„WESELE”

STANISŁAWA
WYSPIAŃSKI
EGO
Stanisław Wyspiański

Stanisław Mateusz Ignacy Wyspiański (ur. 15 stycznia 1869 w

Krakowie, zm. 28 listopada 1907 tamże) - polski dramaturg,
poeta, malarz, grafik, architekt oraz projektant mebli. Artysta
epoki Młodej Polski. Nieoficjalnie został on nazwany czwartym
wieszczem polskim dołączając do Adama Mickiewicza, Juliusza
Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego.
Życiorys
Stanisław Wyspiański przyszedł na świat w Krakowie 15 stycznia 1869 roku. Był
polskim poetą, dramaturgiem, malarzem, witrażystą, architektem i ilustratorem
książek. Tworzył w epoce tak zwanej Młodej Polski. Był synem rzeźbiarza. Studiował
na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w Szkole Sztuk
Pięknych. Młody Wyspiański wzrastał artystycznie pod bacznym okiem Jana Matejki.
To właśnie wtedy Wyspiański stworzył witraż jaki można podziwiać w katedrze
lwowskiej. Ponadto Wyspiański kochał podróże i wtedy nabywał nowego oglądu
spraw. Uczęszczał jednocześnie do paryskiej Académie Colarossi i École des Beaux
Arts. Tam też rozpoczął swą przygodę z dramatem. Moment zwrotny w karierze
pisarskiej Stanisława Wyspiańskiego miał miejsce wraz z wystawieniem jego
„Wesela” w roku 1901. Sukces „Wesela” rozochocił go by mógł artystycznie
dopracować inscenizacje mickiewiczowskich „Dziadów”. Później powstały dzieła
takie jak „Wyzwolenie”, „Noc listopadowa”, „Akropolis”. Będąc już dramatopisarzem
zdobył tytuł profesora na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Był jednym z
współzałożycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Zmarł 28 listopada 1907 r.
w Krakowie. Powodem przedwczesnej śmierci była kiła, choroba wówczas śmiertelna.
Twórczość

Dorobek artystyczny Wyspiańskiego jest bardzo szeroki i

obejmuje dzieła różnego typu: malarstwo (rysunki, szkicowniki,
obrazy olejne, pastele) przedstawiające widoki Krakowa, portrety
i autoportrety, rośliny, projekty witraży i malowideł, ilustracje;
grafika; projekty mebli i wnętrz; architektoniczny projekt
zabudowy Wawelu; dramaty, wiersze i inne. W czasie okupacji
niemieckiej całość twórczości Stanisława Wyspiańskiego trafiła
na niemieckie listy proskrypcyjne jako szkodliwa i niepożądana z
przeznaczeniem do zniszczenia.
Malarstwo

Malarska twórczość Wyspiańskiego była nierozerwalnie związana z jego twórczością poetycką. Utwory literackie
często inspirowało malarstwo i odwrotnie – wizje plastyczne wiązały się z określonymi dziełami literackimi.
Takiego głębokiego, wzajemnego przenikania się dwóch środków artystycznych – poezji i malarstwa – nie
spotykamy u żadnego poety, który był jednocześnie malarzem, ani u żadnego malarza, który był także poetą.
Geneza i charakter sztuki Wyspiańskiego tkwią głęboko w najmłodszych latach artysty. Pierwsze inspiracje
artystyczne w domu ojca – rzeźbiarza, wczesna śmierć matki, upodobanie do studiowania dzieł literatury (m.in.
Homera i Szekspira), sztuki i historii, wreszcie wpływ mistrza Matejki – to wszystko kształtowało i przepełniało
młodocianą duszę przyszłego malarza i poety. Umiłowanie przeszłości rodzimej rozbudzone w krakowskiej
pracowni Mistrza, a także fascynacja średniowieczem ujawniona przy polichromiach kościoła Mariackiego w
Krakowie dały podłoże dla talentu artysty. Jego twórczości, która pomimo późniejszych wpływów malarstwa
francuskiego, secesji wiedeńskiej, sztuki japońskiej i ludowej nie zatraciła nigdy własnego, indywidualnego
wyrazu.
 Wyspiański w twórczości dramatycznej kontynuował tradycje romantyczne. Tak
jak romantycy, zdobył się na formację samodzielną, tworząc dramatyczne
struktury odmienne i swojskie. Podczas podróży w 1890 roku mógł przyjrzeć się
funkcjonowaniu teatru europejskiego, który wywarł na nim silne wrażenie. Na
okres twórczy przypada około dziesięciu lat, w których powstało dwadzieścia
dramatów. Wyspiański doczekał się triumfu za życia, ale krótkiego i
przejściowego. Jedynie premiera Wesela i inscenizacja Dziadów w 1901 roku,

