3.

HAFTA
YAĞIŞ

Dr. Öğr. Üyesi Aslı ÜLKE KESKİN

Hidroloji ders notları, Ercan Kahya

Hidroloji, Mehmetcik Bayazıt, xxx Yayınevi, 200x, İstanbul
Hidroloji Ders Notları, Kasım Yenigün & Veysel Gümüş, Harran Üniversitesi, Mühendislik
Fakültesi, İnşaat Müh. Böl.
Hidroloji Ders Notları, KTÜ, MF, İnşaat Müh. Böl.
 3.1. Verilerin Homojen Hale Getirilmesi

Bir yağış ölçeğinin yer veya konumunda, ölçme yönteminde veya çevre
şartlarında yapılan değişiklikler sonucu, bir istasyonda ölçülen eski ve yeni
yağış değerleri arasındaki homojenlik bozulmuş olabilir.

Homojenliğin bozulup bozulmadığını belirlemek ve bozulmuşsa homojenliğini

sağlamak için "çift toplama yağış yöntemi" kullanılır. Yöntemde dikkat
edilecek konu en son yıldan başlamak üzere Yıllık yağış ortalamalarının
kümülatif (eklenik) grafik çizilir ve eğimde kırıklık aranır...

Bu verileri homojenleştirmek için,

o yıldan önceki veriler, kırıklığın olduğu noktadan önceki doğrunun eğiminin
(m1) kırıklıktan sonraki doğrunun eğimine (m2) oranı (m1/m2) ile çarpılır (Şekil
2.8).

■ Bu yöntem, yalnızca yağışlar için değil, her türlü hidrolojik veriler için de
kullanılabilir.
 3.2. Eksik Verilerin Tamamlanması

Bir istasyondaki kayıtların bir kısmı eksik ise, bu eksik verileri tamamlamak
için yakında bulunan ölçeklerin kayıtlarından faydalanılır.
- Bunun için aşağıdaki eşitliğinden yararlanılır:

Burada: yakında bulunan n istasyon sayısı, Px eksik yağış değeri, Ax yağış

değeri eksik olan istasyonun yıllık ortalamasıdır.
 3.3. Ortalama Yağış Yüksekliğinin Hesabı

Bir bölgedeki çeşitli noktalarda yağış gözlemleri yapılmışsa, o bölgenin ortalama

yağış yüksekliği çeşitli yöntemlerle hesaplanabilir.

Burada en çok uygulanan üç yöntem açıklanacaktır.

Bir bölgenin ortalama yağış yüksekliği şöyle tanımlanır:

Burada: Pi her istasyonun yağış değeri, Ai istasyonun temsil ettiği alan,

A toplam alandır.
a. Aritmetik Ortalama Yöntemi:

- Bu yöntemde, bölge içindeki tüm istasyonların değerlerinin ortalaması

alınarak bölgenin ortalama yağış yüksekliği bulunur.

- Çok basit olan bu yöntem, dağlık bölgelerde ve şiddetli yağışlar sırasında

uygulanamaz. Çünkü bu durumlarda yağış şiddeti çok kısa mesafelerde hızla
değişebilir.

- Yağış ölçeklerinin oldukça üniform olduğu 500 km2’den küçük bölgelerde

bu yöntem uygulanabilir.
b. Thiessen Yöntemi:

- Bölgedeki yağış istasyonlarının dağılımı üniform değilse bu yöntem, uygulanır.

- Bölge içinde olmayan yakındaki yağış istasyonlarının verileri de kullanılabilir.
- Birbirine yakın istasyonlar doğru parçalarıyla birleştirilir; bu doğru
parçalarından orta dikmeler çıkılarak her bir istasyona ait bir çokgen (Thiessen
Çokgeni) teşkil edilir.

- Her bir çokgenin sınırladığı

alanın o istasyonla temsil edildiği
varsayılarak ve 2.6 eşitliği
yardımıyla ortalama yağış
yüksekliği hesaplanır.
 c. İzohiyet Yöntemi:

- Bu yöntem, özellikle dağlık bölgelerde iyi sonuçlar verir.

- Yağış yüksekliği aynı olan noktaları birleştiren izohiyetler (eş yağış yüksekliği
eğrileri) çizilir.

- İki ardışık izohiyet arasındaki alanda yağış yüksekliğinin, izohiyetlerin

değerlerinin ortalamasına eşit
olduğu varsayılarak ortalama
yağış yüksekliği aşağıdaki eşitlikle
bulunur.
 3.4. Yağış Yüksekliği-Alan-Süre (P-A-t) Analizi
♦ Bir yağış sırasında yağış yüksekliğinin yerel dağılımını
belirlemek için eş yağış eğrileri çizilir.

♦ Yağış merkezinden uzaklaştıkça yağış yüksekliğinde bir

azalma olur.

♦ Bu azalma oranı, yağış süresi ile ters yönde değişir.

♦ Yani, kısa süreli bir yağışın yerel değişimi, uzun süreliden

daha fazladır.
3.5. Yağışın Yerel Dağılımı
 3.6.Yağış Yüksekliği-Süre-Tekerrür (P-t-T) Analizi

Bir havzadaki veya

bölgedeki çeşitli
tekerrür süreli (T), yağış
yüksekliklerinin (P),
yağış süresi (t) ile
değişimini belirlemek
için, yağış yüksekliği-
yağış süresi-tekerrür
süresi arasındaki
ilişkiler belirlenir.
 3.7. Muhtemel Maksimum Yağış

♦ Bir havzada belli bir yağış süresi için fiziksel olarak mümkün olabilecek en büyük ve
aşılması ihtimali çok küçük olan yağışa "Muhtemel Maksimum Yağış" adı verilir.

♦ Bu yağış, özellikle, yıkılması halinde çok büyük can ve mal kaybına yol açabilecek
barajların dolu savaklarının boyutlandırılmasında dikkate alınır.

♦ Muhtemel maksimum yağışın tahmin edilmesi çalışmalarında meteoroloji uzmanlarıyla

işbirliği yapılmalıdır.

- Muhtemel maksimum yağışın hesabında kullanılan yöntemler ikiye ayrılırlar:

a. Fiziksel Yöntemle Muhtemel Maksimum Yağış Hesabı

[Havzada mevcut veya diğer bir havzadan taşınan yağış değerleri, çeşitli tekniklerle
büyütülerek, o havzada olabilecek en büyük yağış tahmin edilir (maksimizasyon)]

b. İstatistik Yöntemle Muhtemel Maksimum Yağış Hesabı

♦ İkinci yöntemin uygulaması oldukça kolay olmasına karşılık, elde edilen sonuçlar fiziksel
yöntem ile elde edilenlerden daha hatalı olmaktadır.