Αρωματικές ενώσεις

 Αρωματικές ενώσεις: ενώσεις με ευχάριστη οσμή, π.χ. βενζαλδεΰδη (κεράσια, ροδάκινα,

αμύγδαλα)

 Αρωματικές ενώσεις αναφέρονται συνήθως στο βενζόλιο και σε ενώσεις με συγγενική δομή

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Πηγές αρωματικών υδρογονανθράκων

• Κάρβουνο (λιθάνθρακας) & πετρέλαιο

 Το κάρβουνο αποτελείται από εκτεταμένες

αλυσίδες δακτυλίων παρόμοιων με του
βενζολίου
Με θέρμανση στους 1000οC, απουσία αέρα, το
κάρβουνο υφίσταται θερμική διάσπαση => μίγμα
πτητικών προϊόντων που ονομάζεται
λιθανθρακόπισσα, η κλασματική απόσταξη της
οποίας => βενζόλιο, τολουόλιο, κλπ…

 Το πετρέλαιο περιλαμβάνει λίγες αρωματικές

ενώσεις και αποτελείται κυρίως από αλκάνια.
Κατά την διύλιση του => αρωματικά μόρια
Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις
 Ονοματολογία αρωματικών ενώσεων

Περισσότερες εμπειρικές ονομασίες από οποιαδήποτε άλλη κατηγορία οργανικών ενώσεων

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Ονοματολογία αρωματικών ενώσεων
• Τα μονοϋποκατεστημένα παράγωγα του βενζολίου έχουν παρόμοια ονομασία με τους
υπόλοιπους υδρογονάνθρακες και το επίθεμα –βενζόλιο

• Τα αλκυλο-υποκατεστημένα βενζόλια (αρένια) ονομάζονται ανάλογα με το μέγεθος της

αλκυλομάδας
• Αλκυλοϋποκαταστάτης μέχρι 6 άνθρακες = αλκυλοϋποκατεστημένο βενζόλιο
• Αλκυλοϋποκαταστάτης > 6 άνθρακες = φαινυλοϋποκατεστημένο αλκάνιο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Ονοματολογία αρωματικών ενώσεων
• Τα διυποκατεστημένα βενζόλια ονομάζονται χρησιμοποιώντας τα προθέματα όρθο (ο), μέτα
(μ) ή πάρα (π) ή (o), (m), (p) αντίστοιχα

• Σε βενζόλια με περισσότερους από δυο υποκαταστάτες αριθμούμε την θέση του κάθε
υποκαταστάτη, με όσο το δυνατόν μικρότερους αριθμούς (οι υποκαταστάτες αναφέρονται
αλφαβητικά)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Ονοματολογία αρωματικών ενώσεων

• Οποιαδήποτε από τις μονοϋποκατεστημένες ενώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μητρική

ονομασία, εφ’ όσον ο κύριος υποκαταστάτης (π.χ. CH3 στο τολουόλιο) βρίσκεται στον C1

Ασκήσεις βιβλίου
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 15.1 ΣΕΛ 496 (661 στο παλιό)
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 15.2 ΣΕΛ 496 (661 στο παλιό)
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 15.3 ΣΕΛ 496 (661 στο παλιό)
ΠΡΟΒΛΗΜΑ 15.4 ΣΕΛ 662 στο παλιό

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Σταθερότητα βενζολίου

• Η χημική του συμπεριφορά δεν παρουσιάζει κανένα από τα χαρακτηριστικά των αλκενίων
π.χ. δεν συμμετέχει σε αντιδράσεις ηλεκτρονιόφιλης προσθήκης & είναι σταθερό μόριο για
οργανική ένωση με διπλό δεσμό

• Συμμετέχει σε αντιδράσεις υποκατάστασης

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Μοριακά τροχιακά βενζολίου

• Επίπεδο μόριο με σχήμα εξαγώνου

• Κάθε ατόμου άνθρακα έχει υβριδικά τροχιακά sp2 & ένα μη υβριδισμένο τροχιακό p κάθετο στο
επίπεδο του εξαμελούς δακτυλίου
• Δημιουργία π δεσμών στους οποίους συμμετέχουν και τα 6 p τροχιακά

