2.

HAFTA
19. YY OSMANLI MODERNLEŞMESİ
TANZİMAT DÖNEMİ
ve
KANUN-İ ESASİ
•II. Mahmud’tan sonra başa geçen I. Abdülmecid döneminde Osmanlı Devleti’nin kırılma noktalarından
biri olan iki ferman yayınlanmıştır. Bunlar Tanzimat ve Islahat Fermanları’dır. Bu fermanların önemine
binaen bu dönem Osmanlı asırlarında Tanzimat dönemi olarak adlandırılmıştır:

Tanzimat : Düzenleme, düzen verme, yoluna koyma, 1839’da Gülhane Hattı Hümayunu adıyla anılan bir
fermanla ilan edilen, yönetimi iyileştirme tasarısı ve bu iyileştirmenin yapıldığı dönem.

Islahat : Daha iyi duruma getirmek için yapılan değişiklik, düzeltme ve iyileştirme.

•Tanzimat Fermanı 3 Kasım 1839 tarihinde Mustafa Reşid Paşa tarafından Gülhane’de okunmuştur.
Burada Müslim ve Gayrimüslim bütün halkın can, mal, namus ve ırz güvenliği devletin teminatı altında
olduğu beyan edilmiştir. Halkın en çok yakındığı vergi ve askerlik konularında profesyonel metotlara
geçileceği bildirilmiştir. Halkın adaletine önem verileceği, herkesin kanun önünde eşit olduğu
vurgulanmıştır.

NOT: Tanzimat Fermanı esas olarak Gayrimüslim toplulukların milliyetçi düşüncelerine karşı bir
birliktelik formülü olarak yayınlanmıştır.
Ayrıca padişah bu ferman ile ilk defa kendi haklarını kendisi yasalarla sınırlamıştır. Bu durum
anayasalcılığa ve demokrasiye doğru atılmış önemli bir adımdır. Sultan Abdülmecid, fermanda yer alan
hususlara uyacağına dair söz vererek bir yerde hukukun üstünlüğünü kabul etmiştir.
•Tanzimat Dönemi’nde:

•Kanunları hazırlama görevi Meclis-i Ahkâm-ı Adliye’ye verilmiştir.

•İdarî örgütlenmeye gidilmiştir. Vilayet, sancak, kaza, nahiye ve köy düzenine geçilmiştir.
Buralarda sancak ve kaza meclisleri kurulmuştur.
•1840 yılında ilk defa kağıt para basılmıştır: Kâime-i Nakdiye-i Muteberet.
•Yabancı devletlere Osmanlı topraklarında mülk edinme ve okul açma izni verilmiştir.
•Demiryolu ve denizyolu ticaretine önem verilmiştir. İlk demiryolu Aydın-İzmir arasında, ilk
denizyolu Şirket-i Hayriye olarak İstanbul’da açılmıştır.
•Mülkî memurlar için ceza kanunları çıkarılmış, Avrupa’nın etkisi ile Nizamiye Mahkemeleri
kurulmuştur.
•Okullaşmaya önem verildi. İlk Osmanlı ilimler akademisi olan Encümen-i Daniş kurulmuştur.
•1840 yılında ilk özel gazete olan W. Churchill tarafından Ceride-i Havadis kurulmuştur.
•Halka Mecidiye ismi ile nüfus kağıdı verilmesi uygulamasına geçildi.
•Haberleşmeyi sağlamak için 1853 yılında İstanbul-Edirne arasında ilk telgraf hattı kuruldu.
 Islahat Fermanı

•Kırım Savaşı nihayetinde 23 Şubat 1856 tarihinde Âli Paşa tarafından ilan edilmiştir. Burada Tanzimat
fermanından farklı olarak Gayrimüslim milletler üzerinde durulmuştur. Burada herkesin din ve mezhep
özgürlüğü teyit edilmiştir. Gayrimüslimleri küçük düşürücü sözlerin yasaklanması kabul edilmiştir.
Gayrimüslimlerin devlet memuru ve asker olması kabul edilmiştir. Gayrimüslimler için şer’i bir vergi olan
cizyenin kaldırılması kararlaştırılmıştır.
•NOT: Islahat Fermanı bu şekli ile Paris Antlaşması maddeleri arasına girmiştir. Bu durum devletin
içişlerini bağımsız bir şekilde yürütmesini de engellemiştir.

