Θεωρία δεσμού σθένους

• Κατά τη δημιουργία του ομοιοπολικού δεσμού μεταξύ δύο ατόμων Α και Β: Το

ημιπληρωμένο τροχιακό του ατόμου Α συγχωνεύεται εν μέρει με το ημιπληρωμένο
τροχιακό του ατόμου Β. Τότε λέμε ότι τα τροχιακά μοιράζονται μια περιοχή του χώρου
ή ότι επικαλύπτονται

• Επειδή τα ηλεκτρόνια στα αλληλεπικαλυπτόμενα τροχιακά έλκονται συγχρόνως και

από τους δύο πυρήνες, τα άτομα αναγκαστικά πλησιάζουν το ένα το άλλο,
δημιουργώντας αυτό που λέμε δεσμό

• Η ισχύς του δημιουργούμενου δεσμού εξαρτάται από την έκταση της επικάλυψης.
Όσο μεγαλύτερη είναι η επικάλυψη, τόσο ισχυρότερος είναι ο δεσμός

• Κάθε ένα από τα τροχιακά που επικαλύπτονται περιέχει ένα ηλεκτρόνιο. Τα δύο αυτά
ηλεκτρόνια έχουν αντίθετα spin
Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί
 Θεωρία δεσμού σθένους
Πως σχηματίζεται ο δεσμός Η2;
Ο σχηματισμός του δεσμού Η–Η στο μόριο Η2 πραγματοποιείται
• με επικάλυψη των ημιπληρωμένων τροχιακών 1s των δύο ατόμων Η
_________________________________
1s 2s 2p

1Η = 1s

1 Η = 1s

Ο δεσμός H-H έχει κυλινδρική συμμετρία και

ονομάζεται δεσμός σίγμα (σ)
( = δεσμοί που σχηματίζονται με μετωπική επικάλυψη
2 τροχιακών κατά μήκος της γραμμής που ενώνει
τους πυρήνες των 2 ατόμων)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Θεωρία δεσμού σθένους
Πως σχηματίζεται ο δεσμός ΗF;
Ο σχηματισμός του δεσμού Η–F στο μόριο ΗF πραγματοποιείται
• με επικάλυψη του ημιπληρωμενου τροχιακού 1s του ατόμου Η με ένα ημιπληρωμένο
τροχιακό 2p του ατόμου F
κατά μήκος της γραμμής που συνδέει τους πυρήνες των 2 ατόμων → δεσμός σ

_________________________________
1s 2s 2p

9 F = 1s2 2s2 2p5

1 Η = 1s

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Θεωρία δεσμού σθένους
Πως σχηματίζεται ο δεσμός F2;
Ο σχηματισμός του δεσμού F–F στο μόριο F2 πραγματοποιείται
• με επικάλυψη δύο p τροχιακών των δύο ατόμων F
κατά μήκος της γραμμής που συνδέει τους πυρήνες των δύο ατόμων → δεσμός σ

_________________________________
1s 2s 2p

9 F = 1s2 2s2 2p5

9 F = 1s2 2s2 2p5

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Θεωρία δεσμού σθένους
Όταν δύο τροχιακά p επικαλύπτονται από πλάγια θέση (άξονες παράλληλοι)
→ σχηματίζεται ένας δεσμός πι (π)
ο οποίος δεν έχει περιοχές πυκνότητας μεταξύ πυρήνων (κομβική επιφάνεια)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Θεωρία δεσμού σθένους
Πως σχηματίζεται ο δεσμός Ν2;
Ο σχηματισμός του δεσμού Ν–Ν στο μόριο Ν2 πραγματοποιείται:
• με μετωπική επικάλυψη δύο p τροχιακών (pz) των δύο ατόμων Ν → δεσμός σ
• με πλευρική επικάλυψη των δύο p τροχιακών (px, pz) που απομένουν από κάθε άτομο Ν
→ δύο δεσμοί π

_________________________________
1s 2s 2p

Ν = 1s2 2s2 2p3

7

7 Ν = 1s2 2s2 2p3

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Θεωρία δεσμού σθένους
ΔΕΣΜΟΣ σ:
ΔΕΣΜΟΣ π:
Σχηματίζεται από την επικάλυψη
Σχηματίζεται με πλευρική επικάλυψη
• μεταξύ δύο s ατομικών τροχιακών
δύο p ατομικών τροχιακών
• ενός s ατομικού τροχιακού με ένα p τροχιακό,
Είναι ΑΣΘΕΝΕΣΤΕΡΟΣ του σ δεσμού,
• ή μεταξύ δύο p τροχιακών με αξονική όμως επικάλυψη
λόγω μικρότερης επικάλυψης των
Είναι ΙΣΧΥΡΟΣ δεσμός λόγω μεγαλύτερης επικάλυψης
ατομικών τροχιακών.
των ατομικών τροχιακών

