r r r

ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
NOTA MURID DIGITAL
SEJARAH TINGKATAN 1 (KSSM)
r r r
ti o ti o ti o
d
E JAWATANKUASA PEMIKIR SEJARAH E d E d
e e e
(SEKOLAH a ng MENENGAH) PPD SEBERANG PERAI a ng TENGAH 2017 a ng
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM bin Saad
En. Saipollizan
D M PPD SPT
Ketua UnitPAkademik,
E PD EM
D
En. Mohd Mahazir bin Yahaya
D
Unit Akademik, PPD SPT
D

Pn. Norhayati bt Ujar SMK Tinggi Bukit Mertajam

Pn. Wan Basthiah bt Hj. Abdul Rahman SMK Taman Inderawasih
r r r
ito ito i to
d
Pn. Roshidah bt AbuETalib SMK Pauh Jaya E d E d
Pn. Siti Norsyiqahgebt Azmi e e
a n SMK Bandar Baru Perda
a ng an
g
h
Pn. Khairunniza bt Abdul Hamid
C SMK Mengkuang h
C Ch
X X X
F- bt OAbdul Halim
Pn. Haliza
F- OSheh Shahabudin
SM Sains Tun Syed
F- O
PD EMbt Ariffin
Pn. Arishah SM Islam P D M
Al-Masriyah
E PD EM
D bt Abdul Hamid
Cik. Khalilah D Sejarah, UM
Pelajar Jabatan D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
B-XCh A a
B 1X
Ch
a
X
Ch
a
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D MENGENALI SEJARAH
D D

r r r
ti o ti o ti o
Sejarah ialah peristiwa E d yang berlaku d d
e SECARA eE e E
ng ng ng
pada masa lalu. UMUM
a a a
Ch C h Ch
X X X
F- O -
F O F- O
D M berasal dari perkataan Arab,
-IstilahP Sejarah DALAMP
D M PD EM
E E
D yg bererti pokok. BAHASA D D
1.1
“syajaratun”
-Sejarah juga dikaitkan dengan salasilah, riwayat, MELAYU
keturunan dan asal usul.
DEFINISI
-Asal usul (keturunan), salasilah
ito
r SEJARAH
ito
r
i to
r
d
-Peristiwa yang benar-benar berlaku pada waktu KAMUS d d
eE
yang lampau, kisah, riwayat dan tambo DEWAN e E e E
a ng
-Kajian atau pengetahuan tentang
a ng an
g
C h
peristiwa-peristiwa yang telah lalu h
C Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D history:
Sejarah ialah
DALAM
D D
History bererti cerita tentang seseorang. BAHASA
Perkataan ini berasal daripada bahasa INGGERIS
Yunani, historia yang bererti Penyelidikan.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 it or it or i to
r
1.2 PENGERTIAN SEJARAH d MENGIKUT PANDANGAN SEJARAWAN d d
E E E
nge nge nge
h a h a a
C C Ch
-X -X yang penting X
F O “Penceritaan tentang tindakan manusia
F O sesuatu F- O
D
P EM dan mengagumkan serta sebabDberlakunya
P EM PD EM
D peristiwa” D D
-HERODATUS-

“Suatu proses interaksi berterusan antara ahli sejarah

or dengan fakta-faktanya, suatu dialog yg tidakor r
it berkesudahan antara masa kini dan masa lampau.” it ti o
E d E d E d
e e
-E.H CARR- e
ng ng ng
.

h a h a a
C C Ch
-X -X X
F O “Sejarah membicarakan perkara FtentangO masyarakat F- O
D
P EM D
P EM
manusia, peradaban dunia & perubahan-perubahan yg PD EM
D D
berlaku pada sifat-sifat masyarakat itu”. D
-IBN KHALDUN-

r“Sejarah merujuk kepada apa-apa oyg r r

ti o pernah atau sudah berlaku”Ed it i to
E d E d
nge -KHOO
nge KAY KIM- g e
a a an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D “Sejarah ialah masa lalu itu sendiri.
D Sejarah juga D
merupakan cacatan ataupun rekod tentang sesuatu
peristiwa yang berlaku pada suatu masa yang lalu.”
-MUHD YUSOF IBRAHIM-

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r atau
 Sumber yang belum diolah r r
diterbitkan ti o ito i to
 Bersifat asli E d E d E d
 Belum ditafsirge ge ge
an artifak, bukan
 Contoh : Fosil,
h a n a n
artifak,Cbatu bersurat, keterangan Ch Sumber Ch
lisan,-Xmanuskrip, dokumen rasmi, X X
failFrasmiOjabatan, surat peribadi, F- OSekunder F- O
D M
Pdiari PD EM PD EM
E
D Sumber D D
1.4 SUMBER
primer  Bahan yg telah diolah dan
SEJARAH diterbitkan
 Bahan tersebar kepada
umum
 Contoh : Buku, akhbar,
majalah, jurnal, ensiklopedia,
r risalah tor r
ti o i ti o
d d d
eE E E
 Merupakan peralatan manusia utk pemburuan, pertanian &
e e
ng ng ng
Perdagangan
a
h batu, kaca & logam ARTIFAK
h a a
Ch
 Diperbuat drpd
 C
Cth : loceng gangsa di Kampung Pencu, Muar, Johor (wujud C
-X perdagangan dgn kerajaan Funan) -X X
F- O
hubungan
F O F O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D
 Merupakan data arkeologi berkaitan budaya manusia yg terdapat di
bawah tanah & di atas permukaan tanah, seperti dinding gua,
BUKAN
SUMBER
dinding kota & struktur binaan

 &Cth : Penemuan
Buddha candi Lembah
serta hubungan Bujang (terdapat
perdagangan pengaruh
antara India denganHindu
Kedah)
ARTIFAK SEJARAH
 Sumber sekunder.


t or
Bahan yang terkandung dalam ensiklopedia ini berdasarkan
i
ENSIKL-
it or
i to
r
Fakta dan sumber sejarah d
yang sahih. OPEDIA d d
E E E
ge sejarah awal, sejarah moden & arkitektur. ge e
 Contohnya, The Encyclopedia of Malaysia yang mengandungi
 Beberapa tema seperti,
n n g
a a an
Ch Ch Ch
X X X
F- O
1.5 PENYELIDIKAN DALAM SEJARAH F- O F- O
PD EM PD M
E PD EM
D D atau
Mengenal pasti sumber bagi sesuatu peristiwa, tokoh
institusi D
KAEDAH Mendapat dan mengesahkan sumber bertulis tersebut.

BERTULIS
Mengumpul dan menyimpan sumber yang diperoleh.
Kajian terhadap sesuatu
peristiwa daripada maklumat r r r
ito ito i to
pada sumber yang dipahat atau
E d
ditulis. Contoh: catatan harian,
Menggunakan peralatan yang sesuai (penggunaan teknologi
maklumat dan komunikasi serta peralatan arkeologi) E d E d
ge
seseorang, fail kerajaan dan
n nge nge
a
catatan Pengembaraan. a a
Ch Ch Ch
Menganalisis.

X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge ge LISAN
TIGA TAHAP DALAM KAEDAH
n nge
a a a
Ch Tahap Kedua: C h Tahap Ketiga: Ch
F -X X
F- bual
Memproses Rakaman X
F- O
KAEDAH O Tahap Pertama:
Persediaan Rakaman Temu
D MO
PD EM P E PD EM
LISAN
D  Menentukan 
D
Membuat persediaan  Membuat
D
tokoh lengkap dengan senarai dan
Kaedah Lisan  Menentukan
Mengetahui menyalin atau
merupakan proses sebanyak mungkin menyunting
skop atau
mendapatkan perkara yang dikaji rakaman.
perkara yang
maklumat melalui
r r r
to ti o ti o
akan ditemu terutama dengan  Menilai
temu bual. Tokoh
d i
Ed fakta-fakta d
bual. meneliti sumber dgn
yang dipilih unt E bertulis dahulu. sumber bertulis. E
g e  Memilih soalan
g e e
ng
ditemu bual dikenali
sebagai orangan an 
 Menyakinkan tokoh
h
yang bersifat Menyimpan a
Ch Ch
unt memberi
sumber C pendekatan kerjasama dan rakaman dengan
X X X
F- O sejarah
F-tujuan
Menghargai O
baik.
F- O
PD EM PD EM PD EM
pengkajian.

D D D

KAEDAH AKTIVITI GALI CARI DI TAPAK PENEMUAN

ARKEOLOGI
ito
r Perancangan grid menandakan
ito
r Ekskavasi dengan
i to
r
E d sebelum kerja ekskavasi. E d E d
e e kawasan mencatatkan semua
e
ng ng g
aedah arkeologi merupakan setiap petak diberikan

an
berdasarkan pelan penemuan
aedah yang digunakansaintififik a
secara untuk mencari
h
nombor rujukan
a
C
maklumat sejarah daripada bahan Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
tinggalan sejarah.

PD saintifik
Arkeologi
kajian E
Mbawahtentang
air:
sejarah
PD EM PD EM
D
peninggalaan manusia yang
D ARKEOLOGI
KERJA-KERJA DI MAKMAL D
terdampar di dasar laut, sugai dan pemunggahan pembersihan pengkatalogan penganalisisan
tasik dan pengisihan dilakukan bagi setiap bagi
sebelum artifak dengan mendapatkan

nombor makumat tentang

dikaji sesuatu artifak.
pengenalan

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito Definisiito i to
E d E d E d
Tafsiran dalam
nge sejarahnge ialah nge
a a a
Ch h
menerangkan
C /
Ch
X X
mengulas fakta X
F- O F- O sejarah F- O
PD EM PD EMberdasarkan PD EM
D D sumber2 D
berkaitan

Kepentinganor Faktorwujud or r
t t ti o
di
 Menggalakkan
E E di
perbezaantafsiran
E d
g epenggunaan  eSumber
g e
n
apelbagai sumber a npelbagai a ng
h
C Dapat menilai Ch Perbezaan Ch
X X X
F- O peristiwa yang
F- O pandangan F- O
PD EM sama berbeza
dari sudut
PD EM Perbezaan PD EM
D D  ideologi
Tujuan
D
 berfikiran
terbuka penulisan

t usul
Mengenaldiasal
or ito
r
i to
r
E E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
Mengambil ikhtibar
X X X
F- O F- O F- O
PD EM Memupuk patriotisme PD EM PD EM
D D D
Mengukuhkan perpaduan

r
Membangunkan negara dan bangsa r r
ito ito i to
E d E d E d
ngepemikiran sejarah
Mengaplikasikan kemahiran
nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
B Ch A B 2 Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
ZAMAN AIR BATU
r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE E E
Ahli sains menjangkakan bahawa usia bumi
e e
ng ng ng
melebihi 4.6 billion tahun. Bumi telah
h a mengalami perubahan dari segi iklim dan a a
C fizikal semenjak bumi mula terbentuk. Ch Ch
-X X X
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
2.1 DUNIA
D Terdapat binatang yang berbulu Dtebal
seperti mamot dan harimau bertaring
D
KITA panjang.

rIklim telah mempengaruhi perubahan r r

ti o bentuk fizikal bumi menjadi daratan ito i to
E d E d E d
e dan lautan. e e
g g g
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
2.2 ZAMAN EAIR BATU d E d E d
ge ialah garis masa geologi
Zaman Air Batu
n nge nge
a
yang menunjukkan suhu bumi menurun. a a
Ch Ch Ch
X X X
F- Pada
O akhir Zaman Air Batu, bumi F- O F- O
PD EMkecairan airproses
mengalami
batu.
pengglasieran, iaitu
PD EM PD EM
D D D
Perubahan iklim dunia kepada suhu panas
telah menyebabkan berakhirnya Zaman
Air Batu.

r r r
1 ito 2
ti o ti o
ZAMAN MIOSEN d
Ejuta hingga 5 juta
ZAMAN PLIOSEN d
E hingga 2.6 juta
 Berlaku antara 5.3 juta E d
e
 Berlaku antara 23 e e
tahun dahulu
a ng tahun dahulu. g
an global Zaman Miosen a ng
h terbentuk secara fizikal
 Gunung-ganang
Chidupan h
 Berlaku penyejukan
yang lebih C Ch
X
 Mamalia,
- di laut dan di air telah Xpanas.
 Dataran -tinggi X
F di bumi.
wujud O F O
terbentuk seperti di
F- O
D M panas dan kering.
P dunia
 Suhu PD EM
Colorado, dan Grand Canyon di Amerika
PD EM
E Syarikat.
D D D

TAHAP
r ZAMAN r r
ito ito i to
E d AIR BATU E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
3 PD EM 4
PD EM PD EM
D PLEISTOSEN
ZAMAN D
ZAMAN HOLOSEN
D
 Berlaku antara 2.5 juta hingga 10,000  Berlaku sejak 10,000 tahun dahulu
tahun dahulu. hingga kini.
 Glasier utama berlaku sebanyak 11  Berlaku kemajuan dalam kehidupan
kali. manusia.
 Manusia telah mengetahui cara  Manusia telah mengetahui cara
membuat api. r r
mendapatkan makanan omelalui aktiviti r
 Kebanyakan binatang ito yang wujud it i to
E d kekal hingga
pada ketika itu masih
pertanian.
E d
 Roda dan tulisan kuneiform dicipta E d
kini. gen ge dahulu.
kira-kira 5,500 tahun
n nge
h a h a a
C C Ch
-X X X
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
to BATU
2.4 CIRI-CIRI ZAMAN iAIR ito i to
E d Permukaan air laut yang d d
g e membeku. Paras air
rendah. Pulau-pulau g
eE ge
E
an n
bersambung denganhatanah a n
Ch C
besar dan memudahkan Ch
XTerdapat manusia X X
F- yang
O tinggal di
-
manusia sertaFbinatang
O F- O
PD EMkawasan tanah bermigrasi.D
P EM PD EM
D pamah yang sejuk. D D laut yang
Permukaan air
membeku menyebabkan
Mereka hidup secara
nomad dan memburu CIRI FIZIKAL BUMI sebahagian besar bumi
binatang. diliputi salji.

r ARAS LAUT r r
ti o ti o ti o
E d d d
g e eE BINATANG
e E
ng ng
KEHIDUPAN
an MANUSIA a a
Ch C h Ch
X X X
F- O -
F O TUMBUHAN F- O
PD EM D
P EM PD EM
D SUHU D D

Suhu dunia terlalu sejuk.

Dunia dipenuhi oleh salji
terutamanya di kawasan
r r r
kutub dan benua Eropah.
ito ito i to
d d Binatang seperti mamot d
g eE eE berbulu, badak, kuda, dan e
E
an
Tumbuhan utama ialah
a ng
rumput dan tumbuhan renek
singa tinggal di kawasan ng
a
Ch yang menjalar. Ch tanah pamah yang sejuk.h
C
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 t or to
r
to
r
di AIR BATU
2.5 PERUBAHAN ZAMAN
E E d i
E d i
nge nge nge
a a a
Ch h
C bentuk fizikal bumi. Air
Glasier telah menukarkan wajah dan Ch
X X X
F- O -
F dan O
batu yang cair dari kawasan tanah tinggi dan gunung akan F- O
PD EM membawa bersama-sama batu
PD M tanah semasa menuruni
tanah tinngi. Lebihan air yang E
dibawa akan melimpahi laut PD EM
D dan kawasan tanah tinggi. D D
Keadaan glasier di Alaska

Satu daripada kesan penting perubahan Zaman Air Batu

r r r
ti o ti o
ialah rupa bentuk fizikal bumi seperti yang terbentuk pada ti o
E d Ini. Kesannya, berlaku perubahan paras airdlaut dengan d
e keadaan kedalaman 100 meter. eE e E
a ng
Pulau yang mengalami kenaikan
a ng a ng
aras laut. h h
C C Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D
Kecairan air batu telah membentuk tasik-tasik air tawar, D
seperti Great Lakes di Kanada dan Tasik Dayang Bunting
di Malaysia. Bentuk saliran sungai juga berubah kepada
bentuk yang ada pada hari ini.

