Fənn: Layihə 1.

Layihənin
öyrənilməsinə giriş
Müəllim: Dos.Əsgərov Cavid
Qrup: A5120
Tələbə: Abduləli Vəliyev

 Məsələ 7. Tapşırıq
 İEM-lərin generator gərginliyində bir yığma
 şin sistemli sxeminin kompüterdə qurulması
L1 layihənin öyrənilməsinə giriş

Layihənin öyrənilməsinə giriş - müvafiq proqramların

tədbiqi ilə, layihənin dövlət standartlarının konstruktiv
sənədlərinin vahid sistemləri əsasında hazırlanması,
məsələləri həll olunur.

Sənaye müəssisələrinin elektrik təchizat-elektrik

birləşmə sxemləri haqqida ümumi məlumatlar.
Müəssisənin elektrik təchizat sxeminin, SXEMQUR
proqramını ilə kompüterdə çəkilməsi.
 • 1.1. Dövlət standartlarının konstruktiv sənədlərinin vahid sistemləri- DS_KSVS
• Layihənin DS_KSVS vahid sistemləri əsasında hazırlanması və əsas anlayışlar
• Elektroenergetikada istifadə olunan əsas anlayışlar və təriflər

Elektrik enerjisinin mənbədən işiədicilərə ötürülməsi bir neçə elektrik stansiyasını birləşdirən
energetika sistemləri ilə həyata keçirilir.

Elektrik enerjisi işlədiciləri əsasən energetika sisteminin tərkib hissəsi olan elektrik təchizat
sistemlərindən qidalandınhr.

Aşağıda elektroenergetikada iltifadə olunan əsas anlayışlar və təriflər verilmişdir.

Elektrik enerjisinin istehsah, ötürülməsi və paylanması üçün ayrılan və qarşıhqlı əlaqədə olan
elektrik qurğulannın toplusuna elektrik təchizat sistemi (ETS) deyilir.

Energetika sistemi (ES) elektrik stansiyalarının, elektrik və istilik şəbəkələrinin, elektrik və istilik
enerjisi işlədicilərinin toplusu olub, elektrik və istilik enerjisinin istehsah, ötürüiməsi və paylanması
prosesini fasiləsiz olaraq həyata keçirir.

Energetika sisteminin istilik şəbəkələri və işlədiciləri olmayan hissəsinə elektroenergetika sistemi

(EES) deyilir. Elektroenergetika sistemi ona aid olan elektrik şəbəkələrinin əhatə etdiyi ərazidə
işlədiciləri mərkəziləşdirilmiş elektrik təchizatı ilə tə'min edir. Ona bə'zən elektrik sistemi də deyilir.
 Elektrik enerjisinin müəyyən olunmuş ərazidə ötürülməsi və paylanması üçün lazım olan qurğulann
toplusuna elektrik şəbəkəsi deyilir. Onlann tərkibinə yanmstansiyalar, paylayıcı qurğular, cərəyannaqillər,
hava və kabel elektrik veriliş xətləri, birləşdirici, mühafizə və idarə aparatlan daxil olur.

Elektrik enerjisinin (və ya elektrik və istilik enerjisinin) istehsah üçün istifadə olunan qurğuya və
ya qurğular qrupuna elektrik stansiyası deyilir.

Elektrik enerjisinin mənbədən işlədicilərə ötürülməsi üçün ayrılan elektrik qurğusuna hava
(HX) və ya kabel (KX) elektrik veriliş xətti (EVX) deyilir.

Elektrik enerjisi xarici qida mənbəyindən müəssisə işlədicilərinə ötürülərkən daxil olduğu elek-
trik qurğusuna elektrik enerjisinin qəbul məntəqəsi deyilir. İşlədilən gücdən və qida mənbəyinin
uzaqlı-ğından asılı olaraq elektrik enerjisinin qəbul məntə-qələri paylayıcı düyün yanmstansiyası
(PDY), baş alçaldıcı yanmstansıya (BAY), dərin giriş yanmstan-siyası (DGY) transformator
yanmstansiyası (TYJ), paylama məntəqəsi (PM), mərkəzİ paylama məntəqəsi (MPM) ola bilər.

