KİŞİLİK

BOZUKLUKLARI
kişilik
 Kişinin kendine göre bir ayrılığının, belirgin özelliklerinin
olması durumudur.
 Kişiyi başkalarından ayıran bilişsel, duygusal ve davranışsal
özelliklerinin bütünüdür.
 Kişinin gündelik hayatta verdiği özgül tepkilerin ve
tutumların oluşturduğu bir örüntüdür.
 Genler ve biyoloji tarafından belirlenmiş özelliklerle ailevi,
çevresel, toplumsal etkileşim ve yönlendirmelerin etkisiyle
çocukluk ve ergenlik dönemleri boyunca oluşur. Kişilik
özellikleri, kültür ve toplum kadar ailenin çocuk yetiştirme
uygulamalarından da etkilenir.
 Sağlıklı kişilik özellikleri taşıyan insanlar otoplastik uyum
(çevreye uyum için kendini değiştirme) çabaları içindedir.
kişilik bozuklukları
 Esneklik göstermeyen kötü uyumlu kişilik özelliklerinin
kapsamlılık ve süreklilik gösterdiği kişilik yapılarıdır.
 Bu özellikler ego-sintoniktir (benlik tarafından kabul edilir).
Kişi kendisinde değiştirilmesi gereken bir durum olduğunu
düşünmez.
 Alloplastik uyum (kişi, kendini değiştirmek yerine etrafı
değiştirmeye kalkar) gösterirler. Davranış ve tutumlarının
başkalarını nasıl etkilediğini göz önünde bulundurmazlar.
 Bu bozukluklar hayatın değişik alanlarında (iş
yaşamlarında, özel ilişkilerinde vb.) uzun süreli zorluklara
neden olur.
 Genellikle geç ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde
ortaya çıkarlar ancak çocukluk döneminde de bazı belirtileri
görülebilir.
kişilik bozuklukları
1. A Kümesi kişilik bozuklukları:
 Paranoid
 Şizoid
 Şizotipal
2. B Kümesi kişilik bozuklukları;
 Antisosyal
 Borderline
 Histrionik
 Narsisistik
3. C Kümesi kişik bozuklukları;
 Çekingen
 Bağımlı
 Obsesif-kompulsif
 Pasif-agresif
Paranoid kişilik bozukluğu
 Sürekli olarak başkalarının kötü niyetli olduğunu
düşünürler.
 Kuşkucudurlar ve başkalarına güvenmezler.
 Genellikle düşmancıl duygular taşırlar,
huzursuzdurlar ve kızgınlık içindedirler.
 Başkalarının söz ve davranışlarından
aşağılandığı veya gözdağı verildiği şeklinde
anlamlar çıkarırlar.
 Kin beslerler
 Haksız yere kıskançlık ve kuşkulara kapılırlar
Paranoid kişilik bozukluğu
 Genetik bir yanının olduğu düşünülmektedir.
 Sıklıkla çocukluk dönemine ilişkin aile sorunları
vardır.
 Çocuklukta sömürüye uğramış olma öyküsü
alınabilir.
 Yadsıma, yansıtma ve akla uygunlaştırma
başlıca savunma düzenekleridir.
 Süperego otoritelere yansıtılmıştır.
 Çok nadiren tedavi arayışlarında olurlar.
Paranoid kişilik bozukluğunun
yönetimi

 Özellikle hastalık, kriz, stres

durumlarında daha kuşkucu, tedirgin ve
daha kavgacı olurlar.
 Açıklık, süreklilik ve tutarlılık esastır.
Aşağılama, korkutma veya alay etme
anlamına gelecek söz ve davranışlardan
kaçınmak çok önemlidir.
 Saygılı, nazik ve dürüst olunmalıdır.
 Zorla yakınlık kurulmaya çalışılmamalıdır.
Şizoid kişilik bozukluğu
 Başkalarına özlem duymadan tek
başlarına bir hayat sürerler.
 Yakın ilişkilere girmekten zevk almaz ve
kaçınır.
 Yakın arkadaş veya sırdaşları yoktur.
 Hemen her zaman tek bir etkinlikte
bulunmayı tercih ederler.
 Övgü ve eleştirilere kapalıdır.