Tasik Dayang Bunting

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e e e
an a ngpupus
Pada zaman ini berlaku kepupusan binatang yang hidup pada
an
g
Ch h Ch
Zaman Pleistosen. Antara binatang yang termasuklah
C
mamot, sloth dan harimau bertaring.
-X X X
F O Binatang Zaman F- O F- O
PD EM Air Batu. PD EM PD EM
D D D

Bumi mula mengalami perubahan iklim daripada terlalu

sejuk kepada sederhana sejuk. Kegiatan radiasi bumi
r merupakan penyebab utama kepada peningkatan r suhu r
ito bumi. it o i to
d d d
eE E E
Radiasi bumi yang berlaku daripada
g
sinaran matahari dan Pemanasan yang
g e ge
an
berlaku kepada bumi.
an a n
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 or
it ZAMAN AIR BATU DI ASIA TENGGARA
2.6 KESAN PERUBAHAN ito
r
i to
r
E d E d E d
ge
Perkembangan yang berlaku pada Zaman Air Batu Akhir memberigekesan ge
n n air laut
yangasama di Asia Tenggara. Dua kesan penting ialah kenaikanaparas a n
h
diCPentas Sunda dan pergerakan manusia di sekitarnya. C h Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM

D
Sebelum 10, 000 tahun dahulu,
D D
Asia tenggara merupakan kawasan
tanah yang luas terbentang yang
menghubungkan kawasan daratan
dengan kepulauan. Gugusan tanah
ini dikenali sebagai Pentas Sunda.
 Pentas Sunda merupkan or tunjang r r
t ti o ti o
Kebenuaan di Asia
E di Tenggara. d d
 Keadaan ini menyebabkan
g edi Asia Tenggara eE e E
negara-negara
anciri-ciri fizikal dan a ng a ng
mempunyaih
C yang hampir sama.
kehidupan C h Ch
-X yang -X X
 Manusia
F O
tinggal di rantau
F O F- O
D Tenggara
PAsia khususnya di D PD EM
EM Pentas Sunda berkongsi
kawasan PetunjukP E
M
D yang sama.
tamadun D D
Pentas Sunda
 Sebagai contoh, penduduk di Peta menunjukkan rupa bentuk Asia Tenggara
Malaysia, Indonesia, Selatan
Thailand dan selatan Filipina sebelum Zaman Holosen.
berkongsi bahasa yang sama iaitu
bahasa Melayu.
r or r
ito t peringkat
 Kecairan air batuipada i to
E d E d
akhir Zaman Holosen E d
g e menyebabkan e
g terjadinya sungai g e
an n
dan tasikadi Asia Tenggara. an
Ch  Sungai Chyang terbentuk telah Ch
X -X X
F- O mengalirkan
F O
air ke dalam tasik dan
F- O
PD EM D M PD EM
ke laut.
P Aliran
E sungai yang mengalir telah
D D
menenggelamkan kawasan tanah D
rendah di sepanjang tepi pantai.
 Perkembangan ini mempengaruhi
pembentukan Selat Melaka, Teluk
Siam dan Laut Jawa.
 Kawasan Asia Tenggara juga telah
r dihuni oleh kumpulan
or besar.
mamalia r
ito bersaiz sederhanaitdan i to
E d d
 Hal ini kerana,Ekawasan ini didiami E d
e bentuk Asia
Peta menunjukkan rupa
g g
oleh sebanyake 13% mamalia dunia. ge
an ini.
Tenggara pada hari a n a n
Ch C h Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
ge ge ge
B XCh A a n
B X
Ch 3 a n
X
Ch
a n

F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D ZAMAN PRASEJARAH
D D

3.1 MAKSUD ZAMAN PRASEJARAH

Zaman prasejarah bermaksud zaman sebelum
manusia
or mengetahui dan mengenal tulisan. Zaman or r
t
inidipula boleh dibahagikan kepada dua, iaitu it ti o
d d
e EZaman Batu dan Zaman Logam. eE e E
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X 1. -X X
F- O
ZAMAN PALEOLITIK
F O F
D
P EM 
Juga dikenali sebagai Zaman Batu Lama
P D MO PD EM
Tempoh masa antara 2.5 juta tahun - 8,000E SM
D  D
Manusia meneruskan kelangsungan hidup mereka dengan D
menggunakan teknologi batu yang serba ringkas.
 Mereka juga menggunakan peralatan yang diperbuat
daripada tulang binatang dalam aktiviti harian mereka.

r r r
ito ito i to
d
E ZAMAN BATU E d E d
g e g e g e
an an an
Ch h Ch
 Merujuk kepada penggunaan teknologi
C
X batu dalam kehidupan harian-X X
F- O F Oiaitu
 Terdapat tiga tahap zamanDbatu, F- O
PD EM EM dan
Zaman Paleolitik, ZamanP Mesolitik PD EM
D D D
Zaman Neolitik

2. ZAMAN MESOLITIK 3. ZAMAN NEOLITIK

 Tempoh masa antara 12,000-4,000  Tempoh masa antara 10,000-2,000
SM SM
 Manusia memburu
it or binatang dan it or
 Wujud kawasan petempatan yang
i to
r
menangkap ikan
E d sebagai sumber d bercucuk
mengamalkan aktiviti
E E d
makanan mereka.
e tanam, membuate tembikar dan
g g ge
an an
menternak binatang. a n
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d d d
g eE g eE ge
E
1. an merujuk kepada penggunaan teknologi
Zaman logam
h h an a n
gangsaCdan besi C Ch
-X -X X
F O F O F- O
D D
M masa Zaman Logam antara 3,500 SMPsehingga
P Tempoh
2. M PD EM

ZAMAN LOGAM
E E
D500 M D D
3. Manusia telah melakukan inovasi logam besi dan
gangsa dalam peralatan mereka.

4. Manusiar r r
ti o zaman ini sudah mula melakukan aktiviti ito ti o
d
pelayaran. d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h 5. Mereka menjalankan aktiviti pertukaran hbarangan
Ch
-X dan peralatan berasaskan gangsa. -XC X
TulangFMawas
O F O F- O
PD EM D
P EM mawas,
6. Peralatan besi seperti kapak, tulang
PD EM
D D
beliung dan mata lembing merupakan antara jenis
D
peralatan besi yang digunakan oleh manusia
ketika ini untuk memburu, bertani dan
menjalankan aktiviti harian mereka.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
3.2 LOKASI ZAMAN PRASEJARAH DI DUNIA
r r r
ito ito i to
d
E Sepanyol Bukti E d E d
Altamira,
g
lukisan
eyang ditemukan di ge ge
a n a n a n
h gua ini menunjukkan
dalam
Ckewujudan C
Stonehenge, h Britain Ch
manusia zaman
-X Mesolitik. Mereka -Xantara 3,700 - 1,600 SM. X
F- O
Dibina
F antara hidup F
O Binaan iniOdikaitkan dengan upacara
PD EM35,000 - 11,000 SM PD dan
ritual
E M tempat mengkaji bintang. PD EM
D D D
Zhoukoudian, China
Tapak ini berusia antara 18,000
Britain hingga 11,000 SM dan
Perancis
ditemukan rangka manusia yang
dinamakan Peking Man.
China
r r r
ti o Sepanyol ti o ti o
Gua Chauvet, Perancis E
d Turki d d
eE E
Iran
g e berganti e
Diduduki oleh manusia silih
an SM.
antara 30,000 SM - 27,000 a ng a ng
h
C ini
Lukisan di dalam gua
India
C h Ch
X X X
F-aktiviti
membuktikan penglibatan
O
masyarakat -
F O F- O
D
prasejarah dalam memburu D PD EIran
binatang P EM P EM Shahr-i-Sokhta, M
D D D - 1,800 SM.
Berusia antara 3,200
Bukti di tapak ini menunjukkan
kehidupan masyarakat yang telah
tersusun dengan kawasan perumahan,
kawasan perkuburaan dan kawasan
pembuatan barangan harian

r r r
ito ito i to
E d E d Bhimbetka, India E d
Catal Huyuk, Turki Gobekli Tepe, Turki
e
g 7,100 -
Diduduki oleh manusia antara Tapak ini diduduki oleh manusia pada g
e Tapak ini berusia 30,000ge
a ntermasuklah an an
Ch penanaman h h
600 SM. Aktiviti utama 12,000 SM. Ahli arkeologi SM. Bukti di tapak ini
pertanian, terutamanya berpendapat binaan batu di tapakCini menunjukakan XC
X -X
F-
barli dan gandum
O mempunyai kaitan dengan upacara
F O F- O
kehidupan manusia
D
P E M ritual. D P EM D M
prasejarah diPIndia.
E
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
LOKASI ZAMAN PRASEJARAH DI ASIA TENGGARA
r r Gua Padah-lin, Myanmar r
d ito d ito Lokasi ini merupakan tempat
tinggal manusia zaman d i to
e E e E E
g g Prasejarah antara
ge
an an a n
Ch Ch Ch
13,000 SM - 11,000 SM.
X X X
F- O F- O F- O
PD Thailand
Ban Chiang,
EM Lokasi PD EM PD EM
ini merupakanDtapak Zaman D D
Neolitik dan Zaman Logam, Sa Hyun, Vietnam
berusia antara 3,600 hingga 500 Lokasi ini merupakan tapak
SM. Manusia di Ban Chiang Zaman Besi yang paling
menjalankan aktiviti pertanian, menonjol di Asia Tenggara.
pembuatan logam, tekstil, Berusia antara 1000 SM -
tembikar tanah dan kegiatan 200 M. Aktiviti utama ialah
r r r
menternak binatang. to i ti o Pembuatan tembikar.
ti o
E d d d
e eE e E
a ng a ng a ng
C h C h Gua Tabon, Filipina
Ch
-X(Peralatan batu yang -X Lokasi ini merupakan tapak X
F ditemui
O di Bukit F O Zaman Prasejarah yang F- O
D
P EMBunoh, Lenggong D
P EM paling penting di Filipina PD M
E
D Perak) D yang dianggarkan berusia D
47,000 SM. Tinggalan rangka
Lenggong, Malaysia manusia berusia antara 22,000 -
Lokasi ini merupakan antara tapak 24,000 tahun yang lalu ditemui
Zaman Prasejarah terpenting di di sini.
rantau Asia Tenggara yang
menunjukkan kehidupan manusia
merentas Zaman Paleolitik, tor Gua Liang Bua, Pulau Flores, Indonesia ito
r
to
r
d
Hoabinhian dan Neolitik. Rangka i d d i
e E
Perak Man yang berusia antara Dan sisa tulang yang berusia antara e
E
Lokasi ini penting kerana penemuan fosil
e E
ng
11,000 - 10,000 SM merupakan
a 94,000 - 12,000 SM yang dinamakan a ng an
g
bukti paling pentinghmenunjukkan Sebagai Flores Man atau HomeCh
kehidupan manusia CZaman Ch
X X
Floresiensis. Tapak ini juga menunjukkan X
F- ini.
Prasejarah di negara
O F- O
Kehidupan manusia sejak Zaman F- O
D
P E M Paleolitik hingga ZamanPD M
Logam PD EM
E
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
3.3 CIRI-CIRI KEHIDUPAN MANUSIA ZAMAN PRASEJARAH
r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X -X X
F- O 1. F
ZAMAN PALEOLITIK O F- O
PD EM  Gua PD EM PD EM
D  D
Lubang bawah tanah D
 Di bawah pokok
 Tempat berlindung
Gua Niah, Sarawak. yang diperbuat
daripada
ranting kayu
r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
4. ZAMAN LOGAM
a
 Tinggal secara ngmenetap dan a ng a ng
h
membinaC tempat kediaman C h2. ZAMAN MESOLITIK Ch
mereka
F -Xdengan lebih baik -X 
F O
Gua X
F- O
D MOdiperbuat
 Binaannya
P D
P EM 
Lubang bawah tanah
Tempat berlindung yang PD EM
E batu, tanah liat dan
daripada
kayuDserta lebih tersusun D diperbuat daripada D
 Selain kawasan lembah ranting kayu
sungai dan persisiran pantai  Tumpuan petempatan
mereka juga tinggal di mereka di pinggir sungai
kawasan tanah tinggi dan laut.

r or r
ito 3. ZAMAN NEOLITIK
it i to
E d  Tinggal secara menetap
E d E d
terutamanya di
g e ge g e
an n an
kawasan lembah sungai

Ch
dan di pesisiran pantai.
C ha Ch
 Membina rumah yang Gua Franchthi, Grece.
X X X
F- O F
diperbuat daripada batu,- F- O
tanah liat dan kayu.D MO
PD MBena, Flores,
Petempatan
Indonesia.E
P E PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
d Ilustrasi rumah masyarakat d d
g eE Neolitik di Ban Kao, Thailand
ge
E
ge
E
an a n a n
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 2. ZAMAN MESOLITIK
r r r
1. ZAMAN PALEOLITIK dito  Peralatan masih
ito diperbuat
d batu dan tulang
daripada kayu, d i to
 Manusia pada masa
e E ini membuat
e E E
g
peralatan daripada
n batu, kayu
haiwan.
g Namun pembuatannya
ge
a an halusjuga
lebih dan kemas.
a n
Chini pula dalam bentuk h Ch
dan tulang haiwan  Terdapat alatan yang lebih
 Peralatan Ckecil yang dikenali
F
sedia-Xada, ringkas dan kasar X
F- mikrolit.
sebagai X
F- O
D MO
pembuatannya.
P E
O
PD EMMereka juga menggunakan panah PD EM
D D semasa memburu binatang dan D
menggunakan perangkap untuk
menangkap ikan.

r r r
4. ZAMAN LOGAM
d ito d
ti o
d
ti o
eE E NEOLITIK E
 Manusia mencipta peralatan yang 3. ZAMAN
diperbuat daripada glogam. e e
an seiring dengan
 Pembuatan ini berlaku a ng danzaman
 Peralatan ini lebih
a ng
C h
pengetahuan manusia tentang teknologi C h
Halus kemas. Terdapat
Ch
-X -X Pelbagai peralatan
X
F- O
peleburan serta pembuatan acuan Termasuklah alat menggali
F
 ManusiaDmemilikiO tahap kehidupan yang F Dan
O
M
P Eberbanding
lebih tinggi dengan Zaman
D
P EM roda.
PD EM
Batu. D D D
 Peralatan zaman ini terdiri daripada
tembaga, gangsa dan besi.

ZAMAN PALEOLITIK r r r
 ito
Kegiatan mengumpul makanan merupakan aktiviti penting untuk ito i to
E
mendapatkan makanan d E d E d
 e
Selain memburu binatang mereka mengumpulkan buah-buahan,
g g e g e
an
cendawan, bijiran dan pucuk tumbuhan yang tumbuh liar dalam
an an
Ch Ch Ch
hutan.

ZAMAN
F -X MESOLITIK F-X X
F- O
O
 DMengumpulkan kerang dan siput yang ditemui di pinggirD O
M
P sungai
E yang ditemui di pinggir sungai dan laut P E M PD EM
D D PENGUMPULAN D
ZAMAN NEOLITIK MAKANAN
 Kemampuan manusia untuk menjalankan aktiviti pertanian
dan penternakan menyebabkan aktiviti mengumpulkan
makanan semakin berkurangan.

r r r
topengumpulan makanan hampir tidak lagi dilakukan ito
ZAMAN LOGAM
i i to
 Aktiviti
E d kemajuan yang berlaku dalam bidang pertanian,
kerana E d E d
e
gpenternakan dan perdagangan tukar barang. Kegiatan ini ge ge
h a Membolehkan mereka memperoleh makanan yang han
n a n
C mencukupi. C Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r or r
ito ZAMAN PALEOLITIK
it i to
dE
 Bergantung sepenuhnya
E d E d
pada sumber alam
nge semula jadi. nge nge
h a h a a
Ch
 Hidup secara nomad
C untuk mencari makanan C
-X -X X
F O dan dikongsi bersama F O F- O
D  Aktiviti ekonomi D PD EM
EM LOGAM
P ZAMAN
bersifat sara diri
P EM
D Aktiviti pertanian, D
ZAMAN MESOLITIK
D
penternakan dan  Manusia pada zaman
perdagangan ini masih lagi
pertukaran barang
merupakan aktiviti
KEGIATAN mengutip
memburu
hasil hutan,
binatang dan
utama penduduk. menangkap ikan.
 Aktiviti pembuatan
t or EKONOMI  Perkongsian makanan
t or
ti o
r
di turut
dan pertukangan
berkembang. E
masih berlaku
E di E d
g e g e e
ng
ZAMAN NEOLITIK
h an  Menghasilkan makanan
h an a
C melalui kegiatan C Ch
-X -X X
F- O
pertanian dan
F O penternakan. F O
D
P E M  Aktiviti perdaganganP EM
D PD EM
D dengan mengguakan D D
sistem barter dan
pengkhususan kerja telah
bermula.

r r r
ZAMAN PALEOLITIK
d ito d ito
d i to
 Hidup dalam kelompokEkecil yang terdiri daripada gabungan E E
ge masih hidup secara nomad.
beberapa keluarga dan g e g e
h an an an
C
ZAMAN MESOLITIK Ch Ch
X masih lagi hidup dalam kelompok kecil. Mereka juga X X
F- lagiOhidup secara nomad dan belum mempunyai sebuahF- O F- O
 Manusia
masih
PD EM sosial yang tersusun
organisasi PD EM PD EM
DZAMAN NEOLITIK D D
 Manusia hidup menetap dan telah wujud sistem sosial yang
lebih baik. Terdapat ketua yang dipilih daripada kalangan
mereka dan bermulanya pembahagian dalam sosial, iaitu
adanya kelas atasan atau pemimpin dan kelas bawahan.