Działalność premiery Wyzwolenia i Bolesława Śmiałego w 1903 przysporzyły mu

popularności. Po wystawieniu Bolesława Śmiałego rozpoczął się konflikt

teatralna Wyspiańskiego z Józefem Kotarbińskim, dyrektorem Teatru im. Juliusza

Słowackiego w Krakowie. Kolejny dramat Wyspiańskiego, Akropolis, został
przez Kotarbińskiego odrzucony. Obrażony poeta nie zgodził się na dalsze
granie jego sztuk, nie doczekał się też wystawienia kolejnych napisanych po
tym incydencie. Po odejściu Kotarbińskiego ubiegał się o posadę dyrektora
teatru krakowskiego z konkretnym zamiarem i opracowanym planem uczynienia
z niego pierwszej sceny narodowej. Ubiegł go Ludwik Solski, który jako nowy
dyrektor również nie zdecydował się wciągnąć na afisz Nocy Listopadowej i
Sędziów.
Najważniejsze dramaty
Wyspiańskiego
1898 • „Warszawianka”

1899 • „Meleager”, „Protesilas i Laodamia”, „Klątwa”

1900 • „Sędziowie”, „Legion”

1901 • „Wesele”

1903 • „Wyzwolenie”, „Bolesław Śmiały”, „Achilleis”

1904 • „Noc listopadowa”, „Akropolis”

1906 • „Kwiaty nocą”

1907 • „Skałka”, „Zygmunt August”, „Powrót Odysa”

 W biografii Wyspiańskiego zaznacza się szczególnie data roku 1901, kiedy
to w Bronowicach odbyło się wesele znajomych artysty, Lucjana Rydla
oraz Jadwigi Mikołajczykówny, pochodzącej ze stanu niższego względem
szlachectwa męża. Dzięki obecności na tym weselu, Stanisław Wyspiański
mógł poczynić szereg drogocennych obserwacji, które wkrótce
zaowocowały utworem pt. „Wesele”. Jest to pozycja niezwykła i
wiekopomna z uwagi na obecnego w dziele ducha cyganerii krakowskiej
tamtego czasu, który niejako zderza się z mentalnością i światem zwykłych
chłopów. Wyspiański podejmuje bardzo udaną próbę krytyki

„Wesele”
teraźniejszości w zestawieniu z przeszłością, gdzie ma miejsce nie mniej
istotny symbolizm. Dzieło jest pozycją na wskroś patriotyczną, mówiącą o
walce narodowowyzwoleńczej i szansach stojących przed narodem
tamtego czasu. Diagnoza jest niestety pesymistyczna, bowiem autor
szacuje realne siły każdej z przedstawionych warstw społecznych, z której
żadna na dobrą sprawę nie jest w stanie poprowadzić do odrodzenia kraju.
Bierność, złudzenia i chory lojalizm w służbie obcych wpływów są
przedstawione jako główne źródła niedoli polskości jako takiej.
Kwintesencją tej krytyki zostało naświetlenie wewnętrznych sporów, które
nie pozwalają na akty do celów wyższych. Symboliczny i kulminacyjny
jest taniec chocholi, odbicie stagnacji, marazmu i zastoju, w jakich to
znajdował się ówczesny naród polski.
 Wyspiański napisał Wesele zainspirowany
autentycznymi uroczystościami weselnymi,
które odbyły się 20 listopada 1900 roku w
podkrakowskich Bronowicach, w domu

Geneza Włodzimierza Tetmajera, młodopolskiego

malarza, od dziesięciu lat mieszkającego na wsi

utworu i ożenionego z chłopką, Anną Mikołajczyk.