Elektrik enerjisini transformatorun köməyi ilə bir gərginlikdən dıgənnə çevirən elektrik qurğusuna
transformator yanmstansiyası (TY) deyilir. Orta və kiçik güclü TY-lər gərginliyi 6-10 kV-dan 0,4/0,23 və
ya 0,69/0,4 kV-a çevirir. Belə TY-lər bir və ya bir-birinin yaxınlığında yerləşən bir neçə sexi, ya da böyük
sexin bir hissəsini qidalandırmaq üçündür.
 Transformatorlardan, komplekt paylaşdıncı qurğu bloklanndan və başqa elementlərdən ibarət
yanmstansiya komplekt transformator yanmstansiyası (KTY) adlamr. KTY-lər sifarişçiyə tam
yığılrmş və ya qismən yığılmış (yığılmağa hazır olan vəziyyətdə) şəkildə göndərilir.

; 35-220 kV gərginliklə bilavasitə energetika sistemindən qıdalandınlan və daha alçaq 6-35 kV

gərginliklə elektrik enerjisini paylaşdıran yanmstan-siya baş alçaldıcı yanmstansiya (BAY)
adlanır. BAY vasitəsi ilə bütün müəssisə və ya onun bir hissəsi TY-lər, həmçinin 6, 10 və 35 kV-luq
iri elektrik işlədiciləri qidalandınhr.

Transformasiya pillələrinin sayım azaltmaq, həmçinin güc və enerji itkilərini aşağı salmaq üçün
elektrik xətti mümkün qədər işlədicilərə; yaxınlaşarsa, o zaman belə qidalanma sistemi dərin giriş
(DG) adlamr.

Bilavasitə 35-220 kV gərginliklə energetika sistemindəq və ya venlmiş rayonun paylayıcı düyün

yanmstansiyasından qıdalandınlan, yüksək gərginlikli tərəfı sadələşdirilmiş kommutasiya sxemİəri
üzrə yerinə yetirilən və aynca bir müəssisəni (və ya onun bir hissəsini) qidalandırmaq üçün
nəzərdə tutulan yarımstansiya dərin giriş yanmstansiyası (DGY) adlanır.

110-330 kV gərginliklə energetika sistemindən enerji alan və onu müəssisə ərazisindəki 35-220 kV-
luq DGY-lər üzrə (transformasiy
 qismən transformasiya ilə) paylayan mərkəzi müəssisə
yanmstansiyasma paylayıcı düyün yanmstansiyası
(PDY) deyilir. PDY BAY-dan gücünün böyük
olmasma görə fərqlənir. PDY-nin əsas gücü 110-220
kV gərginliklə transformasiya olmadan dərin giriş
yarımstansiyalan özrə paylamr. PDY bə'zən rayon
əhəmiyyəti kəsb edirv belə ki, bir neçə sənaye
müəssisəsinə və başqa işlədicilərə enerji verə bilir.
Yanmstansiyanın tərkibinə daxil olmayan paylayıcı
qurğuya paylama məntəqəsi (PM) deyilir. 6-10 kV-luq
PM-lər əsasən BAY-dan, bə'zən isə PDY-dən
qidalandınlır.

Bilavasitə 6-20 kV gərginliklə energetika sistemindən və

ya rayon yarımstansiyasından enerji alan və onu həmin
gərginliklə bütün müəssisə üzrə və ya onun ayrı-ayrı
hissələrinə paylayan mərkəzi məntəqəyə mərkəzi
paylama məntəqəsi (MPM) deyiür.İstənilən müəssisənin
tikintisi layihə-smeta sənədləri əsasında apanlır.Məntiqi
təhlil, hesablama və işlənmələr əsasxnda sxemlər,
çertyojlar və izahat vərəqələri şəklində yerinə yetirilən
gələcək qurğuya və ya tikiliyə layihə deyilir.Elektrik
sxemləri elektrik qurğulannm təsir prinsipini, vəzifəsini,
iş ardıcıllığını müəyyən edir və dövlət standartlan (DS)
üzrə konstruktor sənədlərinin vahid sisteminə (KSVS)
uyğun qaydada yerinə yetirilir. Cədvəl 2.1 -də standart
şərti qrafiki işarələr təsvir olunmuşdur. Elektrik sxemləri
prinsipial və montaj, birinci və ya ikinci tərəf birləşmə
sxemlərinə aynhr.
 “Layihə 1.
Layihənin öyrənilməsinə giriş”

