Αλκένια

• Αλκένια: ακόρεστοι υδρογονάνθρακες, με διπλό δεσμό C-C

• Γενικός µοριακός τύπος: CvH2v, όπου ν ≥2
• Παρόμοια ονοματολογία με αλκάνια, με κατάληξη -ένιο αντί για -άνιο
• Ουσίες αλκενίων αφθονούν στη φύση
• - Βιταμίνες, φυτικές ορμόνες, ενώσεις που προσδίδουν άρωμα
• - Σημαντικά βιομηχανικά προϊόντα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ονοματολογία αλκενίων

1. Βρίσκουμε τη μακρύτερη ανθρακική αλυσίδα που περιλαμβάνει τον διπλό δεσμό, την
ονομάζουμε χρησιμοποιώντας την κατάληξη -ενιο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ονοματολογία αλκενίων

2.Αριθμούμε τα άτομα του άνθρακα αρχίζοντας από το πλησιέστερο άκρο προς τον διπλό δεσμό

• Εάν ο διπλός δεσμός απέχει εξίσου από τα δυο άκρα, αρχίζουμε από το άκρο πλησιέστερα στο
πρώτο σημείο διακλάδωσης => οι άνθρακες του διπλού δεσμού αποκτούν τους μικρότερους
δυνατούς αριθμούς

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ονοματολογία αλκενίων

3. Γράφουμε την πλήρη ονομασία αριθμώντας τους υποκαταστάτες ανάλογα με την θέση τους
στην αλυσίδα και την αλφαβητική τους προτεραιότητα. Yποδεικνύουμε τη θέση του διπλού
δεσμού, δηλώνοντας τη θέση του πρώτου αλκενικού άνθρακα

• Εάν υπάρχουν περισσότεροι διπλοί δεσμοί, υποδεικνύουμε τη θέση του καθενός και
χρησιμοποιούμε τις καταλήξεις -διένιο -τριένιο κλπ…

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ονοματολογία κυκλοαλκενίων

Αριθμούμε το κυκλοαλκένιο έτσι ώστε ο διπλός δεσμός να βρίσκεται μεταξύ των C1 και C2 και
ο πρώτος υποκαταστάτης να έχει όσο το δυνατόν μικρότερη αρίθμηση

Ασκήσεις βιβλίου
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 7.4 ΣΕΛ 205 (231 στο παλιό)
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 7.5 ΣΕΛ 206 (231 στο παλιό)
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 7.6 ΣΕΛ 206 (231 στο παλιό)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Εμπειρικές ονομασίες αλκενίων

Υπάρχουν ορισμένα αλκένια με καθιερωμένες εμπειρικές ονομασίες που δεν ακολουθούν

τους κλασσικούς κανόνες ονοματολογίας αλκενίων

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ηλεκτρονική δομή αλκενίων
Διπλός δεσμός: Κάθε άτομο άνθρακα έχει τρία υβριδικά τροχιακά sp2 & ένα απλό τροχιακό 2p μη
υβριδισμένο
• Συνδυασμός των δύο υβριδικών τροχιακών sp2 του κάθε άνθρακα, Csp2 - Csp2 , δημιουργούν ένα
δεσμό σ (επίπεδη γεωμετρία)
• Συνδυασμός των 2p τροχιακών που απομένουν δημιουργούν ένα δεσμό π (μετωπική
αλληλεπικάλυψη)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ηλεκτρονική δομή αλκενίων
Τα τροχιακά p παρεμποδίζουν περιστροφή γύρω από το δεσμό σ => Περιστροφή γύρω από το
διπλό δεσμό C-C συνεπάγεται διάσπαση του δεσμού π

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Cis – trans ισομέρεια αλκενίων

Διπλός δεσμός C-C δημιουργεί δύο δομές:

 cis ισομέρεια: δύο υποκαταστάτες στην ίδια
πλευρά του διπλού δεσμού

 trans ισομέρεια: δύο υποκαταστάτες σε

διαφορετική πλευρά του διπλού δεσμού

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Cis – trans ισομέρεια αλκενίων

Κάθε άνθρακας πρέπει να έχει

δύο διαφορετικούς
υποκαταστάτες για να υπάρχει
cis-trans ισομέρεια

ΑΣΚΗΣΗ
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 7.9 ΣΕΛ 206 (235 στο
παλιό)
Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια
 Σταθερότητα αλκενίων

• Αλληλομετατροπή των cis-trans ισομερών των αλκενίων δεν γίνεται αυθόρμητα, δεδομένου
ότι δε μπορεί να λάβει χώρα περιστροφή, αλλά παρουσία όξινου καταλύτη