Wtedy to miał miejsce ślub, a później wesele
poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą
Mikołajczykówną, siostrą Anny. Na ich wesele
przybyła cała ówczesna elita intelektualna i
literacko-artystyczna Krakowa.
 W podkrakowskich Bronowicach, w domu Włodzimierza Tetmajera odbywa się
wesele krakowskiego poety Lucjana Rydla i chłopki, Jadwigi Mikołajczykówny.
Oprócz mieszkańców Bronowic na weselu goszczą krakowianie: pani Rydlowa,
poeta Kazimierz Tetmajer, Dziennikarz. Okazuje się, że wciąż trudno jest się
porozumieć mieszkańcom wsi i miasta. Późnym wieczorem do bronowickiej
chaty przybywają duchy zaproszone przez państwa młodych dla żartu, za
namową Racheli, mającej „poetyczną duszę”. Pierwszy nadchodzi Chochoł i
zapowiada przybycie dalszych zjaw. Każdy widzi to, co dla niego jest

Streszczenie uosobieniem niezrealizowanych marzeń: Poeta - Rycerza, który uświadamia mu,

że jego poezja nie ma mocy oddziaływania na naród; Dziennikarz - Stańczyka
(nadwornego błazna Zygmunta Starego), który ze smutkiem stwierdza, że
swoimi artykułami Dziennikarz usypia rodaków, zamiast budzić w nich chęć
walki o wolność. Ostatni przybywa duch Wernyhory, legendarnego ukraińskiego
wieszcza, który zapowiada wyzwolenie Polaków. Gospodarz (Włodzimierz
Tetmajer) daje parobkowi Jaśkowi złoty róg, którym ma on wezwać wszystkich
chłopów do walki. Niestety Jasiek gubi róg schylając się po krakowską czapkę z
pawim piórem. W zakończeniu dramatu wszyscy tańczą chocholi taniec
niemocy i słabości.
 Akcja dramatu rozrywa się w nocy z 20 na 21 listopada 1900 roku w czasie
wesela Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny. Miejscem akcji jest
dworek Włodzimierza Tetmajera i jego żony Anny we wsi Bronowice pod
Krakowem. Wnętrze opisuje autor w didaskaliach: „Izba wybielona siwo,
prawie błękitna (...), przez drzwi słychać „huczne weseliko”. „A na ścianie
głębnej: drzwi do alkierzyka, gdzie łóżka gospodarstwa i kołyska, i
pośpione na łóżkach dzieci, a górą zszeregowani Święci obrazkowi. Na

Czas i miejsce drugiej bocznej ścianie izby: okienko przysłonione białą muślinową
firaneczką”. Za oknem widać sad, a w nim krzewy otulone w słomę. Na

akcji
środku izby stoi stół, a na nim oświetlona rzędem świeczników zastawa.
Dookoła stołu proste stołki, dalej biurko zarzucone papierami, a nad nim
„fotografia Matejkowskiego Wernyhory" i litograficzne odbicie
Matejkowskich „Racławic”. Pod ścianą sofa, nad nią „złożone w krzyż
szable”, w drugim kącie izby piec, stolik, nad zegarem portret damy. Przy
drzwiach weselnych wiejska skrzynia drewniana. Pod oknem fotel. Nad
drzwiami obrazy Matki Boskiej Ostrobramskiej i Matki Boskiej
Częstochowskiej.
 Teatr ogromny – koncepcja teatru, którą chciał realizować Stanisław
Wyspiański jako artysta i reformator ówczesnego teatru. Ta koncepcja
zakładała, że zdarzenie teatralne powinno przekraczać granice
poszczególnych sztuk, będąc ich wielką syntezą. Dramat to nie tylko sztuka
słowa, ale również malarstwo, muzyka… Z tą syntezą bardzo wyraźnie
mamy do czynienia w Weselu. Ideę syntezy sztuk artysta realizował w