Layihənin öyrənilməsinə girişdə, elektrik

təchizat sxemlərinin layihələndirilməsində

istifadə olunan sxem elementlərinin əsasında,

kompüterdə hazırlanmış bank məlumatlarını,

təhlil etməklə, energetik-sxemqur.xlsm proqramını ilə,

elektrik təchizat sxemlərinin, kopüterdə qurulmasının ardıcılığını

öyrənməklə, layihədə tələb olunan elektrik sxemini qurmaq olar.
1. KOMPÜTERDƏ LAYİHƏLƏNDİRİLƏN SƏNAYE MÜƏSSİSƏSİNİN
ELEKTRİK TƏCHİZAT SXEMİNİ ÇƏKMƏK ÜÇÜN PROQRAM

Bu imkanlardan biri
Müasir kompüter, onun kompüter ekranında
istifadəçiləri üçün çox olan informasiyanı
böyük və geniş imkanlar proyektor vasitəsilə
yaratmaşdır. böyük ekranda əks
etdirməkdir.

Elektrik sistemi və
elektrik təchizat şəbə-
Kafedrada bu kələrinin sxemlərinin
imkanlardan istifadə böyük ekranda əks
etmek üçün aşağıdakı etdirmək, həm dərs
kompüter proqramı prosesində, həm də kurs
tərtib edilmişdir və buraxılış işlərinin
müdafiəsində tədrisi
təkmilləşdirir.
 ELEKTRİK SXEMLERİNİ QURMAQ
ÜÇÜN EESXEMQUR.xlsm
PROGRAMININ İZAHI

Program, MS Excell Əlavəsinin VBA

program-laşdırma dilində yığılıb.
Sxemi tertib etmek üçün mausdan
EESXEMQUR.xlsm programının
istifade edilecek.
açdıqdandan sonra şəkil 1 -dəki kimi
ekran çıxacaq.

Bu piktogramlara mausun sol

Ekranın sağ yuxarı tərəfində müxtəlif
düyməsi ilə bir dəfə vurmaq kifayət
elementlərin kiçik piktogramları
edir və müvafiq element vərəqin
görünür.
mərkəzində əks olunur.

Ekranın sol yuxarı hissəsində isə

Həmin elementi mausla tutub vərəqin
mətn və elementlər üzərində
istenilen sahəsinə çəkmək olar.
redaksiya düymələri yerləşib.
 Səkil1.

Səkil1.EESXEMQUR.xlsm programı açdıqdandan sonra

Vərəqə çağırılmış elementi mausun sol düyməsi ilə seçib üzərində aşağıdakı redaksiyaları
aparmaq olar

Ölçüsünü dəyişmək. Burada 0. 1 seçilmiş ideal bir miqyas olub dəyişdirilməsi məsləhət
görülmür. + və - işarələrinə vurmaqla seçilmiş elementi böyüdüb kiçiltmək olar.

Müəyyən bucağ altında çevirmək. Burada bucağı daxil etmek istifadəçinin ixtiyarındadır. Sola,
Sağa, Sıfırla düymələrinə vurmaqla seçilmiş elementi və ya mətn qutusunu uyğun
istiqamətlərdə çevirmək və ya ilkin hala gətirmək olar.

Güzgü əksi ilə seçilmiş elementi və ya mətn qutusunu şaquli və üfiqi istiqamətdə çevirmək olar.

Seçilmiş elemntə rəng vermək olar. Elementi seçdikdən sonra uyğun rəngi mausla vurmaq
kifayətdir.

10,Bu hissədən vərəqlər üzərində
əməllər yerinə yetirilir. Əgər
excel faylına yeni vərəq əlavə
etmək istəyiriksə bu kopyalama
yolu ilə mümkündür (Vərəqi
kopyala düyməsi). Bu hissədən
vərərqə ad verilir və “ Vərəqi
adlandır və aktivləşdir “ düyməsi
sıxılır. Bu hissədən eyni zamanda
Vereqi silməkdə mümkündür.
Qeyd etmək lazımdırki fərqli bir
vərəqə keçdikdə o vərəq üzərində
işləmək üçün “ Vərəqi adlandır
və aktivləşdir “ düyməsini
sıxmaq lazımdır.
9,Seçilmiş mətn qutusunun
rəngini bu hissədən dəyişmək
olar. Qeyd etmək lazımdır ki, 4
cü hissədə deyilənlər sadəcə
elementlərə aiddir mətn rəngi
ordan dəyişmir.
5,Bu hissədən isə vərəqdə olan bir
neçə elementi seçib
quruplaşdırmaq mümkündür.
Bunun üçün klavişdən Ctrl
düyməsini sıxıb saxlamaqla mausla
bir neçə elementi seçib Gruplaşdır
yazısına mausla vurmaq kifayət
edir. Seçilmiş bir elementlər
qrupunu isə Grup ləğv düyməsini
sıxmaqla parçalamaq olar. 6,Seçilmiş qrupu, elementi , texti
və ya onların kombinasiyasını
seçdikdən sonra Kopyala
düyməsini sıxmaqla buferə qeyd
etmək olar. Yapışdır düyməsini
vurmaqla buferdəki məlumatı
vərəqə yapışdirmaq olar.
7,Seçilmiş qrupu, elementi , texti
və ya onların kombinasiyasını
seçdikdən sonra Sil düyməsini
sıxmaqla onu poza bilərik.
8,Bu hissədən vərəqə mətn əlavə
etmək, və ya seçilən mətnin şiriftini
artırıb azaltmaq mümkündür.
 Programın elementlər bazası

