ُّد َخ ْلقًا أَ ْم َم ْن َخلَ ْقنَا إِنَّا َخلَ ْقنَاهُ ْم ِم ْن ِط‬: ‫ب‬
ٍ ‫ين ال ِز‬
ٍ ‫( ِط‬Saffat 11)
 ‫ين‬ َ ‫ َولَقَ ْد َخلَ ْقنَا اإل ْن َس‬: ‫ين‬
ٍ ‫ان ِم ْن سُاللَ ٍة ِم ْن ِط‬ ٍ ‫ساللَ ٍة ِمنْ ِط‬
ُ (Mu’minun 12)
 MÜŞKİLE YOL AÇAN SEBEPLER
 2. Konu İhtilafı: Kur’ân, birçok ayette aynı veya benzer kavramları
kullandığından sanki tek konudan bahsediyormuş gibi bir izlenim verir.
Fakat aslında konular birbirinden farklıdır.

 ‫( َوال يُ َكلِّ ُمه ُُم هَّللا ُ يَ ْو َم ْالقِيَا َم ِة َوال يُ َز ِّكي ِه ْم َولَه ُْم َع َذابٌ أَلِي ٌم‬Bakara 174) Bu ayette Allah’ın
kıyamet gününde kafirlerle konuşmayacağı ifade edilmektedir.

 ‫ون‬ َ ‫ك لَنَ ْس أَلَنَّهُ ْم أَجْ َم ِع‬

َ ُ‫ َعمَّا َكانُوا يَ ْع َمل‬/ ‫ين‬ َ ِّ‫( فَ َو َرب‬Hicr 92-93) Bu ayetlerde is onların
yaptıkları hakkında sorguya çekilecekleri ifade edilmektedir.

 Fakat ilk ayetteki konuşulmamaktan kasıt değer verilmemek ve ikramda

bulunulmamak iken ikinci ve üçüncü ayette tüm yaptıklarının hesabının
 MÜŞKİLE YOL AÇAN SEBEPLER
 3. Fiilin İsnadı Sebebiyle Meydana Gelen İhtilaf: Bazı ayetlerde bir fiilin isnadı
konusunda ihtilaf olduğu zannedilmektedir.

 Örneğin: ‫الء َح َس نًا إِ َّن‬ ً َ‫فَ لَ ْم تَ ْقتُلُو ُه ْم َولَ ِك َّن هَّللا َ قَ تَلَه ُْم َو َم ا َر َمي َْتإِ ْذ َر َمي َْت َولَ ِك َّن هَّللا َ َر َم ى َولِيُ ْبلِ َيا ْل ُم ْؤ ِمنِ َين ِم ْنهُ ب‬
ٌ‫َس ِمي ٌع َعلِيم‬ َ ‫( هَّللا‬Enfal 17) Burada Hz. Peygamber’in Bedir Savaşı’nda attığı
mızrak/ok/toprak’tan bahsedilmekte fakat Allah bu atma eyleminin Hz.
Peygamber’den değil kendisinden gerçekleştiğini ifade etmektedir. Dolayısıyla bu
‘‘atma / öldürme eylemi’’nin isnadı noktasında bir ihtilaf olmaktadır. Bu ihtilaf iki
farklı şekilde izale edilmiştir: İlki: Hz. Peygamber’in atmasından kasıt cüz’i irade iken
Allah’ın atmasından kasıt külli iradedir. İkincisi: Hz. Peygamber Allah’ın emriyle
Bedir Savaşı’nda mucize eseri olarak eline bir avuç toprak almış ve düşmana atmıştır.
Bu eylem bir mucize olduğundan, doğrudan Allah’ın fiilidir dolayısıyla zahiren Hz.
 MÜŞKİLE YOL AÇAN SEBEPLER
 4. Hakikat ve Mecaz İhtilafı: Bazı ayetler arasında görünen ihtilafın temel sebebi
hakiki ve mecazi mana farklılığıdır.

