ΣΧΟΛΙΚΟΣ

ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ
Ποϊριατζίδου Ιωακειμίνα – Ψυχολόγος, Εκπαιδευόμενη ψυχοθεραπεύτρια στη
Συστημική προσέγγιση
 Ορισμός
Ως σχολικός εκφοβισμός (bullying) ορίζεται το φαινόμενο κατά το οποίο
παρατηρείται επιθετική συμπεριφορά μεταξύ δύο ή περισσότερων παιδιών. Τα
κύρια χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς αυτής περιλαμβάνουν:
 την πρόθεση βλάβης, φόβου και πόνου επαναλαμβανόμενα για ένα
παρατεταμένο διάστημα,
την έλλειψη δικαιολογίας για την πράξη και ικανοποίηση του θύτη και
την ύπαρξη διαφοράς σε δύναμη μεταξύ των μαθητών που ασκούν τον εκφοβισμό
και εκείνων των μαθητών που τον δέχονται.
Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να διαχωρίσουμε τον εκφοβισμό από έναν καβγά ή μια
σύγκρουση μεταξύ των μαθητών.
Κατά κύριο λόγο, λαμβάνει χώρα στο σχολικό περιβάλλον, αλλά μπορεί να
συμβαίνει και εκτός σχολείου ή μέσω Διαδικτύου (cyber – bullying).
 Μορφές
Ποιες μορφές μπορεί να έχει ο σχολικός εκφοβισμός;
Λεκτικός: υβριστικά, προσβλητικά, αγενή και ειρωνικά σχόλια, παρατσούκλια, εκβιασμός
που στόχο έχουν να ταπεινώσουν και να εξευτελίσουν το θύμα καθώς και να
ικανοποιήσουν επιθυμίες των θυτών.
Σωματικός: χτυπήματα με ή χωρίς αντικείμενα, τρικλοποδιές, κλωτσιές, αγκωνιές,
τσιμπήματα με σκοπό τη σωματική βλάβη ή τραυματισμό των θυμάτων.
Ψυχολογικός: συναισθηματικός εκφοβισμός σε συνδυασμό με άλλες μορφές που στόχο
έχει την ψυχολογική βλάβη των θυμάτων.
Σεξουαλικός: αγγίγματα σε σημεία που δεν προβλέπεται, σχόλια, μηνύματα και
χειρονομίες με σεξουαλικό περιεχόμενο με σκοπό τον εξευτελισμό και τα συναισθήματα
ντροπής και αμηχανίας των θυμάτων.
Κοινωνικός: διάδοση κακών φημών για το θύμα, απομόνωση από τις ομάδες
συνομηλίκων, ρατσιστικά σχόλια λόγω της εθνικότητας, της κοινωνικής τάξης, της
οικονομικής κατάστασης και της διαφορετικότητας των θυμάτων.
Ηλεκτρονικός: αποστολή προσβλητικών σχολίων, φωτογραφιών, ανέβασμα βίντεο και
εκβιασμοί μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων που στόχο έχουν την ταπείνωση του θύματος.
 Αίτια
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού
σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ποια είναι τα αίτια του φαινομένου;
Πολλές φορές, οτιδήποτε δε συνάδει με αυτό που θεωρούμε φυσιολογικό, δεν
μπορούμε να το αποδεχτούμε με ευκολία. Ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούμε συνήθως
είναι ο χλευασμός και η υποτίμηση στο οτιδήποτε διαφορετικό φέρει κάποιος πάνω
του. Αυτή η συμπεριφορά πηγάζει από ελλιπή παιδεία, ανύπαρκτη ατομική
καλλιέργεια και λαθεμένα κοινωνικά πρότυπα.
Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τέσσερα συστήματα που είναι πολύ σημαντικά στη
ζωή των παιδιών, τα οποία συμβάλουν στην εκδήλωση του φαινομένου. Αυτά είναι η
οικογένεια, το σχολείο, η κοινωνία και η ομάδα συνομηλίκων που ανήκουν.
