2.

HAFTA
YAĞIŞ

Dr. Öğr. Üyesi Aslı ÜLKE KESKİN

Hidroloji ders notları, Ercan Kahya

Hidroloji, Mehmetcik Bayazıt, xxx Yayınevi, 200x, İstanbul
Hidroloji Ders Notları, Kasım Yenigün & Veysel Gümüş, Harran Üniversitesi, Mühendislik
Fakültesi, İnşaat Müh. Böl.
Hidroloji Ders Notları, KTÜ, MF, İnşaat Müh. Böl.
 2.1. YAĞIŞ
■ Atmosferden katı yada sıvı halde yeryüzüne düşen sulara yağış denilir.

■ Sıvı haldeki yağış yağmur şeklindedir, katı haldeki yağış ise kar, dolu, çiğ,
kırağı şekillerinde olabilir.

2.2. Yağışın Meydana Gelmesi İçin Gerekli Şartlar:

1) Atmosferde yeterince su buharı bulunmalıdır.

2) Hava kütlesi soğumalıdır. Hava soğuyunca, su buharı taşıma kapasitesi de azalır.

Belirli bir sıcaklıktan sonra da su buharı sıvı haline gelir.
3) Yoğunlaşma olmalıdır. Yoğunlaşma olayı, "yoğunlaşma çekirdeği" adı verilen
çok küçük tozlar üzerinde gerçekleşir.
4) Yeryüzüne düşebilecek irilikte (yaklaşık 1 mm) damlalar oluşmalıdır. Bu ya
üzerinde su buharının yoğunlaşa bileceği buz kristallerinin varlığıyla ya da küçük
damlacıkların çarpışarak birleşmesi sonunda olabilir.
 2.3. Yağış Tipleri
1. Konvektif yağış: Yeryüzüne yakın
hava fazla ısınırsa yükselir. Bu özellikle
etrafı dağlarla çevrili bölgelerde yaz
aylarında görülür. Yağış yerel, kısa süreli
ve şiddetlidir. İç Anadolu da yaz
akşamlarında görülen sağanakların
nedeni budur.

2. Orografik Yağış: Nemli bir hava kütlesi

bir dağ dizisini aşmak için yükselirken soğur
ve orografik yağışa yol açar. Ülkemizde
denize paralel dağ sıralarının (Kuzey Anadolu
dağları,Toroslar) denize bakan yamaçlarında
denizlerden gelen nemli ve sıcak hava
kütleleri bu şekilde yağış bırakır. Orografik
yağış alan bölgelerde arazini kotu ile yağış
yüksekliği arasında bir ilişki vardır.
3. Depresyonik (Siklonik) Yağışlar:
Bir sıcak hava kütlesi ile bir soğuk hava kütlesinin düşey bir cephe boyunca
karşılaşmaları halinde;
sıcak hava yukarıya, soğuk havada aşağıya doğru hareket eder.

Böylece sıcak havanın yukarıda soğuması ile oluşan depresyonik (siklonik,

cephe) yağışlar, orta şiddette ve uzun süreli olup oldukça geniş alanlarda
etkili olabilirler.
Yurdumuzda meydana gelen yağışların çoğu bu şekildedir.

Not: Soğuk cephe daha şiddetli ve etkilidir.

 2.4. Yağışın Ölçülmesi
Yatay bir yüzeye düşen ve düştüğü yerde kalarak biriktiği kabul edilen su
sütununa "yağış yüksekliği" adı verilir ve genellikle mm cinsinden ifade
edilir (1mm = 1 kg/m2).

A) Yağmurun Ölçülmesi
a. Yazıcı Olmayan Ölçekler (Plüviyometre):

- Düşey kenarlı bir kap

- En çok kullanılan plüviyometre tipi, 20 cm
çaplı bir silindir şeklindedir. Okuma
hassasiyetini artırmak için, bu silindirden daha
küçük ikinci bir silindir iç kısma
yerleştirilmiştir.
- Plüviyometreler, yalnızca belirli bir zaman
aralığındaki toplam yağış yüksekliğini verirler,
yağış yüksekliğinin zamanla değişimini
kaydedemezler.
b. Yazıcı Ölçekler (Plüviyograf):
Bunlar, yağış yüksekliğinin zamanla değişimini kaydederler.

1. Tartılı plüviyograflar: Yağmur, alt tarafına yay monte edilmiş bir kovada
toplanır; yağmur yağdıkça kova ağırlaşarak aşağı doğru hareket edip dönen
bir kâğıt şerit üzerindeki yazıcı ucu hareket ettirir ve böylece yağış
yüksekliğinin zamanla değişimi kaydedilir.
- Bu sistemle, oldukça hassas ve doğru ölçümler yapılabilir.
- Türkiye'de en yaygın olarak kullanılan plüviyograf tipidir.

