TASAVVUF II

VII. YARIYIL GÜZ DÖNEMİ

PROF. DR. AHMET CAHİD HAKSEVER

 TASAVVUF II
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TASAVVUFİ KAVRAMLAR VE DEYİMLER
4. HAFTA
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Rüya, sözlükte kalp ve gözle bakmak, düş, uyku sırasında zihinde
beliren görüntülerin bütününü ifade eden Arapça bir kelimedir.
Tasavvuf ıstılahında rüya, bütün his ve şuur hallerinin tamamen
yok olmadığı uykuda veya yakaza hâlinde insanların kalplerinde
karar kılan şeyin tahayyül ve tasavvur yoluyla idrak edilmesidir
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Kur’an-ı Kerim’de Rüya
İnsan doğasının bir parçası olan rüya, Kur’an’da ve hadislerde yer
bulmuştur. Kur’an’da “rüya” altı, aynı anlamdaki “menam”
kelimesi ise iki yerde geçmektedir.
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
 İbrahim (a.s.)’ın rüyasında oğlunu kurban edişi,
 Yusuf (a.s.)’ın on bir yıldız ve güneşin kendine secde ettiğini
görmesi,
 Hz. Yusuf’un zindan arkadaşlarının rüyası
 Mısır Melikinin rüyası,
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
 Allah Rasûlü (s.)’ne Bedir Savaşı öncesi Cenâb-ı Hakk
tarafından düşmanların sayısının az gösterilmesi,
 Hudeybiye öncesinde Müslümanlarla birlikte Mekke’ye
gireceğine dair rüyası gayba dair bilgi veren rüyanın ileride
doğrulanması Kur’an’da geçen rüyalardandır
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Hadislerde Rüya
Rüya Allah Rasûlü (s.)’nün hadislerinde de yer almıştır. Allah
Rasûlü (s.)’ne nübüvvetinin ilk altı ayında vahiy, sâlih rüya
şeklinde gelmiştir. Bu mânâda Allah Rasûlü (s.), “mü’minin sâdık
rüyası nübüvvetin kırk altıda biridir” buyurmaktadır
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Yunus Sûresi’ndeki, “onlar (Allah’a karşı gelmekten sakınanlar)
için dünya hayatında da âhirette de müjdeler vardır!” âyetinde
geçen “dünyadaki müjde”yi Allah Rasûlü (s.) mübeşşirât, yani
“Müslüman’ın gördüğü veya kendisine gösterilen sâdık rüyadır”
diye tefsir etmiş, irtihali sonrası vahyin kesilmesine mukabil
mübeşşirâtın devam ettiği bildirilmiştir.
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Rasûlullah (s.)’ın sabah namazından sonra gördüğü rüyaları
Ashâbı’na anlatır ve onlara “içinizde rüya gören var mı?” diye
sorar, varsa tabir ederdi. Bugünkü ezanın belirlenmesi Abdullah
b. Zeyd b. Sa’lebe’nin rüyasıyla olup Hz. Ebû Bekr’in de rüyaları
tabir ettiği nakledilmektedir. Hadis mecmualarında Kitabu’-rü’ya
ve Kitabu Ta’biru’r-rü’yâ başlığı altında Allah Rasûlü (s.)’nün
rüyalarına ve yorumlarına yer verilmiştir
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Rüyaların Çeşitleri
Kur’an’da ele alınışından ve bu konuda Allah Rasûlü (s.)’nden
nakledilen rivâyetlerden hareketle rüya, İslâmî ilimlerde rüyâ-yı
sâdıka ve rüyâ-yı kâzibe şeklinde sınıflandırılmıştır. “Rüya-yı
sâdıka”ya, “Rahmânî rüya” da denilmektedir
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Mübeşşirât denilen sâdık rüyalar, yoruma ihtiyaç duyma
açısından üçe ayrılmaktadır:
1. Yoruma ve tabire ihtiyaç göstermeyecek kadar açık ve seçik
rüyalar. Hz. İbrahim’in rüyası,
2. Kısmen yoruma ihtiyaç gösteren rüyalar. Hz. Yusuf’un rüyası,
3. Tamamen tabir ve yoruma ihtiyaç gösteren rüyalar. Mısır
melikinin ve zindanda rüyalarını Hz. Yusuf’a anlatan iki
mahkûmun gördüğü rüya gibi…
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Rüyanın Epistemik Değeri
İlk zâhidler ve sûfîlerden itibaren rüyanın epistemik bir değere
sahip olduğu ileri sürülmüştür. Peygamberlerin gördüğü rüyalar
vahiy, takvâ sahibi mü’minlerle velîlerin gördüğü mübeşşirât
türü rüyalar ilhâm mahiyetindedir
