Διδάσκοντας Ν.

Γλώσσα στη
Γ΄ τάξη του Λυκείου

Στάθης Λεουτσάκος
Αθήνα, Οκτώβριος 2019
 Το Πρόγραμμα Σπουδών

• Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

• Διαδικασίες παραγωγής (ή σχεδιασμού)
γραπτών, προφορικών και πολυτροπικών
κειμένων
 Διδακτέα/εξεταστέα ύλη

• Δραστηριότητες κατανόησης
• Δραστηριότητες ερμηνείας
• Δραστηριότητες κριτικού στοχασμού
• Δραστηριότητες σύγκρισης
• Δραστηριότητες μετασχηματισμού ή παραγωγής λόγου
 Το Γλωσσάρι

• Γνώσεις για τη Γλώσσα

(λεξιλόγιο, στίξη, μορφοσυντακτικά φαινόμενα κ.ά.)
• Γνώσεις για τα Κείμενα
(κειμενικά γένη/είδη/τύποι, συνοχή, αλληλουχία κ.ά.)
Παρατήρηση: Το γλωσσάρι είναι ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
κειμένων (ΟΧΙ εξεταστέα ύλη)
 Γνώσεις για τη Γλώσσα και για τα Κείμενα (1)

• Τεχνικές πύκνωσης
• Ονοματοποίηση (για πλαγιότιτλους κ.ά.)
• Παράγραφος (δομή, μέθοδοι ανάπτυξης, αρχές ανάπτυξης: ενότητα, πληρότητα,
συνοχή, συνεκτικότητα/ η παράγραφος σε δημοσιογραφικά και πολυτροπικά
κείμενα)
• Τρόποι σύνδεσης: παράταξη, υπόταξη, ασύνδετο σχήμα
• Μέρη παραγωγής λόγου και τεχνικές σύνταξης προλόγου και επιλόγου
ανάλογα με τα είδη των κειμένων
 Γνώσεις για τη Γλώσσα και για τα Κείμενα (2)

• Συλλογή και οργάνωση του υλικού από τα κείμενα σε ομάδες –

παραγραφοποίηση και ανάπτυξη
• Κειμενικά είδη (διαδικασίες): Περιγραφή, Αφήγηση, Εξήγηση, Οδηγίες και
Επιχειρηματολογία (δομή και λεξικογραμματικές επιλογές)
• Επικοινωνιακό πλαίσιο και προϊόντα σύνθεσης κειμενικών ειδών
(δημοσιογραφικό άρθρο, επιστημονικό κείμενο, ομιλία, γραπτή εισήγηση, επιστολή,
αποδεικτικό και στοχαστικό δοκίμιο, συνέντευξη, μήνυμα ηλεκτρονικού
ταχυδρομείου και συζήτηση σε φόρουμ /ανάλυση δομής και λεξικογραμματικών
επιλογών)
 Γνώσεις για τη Γλώσσα και για τα Κείμενα (3)

• Τρόποι και μέσα πειθούς – Μορφές πειθούς (διαφήμιση, πολιτικός και

επιστημονικός λόγος/ λεξικογραμματικές επιλογές)
• Τροπικότητα (επιστημική και δεοντική) – Χρόνοι – Εγκλίσεις –
Ρηματικά πρόσωπα – Διάθεση – Ποιον ενέργειας
• Γλωσσική ποικιλία (αναφορική και ποιητική λειτουργία)
 Γνώσεις για τη Γλώσσα και για τα Κείμενα (4)

• Ενεργητική και παθητική σύνταξη

• Ευθύς και πλάγιος λόγος
• Λεξιλόγιο (λόγιες, λαϊκές/ξένες λέξεις, ειδικό λεξιλόγιο, ιδιωματισμοί,
γλωσσικές ιδιοτυπίες)
• Στίξη
• Σχήματα λόγου – ρητορικά σχήματα – Αφηγηματικοί τρόποι και τεχνικές
• Ύφος
Η διδασκαλία του μαθήματος
Στάδια οργάνωσης
 1ο στάδιο:
Σχεδιασμός Διδακτικής Ενότητας
• Δημιουργία δικτύου κειμένων σχετικά με μια επιμέρους θεματική στο πλαίσιο
ενός ή περισσοτέρων θεματικών αξόνων του ΠΣ:
Άμεσο κοινωνικό περιβάλλον
Ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον
Φυσικό περιβάλλον
Ψηφιακό περιβάλλον
Ταυτότητες
• Κριτήρια επιλογής κειμένων: επικαιρότητα, ενδιαφέρον κ.ά.
 Προτάσεις για διδακτικές ενότητες