(το trans ισομερές του 2-

βουτενίου ευνοείται
περισσότερο από το cis,
με αναλογία 76% προς
24% αντίστοιχα)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Σταθερότητα αλκενίων

• Τα cis αλκένια είναι

ασταθέστερα από τα
trans ισομερή τους λόγω
στερεοχημικής άπωσης
μεταξύ των δυο
ογκωδών
υποκαταστατών στην
ίδια πλευρά του διπλού
δεσμού

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

Ηλεκτρονιόφιλη προσθήκη αλκενίων
Προσθήκη Η-Br στο 2-μεθυλοπροπένιο

Προσβολή των ηλεκτρονίων του

πυρηνόφιλου π δεσμού από το
ηλεκτρονιόφιλο HBr

Παραγωγή ενδιάμεσου καρβοκατιόντος

Προσθήκη Br- στο καρβοκατιόν

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια
 Κανόνας Μαρκόβνικοφ
Διάσπαση διπλού δεσμού από ΗΧ
Κατά την προσθήκη ΗΧ σε ασύμμετρα αλκένια, το Η συνδέεται με το λιγότερο
αλκυλοϋποκατεστημένο άνθρακα, ενώ το Χ συνδέεται με τον περισσότερο αλκυλοϋποκατεστημένο
άνθρακα (ο «φτωχός» γίνεται φτωχότερος και ο «πλούσιος» πλουσιότερος)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

Κανόνας Μαρκόβνικοφ

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Κανόνας Μαρκόβνικοφ

Όταν και τα δυο άκρα του διπλού δεσμού έχουν ίδιο βαθμό υποκατάστασης, τότε
σχηματίζεται μίγμα προϊόντων

Ασκήσεις και Παραδείγματα βιβλίου

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΣΕΛ 216 (252 στο παλιό)
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 7.16 ΣΕΛ 218 (252 στο παλιό)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Παρασκευές αλκενίων
Τα αλκένια αντιδρούν με πολλά ηλεκτρονιόφιλα και δίνουν πληθώρα προϊόντων μέσω αντιδράσεων
προσθήκης

Παράδειγμα:

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Παρασκευές αλκενίων
• Αντιδράσεις προσθήκης και απόσπασης

• Απόσπασης: αφυδραλογόνωση (απώλεια HX από

ένα αλκυλαλογονίδιο)

και αφυδάτωση (απώλεια νερού από μια αλκοόλη)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Αντιδράσεις προσθήκης αλκενίων

• Προσθήκη αλογόνων

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Τερπένια – φυσικά αλκένια

• Φυτικά αιθέρια έλαια

• Αποτελούνται απο μείγματα ενώσεων που ονομάζονται τερπενοειδή (>35.000
ενώσεις)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

Τερπένια – φυσικά αλκένια

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Αλκύνια

• Αλκύνια: ακόρεστοι υδρογονάνθρακες, με τριπλό δεσμό C-C

• Γενικός µοριακός τύπος: CvH2v-2, όπου ν ≥2
• Ίδια ονοματολογία με αλκάνια, με κατάληξη -ύνιο αντί για -άνιο
• Το ακετυλένιο είναι το απλούστερο αλκύνιο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ηλεκτρονική δομή αλκυνίων

Τριπλός δεσμός: Κάθε άτομο άνθρακα έχει

δύο υβριδικά τροχιακά sp & δύο τροχιακά
2p μη υβριδισμένα

 Συνδυασμός των δύο υβριδικών

τροχιακών sp του κάθε άνθρακα, Csp -
Csp, δημιουργούν ένα δεσμό σ
(γραμμικός)

 Συνδυασμός των 2p τροχιακών που

απομένουν δημιουργούν δύο δεσμούς π
(μετωπική αλληλεπικάλυψη)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ονοματολογία αλκυνίων

Προσδιορίζουμε την κύρια αλυσίδα, την αριθμούμε από το άκρο πλησιέστερα στον τριπλό
δεσμό, έτσι ώστε να έχει την μικρότερη δυνατή αρίθμηση

• Ενώσεις με περισσότερους από έναν τριπλούς δεσμούς ονομάζονται διύνια, τριύνια, κλπ…

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ονοματολογία αλκυνίων
• Ενώσεις με διπλούς και τριπλούς δεσμούς ονομάζονται ενύνια

