Hafta

BEBEKLİK DÖNEMİNDE
GELİŞİM DERSİ
Dil Gelişim Özellikleri
Doç. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI

DİL GELİŞİMİ
 Bebeklerin çevrelerini keşfettikleri ve yeni deneyimler
aradıkları algısal ve bilişsel ilerlemeler, dil gibi muhteşem bir
sistemin zeminini oluşturmaktadır. En şaşırtıcı insan
fenomenlerinden birisi şüphesiz dil gelişimidir.
 Bebekler dili kullanmaya beklenmediği kadar erken

başlayabilirler. İlk birkaç günde bile iletişim kurmaya çalışır,
anne babalarının anlayacağı mesajlar gönderirler ve
hareketleriyle yetişkinlerin niyetlerini anladıklarını belli
edebilirler.
2
DİL GELİŞİMİ
 Peki bebekler bu becerileri kazanırken nasıl bir ilerleme
kaydederler?
 Bu soruya cevap vermek için bu bölümde, dil gelişimi ile ilgili

kavramlara yer verilerek dil gelişim aşamaları ve bebeklik
dönemi dil gelişiminde önde gelen kuramlar incelenecektir.
3
Dil Gelişimi İle İlgili Kavramlar
 İletişimi ve toplumsallaşmayı sağlayan en önemli araçlardan
birisi dildir. Dilin iletişim amaçlı kullanımı yaşamın ilk
yıllarından itibaren gelişmekte, gelişim sürecinde de oldukça
önem kazanmaktadır.
 Dil, aslında oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Sonsuz bir

üretkenliği ve belirli kuralları vardır. Dilin kullanımı üç biçimde
görülür. Bunlar jest dili, alıcı dil ve ifade edici dildir.
4
Jest dili
‘Sekiz aylık bebek annesinin elinde gördüğü boş meyve suyu kutusuna
uzanıyor, ellerini açıp kapatıyor ve sesler çıkarıyor. Annesi bebeğinin
ısrarlı ses ve jestlerinin kutuyu elde etmek için olduğunu biliyor.
Kutuyu bebeğe verdiğinde bebeğin ses ve mimiklerinin değiştiğini
gözlemliyor.’
 Bebekler yaklaşık olarak sekizinci ve dokuzuncu aylarda

birçok kültürde, diğerlerinden görerek nesnelere doğru işaret
etmeyi öğrenecektir. Dilin bebek tarafından hareketler veya
yüz mimikleriyle ifade biçimi olan jest dili, farklı kültürlerde
farklı şekillerde de ortaya çıkabilmektedir.
5
Alıcı dil
 Birçok dilbilimci bebeklerdeki dili anlama yeteneği olarak
tanımlanan alıcı dil yeteneğinin ifade etme becerilerinden çok
daha önce kazanıldığını düşünür. Hemen hemen her yaşta
anlama becerisi, sözcük üretiminden önce gerçekleşir.
 Bebeklerin elli kelime anladıkları on üç ay ile elli kelime

ifade edebildikleri on sekiz ay arasında beş aylık bir zaman
farkı vardır.
 Bebekler dili çok erken dönemlerde anlayabilir ama motor

becerileri, hatırlama ve geri çağırma kapasiteleri henüz hazır
olmadığı için ifade edemeyebilirler.
6
Alıcı dil
Bazı anneler henüz hamileyken anne karnındaki fetüsle

konuşmalar yapabilmektedir. Erken aylarda anne-babaların
bebekle yapacağı bu tür konuşmalar olumlu sonuçlar veren
alıştırmalar olarak görülür.
7
İfade Edici Dil
 Dilin sözel ifadeler şekline dönüşmesidir. Konuşma algısının

oluşması temelde doğumda var olan dili diğer seslerden farklı
olarak algılama ve işlemden geçirme sürecidir. İfade edici dil
gelişimi bebek yaklaşık olarak bir yaşına geldiğinde başlar ve
artarak devam eder.
 Bebeklik dönemi dil gelişiminde, kullanılan kavramlar arasında
telegrafik konuşma, aşırı genelleme, aşırı kısıtlama, gibi
kavramlar da yer almaktadır.
8
Telegrafik konuşma
 Yaklaşık iki yaş civarındaki çocuklar sadece iki kelimelik
yapılar kullanarak nesne ya da olaylar ile ilgili yorum yaparlar.
Çocukta telegrafik konuşma olarak adlandırılan bu yapıda
çocuk, cümlenin halen anlamını koruyan en yalın halini
sunmaktadır.
‘Top oynayan İrem, masanın altına giren topu almak için uzanıp
başaramadığında, abisine döndü ve ‘top gitti’ dedi. İrem bu cümleyi
‘top masanın altına yuvarlandı’ anlamında kullandı. Yalnızca mesajı için
gerekli olan kelimeleri seçmişti ve yer bildiren kavramlar gibi daha az
önemli kelimeleri atlamıştı.’
9
Aşırı Genelleme
Bebekler konuşmaya ilk geçiş aşamasında genellikle iki tür

