You are on page 1of 43

TEMBANG KINANTHI

SERAT WEDHATAMA
Guru Pengampu: Fahrudin Yusuf, M.Pd.
TEGESIPUN TEMBANG
Tembang : tetembungan ingkang rinonce
kadya dene kembang (Yudoyono,
1983:131).
JINISING TEMBANG
Wewaton buku Mbombong Manah anggitanipun R.
Tedjohadisumarto, tembang jawa kaperang gangsal
inggih punika:
Sekar Ageng (Kakawin) : Kusumawicitra,
Sudiradraka, Candrakusuma, Pamularsih, lsp
 Sekar Tengahan (Kidung) : Balabak,
Juru Demung, Kuswaraga.
Wirangrong,
 Sekar Alit (Macapat) : Maskumambang, Mijil,
 lsp.
Lagu Dolanan : Lir-ilir, Jaranan, Gundhul-
Pacul, lsp.
Gundhul
 Sekar Gendhing : Sekar Tanjung, Sekar Laras,
lsp.
TEMBANG MACAPAT
TEGESIPUN INGGIH PUNIKA SAWIJINING TEMBANG
ANGGENIPUN MAOS, NYEKARAKEN UTAWI
NGLAGOKAKEN KAPEDHOT SEKAWAN-SEKAWAN.

SEKAR NGGAMBARAKEN CAKRA


MACAPAT MANUNGSA SAKING LAIR
MANGGILINGAN
NGANTOS SEDA.
TEMBANG MACAPAT
Tembang macapat thukul nalikaning zaman Majapahit lan kawiwitan
angsal pangaribawa saking Walisanga, tuladhanipun ing naskah
saking Bali utawi Jawa Timur ingkang asesirah Kidung Ranggalawé
ingkang kaserat ing tahun 1334.
Karya sastra ingkang kaserat ngangge tembang macapat
tuladhanipun
- Serat Wedhatama / Mangkunegara IV
- Serat Wulangreh / Pakubuwana IV
- Serat Kalatidha / R.N. Ranggawarsita
CIRI-CIRI TEMBANG MACAPAT
1. WONTEN PAUGERAN (PATHOKANING) TEMBANG
MACAPAT
INGGIH PUNIKA:
a. Guru Gatra: cacahing larik saben sapada.
b. Guru Wilangan: cacahing wanda saben sagatra.
c. Guru Lagu: dhawahing swara saben pungkasane gatra.
d. Pada (pupuh): cacahing tembang macapat saben salagu,
saking wiwitan dumugi pungkasan.
e. Laras: rasa thingthingane swara cendhak nganti swara
dhuwur, ana loro yaiku laras slendro ( 1 2 3 4 5 6 ) lan
laras pelog ( 1 2 3 4 5 6 7 ).
CIRI-CIRI TEMBANG MACAPAT
f. Pathet : cendhak dhuwure swara kanggo nglagokake
tembang.
g.Cengkok : luk-luking swara nalika nembang.