„Teatr
swoich dziełach – był autorem tekstu, częstokroć projektował scenografię i
kostiumy, brał udział w próbach i informował reżyserów o swoich
uwagach. Sam również zajmował się reżyserią! Jest autorem „poradnika”

ogromny”
dla aktorów mających zmierzyć się z rolą Hamleta, Studium o Hamlecie.
On również przygotował do wystawienia na scenie… Dziady Mickiewicza
(z przyczyn politycznych i realnej oceny możliwości technicznych
ówczesnego teatru – bardzo okrojone). Podobnie jak inny wielki reformator
teatru, Gordon Craig, uważał, że reżyser przedstawienia powinien być
człowiekiem wszechstronnie utalentowanym, by zapanować nad całością
dzieła, podporządkować je sobie, nadać mu indywidualne piętno i
specyficzny klimat. Takim wszechstronnie utalentowanym artystą był
Wyspiański – poeta, dramaturg, znakomity malarz i autor witraży.
„Wesele” jako „teatr ogromny”
Dramat, jaki uprawiał Stanisław Wyspiański, to dramat oryginalny, określany często przez niego samego jako “teatr ogromny”. Takim utworem jest na przykład Wesele, spełniające
podstawowe założenia gatunku, ponieważ Wyspiański w tym dramacie:

1. Wszechstronnie korzysta z tradycji teatru europejskiego:

◦ Dramat antyczny – zasada III jedności

◦ Dramat szekspirowski – wprowadzone postaci nierealne, zjawy, upiory oraz ich wpływ na rozwój akcji, a także zerwanie z klasyczną zasadą jedności estetyk, co zaowocowało w Weselu
przeplataniem się patosu z komizmem

◦ Dramat symboliczny

2. Synteza sztuk – łączenie słowa poetyckiego z plastyką i muzyką

3. Indywidualizacja języka bohaterów:

◦ Chłopi – mówią gwarą

◦ Inteligencja – posługuje się językiem literackim

4. Synkretyzm poetyk

◦ Impresjonizm – autor podkreśla w didaskaliach jak ważną rolę w sztuce odgrywają kolory, światło i muzyka

◦ Poetyka realistyczna – Wprowadzone przez Wyspiańskiego postaci wzorowane na jego znajomych (Gospodarz - Włodzimierz Tetmajer, Pan Młody - Lucjan Rydel czy Poeta - Kazimierz
Przerwa-Tetmajer)
Postacie fantastyczne w „Weselu”
Postacie fantastyczne w „Weselu”, w większości przypadków, są symbolami historycznymi. Takimi właśnie są:

Rycerz - utożsamiany z Zawiszą Czarnym;

Stańczyk - postać z obrazów Matejki, sugerująca między innymi wspomnienie zmarnowanych przez późniejsze pokolenia osiągnięć
złotych czasów zygmuntowskich;

Hetman - Ksawery Branicki, jeden z przywódców konfederacji targowickiej, zdrajca narodu;

Upiór Jakub Szela, przywódca rabacji chłopskiej w 1846 r.; Wernyhora - postać będąca swoistą kontynuacją dziada-lirnika, ukraińskiego
proroka, występującego w utworach Słowackiego.

Pozostałymi postaciami fantastycznymi są Widmo i Chochoł. Widmo jest obrazem zmarłego narzeczonego Marysi, przywołanym i
“zmaterializowanym” przez jej umysł, Chochoł natomiast jest - obok Wernyhory - kluczową postacią wiążącą w Weselu plan
realistyczny z planem fantastycznym.