hatayı sık olarak yaparlar. Bunlardan ilki aşırı genellemedir.
Bebek belki de sınırlı sözcük kapasitesi nedeniyle bir kelimeyi
olduğundan çok daha fazla anlamı belirtmek ya da betimlemek
için kullanır. Örneğin; her gördüğü erkeğe ‘baba’ diyebilir ya da
‘araba’ sözcüğünü sadece araba için değil minibüs, kamyon ve
otobüs için de kullanabilir.
10
Aşırı kısıtlama
Konuşmaya geçiş aşamasındaki ikinci yaygın hata, aşırı
kısıtlamadır. Çocuk bu aşamada kelimeye yetişkinin
yüklediğinden daha dar bir anlam yüklemektedir. Bu yönüyle
aşırı genelleştirmenin tersi olarak kabul edilebilir.
‘İki yaşındaki İpek ‘ayakkabı’ kelimesini sadece kendi pembe

ayakkabıları için kullanmaktadır. Annesinin onu parka götürmesini
istediği zamanlar ayakkabılarını alıp kapıya yürümekte ve
beklemektedir.’
11
Aşırı kısıtlama
Bu yaşlarda görülen egosantrizm (benmerkezci düşünce) aşırı

kısıtlamanın nedenlerinden birisi olarak görülebilir. Yukarıdaki
örnekte İpek, ayakkabılarını almanın annesinin onu parka
götürebilecek güçte bir etkiye sahip olduğuna inanmaktadır.
12
Bebeklik ve İlk Çocukluk Döneminde
İletişim ve Dil Gelişim Aşamaları
 Bebekler için iletişim, bebeğin mesajlarını diğerlerine iletmek

için kullandığı davranışlarla başlamaktadır. Jestler, sesler,
ağlamalar bu davranışlara birer örnektir. Ayrıca jest ve
seslerin, ağlamanın, erken dönemde kişisel bir tür iletişim
yöntemi olduğu yönünde bulgular mevcuttur.
Bebeklerde bu davranışların bütünü üretken iletişim olarak

kabul edilmektedir.
13

Çocuklar üzerinde yapılan dil gelişimi çalışmaları sonunda,
özellikle konuşmayı öğrenmenin ilk dönemlerinde dünya
çocuklarının genel olarak temelde aynı gramer kurallarını
kullandıkları görülmüştür.
 Dilin gelişimi çocuktan çocuğa farklılık gösterse de dil gelişim

süreci evrensel olarak açıklanır.
14
Yenidoğan dönemi - Ağlama (0-6 Hafta)
 Bebekler doğumdan sonraki ilk iki hafta sırasında ağlama
dışında çok az ses üretirler ve ağlama davranışı bebekler için
ilk ve en eski üretken iletişim örneklerinden birisidir.
 Bebeklerin farklı duygularda özel ihtiyaçlarını ifade etme

sırasında ağlamalarının akustik özelliklerini değiştirip
değiştirmediği tartışmalı bir konudur.
Yapılmış çalışmalarda bebeğin ağlamasının ses perdesi,

uzunluğu ve aradaki durakların sayısıyla, duygularının boyutunu
ifade ettiği görülmüştür.
15
'Bir anne henüz bir aylık olan bebeğinin iki farklı şekilde
ağladığını belirtmektedir. Annenin tanımladığı ilk ağlama uzun
ve duraklamaları az; şiddeti yüksek olandır. Anneye göre bu,
bebeğinin acıktığına işarettir. Anne bu durumda bebeği
kucağına alır ve besler. Diğer ağlama ise kısa ve
duraklamalıdır. Anne bebeğin genellikle altı ıslandığında ya da
herhangi bir rahatsızlık hissettiğinde bu şekilde ağladığını
belirtir. Anne, bebeğinin ağlama sesinden ve şeklinden
gereksinimlerini ayırt edebildiğini ifade etmektedir.'
16
 Ağlama, bireye ve kültüre göre farklılık göstermektedir.
Mizaç, aile koşulları ve etnik gruplar farklı ağlama
davranışlarını doğurur.
 Burada anne babaların bebeklerin ağlamalarına verdikleri

cevap da önem taşımaktadır. Bazı anne babalar bebekleri ile
oynamaya ve konuşmaya başlarken bazıları sarılmayı ya da
bebeği beslemeyi tercih edebilmektedir.
 Ağlayan bir bebeğe nasıl yaklaşılması gerektiği ile ilgili farklı

kültürlerde ve ailelerde değişik uygulamalar olsa da ağlama,
bebek için bir iletişim şekli olarak görülmektedir ve bebeklerin
iletişimsel yetkinliklerini de artırmaktadır.
17
Gığıldama dönemi (6 Hafta- 3 Ay)
 İlk bir kaç ay içerisinde bebekler sesler çıkararak ve bazı
jestler yoluyla iletişim kurarlar. Bebek bu sürede sesli harfler
üretmekte bir yandan da diğerlerinden görerek nesnelere doğru
işaret etmeyi öğrenmektedir.
 Sesli harfler fiziksel olarak daha az motor kontrol

gerektiği için çıkarılması kolay seslerdir. Ancak bebek ünsüz
sesler de üretir ve ikinci aydan itibaren bu ünlü ve ünsüz
sesleri kullanarak bazı birleşimler ve aah, ooo gibi uzatmalar
yapmaya başlar.
18
Çıkarılan bu sesler ağır işit- me kayıplı bir bebekte bile
bulunabilir. Ünlü ses çıkışı ve gığıldamanın doğuştan gelen bir
eylem olduğu bilinmektedir.
Bebeklerin istek ve düşün- celerini iletmek için kullandığı