1. Ηλεκτρονική επικοινωνία
2. Μετανάστευση (φυγή Ελλήνων για εξωτερικό)
3. Ανθρώπινα δικαιώματα
4. Προβλήματα τρίτου κόσμου
5. Ταυτότητες (έμφυλες, εθνικές κ.ά.)
6. Θέματα εφηβείας
7. Νέοι και Πολιτική / Θεσμοί και Δημοκρατία
8. Δράσεις για το Φυσικό Περιβάλλον και την Κοινωνία
9. Θετικές ή ανθρωπιστικές σπουδές
10.Δεξιότητες του 21ου αιώνα
 2ο στάδιο:
Σκόπιμη διδασκαλία κειμένων
(κατανόηση και παραγωγή)
Διδάσκουμε τα κείμενα του δικτύου με διαφορετικούς κάθε φορά σκοπούς:
Για να εξασκηθούμε σε περιληπτική απόδοση (πρώτο θέμα)
Για να εμβαθύνουμε στην κατανόηση (δεύτερο θέμα)
Για να συλλέξουμε υλικό για παραγωγή κριτικού λόγου (τέταρτο θέμα)
Παρατήρηση: Δουλεύουμε με όλη την τάξη, σε ομάδες, δυάδες ή ατομικά, με ένα κείμενο
ή με περισσότερα
 3ο στάδιο:
Ανασχεδιασμός κειμένων
Βασική παραδοχή: το κείμενο δεν είναι τελικό προϊόν αλλά αναθεωρείται
μέσα από διαδικασίες αναστοχασμού, βασίζεται σε διαθέσιμα σχέδια (άλλα
κείμενα), σχεδιάζεται και ανασχεδιάζεται…
Οι μαθητές/-τριες:
α) συμμετέχουν σε διαδικασίες αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης
β) αναστοχάζονται για τις δυσκολίες και προσπαθούν να βελτιώσουν τα
κείμενά τους
Διδακτικό παράδειγμα

Αξιοποιώ κείμενα από

ΦΑΚΕΛΟ ΜΑΘΗΤΗ
…και δικό μου
 Διδακτική ενότητα:
Ηλεκτρονική επικοινωνία
Δίκτυο κειμένων
• Κανείς δε στέλνει σήμερα γράμματα (Τσαλίκογλου, σ. 8)
• Παρίσι-Αθήνα (Αλεξάκης, σ. 9)
• Από τη ζωή στη Λογοτεχνία (Γαλανάκη, σ. 10)
• Εικονικός κόσμος, πραγματικές συμπεριφορές (Christakis & Fowler, σ. 14)
• Τα κοινωνικά δίκτυα θρέφουν τον ναρκισσισμό των χρηστών (Λιάπης, σ. 23)
• Γελοιογραφίες (σ. 130)
• Τι είναι το DAD (Δημήτρης Θεοδωρόπουλος/άρθρο από το Βήμα)
 ΠΕΡΙΛΗΨΗ
(πρώτο θέμα = 15 μονάδες)

Ακολουθούμε τις τεχνικές πύκνωσης και τις βασικές οδηγίες για

τη συγγραφή της περίληψης.
Συνοπτική νοηματική απόδοση μέρους του
κειμένου

Να αποδώσετε περιληπτικά σε 40 περίπου λέξεις

την τελευταία παράγραφο του κειμένου. [Τι είναι το
DAD;]
 Ενδεικτική περίληψη

Ο συγγραφέας του κειμένου ως «μικρές» λύσεις για την

αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο, από τη στιγμή που
αυτός αναγνωριστεί, προτείνει την ύπαρξη χρονικών και
ψυχολογικών ορίων χρήσης, τη διάκριση προσωπικών και
επαγγελματικών ηλεκτρονικών μηνυμάτων καθώς και την
πειθάρχηση του χρήστη, η οποία χαρακτηρίζει και τον ίδιο. [47
λέξεις]
Συνοπτική απόδοση/παράφραση απόψεων
του συγγραφέα για ένα ζήτημα
Να αποδώσετε συνοπτικά με δικά σας λόγια το πείραμα
της Silicon Valley και τα αποτελέσματά του ως προς τη
διαπροσωπική επικοινωνία (γύρω στις 50 λέξεις). [Τι
είναι το DAD;]
 Ενδεικτική περίληψη