1. Τα s ατομικά τροχιακά δεν μετέχουν σε π δεσμούς

2. Δεσμός π μπορεί να δημιουργηθεί μόνο μετά από το σχηματισμό σ δεσμού
3. Ο απλός δεσμός είναι πάντοτε σ - Ο διπλός δεσμός αποτελείται από 1σ+1π - Ο τριπλός δεσμός αποτελείται
από 1σ+2π
Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί
 Θεωρία δεσμού σθένους
Ασκήσεις

Πως γίνεται η επικάλυψη των ατομικών τροχιακών κατά το σχηματισμό μορίων HCl και Cl2;

Να περιγραφούν με τη θεωρία δεσμού σθένους, αναφέροντας πόσοι σ (σίγμα) και πόσοι π (πι)
δεσμοί υπάρχουν κατά το σχηματισμό του χλωροαιθινίου:

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδικά τροχιακά

• Υβριδικά τροχιακά: τα τροχιακά τα οποία χρησιμοποιούμε στην περιγραφή

δεσμών & τα οποία λαμβάνουμε με συνδυασμούς ατομικών τροχιακών των
μεμονωμένων ατόμων

• Τα υβριδικά τροχιακά είναι σε αριθμό ίσα με τα αρχικά ατομικά τροχιακά,

διαφέρουν όμως από αυτά ως προς την ενέργεια, τη μορφή (συμμετρία
ηλεκτρονικού νέφους) & τον προσανατολισμό

• Τα υβριδικά τροχιακά σχηματίζουν ισχυρότερους δεσμούς

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός: τροχιακά sp3

• Όταν ένα τροχιακό s συνδυαστεί με τρία τροχιακά p => τέσσερα ισοδύναμα sp3 υβριδικά τροχιακά

• Tα υβριδικά τροχιακά sp3 που σχηματίζονται έχουν ένα λοβό μεγαλύτερο από τον άλλο => στο δεσμό
συμμετέχει ο μεγάλος λοβός

• Tα υβριδικά τροχιακά sp3 => ισχυρότερος δεσμός από τα μη υβριδισμένα τροχιακά s ή p

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός: τροχιακά sp3

Με συνδυασμό ενός s και τριών p ατομικών τροχιακών προκύπτουν τέσσερα sp3 υβριδικά τροχιακά που
έχουν τετραεδρική διάταξη

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp3 – Δομή μεθανίου

• Ο άνθρακας έχει 4e σθένους

• Ο άνθρακας έχει δυο είδη τροχιακών (2s & 2p) για σχηματισμό δεσμών

• ΑΡΑ θα περίμενε κανείς οι 4 ομοιοπολικοί

δεσμοί στο μεθάνιο να ήταν δύο τύπων:

 ένας δεσμός από την επικάλυψη του

τροχιακού 2s του C με το τροχιακό 1s
ενός ατόμου Η (C2s - H1s)
 & τρεις δεσμοί από την επικάλυψη των
τριών 2p τροχιακών του C με τα τρία 1s
τροχιακά τριών ατόμων Η (C2p - H1s)

=> οι δύο τύποι δεσμών, λόγω διαφορετικών

επικαλύψεων, δεν θα ήταν ισότιμοι μεταξύ
τους

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp3 – Δομή μεθανίου
• ΑΛΛΑ και οι 4 δεσμοί C-H παρουσιάζονται απολύτως ισοδύναμοι
• Συνδυασμός ενός τροχιακού s και τριών τροχιακών p μπορούν να υβριδιστούν, ώστε να
σχηματίσουν 4 ισοδύναμα ατομικά τροχιακά με τετραεδρική κατεύθυνση (sp3) (Linus Pauling)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

Υβριδισμός sp3 – Δομή μεθανίου

Οι τέσσερις δεσμοί C–H στο μεθάνιο προέρχονται από επικαλύψεις

Csp3 - Η1s
(Οι μικροί λοβοί των sp3 έχουν παραλειφθεί για ευκρίνεια)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp3 – Δομή αιθανίου

Το απλούστερο μόριο με δεσμό άνθρακα-άνθρακα

Κάθε άτομο άνθρακα έχει τέσσερα ισοδύναμα υβριδικά τροχιακά sp3

• Ο δεσμός άνθρακα-άνθρακα σχηματίζεται από επικάλυψη δύο υβριδικών τροχιακών sp3
του κάθε άνθρακα, Csp3 - Csp3
• Τα υπόλοιπα τρία υβριδικά τροχιακά του κάθε άνθρακα επικαλύπτονται με τα τροχιακά 1s
του υδρογόνου, οπότε σχηματίζονται έξι δεσμοί C-H, Csp3 - Η1s

