Porodica

pojam,istorijat,psihološki
značaj

Prof.dr Vesna Radoman

 Opšta definicija
porodice
• Grupa individua objedinjena
krvnim srodstvom ili na osnovu
bračne veze kojoj zajednički
žive.Sa psihološke tačke je
bitno da ona obezbeđuje
sigurnost, osećanje pripadanja
i emocionalnu bliskost.U
zdravoj porodici vlada briga za
druge članove i altruizam
Porodica kao društveni
fenomen
• Socijalne nauke posmatraju
porodicu kao osnovnu jedinicu
društva i određuju je kao istorijski
promenljivu društvenu grupu koja
ima svoje specifičnosti u kontekstu
kulturalnih različitosti.
• Podrazumeva da je porodica
društvena grupa koja ima
zajedničku biološku, ekonomsku i
socijalnu osnovu , važnu ulogu u
društvu i njegovom funkcionisanju i
održavanju.
 Socijalno okruženje
porodice
Značajno utiče na razvoj i
funkcionisanje porodice:
• Pripadnost socijalnom sloju ili
klasi
• Političko okruženje
(demokratsko, prosvećeno
društvo ili ne, ratno okruženje,
nasilje i sl.)
• Škola,prijatelji, religija,
 Klasifikacija

• 1.Nuklearna porodica uključuje

roditelje i potomstvo
• 2. Proširena porodica uključuje
babe dede itd. Ona može uključiti
potencijalno sve potomke pradede
sa njihovim bračnim partnerima.

• 1.Porodica prokreacije jeste ona

porodica u kojoj je određeni
pojedinac roditelj
• 2.Porodica orjentacije je ona
porodica u kojoj je određeni
pojedinac potomak
 Savremena porodica

• Od 60-ih god. 20-og veka

značajne su promene i
transformacije porodice:
-vreme koje se posvećuje deci je
smanjeno
-zaposlenost žene , nove uloge i
identitet
-veća stopa razvoda braka
-veći broj nevenčanih brakova
-niža stopa radjanja
(kontracepcija) itd.
 Varijeteti porodičnog
života
• Dvočlana porodica (samohrani
roditelj i dete (deca)
• Porodica kombinovana sa
decom iz različitih brakova
(polubraća, polusestre,
maćeha, očuh)
• Porodica sa jednim ili oba
nebiološka roditelja (sa
usvojenim detetom) i sl.
• Porodica sa homoseksualnim
roditeljskim parom
 Životna istorija porodice
(Porodični životni ciklus)
Porodični razvoj odvija se u
fazama u okviru kojih postoje
oscilacije. Moguće faze su:
1.Rana faza: formiranje identiteta
i granica
2.Srednja faza: usmeravanje
(organizujuće teme) i
stabilizacija
3.Kasna faza: razjašnjavanje i
nasledstvo za budućnost
Prošireni porodični životni
ciklus
(Karter i MekGoldrik)
1.Odvajanje od porodice porekla
2.Formiranje bračnog para
3.Porodica sa malim detetom
4.Porodica sa adolescentom
5.Porodica srednjeg doba (odvajanje
dece)
6.Porodica poznog doba
Važni trenutci su venčanje,rođenje
deteta,pubertet, smrti, razvod-
rituali smanjuju anksioznost
 Cirkumpleks model
porodice
(Olson i saradnici)
Sadrži tri osnovne dimenzije:
- Kohezivnost ili zajedništvo
(emocionalna povezanost)
- Fleksibilnost i adaptibilnost
(niska-rigidnost do veoma
visoke-haotičnost)
- Komunikativnost (veštine
govorenja, slušanja,
uvažavanja i poštovanja drugih
na spram isticanja sebe)
 Domaći socijalno-
psihološki RRRG model
(Berger J.)

Brak i porodica čine formalnu

socijalnu grupu koju određuju
najmanje 4 bitna okvira: 1.
Red (sistem pravila)
2. Rad (aktivnost,
ponašanje..)
3. Razmena
(komunikacija)
4. Glad (zadovoljenje
potreba, želja)
 Psihološki potporni
sistem ili bazični oslonci
ličnos. (Berger)
• TELO
• PRIPADANJE
• MIŠLJENJE,GOVOR
• SOCIJALNA MATRICA
• SISTEM UVERENJA I
VREDNOSTI
(VERA,SVRHA ,NADA)
 Istorijat
• Frojdova psihoanaliza stavlja u žižu
psihičkog i psihoseksualnog razvoja
ličnosti- porodicu i izučava dinamiku
porodičnih odnosa.
• Adler naglašava paradigmatičan status
porodice u razvoju svih međuljudskih i
društvenih odnosa
• Bihejvioristi i teoretičari učenja istražuju
oblikovanje ponašanja deteta u porodici
putem različitih mehanizama učenja
• Sociolozi 30-ih god. 20-og v. započinju
proučavanje porodice i njenih odnosa sa
društvom,
• 50-ih im se pridružuju psihijatri, posebno
socijalna psihijatrija (bračno
savetovanje)iz koje izrasta PORODIČNA
TERAPIJA
 Psihoanaliza naglašava