 Duygusal soğukluk, kopukluk veya
tekdüze bir duygulanım gösterirler.
Şizoid kişilik bozukluğunun yönetimi
 Yakın ilişki kurma çabaları, dengeyi tehdit eden
bir durum olarak algılanabilir.
 Çok fazla zorlandıklarında ortamı terkedebilir,
kaçabilirler.
 Uzak ve soğuk davranışlarına karşı saygılı
olunmalı ve mümkün olduğunca az zorlamalıdır.
 Duygusal tepkiler göstermesi fazla
beklenmemeli ve arada bir güven ilişkisinin
gelişmesi için uzun bir sürenin geçmesi
gerektiği unutulmamalıdır.
Şizotipal kişilik bozukluğu
 Temel özellik; düşünce, davranış ve
görünümde gariplikler bulunmasıdır.
 Tanımadık kişilerin bulunduğu yerlerde
aşırı anksiyete
 Referans fikirler
 Majik düşünce ve garip inançlar
 Garip (ayrıntılı, metaforik) konuşmalar
 Sosyal izolasyon
 Kuşkuculuk
Şizotipal kişilik bozukluğunun
yönetimi
 Şizoid kişilik bozukluğunda olduğu gibi
fazla yakınlaşma çabaları izolasyonu
tehdit edici olabilir.
 Dürüst ve saygılı davranılmalıdır.
 Garip davranışları tedirginlik oluşturabilir.
 Hiçbir şekilde alay etmemelidir.
Antisosyal kişilik bozukluğu
 Dürtülerini kontrol edememe, anında
hazza eğilimli olma ve başkalarının
haklarına tecavüz temel özelliklerdir.
 Başkalarının duygularına duyarlı
değildirler.
 Ben-merkezcil ve aşırı isteyicidirler.
 Toplumun geleneklerini ve yasalarını
çiğneme alışkanlığı yaşam boyu sürer.
Antisosyal kişilik bozukluğu
 Çocukluklarında; okuldan ve evden kaçma, kavgacılık,
fizik zarar verme, yalan söyleme, hırsızlık gibi davranım
bozukluğu belirtileri vardır.
 Erişkinlikte; sık iş değiştirme, çalışmama, anababa
sorumluluğu taşıyamama, yasal olmayan davranışlar,
ilişkileri sürdürememe, parasal yükümlülükleri yerine
getirememe, yalan söyleme, başkalarına zarar veren
davranışları konusunda suçluluk ve pişmanlık duymama
ve madde kötüye kullanımı gibi belirtiler gösterirler.
 Madde kullanım bozuklukları sıktır.
 Çocuk onun yanında büyümüş olsun veya olmasın alkolik
veya sosyopat bir babanın varlığı, ebeveynin tutarsız ve
dürtüsel davranışları en güçlü öngördürücülerdir.
Antisosyal kişilik bozukluğunun yönetimi
 Başlangıçta nazik ve büyüleyici
davranabilirler.
 Şans verildiğinde insanları kullanma
eğilimindedirler.
 Kuralları çiğnerler.
 Otorite ile ilgili özel sorunlar çıkarırlar.
 Uyumsuz ve karıştırıcıdırlar.
 Katı kurallar getirilmesi temel noktadır.
Borderline kişilik bozukluğu
 En önemli özellik; benlik imajı, kişilerarası
ilişkiler ve duygulanım alanlarındaki
istikrarsızlıklardır.
 Kişiye zarar verme olasılığı olan özkıyım, madde
kullanımı gibi alanlarda dürtüsellik
 Yersiz ve yoğun öfke patlamaları
 Duygulanımda sürekli oynamalar
 Yalnız kalmayı kabullenememe
 Kendini sürekli boşlukta hissetme
 En sık kullanılan savunma, bölünmedir. İnsanlar
tam iyi ve tam kötü diye ayrılırlar.
 Erken gelişim dönemlerindeki sorunlar sorumlu
tutulmaktadır.
 Ailede sömürü görmüş olma, terkedilme gibi
durumlar sık rastlanır.
Borderline kişilik bozukluğu yönetimi
 Çevredeki her kişi ya iyi veya kötü olarak
görülür.
 Çevredeki insanlar da çoğu zaman
bilinçdışı olarak taraf tutar ve kişiyle
birlikte her şeyi iyi ya da kötü görürler.
