Teorija geosinklinale

Teorija geosinklinala predstavlja teoriju o evoluciji i

strukturi Zemljine kore.
Ova teorija mora biti spomenuta kao jedna od značajnih
pokušaja interpretacije Zemljine evolucije i nastanka
Zemljinih struktura.
Prezentiranjem teorije tektonike ploča, odnosno iznošenjem
dokaza koji potvrđuju tu teoriju, geosinklinalna teorija gubi
na smislu i ovdje je prikazana samo sa povijesnog aspekta.
Geosinklinale predstavljaju linearne, izuzetno mobilne
depresije na dnu okeana (znači, prekrivene su morskom
vodom).
Za njih je karakteristična izuzetno intenzivna vulkanska i
trusna aktivnost, kao i visok stepen sedimentacije.
 Odlikuju se visokom mobilnošću, snažnim
geodinamičkim naprezanjima, znatnom debljinom
sedimenata (10—20 km), raščlanjenošću i znatnom
propustljivošću Zemljine kore, što se izražava snažnim
magmatizmom, metamorfizmom i seizmičkom
aktivnošću.
S obzirom da su geosinklinalni prostori tjesno u vezi sa
dubinskim rasjedima, karakterišu ih, pored visoke
mobilnosti, jako izražene magnetske i gravitacione
anomalije i znatan toplotni protok.
Građa i debljina Zemljine kore i gornjeg djela omotača u
predjelima geosinklinala znatno variraju.
U početku evolucije, geosinklinale se odlikuju pokretima
tonjenja i intenzivnom sedimentacijom.
Poslije ove faze nastupa drugi stadijum razvoja
geosinklinala, kada preovladavaju procesi ubiranja i
izdizanja, tj. nastupa prelazak geosinklinale u orogen
(planinski vjenac), čija tektonska aktivnost sa vremenom
slabi.
Orogene strukture se formiraju, dejstvom potisaka od
relativno stabilnih kontinentalnih blokova (kratona).
Danas je u geološkoj literaturi generalno prihvaćena teorija
o tektonici ploča.
Teorija o geosinklinalama navodi se zbog toga što se u
literaturi iz oblasti geologije i dalje mogu naći pojmovi
vezani za nju.
Razvoj planinskog lanca sedimentacijom geosinklinale i
izostatičkim podizanjem. Ovo je "kolaps" geosinkline.
Prvobitna faza razvoja geosinklinala je faza tonjenja, koja
je popraćena intezivnom sedimentacijom .
Nakon ovoga dolazi faze izdizanja, što rezultira
formiranjem planinskih vijenaca.
Svaka geosinklinala se sastoji od eugeoinklinale i
miogeosinklinale .
Kao što se vidi iz opisanog, teorija geosinklinala predviđa
horizontalne pokrete u Zemljinoj kori. Naime, ovo je
ustanovilo prilično „ekstreman“ pravac u geologiji koji je
smatrao da horizontalna kretanja ne postoje, već se
dijelovi Zemljine kore mogu kretati samo vertikalno
(mogu se izdizati ili spuštati).
Nešto kasnije, ovaj pokret je doživio svoju modifikaciju,
tj. javilo se mišljenje da postoje i horizontalna kretanja
(tzv. navlačenja).
Šematski prikaz navlake (prikazana bijelom bojom).
Erodirani dio navlake se naziva tektonski prozor, dok se preostali,
izolirani dio navlake naziva tektonska krpa.
Tektonika ploča

Još početkom dvadesetog vijeka neki naučnici su,

posmatrajući oblike kontinenata došli do zaključka da se
istočne obale Južne Amerike i zapadne obale Afrike sasvim
lijepo uklapaju. Tako su neki od njih došli na ideju da bi se
moglo govoriti o razmicanju kontinenata i širenju
okeanskog prostora.
Tek usavršavanje geofizičkih metoda istraživanja, naročito
određivanje gustine stijenskih masa na osnovu brzine
prostiranja seizmičkih talasa kroz njih, moglo je da dosta
pouzdane podatke o unutrašnjoj građi Zemlje i odnosima
unutar litosfere.
Teorija koja je rođena najčešće se naziva jednostavno
Tektonikom ploča ili Novom globalnom tektonikom.
Upotreba ovog drugog termina više i nema opravdanja,
jer je tektonika ploča odavno našla svoje mjesto u
tumačenjima endogenih procesa u Zemljinoj kori.
Suštinski novo u tektonici ploča je to da se ovde polazi
od podatka da je Zemljina kora izgrađena od sedam
velikih i dvadesetak manjih, međusobno odeljenih ploča
koje se neprekidno kreću.
Naročito karakteristična mjesta su pri tom međusobne
granice ovih ploča, koje mogu biti divergentne (na
kojima se ploče razilaze) i konvergentne (duž kojih
dolazi do njihovog sučeljavanja).
Eugeosinklinala predstavlja unutrašnji dio geosinklinalnih
pojaseva koji se odlikuju intenzivnom magmatskom
aktivnošću, i to naročito izlivima bazičnih stijena (ofiolita),
velikom debljinom različitih, prije svega vulkanogeno-
sedimentnih tvorevina, zatim, tvorevinama flišne formacije,
i drugim.
Snažne orogene pokrete (nabiranje, navlačenje) prati
granitoidni magmatizam i regionalni metamorfizam.
Geosinklinale su se nalazile uz rub kontinenata kao tonuće
korito koje je s okeanske strane imalo niz vulkanskih otoka.
Dio koji je imao više vulkanskog utjecaja nazivao se
eugeosinklinala, a dio bez vulkanske aktivnosti
miogeosinklinala.