(Οι μικροί λοβοί των sp3 έχουν παραλειφθεί για ευκρίνεια) Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί **
 Υβριδισμός: τροχιακά sp2

• Όταν ένα τροχιακό 2s συνδυαστεί με δύο από τα τρία τροχιακά 2p => τρία sp2 υβριδικά τροχιακά
& απομένει ένα τροχιακό 2p

• Τα τρία sp2 υβριδικά τροχιακά βρίσκονται σε ένα επίπεδο και σχηματίζουν γωνία 120° μεταξύ
τους

• Το απλό p τροχιακό (μη υβριδισμένο) παραμένει κάθετο στο επίπεδο των sp2
Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί
 Υβριδισμός: τροχιακά sp2

Με συνδυασμό ενός s και δύο p ατομικών τροχιακών προκύπτουν τρία sp 2 υβριδικά τροχιακά που έχουν
επίπεδη τριγωνική διάταξη

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp2 – Δομή αιθυλενίου
• Κάθε άτομο C συνδέεται με τρία άτομα και δεν υπάρχουν μονήρη
ζεύγη ηλεκτρονίων ⇒ απαιτούνται 3 υβριδικά τροχιακά

• Κάθε άτομο C χρησιμοποιεί sp2 υβριδικά τροχιακά (υπάρχουν 3 sp2

υβριδικά τροχιακά)

• Ένα τροχιακό 2p μένει μη υβριδισμένο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp2 – Δομή αιθυλενίου
Κάθε άτομο άνθρακα έχει τρία υβριδικά τροχιακά sp2 & ένα απλό τροχιακό 2p μη υβριδισμένο

• Ο δεσμός άνθρακα-άνθρακα σχηματίζεται από επικάλυψη δύο υβριδικών τροχιακών sp2 του κάθε
άνθρακα, Csp2 - Csp2, και δημιουργούν ένα δεσμό σ
• Τα 2p τροχιακά που απομένουν δημιουργούν ένα δεσμό π
Þ sp2 - sp2 σ δεσμός & 2p - 2p π δεσμός δημιουργεί διπλό δεσμό C = C

• Τα υπόλοιπα δύο υβριδικά τροχιακά sp2 του κάθε άνθρακα επικαλύπτονται με τα τροχιακά 1s του
υδρογόνου, οπότε σχηματίζονται τέσσερις δεσμοί C-H, Csp2 – Η1s

• Ηλεκτρόνια που ανήκουν σε σ δεσμούς

βρίσκονται ανάμεσα στους 2 πυρήνες

• Ηλεκτρόνια που ανήκουν σε π δεσμούς

βρίσκονται σε περιοχές επάνω και κάτω από
τον πυρήνα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp2 – Δομή αιθυλενίου

Η επικάλυψη sp2 - sp2 των δύο ατόμων C

(Csp2 - Csp2)
& οι επικαλύψεις sp2 – s των ατόμων C με τα άτομα Η
(Csp2 - H1s )
⇒ οδηγούν στο σχηματισμό πέντε σ δεσμών
Με επικαλύψεις p – p
⇒ σχηματίζεται ένας π δεσμός

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός: τροχιακά sp

• Όταν ένα τροχιακό 2s συνδυαστεί με ένα από τα τρία τροχιακά 2p => δύο sp υβριδικά τροχιακά
& απομένουν δύο τροχιακά 2p

• Τα δύο sp υβριδικά τροχιακά είναι γραμμικά και δημιουργούν γωνία 180°

• Το δύο απλά p τροχιακά (μη υβριδισμένα) είναι κάθετα στο y- και z-άξονα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp – Δομή ακετυλενίου
• Κάθε άτομο C συνδέεται με δύο άτομα και δεν υπάρχουν μονήρη
ηλεκτρόνια ⇒ απαιτούνται 2 υβριδικά τροχιακά

• Kάθε άτομο C χρησιμοποιεί sp υβριδικά τροχιακά (υπάρχουν 2

sp υβριδικά τροχιακά)

• ∆ύο τροχιακά p μένουν μη υβρισμένα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp – Δομή ακετυλενίου
Κάθε άτομο άνθρακα έχει δύο υβριδικά τροχιακά sp & δύο απλά τροχιακά 2p μη υβριδισμένα

• Ο δεσμός άνθρακα-άνθρακα σχηματίζεται από επικάλυψη ενός υβριδικού τροχιακού sp του κάθε
άνθρακα, Csp - Csp, και δημιουργούν ένα δεσμό σ
• Τα 2p τροχιακά που απομένουν από κάθε άτομο άνθρακα δημιουργούν δύο δεσμούς π
Þ sp - sp σ δεσμός & 2py - 2py π δεσμός & 2pz - 2pz π δεσμός δημιουργεί τριπλό δεσμό C – C