2. Devrilen kovalı plüviyograflar: Giriş kabına yağan yağmur küçük bir kovada
toplanır. Kova dolunca devrilir ve her devrilme ile yazıcı bir uç kâğıt şerit
üzerinde hareket eder. Bir kovacık devrilince yerine bir diğeri geçerek dönel şerit
üzerinde basamaklı çizgiler elde edilir.
- Hassasiyeti daha azdır.

3. Şamandıralı plüviyograflar: Kaptaki su seviyesinin yükselmesi ile su yüzeyinde

bulunan bir şamandıra (yüzgeç), yazıcı bir ucu hareket ettirerek kâğıt şerit
üzerinde yazı yazmasını sağlar.
 Çeşitli plüviyograf tipleri

Ayrıca, radarlar yardımıyla da yağmur ölçümleri yapılmaktadır.

 B) Karın Ölçülmesi

■ Yağmur ölçekleri kullanılır.

- Karın donmasını önlemek için ölçüm aletine kalsiyum klorür veya etilen
glikol gibi antifriz maddeler konur.
- Karın erimesiyle oluşacak akış miktarını hesaplamak için karın su
eşdeğerinden yararlanılır.

Karın su eşdeğeri: Kar eridiğinde oluşacak su miktarının su yüksekliği

cinsinden değeridir.

- Karın yoğunluğu ile kar yüksekliğinin çarpımına eşittir.

- Yeni yağmış karın yoğunluğu 0.1, eski (sıkışmış) karın yoğunluğu ise 0.3-0.6
arasındadır.
 2.5. Ölçüm Hataları

a. Rüzgâr tesiri: Rüzgâr nedeniyle, yağışın bir kısmının ölçeğe girmesi

engellenir. Bunu önlemek için, yağış ölçeği rüzgâr etkisinden uzak bir yere
konur; ayrıca rüzgâr perdeleri de kullanılabilir.

b. Ölçeğin etrafındaki engeller: Yağış ölçeğinin etrafındaki ağaç, bina gibi

yüksek engeller, doğru ölçüm yapılmasına mani olur.
- Tedbir olarak, ölçeklerin, engel yüksekliğinin en az iki katı uzağına
yerleştirilmesi gerekir.

c. Ölçek kabında buharlaşma: Tedbir olarak, su yüzeyinde ince bir yağ

tabakası teşkil edilir.

d. Civardan sıçrayan damlalar: Ölçek, yerden en az 1 m yükseğe

yerleştirilmelidir.
 2.6. Yağış Ölçekleri Ağı

Yağışın yerel dağılımının öğrenilebilmesi için bir ölçüm ağının kurulması

gerekir.

■ Özellikle dağlık bölgelerde yağış miktarı ve şiddeti hızla değiştiğinden, bu

yerlerde oldukça sık bir ölçüm ağı kurulmalıdır.

■ Dünya Meteoroloji Teşkilatı, (WMO), optimum ölçek sıklığı olarak,

- düz bölgelerde 600-900 km2’de,

- dağlık bölgelerde ise 100-250 km2’de bir
ve ayrıca en çok 500 m kot farkıyla

ölçek yerleştirilmesini tavsiye etmektedir.

■ Türkiye'de ölçümler DMİ ve DSİ tarafından yapılmaktadır.

 2.7. Yağış Verilerinin Analizi

a. Yağış süresi (t): Bir yağışın başlama anı ile sona erişi arasında geçen süredir.
b. Toplam yağış eğrisi: Yağış kayıtları düzenlenerek, toplam yağış (P) ordinatta,
zaman (t) apsiste olmak üzere toplam yağışın zamanla değişimini veren grafiğe
"toplam yağış eğrisi" denir.

- Yağışın zaman içerisindeki

değişimini, artışını, azalmasını
durmasını gösteren diyagramdır.
c. Yağış şiddeti (i): Birim zamanda düşen yağış yüksekliğine "yağış şiddeti"
denir. Birimi [mm/saat], [cm/saat].
- Hafif yağışlarda 1 mm/saat, i = dP / dt ≈ ΔP / Δt

şiddetli yağışlarda 10-20 mm/saat olabilir.

d. Hiyetograf: Yağış şiddetinin

zamanla değişimini gösteren grafiğe
"hiyetograf" denir. Yağış şiddeti (i)
ordinatta, zaman (t) apsiste gösterilir.

e. Yağış frekansı: Belirli bir şiddetteki bir yağışın belli bir zaman süresi içinde
(1 yıl, 10 yıl, 50 yıl vb.) oluşma sayısına "yağış frekansı" adı verilir.