 Αίτια
Οικογένεια: το πρώτο πλαίσιο που βρίσκεται ένα παιδί και αυτό που θα δομήσει τα
βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού. Η λειτουργικότητα μιας
οικογένειας παίζει καθοριστικό στην εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς. Άρα λοιπόν, τα
παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα πλαίσιο με έλλειψη επικοινωνίας, συναισθηματική
παραμέληση, αδιαφορία στην εκδήλωση δυσκολιών των παιδιών, ανυπαρξία ορίων
που είναι σημαντικά στην ανάπτυξη των παιδιών και δηλώνουν ουσιαστική
φροντίδα, αυστηρούς γονείς, σωματικές τιμωρίες και βίαιη διαπαιδαγώγηση
οδηγούν σε παραβατικές συμπεριφορές των παιδιών και φαινόμενα όπως ο σχολικός
εκφοβισμός.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των οικογενειών των θυμάτων;
Οι μαθητές που δέχονται τέτοιου είδους κακοποιητικές συμπεριφορές προέρχονται από
οικογένειες που υπερπροστατεύουν τα παιδιά τους και δεν τα βοηθούν να αποκτήσουν
αυτονομία και ανεξαρτησία.
ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΩΣ ΤΟ ΘΥΜΑ ΕΧΕΙ ΜΕΡΙΔΙΟ ΕΥΘΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ!!!
 Αίτια
Σχολείο: το σχολικό περιβάλλον είναι το δεύτερο πλαίσιο που έρχεται σε επαφή ένα
παιδί μετά το οικογενειακό. Είναι εξίσου σημαντικό για την ανάπτυξη της
προσωπικότητας του παιδιού, καθώς επίσης για την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη.
Συμπεριφορές όπως έλλειψη ενδιαφέροντος για την επίδοση των μαθητών,
απροθυμία στην ενθάρρυνση για ενεργή συμμετοχή και συνεργασία από τους
εκπαιδευτικούς, μη τήρηση κανόνων στο πλαίσιο της τάξης, ύπαρξη και ενίσχυση
ανταγωνιστικού κλίματος μεταξύ των μαθητών, αδιαφορία για τα συναισθήματα
των μαθητών, ελλιπής συνεργασία καθηγητών – γονέων, έλλειψη προγραμμάτων
ψυχοκοινωνικής αγωγής και κώδικα σωστής συμπεριφοράς στο σχολικό πλαίσιο
οδηγούν ή/και συμβάλουν στην εμφάνιση του εκφοβισμού στο σχολικό περιβάλλον.
Κοινωνία: και η κοινωνία γενικότερα συμβάλλει στην ύπαρξη του φαινομένου. Οι
κοινωνικές ανισότητες, η πυκνότητα του πληθυσμού, η έλλειψη παροχής
κινήτρων στους πολίτες, η ελλιπής επικοινωνία μεταξύ των διάφορων
πολιτισμικών ομάδων είναι μερικά στοιχεία της κοινωνίας που οδηγούν στην
εμφάνιση επιθετικών συμπεριφορών.
 Αίτια
Ομάδα συνομηλίκων: οι συνομήλικοι αρχίζουν και παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή
των παιδιών κατά την περίοδο της εφηβείας, όπου τα παιδιά έχουν την ανάγκη για
αυτονομία, ανεξαρτητοποίηση και διαφοροποίηση από την οικογένειά τους. Η ένταξη
τους σε μια ομάδα τους βοηθά να ανακαλύψουν νέους τρόπους συμπεριφοράς ή/και
να καλύψουν κενά από πρότυπα συμπεριφοράς. Έχουν κοινά ενδιαφέροντα,
συμμετέχουν από κοινού σε δραστηριότητες και θέτουν τους κανόνες που διέπουν την
ομάδα. Η ανάγκη του ανήκειν, της αποδοχής και η προθυμία για προσκόλληση
στην ομάδα μπορεί να οδηγήσει σε απαλοιφή των ατομικών χαρακτηριστικών
και έτσι στη συμβολή για εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς ή ανοχή της όταν
συμβαίνει ή ακόμη και στην υιοθέτηση της επιθετικής συμπεριφοράς, με σκοπό
την παραμονή σε αυτήν.
