ÜRETİM YÖNTEMLERİ

Malzeme Özellikleri

Mümtaz ERDEM
3 MALZEME ÖZELLİKLERİ
(Hibbeler – Chapter 3)
2.1 Eksenel Deformasyon

Malzeme
testinden, Hooke
Yasasına

2.2 Kesme Deformasyonu

2.3 Isıl Birim Uzama

2.4 Birim Uzama Enerjisi
2.5 Malzeme Göçmesi Sünek Gevrek
2.1.1 Direngenlik (Robert Hooke, 1648)

Robert Hooke malzemeleri ilk olarak test etmiş ve

malzemelerin direngenliğini tanımlamıştır.
Yaylara çeşitli kütleler asarak uzamalarını ölçmüştür.

“ Ut tensio sic
vis”
Kuvvet yayın uzaması ile
orantılıdır.
m
u
 Orantılık Sınırı Çubuk
A
Yük
A (W)
Çubuk
B

W K

u Elastik Davranış Uzama (u)

Hooke’un bulguları: YÜK  UZAMA

yani W  K u W
 K
Eksenel Katılık u
(Birimi N/m’dir.)
K’nın bağlı i) Malzeme Özellikleri
olduğu şeyler: ii) Çubuğun geometrisi (yani L ve A)
2.1.2 Malzeme Özellikleri (Thomas Young, 1810)
(Hibbeler – Section 3.2)
Thomas Young malzemelerin elastik olarak nasıl deforme
olduklarının teorisinin geliştirilmesine katkıda bulundu.
Özel olarak, önemli bir malzeme sabitini, “Young Modülü”
veya “Elastisite Katsayısı” nı tanımladı.

Çekme testi elastisite katsayısını ve diğer malzeme özelliklerini

belirlemek için çok önemli bir deneysel tekniktir.

Numune
boyutlarının
değişimi
süresince
Numune gerekli çekme
kuvveti
ölçülür.

Bir numune sabit bir

hızda çekilir. Uzama ölçer
Çeşitli tip ve
ebatlardaki
test
makineleri…

…ve çeşitli numune boyutları.

Çeşitli geometrilerde malzeme numuneleri kullanılır…
…ve boyutlardaki değişiklikleri
doğru bir şekilde ölçmek için
çeşitli teknikler kullanılır.

Uygulanan Strain gauge elektrik

elektrik akımı direncindeki bir
değişimle ilişkilendirilen
boy değişimlerini ölçmek
için yaygın olarak
kullanılır.
İletken metal
şerit

Çekme testi, metaller, plastikler ve kemik dahil bir

çok farklı tip malzemeye uygulanır.
 Young malzemelerin yük-uzama davranışını gerilme-birim uzama
verisine dönüştürerek inceledi.
A0
P P

L0
u

Mühendislik gerilmesi ve mühendislik birim uzaması şöyle

hesaplanır:
İç Normal Kuvvet P Uzunluk Değişimi u
  (Pa)   
Orijinal Kesit Alanı A Orijinal Uzunluk L0
0

(Boyutsuz)
Bunlar uygulamada umumiyetle kullanılan ölçülerdir. Ancak, gerçek
gerilme ve gerçek birim uzama numunenin o anki enine kesit alanı
ve uzunluğu alınarak bulunur.
P u
 
A L
Aşağıdaki çizim tahribatlı test edilen çelik bir numune için hem
mühendislik gerilmesinin hem gerçek gerilmenin birim uzamayla
değişimini göstermektedir.
gerçek kopma gerilmesi
k
nihai
gerilme

n kırılma
gerilmesi
orantı sınırı
k
elastik sınır
A
os
akma gerilmesi

elastik akma birim boyun

bölge uzama verme Not: Elastik bölgede
pekleşmesi mühendislik ve gerçek
elastik plastik davranış
davranı değerler arasındaki fark
ş çok küçüktür.

Geri alınabilen
deformasyon Kalıcı deformasyon
 (Hibbeler – Kısım 3.4)
Young belirli bir malzeme için - elastik bölgedeki eğiminin
geometriden bağımsız olarak sabit olduğunu görmüştür.

Böylece elastisite modülü

GERİLME  BİRİM UZAMA
veya Young modülü diye
bilinen önemli bir malzeme

parametresini tanımlamıştır.

Tek eksenli yükleme için :

   E

 Birim: E
veya E
 Pa
Elastik Davranış 
Yumuşak
Alüminyum Beton Ahşap Naylon Lastik
Çelik
Elastisite Mod., E 70
210 18.5 12.5 2.8 0.004
GPa
Örnek: Aşağıdaki çubuklar tek eksenli çekmeye zorlanmaktadır.
(a) Her bir çubuğun direngenliğini ve (b) her bir
malzemenin elastisite katsayısını hesaplayınız.
75 mm2

P P Yük, P=10.5 kN
A Uzama, u=0.2 mm
100 mm
25 mm2

P P Yük, P=5.25 kN
B Uzama, u=0.1 mm
100 mm

P 10500
(a)
K A K 3
 52.5 MN / m
0.2x10 Eş
u direngenlik
5250
B K 3
 52.5 MN / m
0.1x10
(b) Tanıma göre:
  P   L  PL
E     
  A   u  Au

10500  0.1
A E 6 3
 70 GPa
75 x10  0.2x10

5250  0.1
B E 6  3  210 GPa
25 x10  0.1x10

A Alüminyum
B Yumuşak
çelik
2.1.3 Malzeme Özellikleri (Devam) (Simon Poisson, 1825)
Poisson malzemelerin yanal sehimleri (Hibbeler – Section 3.6)
hakkında önemli gözlemler yapmış ve
teoriler ortaya koymuştur.
Bir çubuk çekmeye uğratılırsa, uzamaya yanal
sehimler eşlik eder.

