Junio

2 02 0

Mom
be 'urã
 Mombe'urã

Mombe'urã (karaiñe'ẽ: Cuento) ha’e peteĩ

tembiapo ñe'ẽporãhaipyre rehegua mbykýva,
oñemombe’úva térã ikatúva avei ojehai ha upéi
oñemoñe’ẽ. Ha’e peteĩ ñemombe’u mbyky ha
añetegua’ỹva. Avateekuéra ndahetái ýrõ
peteĩnte, umíva ikatu yvypóra térã mymba.
Peteĩ mba’érente ojerepa umi oikóva ipype.
Jaguereko Mombe’urã Tavaygua (Cuento Popular)
umi oñembohasáva ñe’ẽ rupivénte
ñémoñarenguérape, ndojehaíri kuatiáre. Ambue
2
katu Mombe’urã Ñe’ẽporãhaipyréva (Cuento
Literario) ko’ãva ha’e umi oñembokuatiáva.
 e'ur ã r e k o
M om b
• Mombe’uregua. (Narrativo) Oiko umi jehupyre ñembohysýire.
• Añetegua’ỹ. (Ficción) Jepémona sapy’ánte ikatu oñe’ẽ
añeteguáre, iporãve hagu ̃ a opoiva’erã añeteguávagui.
• Ñe’ẽchaukáva. (Argumental) Ojeipyahávo ojehechakuaava’erã
umi oikóva ha mba’érepa oiko. Avei hetepýpe jajuhu
ñepyrũmby, mbyte ha ipaha.
• Ñe’ẽchaukateĩ. (Única línea argumental) Peteĩ mba’ére añónte
oñeñe’ẽ.
• Ojerembytévo. (Centrípeto) Opa mba’e oĩva mombe’urã
ryepýpe ojekopa upe ñe’ẽchaukapy rehe.
• Avateeteĩ. (Un solo personaje principal) Oĩramo jepe ambue ava
peteĩmente ojehupa opa mba’e.
• Mba’e’apoukateĩ. (Unidad de efecto) Ñe’ẽpotýicha avei
noñemondohoiva’erã. Oñemoñe’ẽ térã oje’eva’erã ñepyrũmby
guive ipaha peve ani opa kyre’ỹ.
• Mbyky. (Brevedad) Ndaikatúi ipuku. 3
Hetepy Mombe’urã retepy niko kóicha: Ñepyrũmby,
Mbyte ha Paha.
Ñepyrũmbýpe jaikuaa jahávo umi avateépe,
moõpa oiko ha opa mba’e ñaikotevẽtava
ñaikũmby porã hag̃ua.
Mbytépe oñepyrũ umi apañuãi ñande
py’araháva ikatúva sapy’ante opa porã térã
ombotyaive umi oikóva ipype.
Pahápe umi apañuãi ñemyatyrõ, ýrõ katu
oñemyesakã umi mba’e ñemimby.

4
 otev ẽmby
mbe’ ur ã rek
Mo
• Avakuéra. (Personajes) Ha’e umi
oñemombe’úva apohára.
• Jehupyre. (Hechos) Ha’e umi avatee
ojapóva.
• Tenda. (Lugar) He’i ñandéve moõpa oiko.
• Ára. (Tiempo) Katuete ymaguare.

5
 ÕI M IT Ã’I
MOK
AKÃH A TÃ
Oikóndajekoraka’e mokõi mitã’i akãhatã amoite, amoite, mombyry.
Upéinte peteĩ ára okypa rire oho hikuéi ynambu jukávo ñu kakuaápe,
ha ogueraha hapykuerikuéra hymba jaguami. Iñakãraku hikuéi
ynambukuéra rehe, ha upe ñu mbytépe oĩ peteĩ tóro ñarõ.
Omuñapyrémakatu chupekuéra. Odipara mokõivéa ha peteĩva oho ho’a
yvykua ndepypukupajepévape. Amoite huguápe oĩra’ehína peteĩ mbói
oikéva ha ho’a hi’ári ko mitã’i. Okápe oĩ tóro ñarõ ha yvykuápe mbói
chumbe.
Upépe mitã’imi imandu’a itiamíre omanova’ekue, he’iva’ekue chupe:
"Tóro nembyapuráramo San Marco hína ijára, ha mbói San Silvestre".
Ohenói mitã’imi mokõivéa sántope, ha ohendúvaicha chupe, mbói ni
ndoku’éi, hahymba jagua tóro ñarõpe omuña. Osẽ mitã’i yvykuágui
ohopa hese hógape, ha upeguie ko’agaite peve ojeheja guyra jejukágui.
... ha upépe opa.
De: Opáicha oñemombe’u ha Rubén Rolandi péicha ombyaty
6
(Asunción: Editorial Don Bosco, 1994)
Grac
ia s