 Sınırlar belirlenmelidir.
Histrionik kişilik bozukluğu

 Çekici, dikkat çekmeye çalışan, duygularını abartan

kişilerdir.
 Sürekli olarak övülme, onaylanma beklentisi içindedirler.
 Görünümleri ve gösterişle aşırı ilgilidirler.
 İlgi odağı olmadığı durumlarda rahatsız olur.
 Aşırı bir şekilde başkalarını etkilemeye yönelik bir konuşma
tarzı vardır.
 Telkine yatkındırlar.
 Hızla değişebilen duygulanımları vardır.
 Cinsel olarak ayartıcı ya da baştan çıkarıcı davranışlar vardır.
 Küçük yaşlarda karşılaşılan kişilerarası güçlüklerin rol
yaparak çözülmesi sorumlu tutulmaktadır.
 Mesafeli ve hoşgörüyle davranmayan bir baba, kışkırtıcı ve
ayartıcı bir anne modeli sıktır.
Histrionik kişilik bozukluğunun
yönetimi
 Özellikle karşı cinse karşı büyüleyici ve
ayartıcı davranışlarına dikkat edilmelidir.
 Cinsel davranışların altında çoğu zaman
derin bağımlılıkla ilgili sorunlar vardır.
 Bir profesyonel olarak davranılmalı,
rollerin benimsenmiş olduğu
hatırlatılmalıdır.
 Ancak eleştirel olmamak ve sevecen
olmak gerekir.
Narsisistik kişilik bozukluğu
 Kendini büyük görme ve benlik saygısı ile ilgili konularda
aşırı ilgilenme temel özelliktir.
 Çok önemli olduğu duygusunu taşır.
 Sınırsız başarı, güç, zeka, güzellik gibi konularda kafa
yorar.
 Eşi bulunmaz biri olduğuna inanır.
 Başkaları ile ilişkilerinde empati yoksunluğu vardır.
 Çok beğenilmek ister.
 Hak kazandığı duygusu vardır.
 Kişilerarası ilişkileri kendi çıkarları için kullanır.
 Küçük yaşlarda anneyi yitirme ya da anne tarafından
reddedilme yüzünden anneyle eşduyum yapılamamış
olmasının rolü üzerinde durulmaktadır.
Narsisistik kişilik bozukluğu yönetimi
 Karşısındaki kişileri aşırı idealleştirme ya
da değersizleştirme davranışları gözlenir.
 Sorun ve hastalık gibi durumlar
mükemmellik ve büyüklük duygularına
karşı bir tehdit olarak algılanır.
 Saygılı davranılmazsa kolay incinirler.
 Eleştiri ve aşağılamalardan kaçınmak
gerekir.
Çekingen kişilik bozukluğu
 Utangaç ve çekingen fakat arkadaşları olmasını isteyen
kişilerdir.
 Reddedilme ve eleştirilme korkuları nedeniyle sosyal
ilişkilerden kaçınırlar.
 Sevildiklerinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek
istemezler.
 Sosyal etkileşimi gerektiren etkinliklerden kaçınırlar.
 Kendisini toplumsal yönden beceriksiz, kişisel olarak
çekiciliği olmayan biri olarak görürler.
 Anababanın küçümsemeleri ya da aşırı koruyup
kollamaları, ana babada da kaçınma davranışlarının
olması ve kültürel etmenler sorumlu tutulmaktadır.
Çekingen kişilik bozukluğu yönetimi
 Talep edici değildirler ve genellikle iyi bir
uyum gösterirler.
 Eleştiriye duyarlıdırlar.
 Kuşkulu durumları alay veya küçümseme
gibi görebildiklerinden bu tür
tutumlardan kaçınılmalıdır.
Bağımlı kişilik bozukluğu
 İleri derecede bağımlı, pasif ve boyun eğen kişilerdir.
 Yeterli güven sağlanmadıkça günlük kararlar veremezler.
 Yaşamının çoğu alanında sorumluluk almak için
başkalarına ihtiyaç duyar.
 Desteğini yitireceği korkusuyla başkalarıyla aynı görüşü
paylaşmadığını söylemekte güçlük çeker.
 Kendi başına iş başlatma zorluğu vardır.