• Unutrašnju dinamiku porodičnih odnosa koja najviše zavisi od emocionalnog

funkcionisanja roditelja kao što je “generisanje ljubavi, podsticanje mržnje,
unapređivanje nade, širenje očajanja, kontejniranje depresivnog bola,emitovanje
persekutorne anksioznosti,kreiranje laži i konfuzije” (Haris i Melcer 1986.)
 Doprinos empirijske
psihologije i uključivanje
rehabilitacionih nauka
• 60-ih godina 20-og v. U ovu oblast
se uključuju psiholozi sa svojim
empirijskim istraživanjima (i
instrumentarijem )o uticaju porodice
na razvoj ličnosti kao i stvaranjem
konceptualnog teorijskog okvira za
izučavanje problematike porodice.
• Poslednjih decenija javlja se
interesovanje defektologa za
istraživanje porodice sa članom
(detetom) koje ima neki oblik
ometenosti i oblicima porodičnog
doprinosa habilitaciji i rehabilitaciji i
edukaciji (inkluzivno obrazovanje).
 Psihološki značaj
porodice
• Psihološki značaj porodice
prva ističe psihoanaliza i njeni
raznorodni teorijski varijeteti
(Adler, Štekel, Jung itd.) :
• Struktura ličnosti , emocionalni
obrasci i ponašanja u najvećoj
meri su plod odnosa između
roditelja i deteta. Jungovi
arhetipovi roditeljskih figura
dominiraju individualnim
nesvesnim i utiču na procese
individuacije.
 Empirijska psihološka
istraživanja ukazala su na
sledeće trendove:
• Važnost nenarušene , celovite porodice
za harmoničan razvoj ličnosti
• Toplii srdačni emocionalni odnosi, ljubav
majke(oca) prema detetu fundamentalno
važni za stabilnu ličnost deteta
• Važnost toplih i harmoničnih bračnih
odnosa među partnerima za adekvatan
psihički rast i razvoj deteta
• Važnost odnosa sa braćom i sestrama
(evnt. babama i dedama)
• Privremeni ili trajni gubitak člana
porodice-poremećaj celokupne strukture i
dinamike porodičnih odnosa
• Porodica ključno deluje na
samopouzdanje deteta
 Nikola Rot:

“Deca iz porodica u kojima postoji

međusobno poverenje, ljubav i
drugarski odnosi i između roditelja
samih i između roditelja i dece,
verovatnije je da će biti odrasli ljudi
sa pozitivnim osobinama ( sa
osećanjem nezavisnosti, sigurnosti
u sebe, uravnoteženi, sa dobrim
socijalnim kontaktima) nego što će
postati deca iz porodica u kojima su
česti sukobi i razmirice i u kojima
nema dovoljno ljubavi i brige za
dete”
 Psihološki značajni
istraživački sadržaji su:
• Istraživanje načina na koje
porodična grupa funkcioniše i
šta u njoj podržava a šta
inhibira razvojni potencijal za
rast zrele i uravnotežene
ličnosti deteta.
• Istraživanje istih faktora je
potrebno i u porodici sa
detetom koje ima ometenost
(npr. komunikativnu) ,a koja
ima svoje specifičnosti
 Socijalno psihološki
značaj
• Porodica je izvor i agens
socijalizacije.
• Ovo je posebno važna
činjenica kada se radi o detetu
sa komunikativnim
poremećajem kao što je dete
sa gluvoćom gde
komunikativna barijera
značajno otežava socijalizaciju
i potrebna je ozbiljna podrška i
pomoć stručnjaka
 Sistemski pristup
porodici
• Sistemski pristup: porodica kao
nadindividualni entitet sui
generis koja ima svoja pravila,
sopstvene strategije koje
mogu biti pogrešne i pogubne
za pojedinog člana i dovesti do
emocionalnih poremećaja i
mentalne bolesti deteta ali i
narušiti homeostazu
porodičnog sistema (Palo-Alto
grupa)
 Odolevanje porodice
izazovima
• Porodica može uspešno da se
nosi sa teškoćama i krizama i
da razvija konstruktivne
strategije za njihovo
prevazilaženje i rešavanje
nastalih problema.
• Npr.dete sa komunikativnim
poremećajem (npr.sa
oštećenim sluhom i govorom)
kao izazov porodici sa kojim
ona može da nauči da se
uspešno nosi i izlazi na kraj .
 Reakcije porodice na
spoljne pritiske
• Način izlaženja na kraj sa
takvim pritiscima određen je
načinom kako porodica iznutra
funkcioniše. Porodica može
kao celina da reaguje
nepodnoše- njem bola i
nesreće ili pak da se okrene
uživanjima ili nadi u boljitak i
blagostanje bez obzira na
spoljašnje okolnosti
Virdžinija Satir – porodični
terapeut:
“Porodični život je kao ledeni
breg. Većina ljudi je svesna
samo oko jedne desetine
onoga što se stvarno odvija u
porodici, dakle desetina koju
oni mogu čuti i videti- i oni
često misle da je to sve što
postoji”
 Gel
Vindelfild(psihoterapeut i
konsultant za razvoj i rast
ličnosti):
Većina ljudi ima ” slepe mrlje”
kada se radi o slabostima u
njihovoj sopstvenoj porodici za
koju se nekad i kaže da su u
njoj porodične veze slepe. Mi
često ne možemo videti klip u
oku naše sopstvene porodice.