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Αντιδράσεις αρωματικών ενώσεων

Σημαντικότερη αντίδραση των αρωματικών

ενώσεων: ηλεκτρονιόφιλη αρωματική
υποκατάσταση

Διάφοροι υποκαταστάτες μπορούν να

εισαχθούν στον αρωματικό δακτύλιο:
αλογόνα (F, Cl, Br, I), νίτρο ομάδα (NO2),
σουλφονική ομάδα (SO3H), αλκυλομάδα (R)
ή ακυλομάδα (COR)

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Βρωμίωση αρωματικών δακτυλίων

• Βενζολικός δακτύλιος: αυξημένη ηλεκτρονική πυκνότητα => ευπρόσιτοι σε

αντιδραστήρια
• Βενζόλιο συμπεριφέρεται ως βάση (δότης ηλεκτρονίων)

• Οι αντιδράσεις ηλεκτρονιόφιλης υποκατάστασης είναι χαρακτηριστικές για όλους

τους αρωματικούς δακτυλίους

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Άλλες υποκαταστάσεις

• Χλωρίωση, ιωδίωση, νίτρωση, σουλφονίωση

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Αλκυλίωση αρωματικών δακτυλίων

Αλκυλίωση: σύνδεση αλκυλομάδας στο βενζολικό δακτύλιο

Friedel-Crafts (1877) βρήκαν ότι οι βενζολικοί δακτύλιοι μπορούν να αλκυλιωθούν όταν
αντιδράσουν με αλκυλαλογονίδιο (RX) παρουσία AlCl3 (τριχλωριούχου αργιλίου)

Αντίδραση Friedel-Crafts = αντίδραση ηλεκτρονιόφιλης αρωματικής υποκατάστασης

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Ακυλίωση αρωματικών δακτυλίων

Ακυλίωση: σύνδεση ακυλομάδας (-COR) στο βενζολικό δακτύλιο

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

Αντιδράσεις αρωματικών ενώσεων - σύνοψη

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες

• ΠΑΥ (ή PAH = polycyclic aromatic hydrocarbons)

• Καρκινογόνες ενώσεις (π.χ. βενζοπυρένιο συναντάται στον καπνό τσιγάρου)
• Μετά την απορρόφηση ενός PAH, είτε με το φαγητό είτε με την αναπνοή, ο οργανισμός προσπαθεί να
απαλλαγεί από την ξένη ουσία, μετατρέποντας την σε κάποιον υδατοδιαλυτό μεταβολίτη που να
μπορεί να απεκκριθεί

Οργανική Χημεία Διάλεξη 7: Αρωματικές ενώσεις

 Σύνοψη
Αρωματικές ενώσεις: βενζόλιο & συγγενικές ενώσεις του βενζολίου

Διυποκατεστημένα βενζόλια αποκαλούνται ορθο (1,2 υποκαταστάτη), μετα (1,3

υποκαταστάτη) ή παρα (1,4 υποκαταστάτη)

Φαινύλιο: η ομάδα C6H5 -

Αντίδραση ηλεκτρονιόφιλης υποκατάστασης των αρωματικών ενώσεων είναι η πιο

συνηθισμένη π.χ. βρωμίωση, χλωρίωση, ιωδίωση, νίτρωση, σουλφονίωση, αλκυλίωση &
ακυλίωση

Ο προσανατολισμός της αντίδρασης & η δραστικότητα του δακτυλίου εξαρτάται από τους
υποκαταστάτες. Οι ομάδες μπορούν να ταξινομηθούν σε:
I. Ενεργοποιητές ορθο- και παρα- κατεύθυνσης
II. Απενεργοποιητές ορθο- και παρα- κατεύθυνσης
III. Απενεργοποιητές μετα- κατεύθυνσης