ZAMAN
or LOGAM r r
it
 Kehidupan manusia zaman ini lebih tersusun. ito i to
d
E Pemimpin bertanggungjawab menyelesaikan masalah yang E d timbul E d
nge dan membentuk aturan kehidupan agar diikuti oleh nsetiap
ge anggota nge
h a masyarakat.
h a a
C  Keadaan ini membawa kepada pembentukan sistem C pentadbiran Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 Mengamalkan animisme dan kepercayaan alam semula jadi.
 Percaya pada kuasa alamr semula jadi seperti petir, kilat, r r
ito
angin, hujan dan matahari
ZAMAN
ito i to
d
 Setiap objek yang Eterdapat di sekeliling mereka
PALEOLITIK d d
e bukit, sungai dan laut dipercayai
seperti pokok,gbatu, g eE ge
E
n
mempunyaiakuasa. an a n
Ch Ch Ch
F -X X
F- O
X
F- O
O

PD EMpada zaman ini masih mengamalkan
Manusia
PD EM PD EM
D
Kepercayaan animisme. D ZAMAN D
MESOLITIK

 Melakukan ritual bagi mewujudkan perdamaian dengan

r r r
kuasa alam dan amalanti openyembahan mula dilakukan ZAMAN ito ti o
 Wujud kepercayaan dkehidupan selepas mati dan mayat d d
e E teliti serta dikebumikan dengan
akan diuruskan dengan
NEOLITIK E
e e E
sempurna ng g ng
ha an a
C Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
 D M manusia terhadap kuasa alam semakin jelas. PD M
Penyembahan
P PD EM
 Binaan E
khusus telah diwujudkan bagi upacara ritual dan EZAMAN
D
meyempurnakan kepercayaan mereka. D LOGAM
D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e
ZAMAN PALEOLITIK ZAMAN MESOLITIKg e g e
n
 Manusiaa telah menghasilkan n an
ha kesenian yang wujud
 Lukisan gua masih merupakan
Ch gua. Lukisan ini pula
lukisan antaraCciri Ch
-X realisme
bersifat
F O -Xzaman ini.
pada
F O
X
F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D
KESENIAN
DAN
ZAMAN NEOLITIK KEBUDAYAAN AMAN LOGAM Manusia
 Selain lukisan gua, Z
zaman ini amat
kesenian manusia zaman
r mementingkan nilair estetika r
ini turut dapat dilihat
ito melalui yang ditemukan t o
i pada i to
corak yang menghiasi
E d d d
e E yang E
peralatan mereka seperti
g e
Permukaan tembikar. pola gendangggangsa ge
h andikenali sebagai
geometri merupakan pola
an pola hiasan
mempunyai
h a n
utama yang
C C menarik.
yang Ch
X
simbolisme. X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
3.4 KESINAMBUNGAN SUMBANGAN ZAMAN PRASEJARAH
r
KEPADA KEMAJUAN KEHIDUPAN MANUSIA r r
ito ito i to
d d d
g eE ge
E
ge
E
an
AKTIVITI PERTANIAN
h a n a n
 Aktiviti C Ch Ch
-X pertanian giat dijalankan bermula Zaman X X
F jenis
Neolitik.
O tanaman termasuklah padi, gandum dan F- O F- O
D
 Antara
P M PD EM PD EM
barli. E
D pertanian menjadi sumber makanan penting
 Aktiviti D D
kepada manusia hingga membolehkan mereka tinggal Pertanian Zaman Prasejarah untuk
secara menetap. Manusia menjalankan aktiviti keperluan makanan.
pertanian sara diri secara kecil-kecilan untuk
memenuhi keperluan sendiri.
 Namun begitu, pada zaman moden, aktiviti pertanian
r
telah menjadi aktiviti komersial
o apabila hasil r r
t ti o ti o
di
pertanian mula dijual.
 Aktiviti pertanianEdilakukan secara besar-besaran
d d
e dengan menggunakan peralatan
dalam bentuk gladang g eE e E
moden. an
Pertanian komersial
n dilakukan secara
a untuk tujuan jualan.
besar-besaran a ng
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D
MEMBURU BINATANG D
Imej aktiviti memburu Zaman  Aktiviti memburu binatang merupakan aktiviti paling
Prasejarah di Lascaux, Perancis. tua yang diamalkan oleh manusia untuk mendapatkan
makanan
 Pada Zaman Prasejarah, aktiviti memburu binatang
dilakukan menggunakan senjata yang diperbuat
r or dan besi. r
ito daripada batu, tulang, kayu, gangsa
it i to
E d  Pada zaman moden, aktivitidmemburu dijalankan
E E d
sebagai hobi dengan menggunakan senjata yang lebih
e
Memburu binatang merupakan e e
ng manusia
hobi sebahagian daripada
a a
g
canggih, berlesen dannberdaftar.
an
g
hari ini.
C h Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EMBINATANG
MENTERNAK PD EM PD EM
DZaman Neolitik, manusia telah mempunyai
 Sejak D D
kemahiran menternak binatang.
 Aktiviti ini membolehkan mereka mendapatkan
sumber makanan secara berterusan. Imej aktiviti memburu Zaman
 Pada zaman moden, penternakan binatang dijalankan Prasejarah di Lascaux, Perancis.
secara komersial bagi menampung keperluan daging
r negara.
dan tenusu bagi sesebuah r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch lembu
Penternakan secara komersial
Ch
X X
di Kundasang, Sabah, Malaysia X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 PERALATAN
r r r
ito diperbuat daripada batu,
 Peralatan Zaman Prasejarah ito i to
E d d d
eE E
kayu dan tulang haiwan.

nge suhu pembakaran

 Peningkatan pengetahuan manusia tentang campuran
g
n Batu
Peralatan aZaman nge
logam, acuan
h a dan telah
h a
membolehkan peralatan gangsa dan besi dicipta bagi
C peralatan kayu dan besi. C Ch
X
menggantikan
- -X X
F pada
 Peralatan O zaman moden berubah apabila mesin F O F- O
D M
P jentera
dan mula digunakan. Aktiviti memotong dan D
P EM PD EM
E daging
D
menghiris tidak lagi menggunakan peralatan D D
batu mahupun besi, sebaliknya menggunakan mesin
terutamanya dalam aktiviti komersial. Penternakan lembu secara komersial
di Kundasang, Sabah, Malaysia

TEMBIKAR
r r r
ti o ito
 Manusia Zaman Prasejarah mempunyai pengetahuan ti o
d dan kemahiran membuat tembikard yang dijadikan d
eE e
bekas makanan dan peralatan
E masakan. e E
a ng a
 Tembikar turut dijadikanng peralatan dalam upacara a ng
Tembikar dari h
C Industri labu sayong ritual.
C h Ch
Delta Sungai -X di Kuala Kangsar,  Tembikar buatan XChina seperti tembikar Dinasti Ming X
F OPerak.
Merah, Vietnam. F- O pernah menjadi komoditi
serta buatan Vietnam F- O
PD EM perdaganganPDyang
E Mpenting pada abad ke-14 dan ke 15 PD EM
D Masihi. D D
 Pembuatan tembikar terus kekal sehingga kini dan
menjadi industri yang sangat penting.

IDEOFAK

 Manusia Zaman Prasejarah percaya bahawa kematian

r
bukan penamat kepadaokehidupan. r r
menghormati mayat.d it Mereka amat
ito i to
E
 Pelbagai kaedah pengebumian mayat dilakukan dan E d E d
e e e
a ng peralatan.
kebiasaannya mayat akan dikebumikan bersama-sama
an
g
an
g
Ch Kelantan, kepala mayat diletakkan di Ch Ch
dengan pelbagai Pengebumian memanjang di Gua Cha,
 Di Gua Cha, Kelantan.
-X batu. Mayat juga disertai dengan bahan
atas “bantal”
F
X
F- O
X
F- O
D O terdapat ritual yang menampakkan
makanan dan
M
P E istimewa seseorang.
kedudukan PD EM PD EM
D kini, penghormatan terhadap mayat masih
 Sehingga D D
terus diamalkan mengikut agama masing-masing.
Kawasan perkuburan tentera Komanwel di
Taiping, Perak

MONUMEN DAN SENI BINA

r r r
Angkor Wat, Kemboja.
d ito  Sejak Zaman Neolitik, manusia itomempunyai
d membina monumen d i to
e E E
kebolehan dan kepakaran untuk E
g ge untuk manusia
dan binaan yang digunakan pelbagai tujuan. ge
an a n
 Pada zaman moden, kemampuan membina a n
Ch C h
binaan yang mengagumkan terus meningkat, seperti Ch
X X X
F- O Kuala Lumpur. - F- O
Menara Berkembar Menara Berkembar Kuala Lumpur (KLCC).
F O
PD EM D
P EM PD EM
D D D
3.5 ZAMAN PRASEJARAH DI MALAYSIA
r r r
ito ito i to
E d E d E d
ge
LOKASI ZAMAN PRASEJARAH DI MALAYSIA e
ZAMAN n TAPAK ng nge
ha  Tingkayu, Sabahh
a a
40,000 SM
PALEOLITIK-X
C C Ch
X
 Gua Niah, Sarawak
- X
F O F Perak
 Kota Tampan, O F- O
D
P EM D M
 LembahP Mansuli, Sabah PD EM
12,000 SM -D2,800 SM
E
D Selangor
 Jenderam Hilir, D
MESOLITIK (HOABINHIAN)  Gua Madai, Sabah
 Gua Cha, Ulu Kelantan
 Bukit Tegun Lembu, Perlis
2,800 SM - 500 SM  Gua Kecil, Pahang
NEOLITIK  Sungai Tembeling, Pahang
 Lubang Angin, Sarawak
or r r
ti  Gua Tapadong, Sabah ti o ti o
E d  Jenderam Hilir, Selangor d
E E d
500 SM - 500 M
g e e
 Sungai Tembeling, Pahang
g e
LOGAM an an
 Lembah Bernam, Selangor a ng
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

TEKNOLOGI

 Selain lokasi, bukti penting yang menunjukkan kewujudan

it or
Zaman Prasejarah di Malaysia ialah penemuan pelbagai
it or i to
r
jenis peralatan.
E d E d E d
 Penemuan ini menunjukkan manusia prasejarah di negara ini
nge nge g e
an
mempunyai kemahiran menghasilkan peralatan batu dan
logam.
C ha C ha Ch
 Peralatan ini digunakan dalam kehidupan seharian mereka
X
untukF-memotong, menetak atau memecahkan tulang.
X X
O F- O F- O
PD EM di Kota
 Penemuan
menunjukkan
Tampan, Perak dan Tingkayu, Sabah
wujud bengkel membuat peralatan batu.
PD EM PD EM
D
 Peralatan batu Zaman Neolitik di Hulu Perak menunjukkan
D D
manusia telah mampu menggilap alatan tersebut.
 Peralatan logam yang ditemukan di Klang, Selangor
membuktikan kewujudan Zaman Logam di negera ini.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
ge ge ge
TEMBIKAR DAN MANIK
a n a n a n
h
C Zaman Prasejarah di Malaysia seterusnya
 Kewujudan C h Ch
-X dengan kemahiran pembuatan tembikar dan -X X
dibuktikan
F O F O F- O
D
manik. D
P EM pelbagai jenis tembikar seperti yang ditemukan Pdi EM PD EM
 Penemuan
GuaDNiah, Sarawak menunjukkan manusia prasejarah di D D
negara ini telah melakukan inovasi yang hebat.
 Tembikar ini mempunyai pelbagai bentuk, saiz dan corak
hiasan.
 Selain tembikar, pelbagai jenis manik telah ditemukan,
seperti di Kuala Selinsing, Perak dan di lembah Bernam,
Selangor. r r r
to ti o ti o
di d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h h
C Ch
-X -XDAN UKIRAN BATU X
F O LUKISAN GUA
F O F- O
D
P EM D PD EM
 Bukti paling ketara EM kewujudan manusia Zaman
P tentang
D Prasejarah di MalaysiaD ialah penemuan lukisan gua dan D
ukiran batu.
 Lukisan gua dan ukiran batu ini merupakan cara komunikasi
untuk menyampaikan maklumat tentang kehidupan mereka.
 Selain itu, lukisan dan ukiran menggambarkan kehidupan
harian manusia, seperti aktiviti memburu dan amalan ritual.
r r dan oker
 Lukisan gua ini biasanya menggunakan arang r
Lukisan di Gua Niah, ito merah. it o i to
d d d
eE E E
Sarawak.
e e
a ng a ng an
g
C h C h Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D UKIRAN BATU
D D

 Ukiran batu banyak ditemukan di Sabah dan Ukiran batu di Kelabit Highlands,
Sarawak, sementara di Semenanjung Malaysia, Sarawak, yang dikenali sebagai
hanya ditemukan di Pengkalan Kempas, Negeri Batu Patung.
Sembilan. r r r
i
 Kewujudan ukiran batutomempunyai kaitan dengan ito i to
budaya megalit. Ed d d
ge g eE ge
E
a n anbatu megalit di Pengkalan
Ukiran pada a n
Ch Kempas,
h
C Negeri Sembilan. Ch
X X X
F- O -
F O F- O
PD EM D
P EM PD EM
D D D
 r r r
ito EKONOMI
ito i to
E d E d E d
nge n
e
 Bukti-bukti tinggalan yang ditemukan digtapak-tapak Zaman
nge
a a
Prasejarah di Malaysia menunjukkan terdapat tiga bentuk aktiviti a
Ch Ch
masyarakat ini dalam bidang ekonomi. Ch
X -Xhasil hutan merupakan aktiviti X
F- O  Aktiviti memburu dan memungut
F F- O
PD EM D olehMOmasyarakat Zaman Paleolitik
paling penting yang dijalankan
P PD EM
hingga Zaman Haobinhian. AktivitiE ini berbentuk sara diri
D sepenuhnya. D D
 Aktiviti penanaman padi dijalankan oleh manusia Zaman Neolitik.
 Antara tapak prasejarah yang penting termasuklah di pinggir sungai
dan lembah yang subur , seperti di Hulu Tembeling, Pahang;
Jenderam Hilir, Selangor; dan Lembah Nenggiri, Ulu Kelantan.
 Terdapat juga peralatan yang dikaitkan dengan aktiviti penanaman
r padi, iaitu “Pisau Tembeling” di Pahang. r r
ti o  Pisau ini dikatakan digunakan ketika menuai padi. ti o Lebihan padi ti o
d d ketika itu. d
eE E E
pula menjadi barang pertukaran dalam masyarakat
e
 Kegiatan perdagangan melalui sistem pertukaran barang berlaku e
a ng an
g
sama ada melalui laluan daratan atau maritim. a ng
C h  Antara barang dagangan yang pentingC h termasuklah loceng dan Ch
-X -X X
F- O
gendang gangsa.
F O F O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

Pengebumian
Memanjang
Gua Cha,

or r r
Kelantan
it ito i to
d
KEPERCAYAAN
E E d E d
n ge g e g e
 Bukti tinggalan a masyarakat Zaman Prasejarah di negara an an
Ch
kita juga ditemukan melalui penemuan ideofak di C h Ch
X
beberapa-tapak perkuburan. -X
Pengebumian X
F zaman
O tersebut mengamalkan kepercayaan F Melentur
O Gua F- O
 D
Masyarakat
M D M PD EM
dan Pmemberi
E penghormatan kepada orang mati. P EGunung
 D
Bukti penemuan ideofak ini menjelaskan cara hidup D Runtuh, Perak. D
masyarakat ketika itu.

Pengebumian
r r r
d ito Keranda Kayu
Pantai Timur, d ito
d i to
e E E E
ge ge
Sabah.
g
an a n a n
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
ge ge ge
B-XCh A a n
B X
Ch4 a n
X
Ch
a n

F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D MENGENALI TAMADUN
D D

4.1 MAKSUD TAMADUN

Pada umumnya, rtamadun ditakrifkan sebagai suatu r r
ti o oleh sesuatu masyarakat dalam pelbagai
pencapaian tertinggi ti o ti o
bidang. E
d E d E d
g e g e e
an an a ng
C h C h Ch
-X - X X
F segi
 Dari F O
O pengertian bahasa, perkataan tamadun (civilisation) F- O
D D PD EM
E daripada perkataan Yunani, iaitu “civitas” yangP EM BAHASA
M
P diambil
DBermaksud bandar atau kota. D YUNANI
D
 Tahap kemajuan dalam kehidupan masyarakat dicapai
dalam bidang kebudayaan, sains, industri dan sistem kerajaan

 Dalam bahasa Inggeris,

or tamadun disebut civilisation, r r
it BAHASA ito i to
E d
iaitu tahap pembangunan manusia dan organisasi yang
E
INGGERIS d E d
dianggap paling
e maju. e e
a ng an
g
an
g
C h Ch Ch
F -X F-X X
F- O
 D O D O
Perkataan tamadun dalam bahasa Arab ialah mudun, madain
M
P danE madana, yang bermaksud tinggi budi bahasa dan P E M PD EM
D
Pembukaan bandar.
D BAHASA D
ARAB
 Istilah lain yang sama pengertiannya ialah hadharah dan
hadari.

r r r
to tamadun bermaksud suatu peradaban
 Dalam bahasa Melayu,
i ito i to
E d pencapaian kemajuan masyarakat dari
yang merujuk kepada
E
BAHASA d E d
e serta perkembangan pemikiran meliputi
segi kebendaan
g ge
MELAYU ge
n
a budaya, politik dan lain-lain yang tinggi. n n
ha a
bidang sosial,
Ch C Ch
X X X
F- O -
F O F- O
PD EM D
P EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E4.2
d KONSEP TAMADUN Ed E d
nge nge nge
h a h a a
C C Ch
-X -X X
SUDUT PANDANGAN
F O ISLAM
F O F- O
D D PD EM
 EM tamadun dalam Islam dibina
P Konsep P EM
Datas kerangka Islam sebagai al-Din D D
( cara hidup)
 Tamadun mengikut pandangan Islam
merangkumi pembangunan lahiriah dan
rohaniah yang berasaskan nilai dalam
pendidikan seperti yang disarankan
r r r
ti ohadis serta ajaran
oleh al-Quran dan ti o ti o
Nabi Muhammad d SAW. d d
eE eE e E
a ng IBN KHALDUN
a ng a ng
C h  Tokoh awal yang membicarakan tentang Ch Ch
-X -X X
F- O
konsep tamadun Islam.
F O F
D
P EM D MO
 Beliau memperkenalkan konsep tamadun,
P PD EM
iaitu “umran” dan “hadharah” yang E
D D
digunakan dalam bukunya yang bertajuk D
Muqqadimah.