َ َّ‫( َوتَ َرىا لن‬Hac 2) Bu ibarede bir taraftan insanların

 Örneğin: ‫اس ُس َكا َرى َو َم ا ُه ْم بِ ُس َكا َرى‬
sarhoş göründüğü, diğer yandan ise onların sarhoş olmadığı ifade edilmektedir ki
bu da zahiren bir çelişki içermektedir. Fakat bu ayeti bir önceki ayetle birlikte
değerlendirdiğimizde aslında buradaki sarhoşluktan kastın kıyametin kopması
esnasında insanları saran dehşet/zelzelenden dolayı onların akli muhakemelerini
yitirdiğini ifade etmek olduğunu anlarız. Bu durumda insanlar sarhoşmuş gibi, akli
melekelerini sağlıklı kullanamazlar. İki ayet birlikte incelendiğinde müşkül izale
oluyor:‫ض َع ْت‬ َ ْ‫ض َع ٍة َع َّما أَر‬ ِ ْ‫ يَ ْو َم تَ َر ْونَهَ ا تَ ْذ َه ُل ُك ُّل ُمر‬/ ‫يم‬ٌ ‫اساتَّقُوا َربَّ ُك ْم إِ َّن َز ْل َزلَ َة ا لسَّا َع ِة َش ْيٌء َع ِظ‬
ُ َّ‫يَ أَيُّهَ ا ا لن‬
‫اس ُس َكا َرى َو َما ُه ْم بِ ُس َكا َرى َولَ ِك َّن َع َذ َابهَّللا ِ َش ِدي ٌد‬ َ َّ‫ض ُع ُك ُّل َذ ِات َح ْم ٍل َح ْملَهَ ا َوتَ َرىا لن‬
َ َ‫( َوت‬Hac 1-2)
 MÜŞKİLE YOL AÇAN SEBEPLER
 5. Görecelik İhtilafı / Bir Şeyin Farklı Açılardan İncelenmesiyle Ortaya Çıkan
İhtilaf: Bazı ayetler arasında görünen ihtilafın temel nedeni bir şeyin, durumun
farklı açılardan incelenmesi sebebiyle ortaya çıkan farklı anlamlardır.

 Örneğin:‫وب‬ ْ َ‫ط َمئِ ُّن قُ لُوبُه ُْم بِ ِذ ْك ِر هَّللا ِ أَ البِ ِذ ْك ِر هَّللا ِ ت‬

ُ ُ‫ط َمئِ ُّن ا ْلقُل‬ ْ َ‫( ا َّل ِذ َين آ َمنُوا َوت‬Ra’d 28) -- ‫ا َّل ِذ َينإِ َذا‬

َ ُ‫ص ال ِة َو ِممَّا َر َز ْقنَا ُه ْم يُ ْنفِق‬

‫ون‬ َّ ‫ص ابَه ُْم َوا ْل ُمقِي ِم يا ل‬
َ َ‫ص ابِ ِر َين َعلَ ى َما أ‬
َّ ‫( ُذ ِك َر هَّللا ُ َو ِجلَ ْتقُ لُوبُه ُْم َوا ل‬Hac 35) Bu
iki ayet arasında zahiren çelişki varmış gibi görünmektedir. Zira ilk ayette
kalplerin huzur bulacağı ifade edilirken; ikinci ayette kalplerin ürpermesinden
bahsedilmektedir. Bu çelişki şu şekilde giderilmiştir: Kalpler Allah’a iman ile
huzur bulur, korku ve endişelerden kurtulur. Fakat bununla beraber iman üzere
sebat etmeme ve Allah’ın rızasını kaybetme endişesinden dolayı da ürperir. Bu bir
tezat değil aksine bir müminin korku ile ümit arasında yaşaması demektir.
 İŞKALİ GİDERME YOLLARI
 1. Hüküm konusunda sonra gelenler önce gelenlere; Medenî olanlar
Mekkî olanlara tercih edilir.
 2. Medine ehlinin ahvali Mekke ehlinin ahvaline tercih edilir.

 3. İki hükümden birisi müstakil bir hükme delalet edip diğeri etmezse
müstakil hükme delalet edeni tercih edilir.
 4. İki ayetten biri genele, diğeri özele yönelikse özele yönelik olanı
tercih edilir.
 5. Nesih yolu kullanılarak işkal izale edilir.
MÜŞKİLU'L-KUR’ÂN İLE İLGİLİ ESERLER
 1. İbn Kuteybe (ö. 176/889) : Te’vîlu Muşkili’l-Kur’ân

 2. Nisabûrî (ö. 553/1158) : Vâdihu’l-Burhân fî Muşkilâti’l-Kur’ân

 3. İzz b. Abdisselam (ö. 660/1262) : Fevâid fî Muşkili’l-Kur’ân

 4. Ebu Yahya Zekeriyya el-Ensârî (ö. 826/1421) : Fethu’r-Rahman bi Keşfi

ma Yeltebisu fi’l-Kur’ân
 5. Muhammed Abduh (ö. 1323/1905) : Muşkilâti’l-Kur’âni’l-Kerîm

 6. Muhammed Enverşah Keşmirî (ö. 1352/1933) : Muşkilâti’l-Kur’ân

 7. Abdullah b. Hamd el-Mansur : Muşkilu’l-Kur’âni’l-Kerîm

 8. Raşid Abdullah Ferhan : Tefsîru Muşkili’l-Kur’ân