Başlangıç
Biçimi
Nihai
Biçim P

P
Bu şekil çekme ve basmadaki durumu
göstermektedir.
Normal birim uzamayı
dikkate alın…


 uzunlama  +ve
L
'
 yanal  -ve
r

 uzunlama -ve

 yanal +ve

Not: Yanal deformasyonların bu yönlerde uygulanan hiç bir kuvvet

olmaksızın ortaya çıktıklarına dikkat ediniz.
Tek eksenli çekmeye zorlanan bir çubuğu düşünün:

v
y x v
x
u
w
x
w
z
Tek eksenli çekme için Poisson bulmuştur ki: u

Y ve Z yönündeki birim uzamalar  X yönündeki birim uzama

x
yani  y   x
ve  z   x

 “Poisson Oranı” olarak

E isimlendirilir.

y , z 0 x
Örnek: Aşağıdaki çekmeye zorlanan çubuğu düşünün.

Eksenel direngenlik, ve eksenel ve yanal sehimler için ifadeler elde edin.

E, 
y
v d
u P P
w
x
z b
L
Normal gerilme ve birim uzama nedir?

Yük P xP
x   & x  
Alan bd E Ebd
• Uzama (X yönünde):
P L
u  x  L  u
E  bd
 E, 
y
v d
u P P
w
x
z b
L
• Eksenel direngenlik (x yönünde):

P E   bd
K 
u L

Yüksek K Enine kesit Young

için: alanı Uzunluk
Modülü
 E, 
y d
v
u P P
w
x
z b
L

• Yanal Daralmalar:
P
v   y  d    x  d 
Eb
P
w   z  b    x  b 
Ed
Young Modülü (E) and Poisson Oranı () MALZEME
ÖZELLİKLERİDİR.

Yani: Bunlar yalnızca deneysel yoldan elde edilirler.

 Yumuşak Alüminyum Beton
Ahşap Naylon Lastik
Çelik
Poisson
Oranı 0.3 0.33 0.1-0.2 - 0.4 0.45-0.5
v

Teorik bir sınır vardır: 0.5 Sabit hacim

Bazı gerçek sayıları göz önüne alalım:

10 kN 10 mm 10 kN
10 mm Uygulanan
gerilme: 100 MPa
500 m

Yumuşak çelik kullanırsak: L=0.24 mm, w=-0.00143 mm

Alüminyum kullanırsak : L=0.71 mm, w=-0.00471 mm
Naylon kullanırsak : L=17.9 mm, w=-0.143 mm
 Hacim değişikliğinin yüzdesi nedir?

10 kN 10 mm 10 kN
10 mm Uygulanan gerilme:
100 MPa
500 m

Yumuşak Çelik kullanırsak: L=0.24 mm, w=-0.00143

mm Hacimde % 0.015 artış.

Alüminyum kullanırsak : L=0.71 mm, w=-0.00471 mm

Hacimde % 0.048 artış.

Naylon kullanırsak : L=17.9 mm, w=-0.143 mm

Hacimde % 0.64 artış.
2.2 Kayma Gerilmesi-Birim Uzama Diyagramı
(Hibbeler – Kısım 3.7)
Kayma gerilmesi ve kayma
birim uzaması arasındaki ilişki
ince dairesel tüplerin
burulması ile bulunabilir.


Bu zorlanma malzemeyi 2B
basit kesme durumuna uğratır

(normal gerilme yok)
Genel mühendislik
malzemelerinin elastik
deformasyonunda kayma
gerilmesi kayma birim uzaması

doğru orantılıdır.
Sağdaki grafik tam kesme-birim
uzama eğrisini göstermektedir.
Bir diğer malzeme özelliği n
elastik kayma deformasyonunu k
gösterir.
os

Basit kesme için :  os n k

   G 

 Birim:
veya G 
 Pa

Bu malzeme özelliği kayma modülü veya rijidilik modülü olarak

adlandırılır.
E, , ve G arasında kullanışlı bir ilişki vardır. Tipik mühendislik malzmeleri
için:

E
G
2 1   
yazılabilir. Eğer E ve  çekme testinden elde edilebilirse, G bu ilişkiden
hesaplanabilir.