SYED MUHAMMAD NAQUIB

AL-ATTAS
r r r
 Berpendapat tamadun
ito ialah keadaan ito i to
kehidupan insan E dbermasyarakat yang SUDUT PANDANGAN
E d BARAT
E d
ge taraf kehalusan
telah mencapai
n ng e g e
tatasusilaa dan kebudayaan yang luhur  a istilah
Dalam tradisi Barat, an
Ch masyarakatnya.
bagi seluruh
h
“civilisation”Cdigunakan bagi Ch
X -X tahap sesuatu X
F- O menggambarkan
F atauObudaya yang kompleks.
F- O
PD EM 
D
masyrakat
P M
MasyarakatE bertamadun diukur melalui
PD EM
D D
pencapaian ilmu dan teknologi,
D
ekonomi, struktur politik,
kemasyarakatan dan petempatan di
kawasan perbandaran.
 Bagi masyarakat barat, tamadun
r dikaitkan dengan pembangunan r r
ti o lahiriah terutamanya dalam ito bidang i to
E d E d penulisan,
kebudayaan seperti kesenian, E d
ARNOLD J.e TOYNBEE
ng undang-undang dan
ngeperbandaran. nge
a
 Menjelaskan
h tamadun sebagai suatu sistem
h a a
C
masyarakat yang memperkasakan sistem C Ch
-Xpolitik, ekonomi, sosial serta kesenian dan -X X
F kebudayaan.
O F F- O
D M
P E D MO
P E PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d
43. CIRI-CIRI TAMADUN AWAL d d
g eE ge
E
ge
E
an a n a n
Ch DUNIA Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
1.
D
PERTANIAN DAN PERDAGANGAN
D D
 Kehidupan masyarakat tamadun awal mulai berkembang apabila terdapat
kegiatan pertanian.
 Penciptaan pelbagai peralatan, pembinaan saliran, penciptaan kincir angin dan
pembinaan teres di tanah tinggi telah menggalakkan kegiatan pertanian dalam
r r r
ti o
kalangan masyrakat. ti o ti o
E
 Perkembangan d ini seterusnya telah mewujudkan kegiatan perdagangan.E d E d
 Pertama,geperdagangan tempatan dan kedua perdagangan jarak jauhge e
n n ng
C ha C ha Ch
a
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

Ilustrasi menunjukkan kegiatan perdagangan

pada zaman Mesir Purba.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
h an an an
C
2. SISTEM PEMERINTAHAN Ch Ch
F -X F -X X
F- O
D O D O yang
PD EM
 Kerajaan telah dibentuk untuk menguruskan pemerintahan kota
M
P Eberkembang pesat kesan daripada pembentukan bandar.
P E M
D D pendeta tetapi
 Pada peringkat awal, pemerintah negara-kota diketuai oleh D
kemudiannya raja mengambil alih peranan sebagai pemerintah.
 Raja telah dibantu oleh pegawai daripada golongan bangsawan dan pendeta
memerintah negara-kota. Selain itu, bagi melincinkan urusan pentadbiran
negara, undang-undang telah dibentuk.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 it or it or i to
r
3. PEMBENTUKAN
E d BANDAR E d E d
nge
 Perkembangan nge membina
dalam bidang pertanian menyebabkan manusia mula nge
h a h a a
petempatan
C kekal.
-XKewujudan petempatan kekal di sesebuah kawasan bermula
C Ch
-X dengan kampung. X
F Apabila
O berlaku pertambahan penduduk, kawasan kampung F O F- O
D
P EMdisatukan membentuk bandar. D
P EM
berkembang dan
PD EM
D Bandar mempunyai jumlah penduduk yang lebih ramaiDdan mempuyai
 D
pelbagai latar belakang.
 Pada peringkat awal, bandar menjadi pusat kegiatan politik, ekonomi dan
kebudayaan bagi kawasan sekitarnya.
 Kemudian, bandar berkembang menjadi institusi sosial dan ekonomi yang
tersusun, yang menjadi asas kepada kelahiran tamadun awal dunia.
r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
h
Gambaran
C sebuah bandar
C h Ch
X
pada zaman Tamadun X X
F-Indus.
O
-
F O F- O
PD EM D
P EM PD EM
D D D

4. PENGKHUSUSAN PEKERJAAN

 Perkembangan pesat bandar telah meningkatkan jumlah penduduk.

 Hal ini secara tidak langsung telah mewujudkan pengkhususan dalam bidang
pekerjaan. ito
r r r
ito i to
d banyak peluang pekerjaan baharu, seperti pengutip cukai,
 TerdapatElebih E d E d
ge yang mengawal sistem pengairan sungai, tentera, petaningyang
jurutera
n
e bekerja g e
a
dihsawah, dan mereka yang bekerja dalam bidang pentadbiran.ha an
C C
 Kumpulan artisan pula menumpukan masa mereka dalam kerja mengukir, Ch
X X X
F- menempa besi dan tembikar. Selain itu, saudagar dan pedagang
O O F- bertukar-tukar F- O
D M D
P E barangan yang dihasilkan oleh golongan artisan. P E M PD EM
D D D
5. TEKNOLOGI
 Kemahiran dalam bidang teknologi oleh masyarakat tamadun awal telah
menghasilkan penciptaan barangan dan monumen serta hasil pertukangan.
 Sebagai contoh,
or Tamadun Mesir Purba terkenal dengan pembinaan piramid or r
dan sfinks, imanakala Tamadun Indus pula terkenal dengan pembinaanit
t i to
E d Mohenjo-Daro.
negara-kota E d E d
nge teknologi dalam pembuatan logam tembaga, gangsa
 Penggunaan ngedan besi pula nge
h a h a a
Ch
menghasilkan peralatan seperti bajak untuk pertanian.
XCSelain itu, penciptaan roda telah membantu penggunaanXkeretaC kuda dan
X
- -
F Okereta lembu untuk tujuan mengangkut hasil pertanianF danOperhubungan F- O
D
P M penduduk. PD M PD EM
E E
D D D
 r r r
ito ito i to
6. ORGANISASI
E d SOSIAL
E d E d
 Dalam nge masyarakat Mesir Purba, kemunculan institusi dan golongan
nge pekerja nge
h a h a a
C telah mewujudkan kelas sosial.
C Ch
-X -X X
F  OKelas sosial berasaskan jenis pekerjaan, kekayaan dan
F pengaruh.
O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

Susunan struktur sosial pada

or Mesir Purba.
zaman
t ti o
r
ti o
r
di d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D
7. AGAMA DAN KEPERCAYAAN

 Masyarakat tamadun awal mempercayai banyak tuhan. Antara tuhan yang

disembah termasuklah tuhan bulan, matahari, ibu dan sungai.
r r r
ito agama yang mengurus upacara keagamaan, seperti korban
 Terdapat institusi ito i to
d mempersembahkan makanan kepada kuasa roh. Ed
binatangEatau E d
ge ibadat yang besar dibina sebagai tanda menghormati tuhan.
 Tempat
n n ge g e
h a h a an
 Di Mesir misalnya, penduduk mempercayai kehidupan selepas kematian.
C C Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d d d
ge g eE ge
E
a n n orang yang
Lakaran daripada Book of the Dead yang menunjukkan
a a n
Ch h
mati bersama-sama isterinya memerhatikan penimbang
C keadilan
Ch
X X
sedang menimbang perlakuannya semasa hidup. X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 it or it or i to
r
8. TULISAN DANd PENYIMPANAN d d
E E E
ge ge ge
REKOD
n
a tulisan mula lahir kira-kira 5,000 tahun lalu. a n a n
h
 Sistem
C C h Ch
X
 Penciptaan
-
tulisan penting bagi membezakan kehidupan Zaman
-X Prasejarah dan X
F sejarah.
O F O F- O
D M
P EKemudian, manusia mencipta sistem tulisan yang lebih D
P baikMmenggunakan PD EM
E
D abstrak simbol bagi mewakili pelbagai bentuk idea. D D
 Kelahiran tulisan membolehkan manusia menyimpan rekod dan pekara
penting tentang masyarakat dan diri mereka.
 Tulisan pertama menggunakan sistem piktograf atau simbol gambar.

r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
h
C C h Ch
-X -X X
F Odalam tulisan kuneiform
Bentuk Piktograf F O F- O
yang PD M semasa Tamadun
digunakan D M Dinasti Shang
P Ezaman
Tulisan PD EM
E
D
Mesopotamia. padaDtulang haiwan. D

9. KESENIAN DAN KESUSASTERAAN

 Masyarakat pada zaman tamadun awal melahirkan hasil sastera dan seni bina
r
yang mengagumkan. r r
ito yang digunakan oleh artis menggambarkan setiap budaya
 Gaya dan teknik ito i to
d
tamadun Emasing-masing. E d E d
ge
 Artis menghasilkan
n n
e
ciptaan berupa patung dan lukisan tuhan dangdewa, g e
ha ha an
Ch
pahlawan dan pemerintah. Apabila penggunaan tembaga meluas,
Cpatung-patung dicipta menggunakan tembaga. C
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
ge ge ge
B-XCh A a n
B 5 X
Ch
a n
X
Ch
a n

F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D TAMADUN AWAL DUNIA
D D

5.1 EMPAT LOKASI TAMADUN AWAL DUNIA

Terdapat empat tamadun awal manusia di dunia, iaitu Tamadun

r r r
ti o
Mesopotamia, Tamadun Mesir Purba, Tamadun Indus dan Tamadun ti o ti o
d d d
eE eE E
Huang He (Hwang Ho).
e
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X
PERKEMBANGAN
F O
EMPAT TAMADUN AWAL DUNIA -
F O
X X
F- O
D
P E M
Tamadun Mesopotamia, Tamadun Mesir Purba, Tamadun D
P Edan
Indus M PD EM
D Tamadun Huang He (Hwang Ho) terletak di kawasan strategik,Diaitu D
di lembah sungai yang menjadi faktor penting kepada

perkembangan pesat keempat-empat tamadun ini

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
ge lokasi empat tamadun awal dunia.
Peta menunjukkan
n nge nge
h a a a
C Ch Ch
-X X X
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D
 r or r
ito it i to
d  Merupakan tamadun terawal dunia yang terletak d di barat d
g eE daya Asia. Mesopotamia bermaksud tanah
g
E
e di antara dua ge
E
an sungai, iaitu Sungai Tigris dan SungainEuphrates.
a a n
Ch C h Ch
X X X
F- O -
F O F- O
PD EM 
D
Tamadun di MesopotamiaPbermula EM di wilayah selatan, PD EM
D D berhijrah ke wilayah ini
iaitu Sumer. Orang Sumeria telah D
dan membina petempatan serta menjalankan aktiviti
pertanian.

TAMADUN  Di lembah Sungai Tigris dan Sungai Euphrates, terdapat

or kawasan subur yang luas. Kawasan ini dipanggilr Bulan r
MESOPOTAMIA di
t ito
Sabit Subur, iaitu terletak di antara laut Mediterranean
d dan
d
ti o
e E E
Teluk Parsi. Kawasan ini telah berkembang menjadi sebuah
e e E
g g ng
an n
bandar yang besar.

C h C ha Ch
a
-X X X
F O F- Otanah liat yang
 Struktur bandar ini dibina daripada
F- O
D
P EM PD dibina
dijadikan bata. Tempat ibadat M di setiap pusat bandar. PD EM
E
Binaannya berbentuk piramid yang dipanggil zigurat.
D D D

 Petempatan awal yang berbentuk perkampungan ini

berkembang secara evolusi kepada bandar dan seterusnya
kepada beberapa buah negara-kota antaranya Negara-Kota
r Ur. Negara-Kota ini berperanan sebagai pusattor r
ito to
E d perdagangan dan pelabuhan. E di E d i
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D
Ilustrasi menunjukkan perbandaran Tamadun Mesopotamia D D
 r r r
TAMADUN MESIR PURBA ito ito i to
E d terletak di kawasan lembah Sungai Nil.
 Tamadun Mesir Purba E d E d
nge
 Sungai Nil merupakan ge
sungai terpanjang di dunia dengan kepanjangan sejauh
n nge
6,650 KM.ha h a a
C Firaun merupakan tinggalan terkenal tamadun ini. C
 PiramidXdan Ch
-
F tiga F-X X
F- O
 Terdapat
D O tahap pemerintahan kerajaan dalam tamadun Mesir
D O iaitu
Purba,
P Mpurba, kerajaan pertengahan dan kerajaan baru P M
kerajaaan
E E PD EM
D D D

Mengapakah Mesir dikatakan Hadiah Sungai Nil?

 Menurut Herodotus (484-432M) Mesir dikatakan hadiah
Sungai Nil (The
or Gift of The Nile) kerana Sungai Nil yang or r
t t ti o
membanjiri
E di kawasan sekitarnya setiap tahun membawa E di E d
lumpure berwarna hitam yang subur untuk pertanian e e
g g ng
h an
 Kawasan yang subur ini terletak di Lembah Nil yang
antara kawasan lembah yang terbesar di dunia. h
an a
Cmerupakan
-X Sungai Nil juga membekalkan sumber makanan terutamanya
C Ch
-X X
F ikanO kepada penduduk selain menjadi sumber perhubungan F O F- O
D M
P E dan pengangkutan terpenting. D
P EM PD EM
D Kepentingan Sungai Nil mempengaruhi petempatan diD D
kawasan ini yang kemudian berkembang menjadi
negera-kota.

r r r
ito ito i to
E
KERAJAAN PURBA d E d E d
e e e
ng
 Petempatan
a
terawal di Mesir Purba bermula dengan
a ng an
g
h
Cperkampungan petani pada tahun 5,000 SM. Perkampunganh
C Ch
X ini membentuk dua buah kerajaan. X X
F- Kerajaan
O utara terletak di hilir Sungai Nil melibatkan F
-
O F- O
D M
P E kawasan Lembah Sungai Nil. Suhu kawasan ini lebih D
P sejuk M PD EM
E
D berbanding dengan di Selatan. D D
 Kerajaan di selatan terletak di hulu Sungai Nil. Kawasan ini
merupakan kawasan yang terbentang luas berhadapan dengan
padang pasir.
 Kedua-dua kerajaan Mesir Purba telah disatukan sekitar
tahun 3,100 SM oleh Raja Mennes yang menawan kerajaan
r r r
utara.
ito ito i to
E d telah membuka bandar Memphis yang
 Raja Mennes E d E d
ge menjadi ibu kota kerajaannya. Perkembangan
kemudian
n nge nge
a purba mencapai kemuncak pada tahun 2,650 SM. a
kerajaan a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 it or ito
r
i to
r
d
KERAJAAN PERTENGAHAN
E E d E d
e
 Kerajaanngkedua dikenali sebagai Kerajaan ge ge
a yang bermula sekitar tahun a n a n
h
Pertengahan
C Ch Ch
X - 1,650 SM.
2,100
- X X
 FPada O
zaman ini berlaku perkembangan F- O F- O
D PD EM PD EM
EM kesusasteraan dan ukiran. Kerajaan
P bidang
DPertengahan meluas hingga selatan Sungai D D
Nil.
 Kekuatan raja telah membawa kestabilan dan
kemakmuran ekonomi.
 Ibu kota kerajaan ini ialah Thebes.
 Pemerintahnya telah menggalakkan kegiatan
r r r
ti o
perdagangan menggunakan jalan sungai. ti o ti o
d
 Kerajaan Pertengahan
E telah mengadakan d d
hubungan eperdagangan dengan Nubia yang
g eE e E
terletakandi bahagian selatan Mesir. a ng a ng
h
 ParaCpedagang yang melalui jalan Ch Ch
-X
Fperdagangan Mesir menghadapi ancaman -X
F O
X
F- O
O
PD Raja
serangan penjahat .
EMMesir bertindak menghantar tentera bagi
D
P EM PD EM
Dmelindungi pedagang, manakala penduduk D D
Mesir membina kubu di sepanjang Sungai
Nil. Mereka juga mengambil alih kuasa kota
Nubia.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an
h BARU an an
Ch Ch
KERAJAAN
C
-X X X
 Kerajaan
Fbangsawan
O
Baru muncul apabila golongan
F- O F- O
PD Pemerintahnya PD EM PD EM
memerintah Mesir.
E M digelar Firaun yang telah
Dmembentuk pasukan tentera yang kuat bagi D
Peta Sungai Nil dalam Tamadun
D
mematahkan serangan orang luar. Mesir Purba.
 Raja yang terkenal semasa zaman Kerajaan
Baru Mesir ialah Ramses.
 Ramses telah membina banyak monumen
r
terkenal berupa berhala. r r
 Zaman kejatuhanitokerajaan baharu Mesir ito i to
E d Ramses II memerintah dari
bermula apabila E d E d
ge - 1,213 SM.
tahun 1,279
n nge nge
h a a a
C Ch Ch
-X X X
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Tamadun IndusChterletak di Lembah Sungai Indus, iaitu di Ch Ch
-X laut dan utara India. Tamadun ini bermula pada
bahagian barat
F
X
F- O
X
F- O
D SM.O
tahun 2,500
P EM PD EM PD EM
D
Lembah Sungai Indus mempunyai dua musim yang ekstrem.D D

TAMADUN INDUS
Musim hujan yang membawa banjir dan musim kering yang
membawa kemarau. Kedua-dua musim ini menyebabkan
tanaman musnah.

Penduduk Lembah Sungai Indus bergiat aktif dalam pertanian.

r r r
ti o pokok gandum, barli dan kapas.
Mereka menanam ti o ti o
E d d d
e eE e E
a ng Hubungan perdagangan berlaku antara penduduk Lembah
a ng a ng
Ch Sungai Indus dengan penduduk di bahagian selatanCh Ch
X X menjadi X
F- O bandar. F- O F- O
Mesopotamia. Kawasan ini kemudian berkembang

PD EM PD EM PD EM
D D yang dibina
Terdapat dua buah bandar terancang terkenal D
dalam tamadun ini, iaitu Mohenjo-Daro dan Harappa.