sesler onun yaşam alanında sürekli duyduğu ve aşinalık
kazandığı sesler olabilir.
19
Şehrin kırsal kesiminde hayvancılıkla uğraşan bir ailenin iki
buçuk aylık bebeği, annesinin her sabah ahıra gittiği
saatlerde inek seslerini duyar ve ardından ‘mooo’ sesi
çıkarmaya başlar. Akşamları ise koyunları içeri kapatmaya
çalışan babasının sesini ve koyun seslerini çıkarmaya çalışır.
Görülüyor ki bebekler ilk bir kaç ayda bile insanların

konuşmasını dinliyor ve konuş- maya benzer sesler
üretebiliyorlar. Yetişkinlerin ve anne-babaların bu sürece
yardım etmeleri bazen zor olabilir, fakat duyarlı olmaları
bebeklerin erken dönem dil gelişimine katkı sağlamaktadır.
20
Mırıldanma dönemi (Babbling) (4-6 Ay)
Şehrin kırsal kesiminde hayvancılıkla uğraşan bir ailenin iki
buçuk aylık bebeği, annesinin her sabah ahıra gittiği
saatlerde inek seslerini duyar ve ardından ‘mooo’ sesi
çıkarmaya başlar. Akşamları ise koyunları içeri kapatmaya
çalışan babasının sesini ve koyun seslerini çıkarmaya çalışır.
Görülüyor ki bebekler ilk bir kaç ayda bile insanların

konuşmasını dinliyor ve konuş- maya benzer sesler
üretebiliyorlar. Yetişkinlerin ve anne-babaların bu sürece
yardım etmeleri bazen zor olabilir, fakat duyarlı olmaları
bebeklerin erken dönem dil gelişimine katkı sağlamaktadır.
21
Bebeğin dil üzerindeki kontrolünün artması ile dili yuvarlama
becerisi görülür. Bu beceri, bebeğin “ba-ba-ba”, “de-de-de”,
“ma-ma-ma” gibi ünlü-ünsüz birliklerini tekrar etmesini ve bu
birleşimleri tekrar tekrar yaparak yetişkinlerin tonlama, ritm
ve vurgulama örüntülerini kullanmaya başlamasını sağlar.
Birçok psikodilbilimci, bu tür mırıldanmaların ve tekrarların,

bir iletişim çabası olmaktan ziyade bebeğin sesle oyun oynaması
olduğuna inanır.
22
Bilişsel gelişimin anlatıldığı bölümde birinci döngüsel tepkiler
aşaması düşü- nüldüğünde bebek tesadüfen bir ses çıkardığı
zaman bunun bebekte merak ve ilginç bir his uyandırdığı ve
bebeğin o sesi tekrar etmesinin bilişsel ve dil gelişimindeki
paralelliği ortaya koyduğu görülür. Erken dönemde mırıldanma
genellikle açık ünlülerle olurken dört ve beşinci aylarda
mırıldanmaya daha fazla ünsüz ses katılır.
23
Mırıldanmanın tekrarı dönem (Lalling) (7 - 9 ay)
 Bu dönemde bebek, kaslarını ünlü sesleri ünsüz seslerle
birleştirecek şekilde koor- dine etmeye başlar.
Ünlü-ünsüz birleşimlerinin tekrarı (bababa, mamama)

işitmenin birleştirilmesiyle birlikte, işitilen seslerin de tekrarını
içerir.
Dilin gerçekten anlaşılması sekizinci ay dolaylarına rastlar.
24
İlk yılın son çeyreğinde bebekler alışkın oldukları ortamda
sürekli duydukları bazı sözcüklere yanıt vermeye başlarlar.
Örneğin anne ‹haydi cee oynayalım› dediğinde bebek ellerini
çırpar. Bu erken anlamalar sözün gelişi ile ilgilidir.
Yedinci aydan başlayarak tekrarlanan sesler konuşma dilinin

özelliklerini daha fazla yansıtmaya başlar.
 Bebeğin etrafındaki kişilerce de bu seslere sürekli karşılık

verilirse bebek, yaptığı ses birleşimlerini ilerleyen haftalarda
yetişkin konuşmasındaki seslere benzer sesler katarak
değiştirir. Aşağıdaki örnek bu durumu betimlemektedir.
25
Bir anne yedi aylık bebeğinin aşılarını yaptırmak için gittiği

sağlık merke- zinde beklerken, yanındaki iki kadının bebeğin
agulamalarına karşılık vererek onunla konuşmalarını gözlemledi.
Bebek gülümseyip sesler çıkarıyor ve işaret ederek iletişim
kuruyordu. Konuşma diline karşılık vererek daha çok ses
çıkarmaya çalışıyordu.
26
Ses sözcük dönemi (9 -12 ay)
 Dokuzuncu aydan itibaren bebeğin ürettiği sesler ve heceler,
sosyal dil örüntüle- rinin ses ve tonlama örüntülerini yansıtır.
Birinci yılın sonlarına doğru uzun, tekrarlanan, ünlü-ünsüz-ünlü
sıralamasıyla giden sesler üretilmeye başlanır.
 On ve on birinci aylarda bebeğin konuşması ifade edici