 Χαρακτηριστικά θυτών – θυμάτων
Θύτες: έχουν συνήθως υποστεί οι ίδιοι βίαιη συμπεριφορά, έχουν υψηλή αυτοπεποίθηση,
έλλειψη ανοχής στη διαφορετικότητα, παρορμητική προσωπικότητα, συνήθως
ισχυρίζονται πως το θύμα ευθύνεται για τον εκφοβισμό.
Θύματα: διακρίνονται από ανασφάλεια, μοναχικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση, συνήθως
ανήκουν μειονοτική ομάδα (εθνικότητα, σεξουαλικός προσανατολισμός, θρησκεία κτλ.).
Τα αγόρια ασκούν περισσότερο σωματική βία ενώ τα κορίτσια ψυχολογική.
Ο εκφοβισμός συμβαίνει συνήθως μεταξύ μαθητών ίδιου φύλου.
Παρατηρητές: ο όρος αναφέρεται στους παρόντες αλλά όχι εμπλεκόμενους άμεσα
πάντα. Μπορεί να υπερασπίζονται ή να είναι στο πλευρό του θύτη (π.χ. γελώντας), να
υπερασπίζονται το θύμα αντιδρώντας στη βίαιη συμπεριφορά, μιλώντας στους γονείς και
στους εκπαιδευτικούς για το συμβάν και μπορεί να είναι παθητικοί αποδέκτες, δηλαδή
να παρακολουθούν χωρίς να παίρνουν το μέρος είτε του θύτη είτε του θύματος.
Νιώθουν αρνητικά συναισθήματα όταν συμβαίνει η επιθετική συμπεριφορά αλλά όχι
αρκετά δυνατοί για να επέμβουν. Συνήθως δεν διατηρούν φιλικές σχέσεις με κανέναν από
τους δύο. Μπορεί και να ικανοποιούνται απλώς στη θέαση του φαινομένου.
 Τρόποι αντιμετώπισης
Κατά διαστήματα έχουν εφαρμοστεί προγράμματα με σκοπό τη μείωση της επιθετικής
συμπεριφοράς στο σχολικό πλαίσιο. Κάποιοι τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου είναι οι
εξής:
Ενίσχυση θετικής συμπεριφοράς, σε αντίθεση με την προσέγγιση της μηδενικής ανεκτικότητας
που εστιάζει στη χρήση της τιμωρίας.
Συνεργασία σχολείου – οικογένειας και προαγωγή συνεργατικού κλίματος στο σχολικό πλαίσιο.
Εκπαίδευση μαθητών σε υγιή κοινωνικά πρότυπα, σε κοινωνικές δεξιότητες που εξαλείφουν το
φαινόμενο. Ομιλίες για διαφορετικότητα, για τέτοιου είδους φαινόμενα κτλ.
Διερεύνηση της συχνότητας του σχολικού εκφοβισμού και καταγραφή του φαινομένου (πχ. με
τη χρήση ερωτηματολογίου).
Υπεράσπιση των θυμάτων και ενημέρωση των καθηγητών – γονέων (δεν είναι κάρφωμα,
ΑΛΛΑ ΒΟΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ!).
Διάλογος μεταξύ καθηγητών – μαθητών (θυτών και θυμάτων) και συμβολή ειδικών υπηρεσιών
όταν είναι απαραίτητο.
Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού είναι η 6η Μαρτίου, η οποία καθιερώθηκε
πανελληνίως από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων της Ελλάδος. (πηγή:
Βικιπαίδεια)