2. NGGUNAKAKEN BASA JAWA ANYAR.


3. SAGED MADEG PIYAMBAK TANPA IRINGAN GENDHING.
CACAHING SEKAR MACAPAT
CACAHING SEKAR MACAPAT WONTEN 11 INGGIH
PUNIKA:
1. MASKUMAMBANG
2. MIJIL
3. SINOM
4. KINANTHI
5. ASMARADANA
6. GAMBUH
7. DHANDHANGGULA
8. DURMA
9. PANGKUR
10. MEGATRUH
11. POCUNG
TEGESIPUN SABEN TEMBANG
1. MACAPAT
MASKUMAMBANG, bayi kang dereng ketara jaler menapa estri, taksih kambang-
kambang ing kandhutan.
2. MIJIL, bayi kang nembe lair.
3. SINOM, lare ingkang dados remaja.
4. KINANTHI, dilatih mlampah.
5. ASMARADANA, lare mudha ingkang nandhang asmara.
6. GAMBUH, asmara ingkang nyawiji lan mbangun kaluwarga.
7. DHANDHANGGULA, asmara ingkang endah, manis, lan nyengsemaken, sedaya
gegayuhan kasembadan.
8. DURMA, penggalih condhong dhateng akhirat.
9. PANGKUR, yuswa sampun sepuh lan ngungkuraken kadonyan.
10. MEGATRUH, tiyang seda punika pegat (pedhot) ruhipun.
11. POCUNG, layon dipunbuntel dados pocong.
 Wedhatama asalipun saking tembung sansekerta
 '‘Wedha' : ilmu pangertosan, pathokan, pakem
‘ : becik, sae, utama, putra.
''Tama'‘
Wedhatama : Ilmu pangertosan ingkang utama ingkang
dados pathokan utawi pedoman kangge putra lan putri.
Serat wedhatama punika salah
satunggaling seratan anggitanipun
Kanjeng Gusti Pangeran Adipati
Arya (KGPAA) Sri Mangkunegara
IV, Raja ing Kraton Mangkunegaran
Surakarta taun1853-1881.
Serat wedhatama ngandhut piwucal
luhur kangge mbangun budi
pekerti lan tumindak utama para
mudha.
 Serat Wedhatama punika awujud tembang ingkang kadhapuk
saking 100 pada tembang macapat, ingkang kabagi ing
gangsal tembang, inggih punika:
1. Pangkur (14 pupuh,1 – 14)
2. Sinom (18 pupuh, 15 -32)
3. Pocung (15 pupuh, 33 – 47)
4. Gambuh (35 pupuh, 48-82)
5. Kinanthi (18 pupuh, 83-100)
 Isi Serat Wédhatama inggih punika falsafah pagesangan, kados
dene tenggang rasa, tepa salira, kados pundi dados janma
ingkang sampurna, nglampahaken agami kanthi bijak, lan
dados tiyang ingkang gadhah watak ksatria.
 1 . Pangkur (14 pada)
 N g e l m u ingkang sampurna, ingkang dados
pat hokaning manungsa inggih p u n i k a
babagan agami lan ta t a krama. Syarat
u t a m an i p u n inggih p u n i k a ngatos-atos
u t a w i mawas d i r i . Manungsa ingkang ka sil
mawas d i r i anggenipun ng la kon i ngagesang
ing alam ndonya bakal ayem lan tentrem.
 2 . Sinom (18 Pada)
 P u p u h sinom i s i n i p u n babagan ganjaran
saking t u m i n d a k ingkang ngatos-atos.
Tuladhanipun : Nata Mataram Senopati
ingkang gadhah gelar tiyang agung ing
ngeksigondo, tegesipun salah satunggaling
p em i mp i n teladan , sumeh lan tresna
marang k a w u l a n i p u n lan asring n g la kon i
pasa, Ananging ora nebihi marang
kawulane.
 3 . Pocung (15 Pada)
 I s i n i p u n inggih p u n i k a kawicaksanaan sejati.
Kawicaksanaan sejati mboten ketara
w o n t e n satunggaling papan panggenan,
kawicaksanaan kasebat kedah k e l a k o n
k a n t h i l i l a lan nar ima ,legawa u t a w i l i l a
penggalihipun lan pasrah, sabar t u l u s ik h l as
lan sumarah marang Gusti Ingkang Maha
Agung
 4 . Gambuh (35 Pada)
 I s i n i p u n babagan raos s y u k u r dhumateng
Gusti A l l a h Ingkang Maha Agung k a n t h i
suci ing batin, nebihi w a t a k angkara
m u r k a l a n sifat ngendel ngendelake, serta
t e k u n nglakoni sembayang.
 5. Kinanthi (18 Pada)
 a. Piwulang kangge para mudha
1) Para mudha supados ny in au babagan busana lan sopan
santun, sarta mangertosi sumber ngelmu ingkang
leres.
2) Sampun nggadhahi sipat a ng k uh minangka
dados panguwasa
3) D i p u n s u w u n supados saged milah-milah sedaya
p i w u c a l saengga saged mig u n ak ake n ngelmu kasebat
kanthi trep kaliyan papan panggenan lan
ka prigelanipu n.
4) Para mudha taruna kasuwun purun budidaya
b. Piwucal kangge tiyang sepuh
1 ) Ngelmu kangge m a r i n g i p i wu c a l a n para p e p ut ra
kados p u n d i caranipun milah-milah ngelmu
ingkang leres, caranipun ng lako ni eling
dhumateng Gusti Ingkang Maha Agung.
SERAT WEDHATAMA
PUPUH KINANTHI
Pangertosan Tembang Kinanthi.

Tembang Kinanthi minangka salah satunggal perangan saking tembang


macapat. Miturut filosofi tembang, tembang kinanthi mapan ing posisi nomor 3
gih punika salajenge maskumambang lan mijil

Adhedhasar mitologi, tembang kinanthi menika nggambarake mangsa nalika


manungsa menika sampun krama (nikah) kanthi gesang rukun lan ayem.
Kinanthi irip-iripan kanthi tembung kanthi tawi gandheng ingkang tegesipun
nyarengi gih punika tanggel jawab tiyang sepuh nuntun lan momong putra-
putrinipun supados para putra kagungan watak kang sae lan mboten mlenceng
saking paugeran, mila para putra kedah tansah dipuntuntun lan dipunparingi
wejangan.
WatakTembang Kinanthi

Tembang Kinanthi kagungan mapinten-pinten watak, watak aksebut gih punika


seneng, tresna asih, mitutura, nuladhani, sabab saking watak menika lan ugi
limrahipun tembang menika kagem maringi pitutur, piwulang, lan carios kang
dugekaken rasa tresna asih
Sasmita Tembang Kinanthi