jargon haline gelir.
 Jargon, karmaşıklığı ve entonasyonu yetişkin konuşmasına

çok benzeyen, kulağa da bebek tam cümlelerle konuşuyormuş
izlenimi veren bebeğin kendine has kullandığı bir dildir. Bebek
insan seslerini bilinçli olarak taklit eder.
27
Tek sözcük dönemi (12-18 ay)
Bebekler yaklaşık olarak birinci yaşlarının sonlarına doğru ilk
kelimelerini söylemektedir.
 İlk kelimelerin tam olarak ne zaman ortaya çıktığını anlamak

güç olabilir çünkü bebekler, yetişkinler tarafından anlaşılmayan
şekilde sözler üretmektedir.
İlk yıldaki konuşmayı oluşturan ilk kelimeler Piaget’ nin

anlattığı gibi bebekler tarafın- dan oluşturulan duyu motor
temellerine dayanır.
28
Çevredeki bir yaşını geçmiş bebeği olan ebeveynlere
bebeklerinin kullandığı ilk birkaç sözcüğü sorulduğunda; ilk
sözcüklerin bebeğe yakın kişiler, top, araba hareket eden ya
da ettirilebilen nesneler, vuuuuv, düüüt gibi çeşitli ses
efektleri ve tanıdık durumları belirtmek için yaptıkları
hareketlerin sözel ifadeleri (başbaş, güle güle, merhaba)
olduğu görülür.
29
 Bu dönemde bebeklerin söylemeyi öğrendiği sözcük sayısı
yaklaşık otuzu geçmez. Yeni sözcüklerin çoğu başlangıçta
nesne ya da insan adları iken, zamanla fiil ve benzeri
sözcükleri içerir.
Ad öğreniminin fiil öğreniminden önce gelmesinin nedeni, on

sekiz aylık olana dek sözcükleri bir şekilde birleştirme
yeteneğinden yoksun olmasıdır.
Bebekler ilk kelimelerini öğrenirken bazen bu kelimeleri çok

sınırlı ya da geniş anlamlarda kullanırlar.
30
Bu durum dil gelişimi ile ilgili kavramlar bölümünde açıklanan
aşırı kısıtlama ve aşırı genellemeyi oluşturur. Bebekler yeni bir
kelimeyi bazen benzer bir grup deneyimi ifade etmek için
kullanırlar.
Örneğin ayakkabı bağcıklarını çözmek için ‘aç’ derler. Bu

durum bize bebeklerin bilinçli şekilde kapsam genişliği yaptığını
gösterir; çünkü bebekler uygun bir kelimeyi hatırlamada güçlük
çeker ya da bir kelimenin telaf- fuzu güç olduğunda, bebekler
bunun yerine, söyleyebilecekleri ilişkili başka bir kelime
seçerler.
31
İki sözcüklü ifadeler dönemi (18-24 ay)
Bebekler konuşma dilini kullanmaya başladıktan sonra sözcük
dağarcıklarına her hafta bir ile üç yeni sözcük eklerler.
 On sekiz ve yirmi dört aylar arasında ise sözcük kazanımı

etkileyici şekilde artar. Bu, aynı zamanda yavaş bir öğrenme
aşamasından hız- lı bir aşamaya geçiştir.
 Son araştırmalar da göstermiştir ki bebek sözcük öğrenmede

sürekli bir ilerleme gösterir ve bu okul öncesi döneme kadar
devam eder.
32
 Sözcük dağarcığının büyüklüğü yaklaşık iki yüz kelimeye
doğru ilerlerken bebekler iki sözcüğü birleştirmeye başlar.
 İlk cümleler sadece iki kelimeden oluşmalarına rağmen

sayısız fikir, nesne veya eylemler arası ilişkileri ifade edebilir.
 İlk cümleler çoğunlukla isim ve fiillerin birleşimlerinden

oluşur. ‘ top fırlat’, ‘anne ayakkabı’, ‘ araba gitti’ şeklindeki iki
kelimelik yapılar, telegrafik konuşma olarak adlandırılır. Bebek
daha anlamlı kelimelere odaklanır ve önemsiz kelimeleri atlar.
33
İki kelimelik cümlelerde bebekler kelimelerin sırasına da karar
verirler. ‘top fırlat’ örneğinde çocuk nesneyi (top) ,eylemden
(fırlat) önce söyleyerek basit cümle yapısını takip eder. Birçok
dilbilimci bebeklerin basit dilbilgisi kurallarını izlediğini düşünür
ve bebeklerin örtülü dil bilgisi becerisine sahip olduğunu ifade
eder. Özetle bebekler, kelime anlamlarını kavramaya ve bu
sınırlı kelimeleri mümkün olan her şekilde düşünce- lerini
aktarmakta kullanmaktadırlar. Deneyimleri arttıkça da daha
çok nesne ve olayın olduğu kelime dizileri ve diğer dilbilgisi
kurallarını oluştururlar.
34
Üç ve daha fazla sözcüklü ifadeler dönemi (2-3yaş)
 Üç yaşındaki çocuklar artık dilin kullanımı için gerekli