Menjelang tahun 1,750 SM, Tamadun Indus mula mengalami

kemerosotan.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
Binaan Bangunan
D Mohenjo-Daro D D
 r r r
ito ito i to
E d TAMADUN HUANG HE E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
LOKASI-XDAN MAKSUD TAMADUN HUANG HE X X
F O F- O F- O
PD ETamadun
M PD EMyang
Huang He terbina di kedudukan dua sungai utama
PD EM
D mengalir dari kawasan pergunungan di sebelah barat keDLautan D
Pasifik.
 Sungai Huang He atau dikenali juga sebagai Sungai Kuning terletak di
kawasan utara negera China, manakala Sungai Yangtze di bahagian
tengah China mengalir ke timur hingga ke Laut Kuning.
r
 Huang He bermaksud Sungai Kuning yang menyimpan banyak lumpur r r
ti o subur.
kekuningan yang ito ti o
E d E d E d
e e e
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM
PENEMPATAN DAN AKTIVITI PENDUDUK PD EM
D D D
 Sungai menjadi nadi utama dalam pembentukan Tamadun Huang He.
 Masyarakat awal China telah membina petempatan dan menjalankan
aktiviti pertanian dan penternakan binatang selain mengumpul hasil
hutan dan berburu di sepanjang Sungai Huang He.
 Penduduk di kawasan ini turut menghadapi banjir disebabkan oleh
r r r
to limpahan air Sungai Huang He yang menenggelamkan keseluruhan
to to
E di kampung. E di E d i
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F-KERAJAAN
O AWAL F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D Tamadun Huang He telah bermula kira-kira 4,000 SM.DTerdapat tiga
 D
kerajaan awal, iaitu Xia 2,205 - 1,766 SM, Shang 1,766-1050 SM dan
Zhou 1,050 - 256 SM.
 Perkembangan petempatan kerajaan awal ini telah melahirkan
beberapa buah bandar Huang He, antaranya termasuklah Anyang.
 Bandar ini merupakan pusat kerajaan Dinasti Shang. Semasa Dinasti
r r r
Zhou, tamadun
ito ini tersebar hingga ke bahagian selatan Sungai ito i to
Yangtze. Ed Ed E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
Ilustrasi PD M Sungai Huang He memacu perkembangan PD M
menunjukkan PD EM
E E
tamadun awalD manusia di China D D
 r or or
ito it i t
E d 5.2 PERBANDINGAN SUMBANGAN
E d TAMADUN
E d
ge ge ge
AWAL
a n a n a n
h
ASPEK TAMADUN
C TAMADUN h
TAMADUN
C TAMADUN INDUS
C h
TAMADUN HUANG HE
-X MESOPOTAMIA -X PURBA
MESIR -X
Fdan O F O F O politik berasaskan
D
Pemerintahan
P EM
 Negara-kota diperintah
P D Mmemerintah
 Firaun  Teraju pemerintahan
PD MSistem
pentadbiran oleh raja. E seperti kuasa
negara dipegang oleh golongan E negara-kota.
D  Negara-kota bersatu D
tuhan. pendeta. D
 Masyarakat dan keluarga
membentuk empayar  Raja berkuasa mutlak.  Golongan pendeta merupakan unsur
yang pertama.  Raja mempunyai mempunyai pengaruh penting.
 Lahirnya undang-undang pandangan kehidupan dalam bidang keagamaan  Pembahagian kelas
dikenali sebagai Kod selepas mati. Mereka dan pentadbiran. sosial.
r Hammurabi. menghormati mayat r  Kuasa raja datangr dari
d ito untuk dikebumikan.ito d
syurga.
d it o
e E e E E dalam
 Raja berkuasa
e
g ng bidangg ekonomi, politik
an a an
Ch
Kegiatan Ekonomi  Ekonomi ditadbir secara  Pertanian
h
C  Ch agama.utama ialah
dan
 XTumpuan
X X merupakan Sistem ekonomi
F- O -
F utama. F- pertanian
D MOpenduduk ialah O
berpusat oleh golongan kegiatan bersepadu yang sekoi dan
PD EM agama dan raja.  PMajoriti
E berasaskan pertanian. PD M
E tanaman padi.
D  Kerajaan menentukan D
petani.  Tanaman utama ialah D Tanaman utama ialah

jumlah tanaman dan  Petani membayar sewa gandum dan barli. gandum dan barli.
bilangan petani. tanah kepada raja.  Haiwan ternakan seperti  Haiwan ternakan seperti
 Wujud pekerjaan seperti  Terdapat kegiatan lembu dan kambing. lembu, kambing, ayam
pegawai, petani, jurukira perdagangan.  Terdapat kegiatan dan babi.
dan hamba tenunan kain dan kerja
r r or
ito ito logam.
i t
d d  Kegiatan perdagangan d
eE eE berkembang. e E
a ng a ng a ng
C h C h Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r ordan or
Teknologi ito Adanya sistem tali air. Kemajuan matematik
it Kota dibina mengikut Hasil cipta sutera.
i t
d Reka cipta berasaskan geometri. d grid yang tepat. Penciptaandperalatan
eE E e Ebesi.

g gangsa. Kemahiran dalam
g e bidang Adanya sistem perparitan daripada
g
an Ciptaan roda, sauh dan perubatan.an dan pembetungan. an
Penciptaan wang syiling.
Ch bajak. Ch terusan dan
Pembinaan 365 hari dalam kalendar C h
Peningkatan
X -X Xpengangkutan jalan dan
F- O -
Sistem nombor pengairan. tahunan.
F Odalam kalendar F terusan.
O
PD EM D hari D
berasaskan 60. 365 Penciptaan kertas.
Kalendar 12 bulan. E M
Ptahunan. P  M
E Penciptaan kompas
D Mencipta emas
D
Penciptaan kertas.
D magnetik
Mencipta kertas daripada
papirus
Kesenian dan Kesusasteraan Tulisan dikenali sebagai Tulisan hieroglif. Adanya tulisan piktograf. Adanya penulisan berasal
kuneiform. Lakaran hasil kesenian Penghasilan balang yang daripada piktograf.
r r r
ti oPenduduk menukilkan terdapat:
ti o mempunyai ukiran
ti o
Hasil cipta puisi yang
d puisi. - di tembok batu sebagai d geometri dan motif alam. romantik. d
g eE Rekaan patung untuk lukisan dinding. eE e E
Lirik diolah dalam

an mengingati pemimpin.
a ng
- di kawasan perkuburan
a ng
pelbagai bentuk tradisi

Ch C h Ch
masyarakat.
X X X
F- O - F- O
Hasil kesenian dilukis
F O
PD EMdan D PD EM
pada tembikar.
Binaan Bangunan Zigurat yang berfungsi P EM
Piramid Kolam mandi besar. Kekurangan seni bina
Kemudahan D sebagai rumah ibadat. D
Sfinks Kota dibina mengikut D monumen.
Taman tergantung Tempat ibadat. grid yang tepat. Bandar pertama dibina
Babylon Jelapang. pada zaman Dinasti
Sistem paip dan Shang.
pembetungan. Kajian ahli arkeologi

r r Dewan perhimpunan. mendapati istana dan

r
ito ito i to
tempat ibadat dibina di
E d E d E d
tengah-tengah bandar.
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X -X X
F- O PENINGKATAN TAMADUNF O F- O
PD EM PD EM PD EM
D YUNANI DAN ROMD D

6.1 TAMADUN YUNANI

or or r
t t ti o
E di DAN PERKEMBANGANNYA
LOKASI
E di E d
g e berkembang di Semenanjung Greece dan pulau-pulauge e
 Tamadun Yunani
an di Laut Aegean dan Mediterranean.
yang bertaburan an a ng
h
 CuacaCyang sederhana telah membolehkan kegiatan di luar rumah C h Ch
-X perdebatan dan sukan giat dijalankan. -X X
 D
seperti
F O ForangO F- O
Kedudukannya
M
P Yunani
yang berhampiran dengan laut menyebabkan D
P EM PD EM
E dikenali sebagai pelayar yang handal.
D
 Tamadun D
Yunani terkenal dengan negara-kota atau polis yang D
merupakan gabungan tiga komponen, iaitu bandar utama, bandar kecil
dan kawasan kampung.
 Di tengah-tengah polis, terdapat acropolis, iaitu pusat komuniti yang
dilindungi oleh kubu.
 Terdapat juga kawasan lapang yang dikenali sebagai agora yang
r pertemuan
digunakan sebagai tempat dan pasar awam. r r
ti o
 Di luar kawasan acropolis, terdapat penduduk di kawasan kampung ito i to
Ed aktiviti pertanian dan penternakan.
yang menjalankan E d E d
nge g e g e
a an an
Ch POLIS Ch Ch
X -X X
F- O  Fdalam
Terdapat tiga polis yang terkenal O Tamadun Yunani, iaitu F- O
PD EM D
Athens, Sparta dan Corinth. P E M PD EM
Acropolis di Athens
D  Athens merupakan negara-kota D yang paling ramai penduduk, D
manakala Sparta merupakan negara-kota yang paling luas.
 Dua ciri utama polis ialah jumlah penduduk yang ramai dan
keluasan wilayah.
 Bagi penduduk Yunani, setiap polis merupakan tanah suci
kurniaan dewa.
 Oleh itu, setiap warganegara mempunyai hak dan
r r r
ito tanggungjawab untuk menjaga kepentingannya. to to
E d E di E d i
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
h a h a a
Cdemokrasi di Athens melalui beberapa tahap perkembangan. C Ch
X
 Sistem
- -X X
F Osistem ini diasaskan oleh Solon pada tahun 594 SM,F Athens
 Sebelum O telah melalui F- O
D
P EMdemokrasi yang diamalkan di Athens merupakan demokrasi
sistem pemerintahan bercorak monarki, oligarki, D
P EM langsung.
aristokrasi dan tirani. PD EM
 Sistem
D D
 Demokrasi langsung bermaksud setiap warganegara Athens terlibat secara langsung
D
dalam perbincangan dan perdebatan bagi menentukan sesuatu dasar dan peraturan
yang berkaitan dengan Athens, termasuklah hal ehwal ekonomi, sosial dan politik.
 Pada zaman pemerintahan Pericles (495-429 SM), penekanan diberikan kepada kuasa
rakyat bagi memantapkan sistem demokrasi.
 Walaubagaimanapun, demokrasi menjadi lemah dan terhapus pada zaman Raja Philip
or pada tahun 338 SM.
yang menguasai Yunani
t or t ti o
r
di di d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

Dewan Perhimpunan

r r r
ito ito i to
E d E d E d
Majlis g e Majistret g e Juri g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

Dewan Perhimpunan
Keanggotaan Dewan Perhimpunan:
1. Anggotanya terdiri daripada semua warganegara lelaki Athens.
2. Setiap warganegara berpeluang memegang jawatan selama enam

it or setahun.
bulan hingga
it or i to
r
Edwarganegara dibenarkan menghadiri perhimpunan. Ed d
3. Bersidang sekurang-kurangnya tiga kali sebulan.
4. Semua E
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito 2 ito i to
d d d
eE eE E
1 3
g g
Menggubal undang-undang bagi memastikan
ge
an Ahli Majlis sebagai
Berperanan melantik
h seadil-adilnya di Athens. h
n
keadilan dapat dilaksanakan dengan
a Membuat deklarasi peperangan bagia
h
n
C pentadbiran yang
sebahagian sistem C mempertahankan kedaulatanCAthens.
X X X
F- O - F- O
wujud
F O
PD EM D
P EM PD EM
D D D

r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
a ng FUNGSI DEWAN an
g
a ng
C h C h Ch
X PERHIMPUNAN
X X
-
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D

4 6
o bagi r r or
Perjanjian dengan negaraitlain
5
ito Menerima duta dari negara asing bagi it
melicinkan hubungan E d
antarabangsa Edan d mengukuhkan hubungan antara E d
g e Membincangkan hal kewangan e e
ng ekonomi g
kedua-dua belah pihak. kedua-dua pihak.
a n percukaian bagi mengukuhkan
a a n
Ch Athens.
C h Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge hal-hal
Majlis merupakan jawatankuasa yang mengendalikan urusan dan e
penting yang berkaitan pemerintahan danan
g nge
a
perbincangan a
Ch
pentadbiran. Ch
Badan ini kadangkala dikenali sebagai majlis 500 Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
Keanggotaan:
1. Ahli dilantik oleh Dewan Perhimpunan
2. Ahli terdiri daripada 500 orang dengan keahlian selama dua
tahun.
3. Ahli sebanyak 500 orang ini kemudiannya akan dipecahkan
r
kepada 10ojawatankuasa or r
it (Prytany) yang setiap satu dianggotai
t ti o
oleh 50dorang.
E E di E d
4. Pemilihan
e pengerusi dilakukan pada setiap kali persidangan e e
ng
diadakan. ng ng
C ha C ha Ch
a
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D Fungsi Majlis D D

Melaksanakan keputusan Ahli-ahli Majlis Kuasa Majlis tidak

Dewan Perhimpunan. tor bertanggungjawab
o
mengatasi
t
r kuasa Dewan
to
r
E di mengendalikan
jabatan-jabatan kerajaan. E
i
dPerhimpunan. E d i
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d d d
g eE g eE ge
E
an merupakan badan yang melaksanakan segala dasar hyang
Majistret
h an a n
C ditetapkan. Majistret sama dengan perkhidmatan awam
telah C dalam Ch
-Xsistem pentabiran hari ini. -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

Keanggotaan:
1. Warganegara Athens.
2. Dianggotai 6,000 orang ahli.
3. Sebanyakr200 hingga 500 orang merupakan hakim. r r
t o t o ti o
4. Sebanyak
E di 10 orang jeneral tentera menganggotai badan ini. Edi E d
g e g e e
an an a ng
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P E M D
P EM PD EM
D D D

Fungsi Majistret

r r r
ito ito i to
E d Melaksanakan dasar-dasar E d E d
Mengurus hal-ehwal
e
Merupakan kakitangan e e
ng g g
yang diputuskan oleh Majlis.
kerajaaan.
a a n
pendidikan, percukaian, dan
an
Ch h Ch
sebagainya.
C
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
ge badan yang bertanggungjawab dalam hal yang
Juri merupakan
n nge nge
a dengan keadilan.
berkaitan a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
Keanggotaan:
1. Dianggotai oleh 101 hingga 1001 orang berdasarkan keseriusan
kes yang sedang dibicarakan.
2. Perbicaraan diketuai oleh pengerusi.

r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
a ng Fungsi Juri a ng a ng
C h h
C Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D
Juri menjadi pemutus Pesalah akan merayu terus
Kuasa pengadilan terletak
kepada sesuatu kes. alam tangan warganegara.
kepada warganegara.
d

r r r
ito ito i to
d
Pemerintahan danEPentadbiran di Sparta E d E d
nge g e g e
a an an
Ch daripada raja bertindak kejam.
dua orang raja yang memerintah Sparta bersama-samahbagi mengelakkan
Ch
 Terdapat
seorang C
X X
 F-Kedua-dua raja datang daripada keluarga Eurypontids danF-Agiads.
X
O pentadbiran raja dibantu oleh sebuah Dewan Perhimpunan O dan Majlis. F- O
D

P KaumM D M PD EM
E wanita di Sparta juga tidak terlibat dalam urusanP pentadbiran
Urusan
E dan pemerintahan.
D
 Penekanan diberikan kepada disiplin ketenteraan.
D D
 Kanak-kanak seawal usia tujuh tahun dan kaum wanita akan dilatih menjadi anggota
tentera.
 Kaum wanita turut menjalani latihan fizikal dan diajar berlari, bertinju, menari dan
menyanyi di hadapan khalayak ramai.
 Malahan kaum wanita di Sparta tidak terkecuali daripada tugas mempertahankan negara.
 Penekanan terhadap
i or aspek disiplin dan taat setia kepada negara-kota menjadi
tSparta. i
r
to asas i to
r
perkembangand E E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
6.3 TAMADUN E d ROM E d E d
nge nge nge
Lokasi danhaPerkembangannya. h a a
C C Ch
- X -X X
 FTamadun Rom terletak di Lembah Latium, berhampiran dengan
O F OSungai Tiber. F- O
PD Lembah
Egiat dijalankan.
D M
M Latium merupakan kawasan yang subur yangPmembolehkan
E
aktiviti pertanian
PD EM
D D
 Sungai Tiber pula menjadi sumber air utama kepada penduduk dan menjadi laluan
D
utama untuk berlayar ke laut.
 Tamadun Rom boleh dibahagikan kepada tiga zaman, iaitu Zaman Beraja (753 - 509
SM), Zaman Republik (509 - 27 SM), dan Zaman Empayar (27 SM- 476 M).
 Tamadun Rom mencapai tahap kegemilangannya pada era Pax Romana (27 SM - 180
M)
 Pax Romana begitu
or penting kerana selama 200 tahun keamanan wujud dalam or r
t t ti o
Tamadun Rom
Eropah. E di yang berkembang meliputi tiga buah benua, iaitu Asia,EAfrika,
di dan E d
g e dalam Tamadun Rom terbahagi kepada tiga kelompok,giaitu e kalangan e
 Masyarakat
an atau atasan, Plebian yang terdiri daripada petani, artisan,
Patrician an peniaga dan a ng
h
C hamba.
golongan C h Ch
X
 -Tamadun - X politik, ekonomi, sains, X
F ini mencapai kemajuan dalam pelbagai bidang seperti
F O F- O
D dan Oteknologi, falsafah, dan pendidikan.
P EM D
P EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X Peta Empayar RomF-X X
F- O O F- O
D
P E M D M
P E ROM PD EM
6.4 PENINGKATAN SENI BINA DALAM TAMADUN
D D D

 Tamadun Rom terkenal dengan kepakaran dalam bidang seni bina.

