FONETİKA

1. Saitlər; bölgüsü; uzun tələffüz olunması; qoşa saitli

sözlərin yazılışı və deyilişi
Dərs planı

2. Samitlər; bölgüsü; qoşasamitli sözlərin yazılışı və deyilişi;

sonu eynicinsli (müxtəlifcinsli) qoşa samitlə bitən söz
köklərinin yazılışı və tələffüzü; sözlərin sonunda cingiltili
samitlərin yazılışı və tələffüzü; sonu q və k ilə bitən
çoxhecalı sözlərin yazılışı və tələffüzü

3. Ahəng qanunu; əlifba; heca; sözün sətirdən-sətrə

keçirilməsi; orfoqrafiya qaydaları; sözün səs tərkibinə görə
təhlili (Fonetik təhlil)
Saitlər - a, ı, o, u, e, ə, i, ö, ü

1. Hava axını ağız boşluğunda heç bir maneəyə rast gəlmir.

2. Heca əmələ gətirən səslərdir.
3. Vurğu qəbul edən səslərdir.
4. Tələffüz zamanı uzanan səslərdir.

Saitlərin bölgüsü

1. Dilin üfüqi vəziyyətinə 2. Dilin şaquli 3.Dodaqların vəziyyətinə

görə vəziyyətinə görə görə
Dilarxası (qalın) -a, ı, o, u Qapalı (dar) - ı, u, i, ü Dodaqlanan - o, u, ö, ü
Dilönü (incə)- e, ə, i, ö, ü Açıq (gen) - a, o, e, ə, ö Dodaqlanmayan - a, ı, i, e, ə
 Saitlərin uzun tələffüz olunması
[ne:mət] ;[da:hi] ;[ümu:mi] ;[abu:nə] ;[mö:cüzə]

1.Transkripsiyada : ilə
göstərilir [a:]
2. Deyiliş və yazılış fərqi
yaratmır.

1. Ov, Öv - [yo:şan][lö:hə][do:şan]
2. I,Ü saitləri uzanmır. [üfü:qi]
3. İki uzun saitli sözlər -
[da:hiya:nə] [a:lima:nə]
1. Eynicinsli qoşa saitli sözlər
Mətbəə - [mətbə:]
Camaat - [cama:t]
Təəccüb - [tə:ccüb]
Təbii - [təbi:]
2. Müxtəlifcinsli qoşa saitli sözlər
1. Əİ,İƏ,İA, Aİ,İO,AÜ + Y - xain
[xa:yin] sait [sa:yit] stadion
[stadiyon]
2. ÜƏ, ÜA, ƏA – I sait düşür.
Fəaliyyət [fa:liyət] müayinə [ma:yinə]
 Qoşa pp [pb]– şappıltı [şapbıltı]
Eynicinsli qoşasamitli sözlər Qoşa kk [kg] –mütəkkə [mütəkgə]
Qoşa tt [td] – hətta [hətda]
Qoşa qq [k`q] toqqa [tok`qa]
Qoşa yy – (iyyat,iyyət,iyyə) [y] –
bələdiyyə [bələdiyə]
Kar samitlər – təkcə küydən
yaranır
Samitlər
Cingiltili samitlər – küy, 2 kar samitdən II-si cingiltiləşir – taxta [taxda]
1. Ağız boşluğunda avazdan yaranır. N hərfi m,b hərflərindən əvvəl gələrsə - [m]
maneəyə rast gəlir. səsi kimi tələffüz olunur. Dinməz [dimməz] on
bir [om bir]
2. Hecayaratma və uzun Söz ortasında q hərfi [nök`san] [maqnit]
tələffüz olunma Müxtəlifcinsli qoşasamitli sözlər Söz ortasında k hərfi [küləx`li] [bəzəx`siz]
xüsusiyyətinə malik
deyil.
Sonu eynicinsli qoşa samitlə
bitən – fənn+lər=fənlər
H- boğaz samiti Sonu müxtəlifcinsli qoşa
M,N – burun samiti samitlə bitən – zülmlə
L,M,N,R – sonor samitlər [zülümnən] hökmlü[hökümlü]
 Sözün sonunda cingiltili samitlərin yazılışı və tələffüzü

1. Sonu b,d,g,c hərfi ilə bitən – TƏK işləndikdə KARLAŞIR- bulud [bulut], qılınc [qılınç], dinc
[dinç]
• 2. Sonu b,d,g,c hərfi ilə bitən + samitlə şəkilçi= KARLAŞIR – qənddan
[qəntdan] nəhənglər [nəhənklər]

3. Sonu b,d,g,c hərfi ilə bitən + saitlə şəkilçi =OLDUĞU KİMİ – kitaba [kitaba],
nəhəngin [nəhəngin], qanada [qanada]

• 4. Sonu b,d,g,c hərfi ilə bitən söz birləşmələri

• Asılı tərəf+ söz samitlə başlasa KAR - bulud topası [bulut topası]
• Asılı tərəf+ söz saitlə başlasa OLDUĞU KİMİ - kitab oxuyan [kitab oxuyan ]
 Q hərfi 4 səs - [ğ] [q] [x] [k`]

K hərfi 5 səs - [k] [y] [k`] [x`] [g]

Sonu q və k hərfi ilə yazılan çoxhecalı sözlərin yazılışı və tələffüzü

1. q və k + saitlə şəkilçi = q [ğ], k [y] bulaq+a [bulağa], çörək+in [çörəyin]

Söz birləşmələrində - qonaq otağı [qonağ otağı ], çiçək ətri [çiçəy ətri]

2. q və k + samitlə şəkilçi = q [x], k[x`] otaq qapısı [otax qapısı], çiyələklər

[çiyələx`lər]

3. Q və k (alınma sözlərdə) – q [k`], k [k] – üfüq [üfük`] natiq [na:tik`], təbrik

[təbrik] idrak [idrak]