kazanımları edinmiş ve yaklaşık dokuz yüz sözcüklük bir
dağarcığa sahip olmuşlardır. Bu dönemde iletişim, sosyal bir
amaç haline geldiği için çocukların karşılıklı konuşmada sohbet
konusunu sürdürmesi gerekmektedir.
Buna karşın pek çok çocuk bu dönemde sohbet sırasında

konudan konuya atlar ve sözcüklerin bazı kısımlarını tekrar
etme veya taklit etme yoluyla sohbeti sürdürür.
35
 Cümle yapısı bebeğin üçüncü yılında oldukça karmaşık bir hal

alır. Artık çocuk, konuşmalarında isim ve fiil dışındaki kelime
çeşitlerini ve cümle öğelerini kullanır. Konuş- manın anlaşılması
iki yaşından üç yaşına doğru süreklilik gösteren bir şekilde
artar.
 Ortalama üç yaşındaki çocuklar yeni öğrendikleri kelimeleri

sürekli tekrarlar. Bu tekrarlar, çocuğun kelime kullanımında
ustalaşmasını, öğrenilecek kelimelerin ön öğrenmelerini
oluşturmaktadır.
36
 Buna ek olarak üç yaşından sonra çocuklar, kendini

dinleyenlerin tepkilerine ve bulunduğu durumlara uygun olarak
iletişimini uyarlayabilir.
 Kendisinden daha küçük çocuklar veya bebeklerle iletişime

girdiğinde cümlelerinin uzunluğunu duygularını (örn., yüz ifadesi,
ses tonu, beden dili vb.) ve dil içeriklerini değiştirirken
gözlenebilirler.
37
Dil Gelişim Kuramları
Erken dönemde dil kazanımı farklı görüşler ile açıklanmaya
çalışılmış, bu alanda ya- pılan çalışmalar ışığında dil gelişimi ile
ilgili bilgilerde 1950’ lerden bu yana önemli de- ğişiklikler
olmuştur. Dilin kazanılmasını davranışçı kuram, psiko-linguistik
kuram, etkile- şimci bakış açısı, ve sosyal öğrenme kuramları
farklı şekillerde açıklamaktadır .
 Bebeklik ve ilk çocukluk döneminde dil edinimi ile ilgili

kuramsal bakış açılarına aşağıda değinilmiştir.
38
Davranışçı kuram
 Davranışçı kuramın savunucusu olan B.F. Skinner (1957)
konuşmanın diğer davra- nışlar gibi edimsel koşullanma yolu ile
kazanıldığını ileri sürmüştür. Kuram, bebeğin dil kazanımında
konuşulanları taklit etmesi ve erişkinlerin ödüllendirmeleriyle
bebeğin çıkardığı seslerin pekiştirilmesi üzerinde durur.
 Bebekler ses çıkardıkça, anne- baba ya da bebekle iletişime

geçen herhangi birisi, bu seslerden kelimelere benzer olanları;
gülücükler, kucaklamalar ve cevap cümleleri ile ödüllendirir.
39
 Ebeveynin dikkatini çeken ve hemen pekiştirilen bu sesler, çocuk
tarafından daha sıklıkla ve kelimenin doğru te- laffuzuna yakın
şekilde söylenir. Böylece pekiştirilmeyen seslerin kullanım sıklığı
azalır. Sonuçta konuşma şekillenmiş olur.
Bazı davranışçılar bebekte bütün cümleciklerin ve dilin karmaşık

yapılarının öğrenil- mesinin taklide dayalı olduğunu söyler. Bu
görüşte taklit, ödüllendirmeyle birleşerek dili geliştirir.
40
Aşağıdaki örnek ödüllendirme ve taklidin dili
şekillendirmesindeki katkısı ile ilişkilidir.
'Bir yaşını dolduran Damla oyuncak bebeğiyle oynarken be-be-
be seslerini çıkarır. Babası gülümser ve ‘Aferin o bir bebek,
sen çok güzel bebek dedin’ der. Bebek tekrar oyuncak bebeğini
alır ve ‘bebe’ der. Baba alkışlayarak ‘Aferin’ der ve bebeği
öper.'
Baba- bebek etkileşiminin bu şekilde devam etmesi sonucu
davranışçı yaklaşıma göre, bebek sözcüklerini arttırır.
Ödüllendirme ve taklit yukarıdaki örnekte de olduğu gibi erken
dil gelişimine katkı sağlayabilir ancak dil gelişimini tamamen
açıklamak yerine destekleyici katkılarda bulunur. Bebekler
ödüllendirilmeksizin ya da sürekli başkala- rını taklit etmeden
de yeni ifadeler oluşturabilmektedir.
41
Psiko-linguistik kuram
Biyolojik ve psikolojik temellerden yola çıkarak erken çocukluk
gelişiminde çocuk- ların dile ait yetenekleri nasıl kazandığını
açıklayan kuramcılar Psikolinguistik kuramcılardır.
 Bu kuramcılardan dilbilimci Noam Chomsky (1957) doğacı bir

yaklaşım sergile- mekte, bebeklerin ve çocukların şaşırtıcı dil
becerilerini insana özgü bir başarı olarak değerlendirmektedir.
42
Noam Chomsky’ e göre dil, çocukla birlikte doğar, bir anlamda