Η αρίθμηση ξεκινάει από το άκρο πλησιέστερα στον πρώτο πολλαπλό δεσμό, διπλό ή τριπλό
(όταν μπορεί να γίνει επιλογή στην αρίθμηση, οι διπλοί δεσμοί λαμβάνουν χαμηλότερους
αριθμούς από τους τριπλούς => οι διπλοί δεσμοί προηγούνται)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Αλκύνια

• Όταν ένα άτομο υδρογόνου αποσπαστεί από ένα αλκάνιο, αλκένιο ή αλκύλιο
προκύπτουν οι αλκυνυλομάδες

Ασκήσεις βιβλίου
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 9.1 ΣΕΛ 283 (330 στο παλιό)
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 9.2 ΣΕΛ 283 (331 στο παλιό)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Αλκυλαλογονίδια

• Αλογονο-υποκατεστημένα αλκάνια: ενώσεις που περιέχουν ένα ή και περισσότερα άτομα

αλογόνων (F, Cl, Br, I) στη θέση ενός υδρογόνου των αλκανίων
• Βιομηχανικοί διαλύτες, εισπνεόμενα αναισθητικά στην ιατρική, ψυκτικά μέσα, εντομοκτόνα &
απολυμαντικά
• Ευρέως διαδεδομένα στη φύση κυρίως σε θαλάσσιους οργανισμούς
• - Πάνω από 100 διαφορετικά είδη έχουν βρεθεί στα άλγη της Asparagopsis taxiformis

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ονοματολογία Αλκυλαλογονιδίων
Ακολουθούν τους ίδιους κανόνες ονοματολογίας με τα αλκάνια:
1. Βρίσκουμε και ονομάζουμε την κύρια αλυσίδα (πρέπει να περιλαμβάνει διπλό ή τριπλό
δεσμό εφόσον υπάρχει)
2. Αριθμούμε τα άτομα του άνθρακα αρχίζοντας με το άκρο πλησιέστερα στον πρώτο
υποκαταστάτη, ανεξάρτητα αν πρόκειται για αλκύλιο ή αλογόνο

• Αν υπάρχουν πάνω από ένα αλογόνα του ίδιου είδους, αριθμούμε το καθένα και χρησιμοποιούμε
τα προθέματα δι-, τρι-, τετρα- κλπ….

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Ονοματολογία Αλκυλαλογονιδίων
• Αν υπάρχουν διαφορετικά αλογόνα, αριθμούμε το καθένα ανάλογα με τη θέση του στην αλυσίδα
και όταν αναγράφουμε την ονομασία, τα παραθέτουμε κατά αλφαβητική σειρά

• Αν η κύρια αλυσίδα μπορεί να αριθμηθεί και από τα δυο άκρα, αρχίζουμε με τον πλησιέστερο
υποκαταστάτη (αλκύλιο ή αλογόνο) που προηγείται αλφαβητικά

Ασκήσεις βιβλίου
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 10.1 ΣΕΛ 312 (426 στο παλιό)
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 10.2 ΣΕΛ 312 (426 στο παλιό)
Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια
 Δομή Αλκυλαλογονιδίων

Ο δεσμός C-X είναι ισχυρά πολωμένος λόγω της μεγαλύτερης ηλεκτραρνητικότητας των αλογόνων

Υψηλότερες τιμές υποδηλώνουν πιο ηλεκτραρνητικά άτομα

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Παρασκευή αλκυλαλογονιδίων
o Παρασκευάζονται με αντίδραση ΗΧ και Χ2 σε αλκένια (αντιδράσεις ηλεκτρονιόφιλης προσθήκης)

o Η αλογόνωση αλκανίων δεν είναι καλή μέθοδος σύνθεσης αλκυλαλογονιδίων, γιατί προκύπτουν
μίγματα προϊόντων:

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΕΛ.430

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Παρασκευή αλκυλαλογονιδίων
• Από τις αλκοόλες:

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Αντιδράσεις αλκυλαλογονιδίων

Τα οργανικά αλογονίδια RX αντιδρούν με μεταλλικό μαγνήσιο σε διάλυμα αιθέρα ή

τετραϋδροφουρανίου (THF) => οργανομαγνησιακές ενώσεις RMgX (αντιδραστήρια Grignard)

!!! με υδρόλυση προκύπτουν αλκάνια

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

 Οξείδωση - Αναγωγή
Στην Ανόργανη Χημεία:
οξείδωση = απώλεια ενός
ή περισσοτέρων
ηλεκτρονίων
αναγωγή = η πρόσληψη
ενός ή περισσοτέρων
ηλεκτρονίων

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια

Οξείδωση - Αναγωγή

Οργανική Χημεία Διάλεξη 6: Αλκένια, Αλκύνια, Αλκυλαλογονίδια