• Το ένα υβριδικό τροχιακό sp του κάθε άνθρακα που απομένει επικαλύπτεται με το ένα τροχιακό 1s του
υδρογόνου, οπότε σχηματίζονται δύο δεσμοί C-H, Csp – Η1s

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός sp – Δομή ακετυλενίου

Η επικάλυψη sp – sp των δύο ατόμων C

(Csp - Csp)
& οι επικαλύψεις sp – s των ατόμων C με τα άτομα Η
(Csp - H1s )
⇒ οδηγούν στο σχηματισμό τριών σ δεσμών
Δύο επικαλύψεις p – p
(δύο από κάθε άτομο C; py-py, pz-pz)
⇒ σχηματίζουν δύο π δεσμός

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Προσανατολισμός των υβριδικών
τροχιακών sp, sp2 & sp3 στο χώρο

Γραμμικός Επίπεδος τριγωνικός Τετραεδρικός

προσανατολισμός των προσανατολισμός των προσανατολισμός των
δύο sp υβριδικών τροχιακών τριών sp2 υβριδικών τροχιακών τεσσάρων sp3 υβριδικών τροχιακών
Τριπλοί δεσμοί Διπλοί δεσμοί Απλοί δεσμοί

Κάθε λοβός παριστάνει ένα υβριδικό τροχιακό (οι μικροί λοβοί έχουν παραλειφθεί για ευκρίνεια)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Τύποι υβριδικών τροχιακών –
Προσανατολισμοί – Δεσμοί
Ατομικά Υβριδικά Αριθμός Προσανατολισμός Παράδειγμα Δεσμός
τροχιακά τροχιακά υβριδικών τροχιακών
ατόμου ατόμου τροχιακών
s, p sp 2 Γραμμικός Ακετυλένιο Csp-Csp
C2 H2
Csp-H1s
s, p, p sp2 3 Επίπεδος τριγωνικός Αιθυλένιο Csp2-Csp2
C2 H4
Csp2-H1s
s, p, p, p sp3 4 Τετραεδρικός Μεθάνιο Csp3-H1s
CH4
Αιθάνιο Csp3-Csp3
C2 H6
Csp3-H1s

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός: Αζώτου (Ν)

_________________________________
1s 2s 2p
2px 2py 2pz

Ν = 1s2 2s2 2p3

7

Ν: πέντε ηλεκτρόνια στην εξωτερική στιβάδα

⇒ Τρεις ομοιοπολικούς δεσμούς για να φτάσει
η στιβάδα σθένους του την οκτάδα
Ν υβριδίζεται ⇒ τέσσερα sp3 υβριδικά τροχιακά
• Ένα sp3 κατειλημμένο από δύο αδεσμικά
ηλεκτρόνια
• Επικαλύψεις sp3 - s των ατόμων Ν με τα άτομα
Η (Νsp3 - H1s)
⇒ οδηγούν στο σχηματισμό τριών σ δεσμών

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός: Οξυγόνου (Ο)

_________________________________
1s 2s 2p
2px 2py 2pz

Ο = 1s2 2s2 2p4

8

Ο: έξι ηλεκτρόνια στην εξωτερική στιβάδα

⇒ Δύο ομοιοπολικούς δεσμούς για να
φτάσει η στιβάδα σθένους του την οκτάδα
Ο υβριδίζεται ⇒ τέσσερα sp3 υβριδικά τροχιακά
• Δύο sp3 κατειλημμένα από τα αδεσμικά ηλεκτρόνια
• Επικαλύψεις sp3 - s των ατόμων Ο με τα άτομα Η
(Οsp3 - H1s)
→ οδηγούν στο σχηματισμό δύο σ δεσμών

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί

 Υβριδισμός
Ασκήσεις

Γιατί δεν μπορεί ένα οργανικό μόριο να έχει τον μοριακό τύπο C2H7;
ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΕΛ.10

Η φορμαλδεΰδη CH2O περιέχει έναν διπλό δεσμό άνθρακα-οξυγόνου. Σχεδιάστε τις δομές
Lewis και Kekulé της φορμαλδεΰδης, και δείξτε τον υβριδισμό του ατόμου του άνθρακα.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΕΛ.14

Σχεδιάστε τους δεσμούς στις παρακάτω ενώσεις και δείξτε τον υβριδισμό του κάθε ατόμου
άνθρακα:
Α) προπένιο, CH3-CH=CH2
B) 1,3 βουταδιένιο, H2C=CH-CH=CH2
ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΕΛ.14

Οργανική Χημεία Διάλεξη 3: Χημικοί δεσμοί