çocuk dili doğuştan getirmektedir. Onun önoluşumcu bu teorisi,
çocukların dil yapıla- rının insan beynine işlendiğini ve
çocukların dile eğilimli olduklarını ifade eder. Hatta çocuk
doğuştan tüm dilleri konuşma kapasitesine sahiptir. Ancak anne
baba ana dili öğretmekle ilgili bebeğe yardım eder ve onu
sürekli destekler. Böylece çocuk ana dile hakim olur.
43
 Noam Chomsky tüm bebeklerin, tüm dillerdeki ortak
kuralları içeren doğuştan gelen dil edinme eğilimine (Language
Acquisition Device- LAD) sahip olduğunu savunmuş- tur. Bu
yapı, çocuk hangi dili duyarsa duysun, yeni kelimeler
öğrendiğinde kurala dayalı bir tarzda anlamalarına ve
konuşmalarına imkan verir.
Naom Chomsky’ nin kuramı dil gelişimiyle ilgili mevcut görüşler

üzerinde önemli etkilere sahiptir.
44
 İnsanların dil gelişimde kendine özgü ve biyolojik temelli
kapasiteleri- nin olduğu halen yaygın olarak kabul görmektedir.
Beyindeki özelleşmiş dil alanları ve dil gelişimi için duyarlı bir
dönem olduğunun kanıtlanması da Chomsky’ nin kuramını
destekler niteliktedir.
45
Etkileşimci bakış açısı
 Dil gelişimi hakkındaki etkileşimci düşünce, içsel kapasiteler
ve çevresel etkiler arasındaki etkileşimleri vurgulamaktadır.
Piaget ve Vygotsky bu bakış açısının en önemli temsilcileridir.
Ancak bu iki kuramcının da birbirinden ayrılan çeşitli yönleri
vardır.
Piaget’nin etkileşimci bakış açısı, dilin, kalıtım ve çevre

etkileşimiyle gerçekleşmesini içerir.
 Vygotsky, bilişsel gelişimin ve dil gelişiminin Piaget’nin öne

sürdüğü gibi, çocuğun kendi başına gerçekleştirdiği bir süreç
olmadığını, başkalarına da bağlı olduğunu iddia etmiştir.
46
Etkileşimci bakış açısı
 Başkaları çocuğun gelişiminde ona yol gösterebilir ve
birtakım bilgiler vererek bunları çocuğa öğretebilir. Çocuk
kendi başına çözdüğü problemlerde, başkalarının ver- diği bu
yardımdan yararlanır.
Vyagotsky ve Piaget çocukların kendi kendine konuşma yani
benmerkezci konuşma- sına da farklı açılardan yaklaşmıştır.
 Piaget çocukların kendi kendilerine konuşmalarının bir
dinleyici için anlamlı olmasının gerekmediği üzerinde durmuş ve
çocukların daha çok‘ kendileri için konuştuklarını’ belirtmiştir.
47
Sosyal öğrenme kuramı
Sosyal etkileşim kuramı dil kazanımını doğrudan taklit ve
model alma ile ilişkilendirmektedir. Dilin öğrenilmesinde gözlem
modelinin önemini vurgulamaktadır.
'Anne kahvaltı sırasında küçük kızına bakarak ‘Biraz ekmek

verir misin?’der. Küçük kız ‘Eme’ diye karşılık verir. Anne
tekrar kızına ‘Kızım ekmek verir misin?’ diye sorar. Küçük kız
bu kez ekmeği uzatarak ‘Anne ekmek’ diyerek karşılık verir.
Anne ekmeği alır ve ‘Aferin benim kızıma annesine ekmek verdi’
der.'
48
Sosyal öğrenme kuramı
Bu örnekte görüldüğü gibi kurama göre dilin kazanımı, ana-

babanın model olması, çocuğun taklit etmesi, ana-babanın
pekiştirmesi ve düzeltici geribildirim vermesi yoluyla
kazanılmaktadır. Dil ediniminin esas noktası taklittir. Çocuk
sosyalleşme sürecinde, modelleri taklit eder, dil faaliyetlerini
doğrudan taklit etme yoluna gider. Dilin öğre- nilmesinde
sosyal ve kültürel ortamların etkisi oldukça fazladır.
49
Dil Gelişimini Etkileyen Etmenler
Bebeklik döneminden itibaren çevresindekileri tanımaya ve
ayırt etmeye başlayan bebek bir yandan çevresiyle iletişim,
etkileşimini sürdürürken bir yandan da kendisine ilişkin algılar
oluşturmaktadır.
Dil gelişiminde gelişim basamakları tüm çocuklarda aynı sırayı

izleyebilir fakat dil gelişimi hızı her çocukta farklılık
gösterebilmektedir. Dil gelişim hızı, fizyolojik ve genetik
özellikler, cinsiyet, algısal, bilişsel ve nörolojik gelişim, sosyal
çevre ve etkileşim, aile-çocuk arasındaki sosyal etkileşim
düzeyi, sosyo-ekono- mik ve sosyo-kültürel özellikler gibi
birçok etmenden etkilenebilmektedir.
50
Dil kazanımını ve bu sürecin gelişimsel hızını ya da olası
patolojilerini etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır.
Birçok gelişimsel yetersizlik doğrudan dilin kullanımını ve