Το πείραμα της Silicon Valley βασίζεται στην τηλεφωνική επικοινωνία

κάποιου με κάποιον άλλον, ο οποίος κάνει χρήση παράλληλα και
ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας. Αποδεικνύει ότι όταν κάποιος
ασχολείται με τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας αδυνατεί να
συγκεντρωθεί στα λεγόμενα του συνομιλητή του με συνέπεια αυτός (ο
συνομιλητής) να εκνευρίζεται. [47 λέξεις]
 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ
(δεύτερο θέμα = 40 μονάδες)

Σε όλες τις ερωτήσεις κατανόησης οι απαντήσεις των μαθητών πρέπει να

στηρίζονται σε κειμενικούς δείκτες (αναφορές) και επιδιώκεται, όσο το
δυνατόν περισσότερο, να συσχετίζουν τις γλωσσικές επιλογές με την
εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση και το νόημα του κείμενου.
 1η κατηγορία

Ερωτήσεις για το κοινωνικό πλαίσιο του κειμένου σε σχέση με

αντιλήψεις/σκέψεις που εκφράζονται σε αυτό (ενδεχόμενη
αξιοποίηση εισαγωγικού σημειώματος)
Λαμβάνοντας υπόψη την άποψη του Ed Diener (βλ. στο εισαγωγικό
σημείωμα) να καταγράψετε από το κείμενο δύο «πρωτοποριακά
ευρήματα» ή συμπεράσματα για τη δύναμη των κοινωνικών δικτύων
στην εποχή μας. [Εικονικός κόσμος, πραγματικές συμπεριφορές]
 2η κατηγορία

Ερωτήσεις για θέσεις, σκοπούς, προθέσεις, απόψεις,

τεκμήρια, επιχειρήματα κ.ά.
Π.χ. Ποια είναι η θέση της Φ. Τσαλίκογλου απέναντι στην
ηλεκτρονική επικοινωνία; Με ποια επιχειρήματα την τεκμηριώνει;
[Κανείς δεν στέλνει σήμερα γράμματα]
 3η κατηγορία

Ερωτήσεις για τον εντοπισμό και την αξιολόγηση της

νοηματικής σύνδεσης ανάμεσα σε ιδέες, επιχειρήματα και
πληροφορίες του κειμένου με εικόνες, τίτλο ή υπότιτλο
Π.χ. Παρατηρώντας τον τίτλο, υπότιτλο και το εισαγωγικό
σημείωμα («Πόσες φορές…Disorder») του άρθρου, να
καταγράψετε τρεις διαφορετικές γλωσσικές/ή και σημειωτικές
επιλογές (μια για το κάθε δομικό στοιχείο από αυτά), οι οποίες
αποσκοπούν στην κινητοποίηση του αναγνωστικού ενδιαφέροντος;
[Τι είναι το DAD;]
 4η κατηγορία

Ερωτήσεις για τα λεξικογραμματικά χαρακτηριστικά των

κειμένων και εξήγηση της λειτουργίας τους
Στο επιστημονικό άρθρο (ή επιφυλλίδα) του ψυχίατρου Χ. Λιάπη
αξιοποιείται κατά βάση το τρίτο γραμματικό πρόσωπο. Για ποιον
λόγο θεωρείτε ότι επιλέγεται το πρόσωπο αυτό; [Τα κοινωνικά
δίκτυα θρέφουν τον ναρκισσισμό των χρηστών]
 5η κατηγορία