Sasmita tegese pasemon, pralambang. Sasmitane tembang biasane ana ing pada
sepisan pupuh  kasebut, utawa ing pada pungkasan pupuh sadurunge. Pupuh yaiku
kumpulan tembang kang padha guru gatra, guuru lagu, lan guru wilangane.
Tuladhane kumpulan tembang kinanthi, diarani pupuh kinanthi ing sajeroning serat.
Kinanthi Pada 83 lan terjemah Nilai-Nilai Pendidikan
karakter
Kinanthi Pada 84 lan terjemah Nilai-Nilai Pendidikan
karakter
Kinanthi Pada 85 lan terjemah Nilai-Nilai Pendidikan
karakter
Kinanthi Pada 86-87 lan terjemah
Kinanthi Pada 88 lan terjemah Nilai-Nilai Pendidikan
karakter pada 86-88
Kinanthi Pada 89-90 lan terjemah
Nilai-Nilai Pendidikan
karakter 89 - 90
Kinanthi Pada 91-92 lan terjemah
Kinanthi Pada 93 lan terjemah Nilai-Nilai Pendidikan
karakter pada 91 - 93
Kinanthi Pada 94 lan terjemah Nilai-Nilai Pendidikan
karakter
Kinanthi Pada 95-96 lan terjemah
Kinanthi Pada 97-98 lan terjemah
Nilai-Nilai Pendidikan
karakter pada 95 - 98
Kinanthi Pada 99 - 100 lan terjemah Nilai-Nilai Pendidikan
karakter
Nilai-Nilai Pendidikan
karakter pada 99 - 100
Paugeran Tembang Kinanthi.
Sami kaliyan tembang macapat saderenge , Tembang Kinanthi uga kagungan paugeran guru lagu, guru wilangan lan guru gatra.
1) Guru lagu yaiku tibaning swara (dongding) ing pungkasaning gatra atau suara vocal ing pungkasan barise..

Larik Tembang Guru Lagu

Mangka kanthining tumuwuh memiliki guru lagu U. sebab vokal yang terkahir adalah vokal U, bukan konsonan H

Salami mung awas eling memiliki guru lagu I. sebab vokal yang terkahir adalah vokal I, bukan konsonan NG

Eling lukitaning alam, memiliki guru lagu A. sebab vokal yang terkahir adalah vokal A, bukan konsonan M

Dadi wiryaning dumadi memiliki guru lagu I. sebab vokal yang terkahir adalah vokal I

Supadi nir ing sangsaya memiliki guru lagu A. sebab vokal yang terkahir adalah vokal A

Yeku pangreksaning urip memiliki guru lagu I. sebab vokal yang terkahir adalah vokal I, bukan konsonan P
2) Guru wilangan yaiku cacahing wanda saben sagatra atau jumlah suku kata dalam satu baris .
 

No Larik Tembang Guru Wilangan

1 Mang/ka/ kan/thi/ning/ tu/mu/wuh/ 8

2 Sa/la/mi/ mung/ a/was/ e/ling/ 8

3 E/ling/ lu/ki/ta/ning/ a/la/m/ 8

4 Da/di/ wir/ya/ning/ du/ma/di/ 8

5 Su/pa/di/ nir/ ing/ sang/sa/ya/ 8

6 Ye/ku/ pang/rek/sa/ning/ u/rip/ 8


3) guru gatra yaiku cacahing gatra saben sagatra atau jumlah baris dalam satu bait .

Larik Tembang Guru

Gatra

Mang/ka/ kan/thi/ning/ tu/mu/wuh/ 6

Sa/la/mi/ mung/ a/was/ e/ling/

E/ling/ lu/ki/ta/ning/ a/la/m/

Da/di/ wir/ya/ning/ du/ma/di/

Su/pa/di/ nir/ ing/ sang/sa/ya/

Ye/ku/ pang/rek/sa/ning/ u/rip/

Dados saget dipun simpulaken bilih tembang Kinanthi kagungan paugeran 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i .
CARANE DAMEL TEMBANG

1. Nemtokaken wataking tembang


2. Nemtokaken pamilihaning tembung
ingkang ngemu kaendahan, dudu
basa krama
3.Nemtokake pathokaning tembang
(guru lagu, guru gatra, guru
wilangan).
Tuladha
Damel pupuh kinanthi

Aja kulina Jangan membiasakan Anoman malumpat Anoman sudah


tumindhak ala diri berbuat buruk sampun, melompat,

Tanpa guna Tidak ada gunanya dan Prapteng witing Datang di pohon
nagasari, nagasari,
tanpa kasil tidak ada hasilnya
Mulat mengandhap Melihat kebawah
Kena marang katingal, terlihat,
Terjerat oleh rintangan
gangguan
Wanodyayu kuru Seorang wanita kurus
Mula diati-ati Berhati-hatilah aking, kering,
Urip kui akeh Hidup itu banyak Gelung rusak wor Gelungnya rusak
panggodone rintangannya lankisma, campur tanah,
Panggoda gudu Godaan harus Terlihat iganya yang
diperhatikna diperhatikan Kang-iga kaeksi.
kurus.
M ATUR NUWUN

You might also like