şeklini, doğuştan meydana gelen ağız yapısındaki bazı
anomaliler (yarık dudak ve/veya damak) fizyolojik üretimi
etkileyebilmektedir.
Bunun yanı sıra serebral palsi konuşma üremini aksatan sınırlı

solunum kapasitesine neden olabilmektedir.
51
Diğer gelişimsel ye- tersizlikler öğrenme hızına etki ederek
dolaylı yoldan dilin içerik ve kullanım edinimini
yavaşlatabilmektedir. Örneğin, otizm dil gelişiminin tüm
alanlarında sapmalarla ilişkili olmaktadır.
Dil gelişimi sürecinde beyin gelişimi de önemli bir yapıtaşıdır.
Son dönem beyin görüntüleme araştırmaları, dil işlevleri ve

beyin yapıları arasındaki ilişki üzerine daha fazla
yoğunlaşmakta ve bu ilişkinin aslında daha karmaşık bir yapı
olduğu yönünde birleşmektedir.
52
Uzun süre geçerliliğini koruyan inanışın tersine, Broka ve

Werni- cke alanlarının özgün dil işlevlerinde tek başlarına ya
da esas olarak sorumlu olmadığı görülmektedir. Dilin büyük bir
kısmı yaşamın erken dönemlerinde beynin dil uyarımına özellikle
duyarlı olduğu bir yaş aralığında kazanılır. Beyin
lateralizasyonu ile örtüşen bu duyarlı dönemler, dil gelişiminin
özgün biyolojik niteliklerinin bulunduğu görüşünü destekler
niteliktedir.
53
 Çocuğun içinde bulunduğu kültür ve iletişim kuracağı sosyal
ortam da dil gelişimini doğrudan etkilemektedir. Bebeğin yakın
çevresinde yer alan kişiler birinci dereceden etkin rol
oynamaktadır.
 Bebeğe bakan kişi tarafından daha çok kullanılan kelimeler,

bebeklerin daha fazla öğrenmelerini sağlamaktadır.
 Anne babaları ya da yakın çevresin- den daha az sözel uyarı

alan bebekler genellikle daha dar bir kelime dağarcığına sahip
olmaktadır.
54
.Çevre ve özellikle anne tarafından çocuğa sunulan sözel
uyaranların, dil ge- lişimini olumlu yönde etkilediği
bilinmektedir. Bebeklik döneminde, bebek-anne ara- sındaki
duygusal iletişim öncelikle yüz yüze bakma, dokunma ve ses
çıkarma şeklinde gerçekleşmektedir. Bebeklik döneminde bu
etkileşimin iyi olması, çocuğun dil gelişimi- ne olumlu yönde
yansımaktadır.
55
İki Dillilik
Çeşitli sebeplerle ve değişik şartlar altında birden fazla dil
edinimi ve ikinci bir dilin ana dile yakın düzeyde öğrenilmesi iki
dillilik (bilingualism) olarak ifade edilir. Dünyadaki çocukların en
az yarısı iki veya daha çok dili konuşabilmektedir. ABD ve
birçok Avrupa ülkesinde bu sayı gittikçe artmaktadır. Peki iki
dilli yaşantıların çocukların kelime öğrenimine etkisi nedir?
İki dilli bir çocuğun hangi dili daha çok kullanacağı o dillerin
hangisine daha çok ma- ruz kalmış olasıyla ilişkilidir. Eğer
Türkçe/Kürtçe konuşan bir çocuğun evinde zamanın %80 ‘inde
Kürtçe konuşuluyor ise o çocuğun sözcük dağarcığı daha çok
Kürtçe kelime- lerden oluşacaktır.
56
İki Dillilik
 Öğrenilen dilin kelimeleri de dahil olmak üzere çocuğun tüm
kelime haznesini oluşturan zihinsel sözlüğünde ise Kürtçe diline
ait daha fazla kelime ve dil girdisi barınmaktadır.
Ailelerin sıklıkla endişe ettikleri konulardan bir tane- si iki

dilli ortamlarda yetişen çocukların dil gelişimlerinde gecikme
olup olmayacağı konusudur.
İki dilli çocukların yaşadıkları sözel çevreler tek dil konuşulan

ailelerde büyüyen çocuklara göre daha karmaşık ve akıl
karıştırıcı görünebilmektedir.
57
İki Dillilik
 İki dilli bebekler bazı kelimeleri bir dilde diğerlerini ise öbür
dilde öğrenirler. Sadece bir dili seçerek çocuğun dil gelişimini
tek dile göre ölçmek eksik veriler sağlayacaktır.
Çocuğun konuştuğu iki dil birden göz önüne alındığında, dilin

ilk kazanıldığı yıllarda öğrenilen kelime sayısı bakımından iki
dilli olan ve tek dil konuşan ço- cuklar arasında hemen hemen
hiçbir fark bulunmamıştır.
58
Kaynaklar
Yıldız Bıçakçı, M. (Editör), Bebeklik ve İlk

Çocukluk Döneminde (0-36 Ay) Gelişim,
Duyuların Gelişimi ve Desteklenmesi, Eğiten
Kitap, Ankara, 2015.