Aşağıdaki tablo bazı çok kullanılan malzemelerin kayma

modüllerini vernektedir.
Yumuşak
Alüminyum Beton Ahşap Naylon Lastik
Çelik
Kayma Mod, G 26 -
81 ~0.7 ~1.0 ~0.0014
GPa
Malzeme Özelliklerinin Özeti (şimdiye kadarkiler…)
Genel mühendislik malzemelerinin elastik davranışını tanzim eden
üç önemli malzeme özelliği sunduk.
Bunlar gerilmeleri birim uzamalarla
ilişkilendirir.

Bir eksenli yükleme için:

Basit kesme için:
E   E  uzun
G   G 
  yan   uzun
Soru: Daha karmaşık yüklemeler için bağıntılar nasıl değişir?
3.5 Birim Uzama Enerjisi (Hibbeler – Section 3.5)

Elastik bir cisme etki eden kuvvetlerin oluşturduğu deformasyonlarla

cisimde depo edilen enerji (yani, depolanmış elastik potansiyel enerji)
arasında bir bağıntı vardır.
Fizik’ten hatırlanabileceği gibi bir yayın deformasyonu sırasında
yayda depolanan enerji şöyledir:

1 2 x
 Ve  kx
2 F
P
(F) Birim
Enerji çekme, basma, eğilme veya
uzama burulma nedeniyle depolanabilir.
enerjisi, U
Tek eksenli gerilme için, depolanmış
enerji P - u grafiğinin altında kalan
(x) u alandır.
 A P
y P P
Strain
L Energy, U
x
P tarafından yapılan iş = Depolanan
Birim Uzama Enerjisi u
1
yani U  P  u (P - u grafiğinin altındaki alan)
2
P   x A ve u   x L

1 1
yani U   x A   xL   x  x  A  L 
2 2
x
x  olduğundan
E
1
  x  AL 1
2
 U  U   x 2  Hacim 
2E Hacim 2E
2.5 Malzeme Göçmesi
Uygulamada göçme fiziksel bir durumla tanımlanır…
• Yalnız elastik deformasyonun bir miktarına mı izin verilmektedir?
•Kalıcı deformasyon bir göçme olarak mı dikkate alınacaktır?
• Veya, kırılma mı göçme olarak tanımlanacaktır?
…VE malzemenin cinsi.
• Sünek • Gevrek
• Akma • Çok Az Akma
• Boyun verme • Çekme Kırılması

• Kırılma • Tipik olarak

daha yüksek
basma yükleri
(Hibbeler – Kısım 3.3’ü okuyunuz.) taşıyacaktır.

Bir cisme uygulanan gerilmeyi bir sınırlandırıcı gerilme ile

karşılaştıracağız.
 Tekrar tipik sünek bir malzeme olan çeliğin gerilme-
birim uzama davranışını inceleyelim.

k
gerçek kopma gerilmesi Önemli Bölgeler:
nihai (Sayfa 86-88’de Hibbeler
gerilme ayrıntılı tanımları vermektedir.)

n
Kırılma • Elastik Bölge
orantı sınırı
k gerilmesi
• Akma
elastik sınır
A
os • Birim Uzama
akma gerilmesi
Pekleşmesi

• Boyun Verme
elastik akma birim boyun
bölge uzama verme
pekleşmesi
elastik plastik davranış • Kırılma
davranı
ş

Geri alınabilen
deformasyon Kalıcı deformasyon
 n Bu çizim yumuşak çelik için
gerçeğe uygun veridir.
Elastik bölge açık seçik
k görünebilmesi için
büyütülmüştür.
 A  ü
 A  a Bir çok durumda kalıcı
os deformasyon istenmez ve
biz analizimizi elastik
davranışla sınırlandırırız.

A
k

Not: • Plastik davranış bölgesine göre elastik birim uzamalar çok

küçüktür.
• A, Akma Gerilmesidir. Akma veya plastik deformasyon
oluşmaksızınuygulanabilecek en yüksek gerilmedir.
• U, Nihai Gerilmedir. Boyun verme ve kırılma
oluşmaksızın uygulanabilecek en yüksek gerilmedir.
Gevrek bir malzemenin, dökme demirin, tipik gerilme birim uzama
davranışına bakalım.

k • Çekme Kırılması

• Tipik olarak
daha yüksek
basma
gerilemlerini
taşıyabilecektir.
• Gevrek malzemeler çok sıklıkla çekmeye karşı basmadan daha
zayıftırlar.
• Çekmede, kırılma bir kusur veya mikro çatlakda başlar. Kırılma hızla
oluşur.
• Basmada, kusurlar ve mikro çatlaklar kapanırlar ve malzeme önemli
miktarda yüksek gerilemelere dayanır.
 2.6 Özet

UYGULANAN YÜK
Yük Taşıyan
(Dış Kuvvetler ve Sistem
Tepkiler)
•Normal Kuvvetler
Denge
•Keme Kuvvetleri
İç Kuvvetler •Eğilme Momentleri
•Burulma Momentleri

MALZE Gerilmeler ve E, , G, 
ME Birim Uzamalar Hookes
ÖZELLİK Yasası

LERİ
DEFORMASYON ve DİRENGENLİK  A,  N,  k
MUKAVEMET (veya Göçmeye Direnç)