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Rüya, kalp âleminin akisleriyle doğru orantılıdır. Yani rüyalar,
aynada yansıyan sûretler gibidir. Ayna temiz ve olduğu gibi
yansıttığı takdirde berrak bir şekilde görüntüyü yansıtır.
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Bununla birlikte kalbi temiz kişilerin gördükleri tüm rüyalar
Rahmâni olmayacağı gibi sâdık rüyaları mü’min olmayanlar ve
hattâ zalimler de görebilir. Bu ifadelerden kasıt, sâdık rüyaları
kalb-i selim sahiplerine münhasır kılma değil, onların bu tür
rüyalara daha fazla muhatap olacağıdır
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Tasavvufta rüya algısı, vahdet-i vücûd düşüncesindeki varoluşun
mertebeleri ile doğrudan bağlantılıdır. Müşâhede âlemindeki
insan, uykuya daldığında ruhu, varoluşun bir üst mertebesi kabul
edilen misal âlemine gider. Rüyaların sembolik imgeleminin
sebebi de budur. Hayırlı olanı dilemek anlamındaki istihare
uygulamasının sebebi, Levh-i Mahfuz’un da bu âlemde
bulunuşudur
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Sûfîlerin rüyaları bir bilgi edinme kaynağı şeklindeki genel
kabulü, rüyalarla amel edilip edilmemesi yönünde fıkhî
tartışmaları da beraberinde getirmiştir
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Tarikatlarda Rüyaya Verilen Önem
Sûfî düşüncede rahmânî rüyalara muhatap olmak, seyr ü
sülûkun meyvelerinden biridir
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Rüya, peygamberlerin dışındakiler için mutlak bir hüküm
içermemekle birlikte, belli şartlarda bilgi kaynağı olarak kabul
edilmekte, hattâ müridin manevî eğitiminde rüyadan
faydalanılmaktadır.
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Sembolik âleme ait rüyaların yorumlanmasında iki usûl vardır.
Biri “enfüsî” diğeri ise “âfâkî”dir. Enfüsî tabir, kulaktan duymak
sûretiyle geçmişte ehil kimselerin yaptığı tabirleri çeşitli
eserlerden toplayarak yapılanıdır
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Seyr ü sülûk esnasında görülen rüyalar ve onların yorumlanması
Halvetilik ve Kâdirîlik gibi tarikatlarda müridin manevî gelişimine
bir işaret ve delil sayılırken Nakşbendîler ve Melâmiler’in bu
yönteme çok fazla başvurmadığı söylenebilir
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Sonuç olarak,
Gündelik hayatın çok küçük bir anında gerçekleşen ama kimi
zaman bireyin bütün hayatını etkileyebilecek derecedeki rüyalar
rahmâni, nefsani ve şeytani şeklinde kategorize edilmiştir.
Rüyanın sâdık mı yoksa hulm türünden mi olduğu konusundaki
temel ölçütlerden biri, dini hükümlere uygunluğudur.
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Peygamberlerin gördükleri rüyalar vahiy niteliği taşımakta olup
bağlayıcılık arz ederken diğer insanların gördükleri sâdık rüyalar
değil başkaları, kendileri için bile bağlayıcılık arz etmez. Sâdık
rüya için hüküm bu olunca dini hükümlere aykırı rüyalar ile
hiçbir şekilde amel edilmez.
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Her ne kadar bilgi kaynağı olarak kabul edilse de rüyalar, şahsa
özel olup sâdık rüya ile amel, kişinin tercihine bağlıdır. Bu tür
rüyalar uyarı, yönlendirme, müjdeleme gibi fonksiyonlar icra
edebilmektedir.
 Rüyanın tasavvuftaki yeri nedir?
4. HAFTA
Tarikatlarda rüyalara önem verilmesinin en önemli
nedenlerinden biri, kişinin iç âlemini, bilinçaltını teşhis ile doğru
manevî eğitim yönteminin uygulanmasıdır. Sâdık rüyaları, sahip
olduğu kalbin temizliğine bağlı olarak herkes görebilmektedir.
Tasavvuf açısından temel hedef sâdık rüyalara muhatap olmak
değil, Kur’an ve Sünneti zahiren ve bâtınen yaşamaya çalışmaktır