Ερωτήσεις για τους τρόπους σύνδεσης και οργάνωσης των

πληροφοριών του κειμένου με βάση την επικοινωνιακή περίσταση (π.χ.
παραγραφοποίηση, συνοχή, αλληλουχία, ασύνδετο σχήμα κ.ά.)
Με ποιον τρόπο συνδέονται οι δύο παράγραφοι του κειμένου; Γιατί η
συγγραφέας επιλέγει να χρησιμοποιήσει αυτόν τον τρόπο σύνδεσης; [Κανείς
δεν στέλνει σήμερα γράμματα]
 6η κατηγορία

Ερωτήσεις για τη σύγκριση δύο κειμένων ως προς θέσεις/αντιλήψεις κ.ά.,

πειστικότητα ή/και αξιοπιστία αποδεικτικού υλικού
Να συγκρίνετε τα δύο κείμενα ως προς τις απόψεις των συγγραφέων τους – λογοτεχνών
σχετικά με τους λόγους που οι ίδιοι θεωρούν ότι γράφουν λογοτεχνικά κείμενα. [Παρίσι-
Αθήνα & Από τη ζωή στη Λογοτεχνία] Ή
Να συγκρίνετε το σκίτσο/γελοιογραφία (σ. 130) με το κείμενο Τι είναι το DAD ως προς
το αν επιβεβαιώνει, συμπληρώνει ή αναιρεί τις απόψεις που εκφράζονται στο κείμενο
τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με δύο αναφορές σε αυτό. [γελοιογραφίες & Τι
είναι το DAD;]
 ΓΡΑΠΤΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
(τέταρτο θέμα = 30 μονάδες)
• Επικοινωνιακό πλαίσιο (πομπός, δέκτης, σκοπός,
κειμενικό είδος)
• Επιχειρηματολογία (καταγραφή προσωπικής γνώμης,
συμφωνίας ή διαφωνίας/ τεκμηρίωση ή επεξήγηση άποψης
με επιχειρήματα & αποδεικτικά στοιχεία/ συμπέρασμα)
• Αξιοποίηση των κειμένων αναφοράς
 Ενδεικτικό θέμα παραγωγής κριτικού
λόγου
Αξιοποιώντας το υλικό (επιχειρήματα, απόψεις, παραδείγματα,
εκφράσεις κ.ά.) από τα κείμενα να τεκμηριώσετε τη θετική ή την
αρνητική σας στάση απέναντι στην κυριαρχία της ηλεκτρονικής
επικοινωνίας στην εποχή μας είτε με την ιδιότητά σας ως
μαθητές είτε υιοθετώντας την ιδιότητα ενός
συγγραφέα/λογοτέχνη. Το κείμενό σας θα δημοσιευτεί σε ένα
μαθητικό ή λογοτεχνικό περιοδικό (γύρω στις 350 λέξεις).
 Στάδια σχεδιασμού της
παραγωγής λόγου
• Κατανοώ το θέμα και το επικοινωνιακό του πλαίσιο (πομπός, σκοπός, αποδέκτης,
είδος κειμένου)
• Συλλέγω το υλικό (π.χ. έρευνα σε κείμενα αναφοράς, καταιγισμός ιδεών/ ελέγχω
συνάφεια με το θέμα)
• Οργανώνω το υλικό (ομαδοποιώ τις πληροφορίες σε κατηγορίες)
• Σχεδιάζω/γράφω το κείμενο
• Ελέγχω/ουμε το κείμενο (γλώσσα, οργάνωση) – αυτοαξιολόγηση/ετεροαξιολόγηση
• Ανασχεδιάζω το κείμενο (με βάση την αξιολόγηση)
• Αναστοχάζομαι (για δυσκολίες και την αντιμετώπισή τους)
 Ενδεικτικά κριτήρια αξιολόγησης
εργασιών και φόρμες αναστοχασμού
Στις σελίδες 68-69 από τον ΦΑΚΕΛΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
• Κριτήρια αξιολόγησης γραπτών εργασιών
• Κριτήρια αξιολόγησης προφορικών ανακοινώσεων
• Κριτήρια αξιολόγησης πολυτροπικών παρουσιάσεων
• Φόρμες αναστοχασμού (σ. 69, 183, 185)