 Setiap binaan mempunyai kegunaan yang khusus.
 Binaan-binaan ini juga mempunyai ketahanan tinggi yang masih kekal
hingga kiniordan menjadi warisan Sejarah yang tidak ternilai harganya.or r
t t to
E di E di E d i
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d
E BAGUNAN DALAM TAMADUN ROM. d d
eE E
CIRI-CIRI PEMBINAAN
g e g ge
n Seni bina Rom merupakan gabungan antara teknik seni
a an bina a n
C h h
yang diwarisi sejak zaman Yunani dengan inovasiCyang Ch
X dilakukan oleh orang Rom dengan menggunakanXbahan X
F- O binaan baharu serta reka bentuk yang kretif. F- O F- O
PD EM  Gabungan ini membolehkan bagunan dan Pbinaan D Mdalam
E PD EM
D D yang kekal
tamadun Rom mempunyai ciri-ciri yang tersendiri D
sehingga kini.

r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

Keratan rentas Pantheon.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d d d
eE
COLOSSEUM
g ge
E
ge
E
an
h merupakan binaan yang a n a n
 Colosseum
C Ch Ch
X
melambangkan keagungan Tamadun Rom yang X X
F- O tempat mengadakan persembahan dan
dijadikan F- O F- O
PDpertandingan
EM bersaiz besar seperti acara PD EM PD EM
D
gladiator. D D
 Colloseum mempunyai sistem pengurusan
penonton yang setanding dengan stadium pada
zaman moden.
 Terdapat 80 pintu masuk serta tempat duduk
penonton yang dibina bertingkat-tingkat.
 Binaan ini dimulakan oleh Raja Vespian pada Colosseum
or r r
tahun 72 M dan diselesaikan
it oleh anaknya, ti o ti o
d 80 M.
Tiitus pada tahun d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h Ch Ch
-X PANTHEON
-X X
F O F O F- O
D
P EM 
D
Binaan berkubah M terbesar di dunia yang
P Eyang PD EM
D D tempat penyembahan
digunakan sebagai D
dewa-dewi masyarakat Rom.
 Pada awalnya, Pantheon dibina oleh Marcus
Visanius Agrippa pada tahun 27 SM, namun
musnah dalam kebakaran pada tahun 80 M.
 Pantheon dibangunkan semula oleh Maharaja
Hadrian pada tahun 125 M.
r r r
ito to gaya binaan
 Pantheon dibina dengan mengambil
i i to
E d zaman Yunani terutamanya di
E d bahagian hadapan E d
g e e kukuh.
yang mempunyai tiang yang e
Pantheon
an a ng an
g
C h C h Ch
-XAMFITEATER X X
F O F- O F- O
D M ini merupakan Colosseum mini atau
P EBinaan
 PD EM PD EM
D sebuah gelanggang terbuka yang digunakan D D
untuk membuat persembahan seni, pertunjukan
dan gladiator.
 Amfiteater ini berbentuk lingkaran.
 Terdapat kira-kira 230 amfiteater yang dibina di
seluruh empayar Rom dengan mempunyai
pelbagai saiz dan kapasiti penonton yang
r r r
berbeza. ito ito i to
d Amfiteater d d
g eE ge
E
ge
E
an a n a n
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
AKUEDUKd d d
e E E E
 Akueduk gberfungsi
n
membekalkan air ke rumah
nge nge
ha akueduk juga disalurkan ke tempat mandi a a
kediaman di sekitar bandar dalam empayar Rom.
 Air Cdari C h Ch
-X dan binaan-binaan utama di Rom termasuklah -X X
F- O
awam
Fke Colosseum
O sewaktu acara gladiator diadakan. F O
D M pertama dibina di Aqua Appia pada tahun P EM
P Akueduk D PD EM
 E
D312 SM dengan panjangnya 16 KM. D D
 Marcus Agrippa merupakan antara jurutera Rom
yang bertanggungjawab membina akueduk, seperti Akueduk
Aqua Virgo yang dibina pada tahun 19 SM.

JALAN RAYA
r r r
ti o t o ti o
E d  Jalan raya dibina pada tahun 500 SM
untuk menghubungkan bandar-bandar E di dengan tujuan
utama bagi E d
e e serta sebagai e
a ng memudahkan pergerakkan tentera
sistem pengangkutan. ha
n g
a ng
h
C  Oleh sebab matlamat asas C Ch
-X -X adalah untuk kegunaan
X
F O tentera, jalan raya tersebut dibina secara
F menggunakan
O F- O
D M D
berlapis-lapis dengan
M batu besar, batu
PD EM
Jalan PRayaERom. P
kecil, dan batu kerikilE supaya tahan dan kuat
D menahan beban serta D pergerakan pasukan tentera. D
TEMBOK PERTAHANAN

 Pembinaan tembok pertahanan bertujuan untuk

melindungi Tamadun Rom daripada serangan musuh.
 Tembok ini juga rmenjadi pemisah antara kawasan r r
yang terletak di tobawah kekuasaan Rom dengan
ibukan ito i to
kawasan yangE d wilayah Rom. E d E d
nge 100tembok
 Seni membina pertahanan telah bermula
g e g e
pada tahun
h a M dengan menggunakan batu yang an an
disusun memanjang serta mencapai ketinggian
C Ch Ch
X X X
F- sehingga
O
lima meter.
F-Tembok
O Hadrian F- O
PD EM D
P EM PD EM
D TEMPAT MANDI AWAMD D
 Orang Rom membina tempat mandi awam yang
boleh digunakan oleh setiap orang.
 Tempat mandi awam ini dilengkapi dengan pelbagai
kemudahan.
 Ruang mandi pula mempunyai bahagian yang
r r sejuk, suam
berasingan, iaitu tempat mandi air panas, r
ito serta berwap. ito i to
d d termasuklah d
Tempat mandi awamg
eE Caracalla di Rom. ge
E
 Tempat mandi awam yang terkenal
ge
E
a n a n a n
C h C h Ch
-X X X
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PENINGKATAN TAMADUN
PD EM PD EM
D D D
INDIA DAN CHINA

r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P E M LOKASI DAN PERKEMBANGANNYA D
P EM PD EM
D
 Selepas Tamadun Indus berakhir, berlaku perubahan dalamDperkembangan D
Tamadun India.
 Perkembangan ini berlaku apabila pusat tamadun beralih ke Lembah
Ganges.
 Perubahan ini merupakan tahap kedua dalam Tamadun India dan menjadi
asas penting kepada perkembangan dalam tamadun tersebut.
r r r
 Perkembangan yang ito berlaku di sekitar Lembah Ganges membawa kepada ito i to
E d
kemunculan kerajaan-kerajaan kecil yang dikenali sebagai janapada. Ed E d
ge
 Kerajaan-kerajaan
n
ini kemudian membentuk kewujudan kerajaan yang
nge g e
ha yang dikenali sebagai mahajanapada.
lebih besar
ha an
C C
 Magadha yang terletak di timur laut India muncul sebagai kuasa penting Ch
X -X 490 SM. X
F- berjaya
yang
O menguasai kerajaan lain di India, antara tahunF540-
Operubahan F- O
PDKemunculan
M Magadha memainkan peranan penting dalam D
P E M
tahap PD EM
E
D politik di India melalui perluasan kuasa dan menjadiDasas kepada
sistem D
kewujudan kerajaan-kerajaan lain, seperti Dinasti Nanda, Maurya dan
Gupta.
 Ketiga-tiga dinasti ini berjaya menonjolkan kehebatan memperluaskan
kuasa sehingga membentuk kerajaan dan empayar yang luas.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D
Taj Mahal, India D D
 r r r
ito ito i to
d
PERLUASAN
ge
E KUASA DALAM
ge
E d
ge
E d
a n a n a n
h h Ch
-X
F O
C
TAMADUN INDIA
F-
X
C
X
F- O
D O
P EM PD EM PD EM
D D D
Kekuatan Ketenteraan
Sesebuah kerajaan perlu
mempunyai pasukan
tentera yang kuat.
r r r
ti o Pasukan tentera juga
ti o ti o
d digunakan untuk d d
eE mempertahankan negara eE e E
a ng daripada serangan musuh.
a ng a ng
h
C C h Ch
Kewangan
-X -X X
SetiapF perluasan
O kuasa F Dasar
O Pemerintahan F- O
D M
P mendapat
perlu D
P EMPemerintahan yang PD EM
E secukupnya
D
pembiayaan D diketuai oleh raja D
daripada perbendaharaan
menentukan dasar
kerajaan. Tanpa kewangan
perluasan kuasa sesuatu
yang kukuh, usaha ini
kerajaan.
menghadapi kesukaran.
r FAKTOR r r
d
PERLUASAN
ito KUASA d ito
d i to
e E e E e E
g g g
an an an
Ch Ch Ch
X -X X
F-Diplomasi
O Keagamaan F O F- O
D M
P EPemerintah yang bijak tidak D
Sumber Manusia
M
P Emanusia yang PD EM
Sumber
D hanya bergantung pada aspek cukup,Dmenjamin D
ketenteraan semata-mata.
sesebuah kerajaan
Aspek keagamaan dan
ditadbir dengan baik dan
kemanusiaan turut berperanan
berkesan.
dalam memperluaskan kuasa
dan pengaruh kerajaan.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
e
BENTUK PERLUASAN
g KUASA
ge ge
an a n a n
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
1. FIZIKAL
 Perluasan fizikal bermakna perluasan kuasa yang dilakukan oleh
sesebuah kerajaan dengan menguasai wilayah-wilayah lain.
 Dalam Tamadun India, perluasan fizikal dapat disaksikan dalam
r r r
to Dinasti Nanda, Dinasti Maurya dan Dinasti Gupta.
perkembangan
i ti o ti o
E d d d
e eE e E
a ng a ng a ng
h NANDA
DINASTI h Ch
X perluasan kuasa dilakukan dengan kekuatan ketenteraan.XC
C
X
F- Pasukan
O
-
tentera zaman ini mempunyai 20,000 kavalri,F 200,000
O infantri F- O
D M
P E dan 3,000 tentera bergajah. D
P E M PD EM
D D D
DINASTI MAURYA
 Kekuatan ketenteraan juga menjadi asas perluasan kuasa zaman Dinasti
Maurya, terutamanya ketika zaman Chandragupta Maurya dan Asoka.
 Usaha perluasan kuasa pada zaman Chandragupta Maurya sangat
r
bergantung opada r r
it kekuatan ketenteraannya dengan memiliki 9,000 ito i to
E d
tentera bergajah, 30,000 kavalri dan 600,000 infantri.
E d E d
 Setelah
g e memegang kuasa, Asoka berusaha menguasai kawasan-kawasang e g e
n
a belum lagi ditakluki di bawah kekuasaan Maurya. Antara
yang n
a kawasan an
C h
yang masih belum dikuasai termasuklah Kalinga. C h Ch
X X X
F- besar.
 Kalinga
O
berjaya dikuasai, namun jumlah nyawa yang
F- O begitu
terkorban
F- O
PD EMKeadaan ini telah memberi kesedaran kepada Asoka. PD EM PD EM
D Pemerintahannya berubah menjadi lebih toleran dan bertanggungjawab.
D D
MER

DINASTI GUPTA
 Perluasan kuasa pada zaman Gupta diterajui oleh Chandragupta I yang
or tahun 320 M- 335 M.
memerintahtantara
i ito
r
i to
r
 PataliputraE d turut dijadikan pusat pemerintahan dinasti ini. E d E d
nge
 Chandragupta I telah menjadikan ketenteraan sebagai kaedah untuk
nge nge
a
memperluas
h kuasa hingga mampu menguasai kawasan yang luas
h a a
Cmenganjur dari punjab hingga Bengal. C Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch 2. KEAGAMAAN Ch Ch
X X X
 F- O kaedah yang merentas sempadan.
Merupakan F- O F- O
 D M kepada aspek keagamaan membolehkan nama PDinasti
PPenekanan D M PD EM
E E
D terutamanya zaman Asoka begitu dikenali di serata dunia.
Maurya D D

DINASTI MAURYA
 Selepas Perang Kalinga, Asoka menghentikan sebarang usaha perluasan
secara fizikal, sebaliknya menumpukan kepada pengembangan agama
r r r
Buddha. ti o ti o ti o
 Bagi mengukuhkan E d pembinaan negara, peraturan dan undang-undang Ed E d
g e dalam pemerintahannya telah diukir pada tiang batu ge e
ng
yang ditetapkan
an di kawasan strategik. Tiang ini dikenali sebagai Tiang
yang diletakkan
h h an a
Asoka C C Ch
-X -X X
 DiFbawah naungan Asoka, misi pengembangan agama Buddha
O F telahO F- O
D dilakukan.
giat
P E M D
P E M PD EM
D D D
Tiang Asoka

DINASTI GUPTA
 Ketika zaman Gupta pula penekanan diberikan kepada agama Hindu
hingga agama ini mengalami perkembangan yang sangat pesat.
r
 Pemerintahan Guptaomenekankan hal-hal berkaitan kebudayaan, or r
it it i to
d bina, perdagangan dan pemerintahan yang
kesusasteraan, seni
E E d E d
ge (335 M - 376 M) meminati puisi-puisi berbentuk nge e
berasaskan kepada agama Hindu.
n g
 Raja Samudragupta
ha hingga menyebabkan beliau dikenali sebagai KavirajaC(raja
ha an
keagamaan
C Ch
-X
penyair)
F F-X X
F- O
D O D O
PD EM
 Penekanan kepada agama Hindu dalam dinasti ini membolehkan zaman
M
PGuptaE dikenali sebagai zaman keemasan dalam agama Hindu.P E M
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM
LOKASI DAN PERKEMBANGANNYA PD EM
D D D

DINASTI QIN
 Tamadun China pada era peningkatan ini masih lagi muncul di sekitar Lembah
Sungai Huang He.
r r r
 Kawasan yang ti o subur serta kedudukannya yang strategik menjadikan Lembah
ti o ti o
d He sebagai kawasan yang sesuai untuk dijadikan pusat
Sungai Huang
E E d kerajaan E d
sepertie pada zaman Dinasti Qin dan Dinasti Han. e e
g g ng
an ini, Dinasti Qin muncul sebagai kerajaan paling utama
 Ketika
h h andi China semasa a
Cpemerintahan Raja Zheng yang kemudiannya memakai gelaran C Maharaja Shi Ch
X X X
F- Dinasti
Huangdi. Kerajaan ini berpusat di Xianyang.
O F -
O dan mempunyai F- O
PD EMwilayahiniyang wujud antara tahun 221 SM hingga tahun
PD206MSM
luas meliputi bahagian utara sehingga keEGurun Gobi dan selatan
PD EM
D China bersempadan dengan Vietnam.
D D
 Maharaja Shi Huangdi merupakan pemimpin Dinasti Qin yang bertanggungjawab
menyatukan China.
 Kestabilan dalam bidang politik yang wujud pada zamannya telah membolehkan
peningkatan berlaku dalam bidang ekonomi dan sosial.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
ge
DINASTI HAN
n g e g e
h a an an
Ch hingga tahun 220 M.
 Dinasti Qin digantikan oleh Dinasti Han antara tahun 206 SM
C Ch
X Dinasti ini diasaskan oleh Liu Bang yang kemudiannya-Xmemakai gelaran maharaja X
F- OGaozu. F- O

F O
D M D M tahun 206 SM
P E Dinasti ini terbahagi kepada dua tahap, iaitu Han PAwalEantara PD EM
D hingga tahun 8 M dan Han Akhir antara tahun 25 MDhingga tahun 220 M. D
 Ketika zaman Han Awal, pusat pemerintahan terletak di Chang’an, manakala pada
zaman Han Akhir, pusat pemerintahan terletak di Loyang.
 Dinasti han telah menunjukkan peningkatan dalam bidang perdagangan melalui
pembukaan Laluan Sutera, bidang pentadbiran dan bidang sosial ketika zaman
pemerintahan Maharaja Han Wu Di yang memerintah antara tahun 140 SM - 87
r r r
SM. ito ito i to
 Laluan E d merupakan laluan perdagangan daratan yang terpanjang
Sutera E d di dunia E d
ge China hingga empayar Rom.
melibatkan
n nge nge
h a Han juga terkenal kerana melaksanakan sistem pemilihan
h a pegawai a
Ch
 Dinasti
C C
-X perkhdimatan awam sebagai sebahagian daripada perkembangan
-X dalam sistem
X
F pendidikan.
O F O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d d d
eE eE E
PERKEMBANGAN
h an
g PENDIDIKANh an
g
a nge
C C Ch
X X X
F DALAM
-
O TAMADUN FCHINA
-
O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

 Pendidikan di China telah bermula sejak zaman Dinasti Shang dan

berkembang ketika Dinasti Zhou.
r r
o Pada masa itu terdapat ramai ahli falsafah seperti Konfusius r
ti menjadi perhatian masyarakat. ti o yang ti o
d d d
eE eE e E
Konfusius
a ng a ng a ng
C h C h
 Pada zaman Dinasti Qin, pendidikan menekankan aspek Ch
-X X
- oleh Han Fei Zi yang X
F O pemahaman perundangan yang diasaskan
F O mengawal tingkah F- O
D
P EM D Mbagi
mengutamakan ketegasan undang-undang
P PD EM
laku manusia. E
D D
 Sistem pendidikan juga menjadi lebih tersusun apabila Maharaja
D
Shi Huangdi menyeragamkan sistem tulisan.
Han Fei Zi