EESXEMQUR.xlsm
programında elementler bazasi
adlı vərəqdə sxem qurmaq üçün
istifade edilən elementlər Burada sxem elementlərinin qəbul
barəsindəda məlumatlar və edilmiş standartlar əsasında şərti
icraçı elementlər yerləşdirilib. işarələri, uyğun olaraq adları və
hərfi kodları təsvir olunmuş vərəqin
sağ tərəfində göstərilmişdir.
Bu təsvirlər aşağıdakı şəkildə göstərilmişdir:
 Elementlər bazasi vərəqində istifadəçilər üçün icraçı elemüntlərdə
yerlədirilmişdir.Bu elementlər vərəqin sol tərəfində aşağıdakı kimi təsvir
olunmuşdur.
 Bu hissədə altında olan
sxem elementinin qısa adı
Bu hissədə aktiv olunmuş vərəqin adı yazılmış təsvir edilib və bunlar
olur, istifadəci bu vərəqdə olsada bu hissədən düymə rolunu oynayır.Yəni
aktiv etmək istədiyi vərəqin adını yaza bilər. aktiv edilmiş vərəqdə
Yəni yuxarı hissədəki 10 cu bənddə yazan olmadanda elementlər
əməliyatı bu yollada yerinə yetirmək olar. bazasında bu düymələrə
mausla vurmaqla müvafiq
elementi aktiv edilmiş
vərəqə göndərmək olar.
EESXEMQUR.xlsm programını açdıqdandan sonra
EESXEMQUR.xlsm programla qurulmuş nümunə sxem
 Məsələ 7

İEM
mər -lər a
sən kəzlə dətən
yax aye m rinin ( yerli
ın ü ş y
tiki lığınd əssisə əhərlə ük
hal lir. Qe a ləri rin
ni n ,
işlə da ele yd ed )
d k
gər icilə trik ldiyi i
gin rə g ene kim
liyi r
ndə enera jisi i bu
öt ü or t


rül ü
r.

İEM
gər -ləri
şinl ginliy n gene
ər s ində rat
iste o
mi bir və r
tətb ya
iq o iki
l un yı ğm
ab
ilər a

Bir
gen inci h
sek erato alda
si rl G
birl yaya a arı QB 1 və G
qoş əşdiri yrılan açar 2
yığ ı ilə
aça ulmas lir. G
rla ı e m ik
rı i və aç nerato a şinlə i
lə h ılm
əya ası rların rə
t a k Ql ,
eçir Q2
ilir.
.
 şin sistemli sxeminin kompüterdə qurulması
İEM-lərin generator gərginliyində bir yığma
 Bu dövrələrdəki ayırıcılar təmir təhlükəsizliyini
təmin edən görünən qırılma yaratmaq üçündür.

Həmin QS1, QS2 ayırıcıları ancaq cərəyansız, yəni

əvvəlcədən Ql, Q2 açarları ilə açılmış dövrələri
qırır (ayırır).
Sex transformator yarımstansiyaları (TYS) və
paylayıcı məntəqələr (PM) 6-10 kV-luq xətlərlə
LR1, LR2 cərəyan-məhdudlaşdırıcı reaktorlara
birləşdirilir.
GGPQ-nin şinlərinə birləşdirilən xətlərin və
cərəyanməhdudlaşdırıcı reaktorların sayı
müəssisələrin və digər işlədicilərin gücündən
asılıdır.
 Diqqətinizə görə
təşəkkür edirəm !!!