 Yalnız kalamaz ve yalnız kalmamak için büyük çaba
gösterirler.
 Kronik fiziksel bir hastalık yaşamış olma, ayrılık
anksiyetesi yaşamış olma ya da çocuklukta ana babayı
kaybetmiş olma gibi yatkınlaştırıcı etkenler üzerinde
durulmaktadır.
Bağımlı kişilik bozukluğu yönetimi
 Reddedilme ve eleştirilme nedeni ile
kolayca incinebilirler.
 Talep edici değildirler ve genellikle iyi bir
uyum gösterirler.
 Bağımlılık isteklerine saygı duyulmalıdır.
Obsesif- Kompulsif kişilik bozukluğu
 Mükemmelcilik, düzenlilik ve esnek olmayan bir tutum
önde gelen özellikleridir.
 Yapılan etkinliğin asıl amacını unutturacak derecede
ayrıntılar, kurallar, sıralamalar üzerinde dururlar.
 İşin bitirilmesini zorlaştıran bir mükemmelcilik gösterirler.
 Zamanının ve enerjisini, sosyal hayatı dışlayarak işe
harcama söz konusudur.
 Vicdanının sesini aşırı dinler ve esneklik göstermez.
 Eskimiş ya da değersiz şeyleri elden çıkartamaz.
 Para harcama konusunda cimri davranır.
 Katı ve inatçıdır.
 Çok katı bir disiplinle yetiştirilmiş kişilerde fazla
görüldüğü bildirilmektedir.
Obsesif- Kompulsif kişilik bozukluğu
yönetimi
 Stres genel olarak kompulsif davranışları
artırır.
 Alınacak kararlara, yapılacak önerilere
etkin katılımlarına izin verilmelidir. Düzen
ve tertip arzularına saygı gösterilmelidir.
 Diğer kişilik bozukluklarının aksine
sorunları olduğunu düşünürler. Esnek
olamamaktan yakınırlar.
Pasif- Agresif kişilik bozukluğu
 Engelleyen, sürüncemede bırakan, ağırdan alan,
geciktiren, erteleyen, inatçı ve etkinliği düşüren tutumlar
sergilerler.
 Yükümlülük ve görevlerini ‘unuturlar’.
 Yapmak istemedikleri için görevde yanlışlar yapar veya
ağırdan alırlar.
 Yapması gerekenleri sürüncemede bırakırlar.
 Birşeyler yapması istendiğinde tartışma ya da küskünlük
çıkarırlar.
 Yeterince çaba göstermeyerek başkalarının işlerini
engellerler.
 Öğrenilmiş bir davranış olabileceği ve anababalarını örnek
aldıkları iddia edilmektedir.
 Küçük yaşlarda otorite ile sorunları olmuş olabilir.
Pasif-agresif kişilik bozukluğu
yönetimi
 Genellikle çevrelerindeki yada uğraşan
kişilerde kızgınlık duygularına neden
olurlar. Bu, kişiliğin tanınmasında ilk
ipucu olabilir.
 Davranışlarının olumlu yönleri
desteklenmelidir.
 Davranışları ve bunların sonuçları ile
yüzleşmesi, bunların çevrede
oluşturduğu tepkiler ve sonuçta bu
tepkilerin kendisine yönelerek sorun
yarattığını görmesi amaçlanır.
NEDENLER
 Kişilik bozuklukları biyolojik ve çevresel faktörlerin ortak
etkileşimleri ile ortaya çıkarlar.
 Yakın dönemde yapılan bazı çalışmalar, bazı kişilerin bazı
kişilik bozukluklarına genetik olarak yatkın olduğunu
göstermektedir.
 Bununla beraber, çevrenin etkisi biyolojiye baskın
çıkmaktadır.
 Çocuğun ev ve aile yaşamı çok önemlidir.
 Bozuk aile ilişkilerinin bulunduğu bir ortamda büyüyen
çocuklar kişilik bozukluklarına daha fazla yatkın
görünmektedirler.
 Çocuk istismar ve ihmali, araştırmaların çoğunda erişkin
kişilik bozukluklarının çoğu için bir hazırlayıcı etmen olarak
bulunmuştur.
 Ayrıca ergenlik dönemindeki arkadaş grupları da çok
önemlidir.