Professional Documents
Culture Documents
İYİLEŞTİRME
YÖNTEMİ
Hazırlayan ve Sunan:
Mehmet YEKTAY
NEY PERDE ŞABLONU İYİLEŞTİRME
YÖNTEMİ
GİRİŞ:
Ney, Türk Müziğinin temel sazlarından biridir.
Dokuz boğumlu bir kargıdan yapılır. Başpare
denilen bir ağızlık eklenir ve buradan üflenir.
Çeşitli notaların çıkarılması için perde delikleri
uygun pozisyonlarla açılıp kapatılır, baş yana
eğilir veya doğrultulur, nefes kuvvetli veya hafif
üflenir. Altı tane önde, bir tane de arkada olmak
üzere yedi tane perde deliği vardır.
Ney yapımı, kargının yetiştiği sazlıktan toplan
masından başlar. Hasadı yapan çapın ve boğum
yerleşiminin talebe uygun olup olmadığını
denetler. Bu aşamada istenen neye göre bir
boğum şablonu kullanılır diyebiliriz. Ney yapımcısı
ise kargıları teslim alırken boğumların uygun
luğunu ve yapılması planlanan neye ait perdelerin
yerleştirilebilirliğini kontrol eder. Bu aşamada da
bir boğum ve yaklaşık perde şablonu kullanılmış
olur. Kurutma, yaklaşık boya getirme, iç açkıyı
tamamlama ve nihayet istenen rast sesini elde
etmeden sonra perde açılmasına sıra gelir.
Burada konu edilen perde şablonu, perde
açılırken kullanılan şablondur.
Perde açma şablonu olarak eldeki kargının
boyuna eşit ve sesi beğenilen mevcut bir ney veya
boyu denk gelen işaretlenmiş bir çıta kullanıla
bildiği gibi hesap yoluyla da ilk açılacak perde
deliklerinin yeri tespit edilebilir. Emniyetli tarafta
kalabilmek için önce 6 mm çapında delik
açılmakta, akordu akort aletiyle kontrol edilerek ve
gerekirse merkezi kaydırılmak suretiyle 8-9 mm'ye
genişletilmektedir.
Hesap yöntemi kısaca şöyle özetlenebilir:
Rast sesi elde edildikten sonra başpare
yüksekliği de dahil olmak üzere toplam boy ölçülür
ve bu sayı 26'ya bölünür. Bir birimin uzunluğu elde
edilir.
Birimin hesaplarda kullanılması, yukarıda
anılan ney veya çıta şeklindeki şablonların
boylarının eldeki kargıya uygun olması şartını
ortadan kaldırır. Klasik açkıda perdelerin
sıralanışı, alt uçtan yukarıya doğru:
3,6+1,03+1,03+1,8+1,29+1,03+3,09+13,13=26
şeklinde özetlenebilir.
(tablonun sonu.)
Rast perdesinden elde edilen sesi temel (referans) alarak diğer
perdelerden elde edilen seslerin mutlak frekansların buluyoruz :
Teorik açık boru uzunlukları hesabında kullanılmak üzere
eldeki deney neyinin kargı et kalınlığını, en alt boğum dış
çapını ve en üst boğum dış çapını mm cinsinden ölçüp sarı
kutulara giriyoruz:
NOT:
Ortalama dış çap = (Alt dış çap + Üst dış çap) / 2
Ortalama iç çap = Ortalama dış çap - 2 x Kargı et kalınlığı
Rast perdesi için teorik açık boru uzunluğu hesabını fizik
formüllerine göre yapıyoruz :