Hafta

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BEBEKLİK DÖNEMİNDE

Dil Gelişim Özellikleri

Doç. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI

 Bebekler dili kullanmaya beklenmediği kadar erken

 Bu soruya cevap vermek için bu bölümde, dil gelişimi ile ilgili

 Dil, aslında oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Sonsuz bir

 Bebekler yaklaşık olarak sekizinci ve dokuzuncu aylarda

 Bebeklerin elli kelime anladıkları on üç ay ile elli kelime

 Bebekler dili çok erken dönemlerde anlayabilir ama motor

Bazı anneler henüz hamileyken anne karnındaki fetüsle

 Dilin sözel ifadeler şekline dönüşmesidir. Konuşma algısının

Bebekler konuşmaya ilk geçiş aşamasında genellikle iki tür

‘İki yaşındaki İpek ‘ayakkabı’ kelimesini sadece kendi pembe

Bu yaşlarda görülen egosantrizm (benmerkezci düşünce) aşırı

 Bebekler için iletişim, bebeğin mesajlarını diğerlerine iletmek

Bebeklerde bu davranışların bütünü üretken iletişim olarak

 Dilin gelişimi çocuktan çocuğa farklılık gösterse de dil gelişim

 Bebeklerin farklı duygularda özel ihtiyaçlarını ifade etme

Yapılmış çalışmalarda bebeğin ağlamasının ses perdesi,

 Burada anne babaların bebeklerin ağlamalarına verdikleri

 Ağlayan bir bebeğe nasıl yaklaşılması gerektiği ile ilgili farklı

 Sesli harfler fiziksel olarak daha az motor kontrol

Bebeklerin istek ve düşün- celerini iletmek için kullandığı

Görülüyor ki bebekler ilk bir kaç ayda bile insanların

Görülüyor ki bebekler ilk bir kaç ayda bile insanların

Birçok psikodilbilimci, bu tür mırıldanmaların ve tekrarların,

Ünlü-ünsüz birleşimlerinin tekrarı (bababa, mamama)

Dilin gerçekten anlaşılması sekizinci ay dolaylarına rastlar.

Yedinci aydan başlayarak tekrarlanan sesler konuşma dilinin

 Bebeğin etrafındaki kişilerce de bu seslere sürekli karşılık

Bir anne yedi aylık bebeğinin aşılarını yaptırmak için gittiği

 On ve on birinci aylarda bebeğin konuşması ifade edici

 Jargon, karmaşıklığı ve entonasyonu yetişkin konuşmasına

 İlk kelimelerin tam olarak ne zaman ortaya çıktığını anlamak

İlk yıldaki konuşmayı oluşturan ilk kelimeler Piaget’ nin

Ad öğreniminin fiil öğreniminden önce gelmesinin nedeni, on

Bebekler ilk kelimelerini öğrenirken bazen bu kelimeleri çok

Örneğin ayakkabı bağcıklarını çözmek için ‘aç’ derler. Bu

 On sekiz ve yirmi dört aylar arasında ise sözcük kazanımı

 Son araştırmalar da göstermiştir ki bebek sözcük öğrenmede

 İlk cümleler sadece iki kelimeden oluşmalarına rağmen

 İlk cümleler çoğunlukla isim ve fiillerin birleşimlerinden

Üç ve daha fazla sözcüklü ifadeler dönemi (2-3yaş)

 Üç yaşındaki çocuklar artık dilin kullanımı için gerekli

Buna karşın pek çok çocuk bu dönemde sohbet sırasında

 Cümle yapısı bebeğin üçüncü yılında oldukça karmaşık bir hal

 Ortalama üç yaşındaki çocuklar yeni öğrendikleri kelimeleri

 Buna ek olarak üç yaşından sonra çocuklar, kendini

 Kendisinden daha küçük çocuklar veya bebeklerle iletişime

 Bebeklik ve ilk çocukluk döneminde dil edinimi ile ilgili

 Bebekler ses çıkardıkça, anne- baba ya da bebekle iletişime

Bazı davranışçılar bebekte bütün cümleciklerin ve dilin karmaşık

 Bu kuramcılardan dilbilimci Noam Chomsky (1957) doğacı bir

Noam Chomsky’ e göre dil, çocukla birlikte doğar, bir anlamda

Naom Chomsky’ nin kuramı dil gelişimiyle ilgili mevcut görüşler

Piaget’nin etkileşimci bakış açısı, dilin, kalıtım ve çevre

 Vygotsky, bilişsel gelişimin ve dil gelişiminin Piaget’nin öne

'Anne kahvaltı sırasında küçük kızına bakarak ‘Biraz ekmek

Bu örnekte görüldüğü gibi kurama göre dilin kazanımı, ana-

Dil gelişiminde gelişim basamakları tüm çocuklarda aynı sırayı

Birçok gelişimsel yetersizlik doğrudan dilin kullanımını ve

Bunun yanı sıra serebral palsi konuşma üremini aksatan sınırlı

Dil gelişimi sürecinde beyin gelişimi de önemli bir yapıtaşıdır.