 Pada zaman Dinasti Han, sistem pendidikan diperkukuhkan

r melalui penubuhan sekolah tinggi di Chang’an. or r
to Penekanan
i it i to
E d d
diberikan kepada pembelajaran ajaran Konfusianisme
E E d
g e yang diikuti dengan penubuhan sekolah yang sama
g e pada peringkat
g e
h an daerah dan wilayah.
h an an
C  Sistem pendidikan semakin bertambah baikCdengan adanya Ch
Cai Lun F
-X -X kulit pokok,
teknologi pembuatan kertas daripada campuran
F
X
F- O
D O D Lun.O PD EM
serpihan rami kain, dan jaring oleh Cai
P EM P EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
Pendidikan D
dalam Tamdun China D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
e
MATLAMAT SISTEM
gPENDIDIKAN
ge ge
an a n a n
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
Lulus
peperiksaan
D perkhidmatan
D D
awam

Mengekalkan
r ajaran r r
to
Memupuk inilai ito
Konfusianisme ti o
d
E etika.
moral dan E d E d
g e e e
an Matlamat a ng a ng
Ch Sistem C h Ch
X X X
F- O Pendidikan -
F O F- O
PD EM Tamadun China D
P EM PD EM
D D D

Membezakan
Memilih golongan elit
pegawai dengan
r golongan tor r
to
kerajaan. to
E di rakyat. d
E
i
E d i
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
D M
PTAHAP PD EM PD EM
E SISTEM PENDIDIKAN
D D D

PENDIDIKAN
PENDIDIKAN PENDIDIKAN TINGGI
RENDAH MENENGAH Menterjemahkan dan
Tumpuan kepada
it or Tumpuan kepada mengintepretasikan to
i
r
i to
r
menghafal tulisan d aspek menulis d
buku suci serta pelajaran d
serta buku suci e E E E
ge ge
karangan dan sajak. berkaitan etika upacara,
tanpa perlu ng n n
memahami h
a a
adat istiadat dan
h a
C C rakyat
tanggungjawab Ch
maknanya
F O -X -X
kepada raja dan negara.
F O
X
F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d d d
PEPERIKSAAN
E E E
nge nge nge
a a a
Ch h C Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
 D
Peperiksaan perkhidmatan awam merupakan komponen palingDpenting dalam sistem D
pendidikan dan kehidupan masyarakat China.
 Peperiksaan membolehkan seseorang menerima penghormatan dan meningkatkan taraf sosial
ke arah kehidupan yang lebih baik.
 Sistem peperiksaan yang awal mula diperkenalkan ketika pemerintahan Maharaja Wu dalam
Dinasti Han pada tahun 29 SM dan kekal hingga tahun 1905 apabila dimansuhkan oleh
or
maharani Dowager Cixi.
t or t ti o
r
di di d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X
CIRI-CIRI
F O -X AWAM
SISTEM PEPERIKSAAN PERKHIDMATAN
F O
X
F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D
 Peperiksaan yang sangat kompetitif

 Hanya
or
it lelaki dibenarkan menduduki peperiksaan tanpa ito
r
i to
r
E d
mengira latar belakang dan status sosial E d E d
nge g e g e
a an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- ajaran
Mengekalkan tradisi dan budaya China terutamanya O F- O
PD EM Konfusianisme.
D
P E M PD EM
D D D

 Larangan terhadap sebarang bentuk perubahan bagi

mengekalkan keaslian tradisi China.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 it or it or i to
r
 Lulus dalamd peperiksaan merupakan matlamat utama pendidikan bagid d
E lelaki.
seorang eanak eE E
g g ge
h an kampung.
 Seseorang calon yang berpotensi akan menerima tajaan daripadan
h a a n
penduduk
C C Ch
 -XSistem peperiksaan ini dikawal dengan ketat. -X X
F Sistem
O yang sama dilaksanakan di seluruh empayar dan Fmereka
O yang F- O
D
P EM PD M PD EM
didapati meniru akan dikenakan hukuman. E
D
 Bagi mengelakkan penipuan, calon akan dikurung sebelum D peperiksaan D
berlangsung.
 Hanya meraka yang lulus dengan cemerlang akan diserapkan ke dalam
sistem perkhidmatan kerajaan.
 Peperikasaan berkisar pada kandungan buku Empat Buku (The Four
Book) dan Lima Kitab ( The Five classics) yang dikenali sebagai
r r r
ti o suci.
Sembilan Buku ti o ti o
E d E d E d
e e e
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

Tahap tiga (Jinshi)

 Dijalankan di ibu
r Tahap kedua (Juren)
or tahun
kota kerajaan. r
ito  Dijalankan di ibu  Diadakanittiga i to
d d d
Tahap pertamae E kota daerah. sekali.E E
ng  Hanya terbuka ge
 Tempoh
n g e
(Xiucai)
a
h pada a an
Ch13 hari. Ch
 Dijalankan kepada calon yang peperiksaan selama
C telah lulus tahap
-X daerah.
peringkat
F F- O
X X
F- O
 DTerbukaO kepada pertama.
P semuaM
E orang.  Diadakan tiga tahun PD EM PD EM
D
 Diadakan dua kali sekali. D D
setiap tiga tahun.  Tempoh
 Tempoh peperiksaan tiga
peperiksaan ialah hari.
sehari  Bilangan calon
 Bilangan calon antara 4,800 -
antara 500-2,000ito
r r r
10,000 orang.
ito i to
orang. E d  Kadar kelulusan, 1 :
E d E d
ge
 Kadar kelulusan
n
120.
nge nge
1 : 35 ha a a
C Ch Ch
-X X X
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a
 hMereka yang lulus dalam peperiksaan ini akan diserapkan hke dalam a
C C Ch
-X perkhidmatan awam kerajaan serta memperoleh pelbagai -X keistimewaan X
F Oberdasarkan tahap kelulusan mereka. F O F- O
D D
P EM Calon yang lulus peperiksaan tahap pertama akanPmemperoleh PD EM
EM butang
D keemasan yang akan dilekatkan pada topi mereka, diterima
D sebagai D
kakitangan kerajaan peringkat rendah dan menyertai Majlis Santapan
Diraja.
 Bagi calon yang lulus peperiksaan tahap kedua pula akan memperoleh
butang keemasan dan mendapat jawatan dalam kerajaan. Selain itu,
rumah mereka akan mempunyai tanda nama yang diletakkan di pintu
r
masuk dantomempunyai or r
kakitangan pengiring. t ti o
 Bagi calon
E di yang lulus peringkat ketiga akan mendapat kedudukanEdan
di E d
e tinggi dalam kerajaan dan memperoleh pelbagai keistimewaan
pangkat
g g e e
an lain, bukan sahaja untuk dirinya tetapi keluarga dan kampungnya.
yang an a ng
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X -X X
F- O TAMADUN ISLAM DANF O F- O
PD EM PD EM PD EM
D SUMBANGANNYAD D

LATAR BELAKANG MASYARAKAT ARAB

SEBELUM
r KEDATANGAN ISLAM r r
to ti o ti o
di d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
Ch Ch Ch
PENGENALAN
-X umumnya, masyarakat Arab sebelum kedatangan Islam
 FSecara F -X mempunyai X
F- O
O dan cara hidup yang berbeza dari segi pemerintahan,
D MOekonomi dan
PD petempatan
E M
sosial.
P E PD EM
D D
 Mereka tinggal di kawasan Semenanjung Tanah Arab yang dikelilingi oleh D
padang pasir Syam di sebelah utara, Laut Arab di selatan, Teluk Parsi di Timur
dan Laut Merah di barat.
 Di kawasan tengah atau wilayah Hijaz terdapat tiga ibu kota penting, iaitu
Makkah, Madinah dan Taif.
 Ketiga-tiga ibu kota ini terletak pada kedudukan yang strategik yang
membolehkannya rberkembang dari segi perdagangan dan pertanian. r r
 to keruntuhan Empangan Maarib sekitar tahun 300 Mito
Namun begitu, iselepas i to
E d
berlaku kemerosotan ekonomi dalam masyarakat Arab. E d E d
 Kehidupan
ngesosial yang lemah menyebabkan masyarakat ketika itu ntidak
ge g e
a ilmu dari zaman sebelumnya.
mewarisi
h ha dikenali an
 C masa itu, masyarakat Arab mengalami zaman kegelapan Cyang
Pada Ch
-X Zaman Jahiliah.
sebagai
F F -X X
F- O
O O
PD Jahiliah
 D M jahil.
M berasal daripada perkataan Arab, jahala yang Pbermaksud
E E PD EM
D D D

Semenanjung Tanah Arab pada

abad keenam Masihi.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
SISTEM
eE
MASYARAKAT
d
eE
d E d
g g ge
h an JAHILIAH h an a n
C C Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
DPolitik D D
Masyarakat Arab sebelum kedatangan Islam hidup dalam kelompok
kumpulan kabilah iaitu kaum Hadhari dan kaum Badwi.

 Kaum Hadhari tinggal di Kota dengan menjalankan perniagaan dan

memiliki binatang ternakan.
r
 Kaum Badwitopula hidup secara nomad dengan memelihara binatang to
r r
i ti o
ternakan. d
E E di E d
 Merekaemengamalkan sistem kabilah yang diketuai oleh seorang syeikh.e e
g g ng
h an
 Penyatuan masyarakat berkabilah adalah berdasarkan
an kabilah
keturunan
h
yang
a
diistilahkan
C sebagai semangat assabiyah. Mereka bermegah dengan
C Ch
-Xmasing-masing. Mereka juga sering berperang untuk merebut-X kuasa, X
F pengaruh
O dan harta. F O F- O
D
P E
 M
Di kawasan Makkah terdapat kaum Arab Quraisy D
yang M
P mentadbir dan PD EM
E
D memajukan perdagangan. Namun begitu, Makkah pernah D diancam musuh. D
Contohnya, Abrahah, pemerintah Habsyah yang ingin menghancurkan
Kaabah.
 Pentadbiran di Makkah diuruskan oleh badan atau jabatan yang mentadbir
beberapa bidang dengan tugas tertentu seperti Darun-Nadwah.

r r r
to
Ilustrasi menunjukkan kehidupan
i ito i to
E d
berpuak-puak berdasarkan kabilah
masing-masing E d E d
g e g e g e
h an an an
C
Ekonomi Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM
Semenanjung Tanah Arab mempunyai tanah yang kurang
pertanian.
subur untuk
PD EM
D Di Yaman pula terdapat tanaman gandum dan kopi yangD amat bergantung
 D
pada hujan.
 Sekoi dan padi juga diusahakan di beberapa tempat di Oman. Kemenyan
pula merupakan tanaman berharga yang dihasilkan di Hadramaut dan
Mahra.
 Dalam kalangan kaum Badawi, terdapat masyarakatnya yang menternak
secara nomad. r r r
 i
Terdapat jugatokaum Badawi yang mengamalkan sistem tukar barang. ito i to
 E d kaum Hadhari pula terdapat sesetengah daripada mereka
Dalam kalangan E d E d
ge berdagang secara kafilah.
yang keluar
n ge n nge
h a h a a
C C Ch
-X X X
F O F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
SOSIAL E
d E d E d
nge nge nge
a WATHANI a a
Ch  Mereka
Ch Ch
X menyembah X X
F- O F- O F- O
PD EHUNAFA’ PD EM PD EM
berhala
M
D  Mengamalkan DMAJUSI
 Mereka
D
ajaran yang menyembah api.
dibawa oleh Nabi
Ibrahim AS.

r AGAMA DAN r r
ti o KEPERCAYAAN ti o ti o
E d d d
ANIMISME e eE e E
a
 Merekang percaya YAHUDI
a ng a ng
h roh dan
Ckepada h
 Agama
Coleh ini dianuti
Ch
-X kuasa ghaib.
F O -X
F O yang
Bani Israel
tinggal di
X
F- O
D
P EM D
P EMsemenanjung PD EM
NASRANI
D  Agama ini juga D Tanah Arab D
dianuti oleh Bani
Israel.

r r r
ito ito i to
d d d
eE
ADAT DAN KEHIDUPAN SEHARIAN e E e E
a ng masyarakat yang menilik nasib untuk meramal masa depan
a ng mereka. an
g
Ch juga mempercayai ahli sihir dan kuasa azimat. Ch Ch
 Terdapat
 Mereka
X
 -Mereka -X penghormatan X
memandang rendah kepada kaum wanita dan memberi
F yangO lebih F O F- O
D M kepada anak lelaki.
P EMereka hidup dalam kemaksiatan. D
P E M PD EM
D
 Hamba juga dipandang hina. D D
 Namun begitu terdapat sikap yang baik dalam kalangan masyarakat Arab ketika
ini seperti memuliakan tetamu, menepati janji, menghormati tuan rumah dan
menjaga kehormatan diri.
 Mereka sanggup menghadapi kesukaran dengan kegigihan. Malahan mereka
sanggup mengorbankan kepentingan diri sendiri untuk tetamu, golongan miskin
dan lemah. r r r
ito masyarakat Arab ketika itu tahu bersyair, bersajak dan ito
 Sebilangan kecil i to
berpidato. Ed Ed E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d
E KEMUNCULAN DAN PERKEMBANGAN d d
ge g eE ge
E
a n TAMADUN ISLAM an a n
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D
Nabi Muhammad SAW Sebagai Pemimpin Agama IslamD D
 Detik permulaan Tamadun Islam dalam sejarah perkembangan
tamadun manusia ialah peristiwa penerimaan wahyu pertama oleh
Nabi Muhammad SAW di Gua Hira' pada hari Isnin, 17 Ramadan
bersamaan 6 Ogos 610 M.
 Wahyu pertama daripada Surah al-Alaq (ayat 1 hingga 5) bermula
or Iqra' (bacalah). or r
dengan perkataan
t t ti o
di kedua, Surah al--Mudassir (ayat 1 hingga 7)
 Seterusnya, wahyu
E E di E d
diturunkan
e kepada Nabi Muhammad SAW yang merupakan e e
ng
pengisytiharan Nabi Muhammad SAW sebagai pesuruh Allah ng
SWT ng
hamenyampaikan ajaran Islam kepada seluruh manusia. ha
untuk
C C Ch
a
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

Secara rahsia:
Berlaku selama tiga tahun. Individu
awal yang memeluk Islam ialah Siti
r r bin
Khadijah, Ali bin Abi Talib, Zaid r
ito ti o
Harithah dan Abu Bakar al-Siddiq. i to
d d d
eE e E e E
a ng a ng an
g
C h C h Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM
Secara terang-terangan:
PD EM
D D
Nabi Muhammad SAW telah D
memulakan dakwah secara
terang-terangan ini kepada kaum
keluarganya dengan mengadakan
pertemuan di Bukit Safa. Namun begitu,
baginda ditentang hebat oleh bapa
r r
saudara baginda, iaitu Abu Lahab. r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
Penyebaran Islamd Pada Zaman Khulafa al-Rasyidin d d
E E E
nge nge nge
h a h a a
C C Ch
-X - X X
F AbuO Bakar al-Siddiq F O F- O
D D
P EMBaginda mengetuai peperangan al-Riddah yakni memerangi
P EM PD EM
D golongan murtad (keluar daripada agama Islam) kerana
D enggan 1 D
membayar zakat. Tentera Islam telah menang dan semakin ramai
yang memeluk Islam.

Umar bin al-Khattab

r
semasa pentadbiran
o baginda, golongan peneroka telah dihantar or r
t t ti o
E di Syamwilayah
untuk membuka
seperti Iraq,
baharu di utara Semenanjung Tanah Arab di
(syria) dan Mesir. Wilayah Islam yang luas E 2 E d
e e e
ng itu telahpentadbiran.
ketika
a
dibahagikan kepada beberapa bahagian bagi g
n ng
C h
memudahkan
C ha Ch
a
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D Uthman bin Affan D D
Baginda mentadbir wilayah Islam yang luas merangkumi kerajaan
Parsi dan beberapa bahagian kerajaan Byzantium di Laut
Mediterranean. Baginda juga melantik gabenor bagi mengetuai
3
pentadbiran di wilayah Islam yang semakin meluas.

r r r
ito ito i to
E
Ali bin Abid Talib E d E d
e ge
Pada gmasa ini, agama Islam semakin mantap dan wilayah-wilayah g e
n
a luas dan makmur, a n an
4
Ch Ch Ch
Islam
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 Perkembangan Islam semakin  Kerajaan ini berpusat di
ketara terutama selepas  Kerajaan Turki Uthmaniyah
Baghdad dan memerintah berpusat di Anatolia.
pentadbiran diteruskan oleh selama lima abad (750 M
kerajaan Bani Umaiyah yang  Perkembangan Islam seterusnya
hingga 1,258M) juga telah meluas hingga ke
berpusat di Damsyik (66 l M  Kerajaan Bani Abbasiyah rantau Balkan, Eropah Timur,
hingga 750 M) dan Bani r meneruskan kegemilangan or r
ti o di
Umaiyah yang berpusat tamadun Islam dengan di
t sempadan Rusia dan sekitar ti o
E d (756 M Laut Hitam, di samping d
Cordoba, Sepanyol perkembangan ilmu E E
hingga 1,031g eM) ge
pengetahuan yangnpesat
mengekalkan kekuasaan di Asia
g e
h an di India dan
 Islam bertapak
h
sehingga berkembanga ke Barat.
h
 Pengaruh Turki Uthmaniyah
an
C
Asia Tengah, seperti Bukhara, Eropah. C C
-X
Samarqand dan Khawarizimi. -X juga telah sampai keXAlam
-
F
Utusan O
 D F telahdiO Transoxania
 Islam juga berkembang Melayu. F O
P sampaiM
persahabatan juga telah D
ke Samaniyah
P EM India. PD EM
E ke China. hingga ke barat
D juga telah sampai ke
 Islam D D
Afrika Utara dan turut tersebar
ke Eropah. Andalusia
(Sepanyol) menjadi pintu
masuk ke benua Eropah