Islahat Fermanı’nın Maddeleri

1.Osmanlı Devletinde yaşayan Gayrimüslimlere din ve Mezhep özgürlüğü verilecek, okul, hastane, ve kilise
binalar yeniden tamir edilecek.
2.Gayrimüslimleri küçük düşüren deyim ve sözler yasaklanacaktı.
3.Gayrimüslimler istedikleri devlet memurluklarına atanabilecek ve istediği okula gidebilecekti.
4.Mahkemeler herkese açık olacak ve herkes dinine göre yemin edebilecekti.
5.Hıristiyanların ne şekilde askerlik yapacakları belirlenecekti.
6.Gayri Müslimler İl Meclislerine üye olabilecekti.
Sultan Abdülaziz Döneminde (1861-1876)
•Tanzimat reformlarına devam edilmiştir:
•Bu dönemde ilk defa bir Osmanlı padişahı yurt dışı gezisine çıkmıştır. 1867 yılında padişah, Paris
Sanayi Sergisini gezme amacıyla Fransa’ya gitmiştir.
•Bu dönemde Osmanlı Devleti ekonomik zorluklar ile karşılaştı. Dış borç ödenemez duruma geldi. Bu
nedenle 1875 yılında devlet iflası kabul etmek zorunda kaldı.
•Bugünkü Danıştay ve Yargıtay’ın kökünü oluşturan Şûra-yı Devlet ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliye
meclisleri kuruldu. Bu şekilde ilk kez kuvvetler ayrılığı uygulandı
•Fransız idarî teşkilâtı örnek alınarak 1864 yılında Mithat Paşa’nın önerileri ile Tuna Vilâyeti kuruldu.
•1863 yılında Ban-ı Osmanî-i Şahane adıyla Osmanlı Bankası kuruldu.
•Eğitime ciddi yatırımlar yapıldı. 1869 yılına çıkarılan Maarif-i Umumiye nizamnamesi gereğince
taşranın her kademesinde okul açılması kararlaştırıldı.
•1863 yılında yabancılara ait Protestan okulu olan Robert koleji ile, 1868 yılında Fransa’nın desteği ile
Galatasaray Sultanî’si kuruldu.
•Kız öğretmen yetirştirmek için Dâr-ül-Muallimat kurulmuştur.
• Galata tüneli hizmete açıldı ve 1874 yılında modern İstanbul İtfaiye’si kuruldu.
 II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ (1876-1909)

I. Meşrutiyet’in İlanı (1876)

•Sultan Abdülaziz döneminde yurt dışında eğitim görmüş elit sınıf olan Genç Osmanlılar burada edindikleri Avrupaî
fikirleri ülkelerinde de tatbik etmek için uğraşmışlardır.
•Genç Osmanlılar olarak adlandırılan bu kişiler Meşrutiyetin ilanı için Sultan Abdülaziz’e baskı yapmışlardır.
•Abdülaziz bunu kabul etmeyince kendisini tahttan indirip önce V. Murad’ı daha sonra Meşrutiyet’i ilan edeceğini
söyleyen II. Abdülhamid’i tahta çıkardılar.
•Bu süreçte sadrazam Mithat Paşa büyük rol oynamıştır.

II. Abdülhamit Dönemi’nde;

•İlk kez rejim değişmiştir.

•İlk kez anayasa yapılmıştır. (Kanun-i Esasi)
•İlk halk meclisi olan Mebusan Meclisi ile halk ilk kez yönetime katılmıştır.(Mart 1877-Şubat 1878)
•İlk kez parlamentolu yönetime geçilmiştir.
•Sultan II. Abdülhamid döneminde 20 Mart 1877 tarihinde Meşrutî rejime geçilmiş ve ilk
Osmanlı Parlamentosu açılmıştır.
•Bu parlamento, halkın seçtiği Mebusan Meclisi ile padişahın seçtiği Ayan Meclisleri’nden
oluşmaktadır.
•Bu sırada devam eden 93 harbi meclisin kısa süreliğine kapanmasına neden olmuştur.
•Daha sonra tekrar açılan meclis bir oturumda padişahın eleştirilmesi üzerine 14 Şubat 1878
tarihinde Sultan II. Abdülhamid tarafından süresiz olarak tatil edilmiştir.
•Bu tarihten itibaren 1909 yılına kadar II. Abdülhamid yönetiminde İstibdat dönemi başlamıştır.

İstibdat Döneminin Genel Özellikleri

•Bu dönemde İslâmcılık (Panislâmizm) siyaseti izlenmiştir.

•II. Abdülhamit, bu dönemde devleti Yıldız Sarayı’ndan yönetmiştir.
•Hafiyelik Teşkilâtı (Jurnal) kurulmuştur.
•Osmanlı Devleti, dış borçlarını ödeyememesi üzerine, 1881’de yayımladığı Muharrem
Kararnâmesi ile iflas ettiğini açıklamıştır. Bu gelişme üzerine Avrupalı alacaklı devletler
Düyûn-u Umûmiye İdaresi (Genel Borçlar İdaresi)’ni kurarak Osmanlı Devleti’nin önemli
gelir kaynaklarına el koymuştur.
•Düyûn-u Umûmîye İdaresi İle Osmanlı Devleti’nin; maden, balık, kabotaj, reji, orman, demiryolu,
tuzla, Doğu Rumeli gelirlerine el konulmuştur.

•Osman Hamdi Bey Sanayi-i Nefise Mektebi’ni açmıştır.

•Ticaret, Hukuk, Mülkiye, Mühendis, Baytar Mektepleri açılmıştır.

•İlk kez engelliler için çeşitli eğitim kurumları açılmıştır.

•Mecelle tam anlamıyla yürürlüğe girmiştir.

•“Memleket Sandıkları’’ 1888’de Ziraat Bankası’na dönüştürülmüştür.

•1889’da İtalyan siyasi birliğini sağlayan Carbonari Cemiyeti örnek alınarak İshak Sükuti, İbrahim
Temo, Abdullah Cevdet, Mehmet Reşid, Hüseyinzade Ali Bey, Konyalı Hikmet, Emin Cevdet
Osman, Selanikli Nazım Bey, Kerim Sebati… tarafından “İttihat-ı Osman-i Cemiyeti” kuruldu. Bu
cemiyet daha sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti ismini aldı.