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge Kesyumulan
nge nge
a Islam a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O Pembukaan F- O F- O
PD EM Wilayah
Baru
PD EM Prinsip PD EM
D D keterbukaan D

Perdagangan tor or
ti Prinsip ti o
r
d i d d
e E eE
kesaksamaan
e E
a ng a ng a ng
Ch h
C Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
Hubungan
D D
Dakwah D
diplomatik

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito KETOKOHAN NABI MUHAMMAD SAW ito i to
E d E d E d
nge SEBAGAI PEMIMPIN
nge nge
h a h a a
C C Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM TEMPATAN P
D M PD EM
E
D D
Ketokohan Nabi Muhammad SAW terserlah D
apabila:
 baginda berjaya merangka perlembagaan
atau piagam Madinah.
 Orang bukan islam diberi kebebasan untuk
mengamalkan agama dan adat
masing-masing.
r r r
ti o ti o
 Mempersaudarakan masyarakat Islam ti o
E d  Menyatukan orang Islam dengan
E d bukan E d
PEMIMPIN e Islam e e
NEGARAa ng a ng a ng
Ch C h Ch
X X X
F- O ANTARABANGSA F
-
O F- O
PD EM PD menghantar
 Baginda berjaya M perwakilan atau PD EM
D misi dakwahnya DkeEluar negara seperti D
Habsyah, Mesir, Byzantium dan Parsi.

r r r
ito ito i to
E
PEMIMPIN MASYARAKAT d E d E d
nge g e g e
ha an
h an
C
KetikaXdi Makkah
C Ch
Selepas berhijrah X
Baginda menyatukan kaum X
F- Oberhijrah
sebelum ke Madinah, Muhajirin-
F O dan Ansar. F- O
PDMadinah,
ke
EM SAW Nabi Nabi D
P Ejuga
Baginda M berusaha PD EM
D
Muhammad Muhammad D
menjadikan Islam sebagai
satu cara hidup dengan
D
menekankan SAW
aspek akhlak, menekankan menerapkan nilai toleransi,
akidah dan konsep syura hormat menghormati dan
syariah. atau perundingan mengutamakan keadilan
melalui Piagam dalam kalangan
Madinah masyarakat.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 PEMBANGUNAN it or ito
r
i to
r
d d d
eE
EKONOMI
g Perdagangan dan ge
E
ge
E
an Hubungan Luar a n a n
Ch  Menggalakkan C h Ch
X X X
F- O Perdagangan antara -
F O F- O
PD EM D PD EM
negara Islam
Madinah dengan P EM
D kawasan lain. D D

Pembangunan pasar Suq Pertanian

Al-Ansar  Menggalakkan
 Nabi Muhammad perniagaan dan
mencadangkanrAgar PEMBANGUNAN r
pertanian berasaskan r
Abdul Rahman
d ito bin EKONOMI it o
prinsip dekonomi d
ti o
E
Auf membangunkan Islam.E E
sebuahgetempat berjual g e e
n membangun
beliabagi an a ng
C h
ekonomi umat Islam. Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM Pengurusan Tanah
 Menggalakkan
PD EM PD EM
D pembangunan D D
semula tanah terbiar
dan menebus semula
tanah yang tergadai
kepada kaum
Yahudi.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h C h Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
SUMBANGAN TAMADUN ISLAM
P EMKEPADA PD EM
D DUNIA D D

Kehidupan bernegara Pemerintahan dan cara hidup

 Jawatan Khalifah berteraskan keadilan
r
 Kerjasama antarabangsa
o  Cara pemerintahan yangoradil r
it
 Penerokaan wilayah itantara i to
d baru
E d
 Keadilan dan toleransi d
g e kaum eE e E
an a ng an
g
Ch C h Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
Sistem Syura Konsep ummah
 Syura ialah mesyuarat yang  Masyarakat disatukan tanpa
diadakan untuk mencapai mengira agama dan keturunan.
keputusan mengikut suara ahli
yang terbanyak.
or
 Diamalkan bagi mencapai
it ito
r
i to
r
keputusan secarad muafakat. d d
E E E
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d d d
g eE ge
E
ge
E
n
aAMALAN EKONOMI ISLAM
a n a n
Ch  Ch Ch
 Mengadakan sistem zakat dan sistem wakaf untuk pembangunan umat islam.
X Mengadakan sistem mata wang dirham dan perak. X X
F- O  F- untuk
Mengadakan sistem kutipan cukai, yang bertujuan O membiayai segala F- O
PD EM keperluan negara. D
P EM PD EM
D  Melarang amalan riba. D D
 Menegah penindasan dan penipuan semasa berniaga
 Menggalakkan manusia menghasilkan produk yang bermutu dan melakukan
penyelidikan dalam membangunkan ekonomi.
 Tidak menyekat umatnya daripada menjalankan perdagangan selagi mengikut
hukum syarak.
 Menyeru kita menghulurkan bantuan dan bersedekah di samping mengamalkan
r
sikapoberjimat or r
t cermat.
t ti o
di di d
eE eE e E
a ng INSTITUSI BAITULMAL
a ng a ng
C h h
C negara yang
 Fungsinya seperti perbendaharaan Ch
-X X pembangunan negara.
menguruskan kewangan -untuk X
F O F sejak
 Sistem ini telah diamalkan O zaman Nabi Muhammad F- O
D
P EM D M
SAW dan diteruskanP olehEpemimpin-pemimpin lain PD EM
D SUMBER sehingga kini. D D
BAITULMAL

r r r
ito ito i to
E d Harta hak milik umat E
Pelaburan
d dan saham E d
ge contohnya:
Harta negara,
n
Islam yang tidak jelas
ng e
yang dijual kepada g e
ha perdagangan
 Cukai penggunaannya, a umat Islam melalui an
 CSumber kekayaan alam contohnya: Ch institusi yang Ch
-X Cukai harta  Sedekah, wakaf -X X
F O F O ditubuhkan oleh
F- O
D
P EMHarta tanpa waris
dan wasiat D
P EM
Baitulmal.
PD EM
D D D
Harta melalui zakat
masyarakatnya, contohnya: Harta daripada peperangan, Segala harta warisan yang
 Zakat fitrah, zakat contohnya: tidak dapat dihabiskan oleh
harta, ternakan,  Jizyah, ghanimah dan waris atau tidak berwaris.
r r r
ito
pertanian, emas, perak kharaj
ito i to
 Barang perdagangan d d d
 Wang simpananE E E
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
Memesatkangegedung-gedung ge ge
perniagaan
h an a n a n
C
 Kedatangan Islam ke Sepanyol Ch Ch
-X X X
FtelahOmenyebabkan terbinanya F- O F- O
PD gedung-gedung
E M perniagaan yang PD EM PD EM
Dberoperasi mengimport D D
barang-barang dari seluruh
pelosok dunia.

r r r
ti o Menyediakan KemudahanitAsaso ti o
d d d
eE E pula, E
 Dalam bidang pertanian
e e
a ng orang Islam telahg memperluaskan
pembinaan sistem an saliran. Sistem a ng
C h h
C diperbaik untuk Ch
X
Kepesatan dalam perniagaan pengairan X telah X
F- O kemakmuran ekonomi.
membawa
-
F Ohasil pertanian.
meningkatkan F- O
PD EM D
P EMsistem pengairan
Contohnya, PD EM
D Naurah diD Syria. D
 Kemudahan jambatan dan jalan
raya yang lebih baik juga dibina
seperti di Sepanyol.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD pengairan.
Sistem EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a
h a a
Ch Ch
Islam Mengangkat kedudukan dan maruah wanita
C
 Kedatangan Islam telah mengangkat martabat dan memuliakan
X -X X
F- kedudukan
O wanita. F F- O
PD EWanita
M mempunyai peluang untuk mendapat pendidikan
PD danMO PD EM
menghadiri majlis ilmu. E
D D D

Teknik penyelidikan saintifik

 Perkembangan penyelidikan bidang sains dan teknologi dalam tamadun Islam telah
membantu perkembangan industri pengeluaran barangan seperti industri kertas.
r kaedah penyelidikan pertanian seperti sistem pengairan. r
 Begitu juga dalam r
to to ti o
di di d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h hC Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P Mkertas dengan
Teknik membuat
PD EM
menggunakanEcampuran kain linen,
D Teknik cantuman untuk menghasilkan
pelbagai bunga dan buah.
pisang tali D
(hem) dan kapas. D

KEWUJUDAN PUSAT KEGIATAN INTELEKTUAL

or
Kewujudan pusat pendidikan
t to
r
to
r
E di E d i
E d i
ngeseperti di Damsyik,
Semasa pemerintahan kerajaan Bani Umaiyah, banyak masjid dijadikan
nge institusi g e
pendidikan,
h a Kufah dan Basrah. Istana khalifah turut
h a dijadikan pusat
an
kegiatan pendidikan, iaitu tempat belajar dan perpustakaan.
C C Ch
X X X
F- O F- O F- O
PDIntelektual
Pusat
EM atau pelajar dari pelbagai pelosok
di Cordoba dan Toledo, Sepanyol. PD EM PD EM
 ParaDpengkaji D D
Eropah telah datang belajar di universiti-universiti
Islam di sini terutama dalam bidang sains dan
falsafah.
 Para sarjana Islam ketika melakukan penterjemahan
telah meningkatkan lagi pengetahuan tentang falsafah
dan sains dari zaman yunani.
 Semasa Tamadun Islam
it or berkembang di Sepanyol, ito
r
i to
r
d Yahudi dan Kristian telah
hubungan orang Islam,
E E d E d
mewujudkan budaya
e ilmu yang memberangsangkan, e
g g ge
an n n
Kegiatan keilmuan di Sepanyol.
a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r or
KEMUNCULAN ILMUAN tISLAM r
ito to
d di d i
eE eE E
Bidang Tokoh Sumbangan
Ilmu Sains dan Kimia Jabir bin Hayyan Menghasilkan sebanyak 80 buah karya e
g g ng hasil
an (Geber) an berkaitan perubatan dan kimia. Himpunan
a
Ch Ch h Jabir.
penulisannya dikenali sebagai korpus
C
X X X
F- O F- O -
F ahli
Merupakan tokoh perubatan dan O falsafah
Perubatan PD M Ibn Sina PD EM D M
P Eal-Qanun
yang masyhur dengan bukunya fi
E
D (Avicenna) D al-Tib. D
Falsafah Al-Kindi Menghasilkan lebih daripada 270 buah karya
mencakupi pelbagai bidang seperti logik, muzik
dan perubatan.

r r r
ti o ti o Memperkenalkan asas ilmu trigonometri,
i to
Astronomi dan falak d Al-Battani d menulis buku astronomi dan mencipta alat d
eE (Albategnius) e E ukuran masa. eE
a ng an
g
a ng
Ch Ch C h
Geografi -X Al-Biruni X X kartografi
Kajian utama beliau dalam bidang
F O F- O (peta) dan geografi. F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D
Matematik Al-Khawarizmi  Pengasas ilmu algebra
 Pengasas kitab Hisab al-Jabr wa al
Muqabalah yang diterjemahkan ke dalam
pelbagai bahasa.
r r r
Pelayaran
ito Ibn Battuta
ito  Pernah berlayar sampai ke India dan Alamto
i
E d E d Melayu.
E d
g e g e e
 Buku pelayaran beliau digunakan oleh
an an pelayar lain selepas itu.
ang
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
E d SUMBANGAN TAMADUN ISLAM DALAM E d E d
nge BIDANG SENI BINA
nge nge
h a h a a
C C Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM Mempunyai
D
P EM PD EM
D ruang cahaya D D
untuk
keselesaan
beribadat.

Terdapat ruang
or memisahkan r r
Berunsurkan
t to ti o
di
lelaki idan
Ed d
luahan perasaan,
E
hening dan
e
wanita.
e e E
ng g ng
ha
aman.
an a
C CIRI-CIRI
Ch Ch
-X SENI BINA X X
F O ISLAM F- O F- O
D
P EM PD EM PD EM
D D D
Reka bentuk
Binaan yang ruang sesuai
kukuh, selamat dengan iklim
dan tahan lama. setempat.

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
Mihrab
Mimbar
X X X
F- O F- O F- O
PD EMmenara, mihrab dan mimbar.
Pembinaan PD EM PD EM
D dibina dalam bentuk tirus dan memuncak
 Menara D D
tinggi. Hal ini bertujuan untuk memastikan laungan
azan didengari dari jarak yang jauh.
 Mihrab juga dibina berfungsi sebagai penanda
arah kiblat dan menjadi satu elemen terpenting
di dalam sesebuah masjid.
 Terdapat juga mimbar yang digunakan oleh
imam untuk membacaorkhutbah atau syarahan. r r
t to to
E di E d i
E d i
nge Mihrab dan mimbar edi Masjid Sultan
g
Hassan, Madrasa,anKaherah. nge
a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
Menggalakkan perhiasan d
E yang indah E d E d
 Tamadun Islam e
gindah,menghasilkan
juga bentuk ge ge
bagunan yang a n kubah yang menarik, a n a n
arca yang C hmempersonakan dan seni khat Ch Ch
X yang menakjubkan.
serta -ukiran X X
F menjadi
 Ukiran O lebih berseni apabila F- O F- O
D
PdihiasiEMkaca bertatah batu pertama. PD EM PD EM
D untuk mewujudkan rasa
fungsinya D D
tenang, sebagai pelengkap binaan dan
memperlihatkan keunikan seni bina
Islam. Hiasan dalaman Masjid Putra, Putrajaya,
Malaysia.
r r r
ti o ti o ti o
d d d
g eE eE e E
nghormat dan tunduk ng
Menghasilkan keunikan reka bentuk
 Reka bentukanpintu berbentuk melengkung yang melambangkan perasaan a a
Ch masuk ke dalam masjid atau institusi itu.
menjemput Ch Ch
-Xunik yang ketara ialah aspek penggunaan air dan cahayaF-yang
 Identiti
F
X berfungsi untuk X
F- O
O kesan dari segi penampilan ruang.
menimbulkan O
PD EM PD EM PD EM
D D D

Masjid Cordoba, Sepanyol

r Istana al-Hambra, Sepanyol. r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
h an an an
MempunyaiCelemen estetika Ch Ch
-X Islam turut menggalakkan penghayatan nilai estetika.FBinaan
 Seni bina
F -X bangunan diperindah X
F- O
D O D yangOberfungsi untuk
PD EM
dengan ukiran arabes, motif kaligrafi, geometri dan cakerawala
P E M
memberikan keselesaan dan ketenangan. P EM
D D D

Motif geometri di siling Masjid

Abu Dhabi.
r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
Ed dengan iklim setempat
Menyesuaikan reka bentuk
E
 Seni bina Islamejuga menerima budaya setempat dan disesuaikan dengan faktor
d
e geografi E d
g g
terutamanya ndalam aspek bentuk muka bumi, cuaca, keadaan angin dannsuhu. nge
h aNusantara mempunyai tingkap yang tersusun dengan jumlah
h a yang banyak. Keadaan a
 Seni bina di
C oleh iklim Nusantara yang panas dan lembab bersertaC hujan yang kerap. Ch
X
ini disebabkan
- -X X
 FungsiF tingkap
O yang banyak adalah untuk penyejukan dan F O Contohnya, pada Masjid
pengudaraan. F- O
D
P EM Melaka. D
P EM PD EM
Tengkera,
D D D

Masjid Tengkera, Melaka

r r r
ti o ti o ti o
d d d
eE eE e E
a ng a ng a ng
C h Ch Ch
-X -X X
F O F O F- O
D
P EM D
P EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
g e g e g e
an an an
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D

r r r
ito ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D
 r r r
ito ito i to
d d d
g eE g eE ge
E
Menyesuaikan n seni bina dengan budaya setempat
h a h an a n
C C Ch
-X juga seni bina dan elemen -X X
Terdapat
F Oyang mengikut kesesuaian F O F- O
DEstetika D PD EM
EM dan seni bina tempatan.
P Budaya P EM
D
Contohnya, masjid di China yang D D
Mengambil inspirasi rumah tradisional,
Kuil dan istana. Hal ini dapat dilihat
Pada Masjid Huang Sheng Si di
Guangzhou, Masjdi Niu Jie, Beijing
Dan Masjid Zhen-Jiao Si di Hangzhou.
r r r
ti o Masjid Huang Sheng Si, ti o ti o
d d d
eE eE E
Guangzhou, China
e
a ng a ng a ng
C h Ch Ch
-X
Penggunaan
F kubah sebagai struktur utama -X
F O
X
F- O
O
PDpadaEM D PD EM
bumbung dapat ditemui di masjid-masjid
zaman Turki Uthmaniyah. Contohnya, P EM
D Sultan Ahmet (Masjid Biru) yang
masjid D D
mempunyai ruang solat utama yang ditutupi
kubah setengah lingkaran dan mempunyai
banyak menara di sisi masjid. Fungsinya
untuk keselamatan dengan memperkukuh
sistem struktur daripada rentangnya yang
lebar. r or r
to t to
E di Masjid Sultan Ahmet, Turki.d
E
i
E d i
e e e
a ng a ng an
g
Ch Ch Ch
X di India juga mempunyai keunikannya X X
F- O binaan pintu gerbang yang besar F- O F- O
Masjid
Dengan
PDBerfungsi
E M sebagai pintu masuk utama. Ciri PD EM PD EM
D di India juga dapat dikenali dengan
Masjid D D
Mudah kerana menggunakan bumbung
Berbentuk bawang dan lengkung yang
menirus.

r r r
ito Masjid Moti, India
ito i to
E d E d E d
nge nge nge
a a a
Ch Ch Ch
X X X
F- O F- O F- O
PD EM PD EM PD EM
D D D