Wykład monograficzny

dr hab. Piotr Cegłowski

• Rok akad.: 2018/2019 (sem. zimowy)
• Przedmiot: Wykład monograficzny
• Dziedzina: Językoznawstwa
• Temat: Wybrane zagadnienia z historii języka; Ewolucja ludzkiej zdolności językowej. Akwizycja
języka
• Wykładowca: dr hab. Piotr Cegłowski cpiotr@ifa.amu.edu.pl

Cel kursu [Course objective]:

Omówienie wybranych zagadnień z zakresu ewolucji ludzkiej zdolności językowej oraz nabywania
języka ludzkiego. Przedstawienie różnych dotyczących ewolucji ‘języka’, nawiązanie do kluczowych
problemów (Czy język naturalny jest cechą gatunku ludzkiego, czy też posiadają ją inne gatunki? Czy
ewolucja postępowała stopniowo, czy gwałtownie? Czy język jest wynikiem ewolucyjnej adaptacji, czy
też rezulatem innych procesów?). Omówienie poszczególnych aspektów procesu nabywania języka w
celu ukazania potencjalnych cech wspólnych obu procesów.
To shed some light on the issues of the evolution of the Human Language Faculty and language acquisition. In case of the former, to
present various evolutionary scenarios (selectionist, non-selectionist, gradual, catastrophic, etc.), in case of the latter, to discuss the
properties of the acquisition process and to scrutinise the acquisition of the particular linguistic phenomena.
To check if LE and LA share come common properties

Warunki uzyskania oceny [Credit requirements]

Obecność.
Introduction. Issues in Language Evolution
Wykład podzielony jest na 2 części:

1. Ewolucja języka
 Definicja oraz źródła ‘Ludzkiej Zdolności Językowej’ [HLF]
 Przedstawienie spektrum teorii ewolucji języka
 Omówienie tych teorii w świetle dostępnych danych

2. Nabywanie języka
 teorie nabywania języka (behawiorystyczna, mentalistyczna,
asocjacyjna)
 generatywistyczna teoria rozwoju gramatyki
 (opcjonalnie) nabywanie poszczególnych umiejętności językowych
(szyk zdania, relacje pomiędzy poszczególnymi częściami zdania,
itp.)
1. Język a komunikacja.
1.1 Co to jest język? – wybrane definicje
1.2 Cechy komunikacji językowej [Design features of Language,
Chockett 1958/1968]
1.3 Funkcje języka
1.3 Generatywistyczna teoria języka – Ludzka zdolność językowa
[Human Language Faculty, HLF]
1.4 Teorie ewolucji języka – kość niezgody : krótki rys historyczny
1.5 Studia nad ewolucją języka – główne problemy
1.6 Zagadnienia metodologiczne
1.7 Brak narzędzi badawczych (?)
1.8 What’s on the market?
JĘZYK NATURALNY – język, którym mówią ludzie,
właściwość gatunku Homo Sapiens
 każda grupa/społeczność ludzka mówi jakimś
językiem
 nie stwierdzono obecności języka u innych
gatunków
JĘZYK SZTUCZNY – język stworzony przez
człowieka (matematyka, logika, IT, itp.)
KOMUNIKACJA – porozumiewanie się, może
przybrać formy pozawerbalne (cel: wymiana
informacji). Umiejętność komunikacji nie jest
ograniczona do gatunku ludzkiego.
Schemat komunikacji (Jakobson 1960/1989)
 „Język to przypadkowy system znaków używanych w zachowaniu językowym
danej społeczności w celach komunikacyjnych” (Lewandowska-Tomaszczyk
1993:11)
[Language can be roughly defined as an arbitrary system of signs which is manifested in verbal behaviour and which is used in the society
for communication.]
 „Język to konkretna praktyka społeczna, w którą angażują się ludzie; praktyka ta
przekazywana jest z pokolenia na pokolenie i opiera się na ogólnie
naśladowanych regułach społecznych” (Dummett 1986)
[Language [is] a particular social practice in which people engage, [a practice that is] learned from others and is constituted by
rules which it is part of social custom to follow]
 Znać język znaczy posiadać wyuczoną umiejętność angażowania się w społeczne
interakcje bazujące na mówieniu, rozumieniu, mówieniu do siebie, itp. (Kenny
1984: 138, zob. Chomsky 2000:50)
[To know a language is to [have a learned ability to engage in social practices that can be exercised by speaking,
understanding, talking to oneself, etc.]

 Wspólne cechy powyższych definicji

 Język jest cechą ludzką (gatunku ludzkiego)
 Główną funkcją języka jest komunikacja (myśli, idee, uczucia, aspekty kulturowe,
itp.)
 Język jest fenomenem społecznym (polski, angielski, niemiecki, swahili, itp.)
Funkcje języka:
 reprezentatywna (wobec rzeczywistości, symbol elementów
rzeczywistości, do których się odnosi; Darstellung, ZNAK)
 komunikacyjna - porozumiewanie się, wymiana informacji
Znak – element rzeczywistości istotny nie ze względu na swoje własne cechy, ale ze
względu na relację do innego elementu rzeczywistości, do którego się odnosi.
(Milewski 1965, )
Sign – an element of the reality whose relevance stems from the way it relates to another element in the reality, and not from its intrinsic
features

Grzegorczykowa 2007: 17
 The arbitrary relation between the sign (sound) and meaning (concept)

tree
[tri:]
N (+N, -Case) ?
Trenowane zwierzęta
&
• Wykształcona ograniczona zdolność rozpoznawania połączeń pomiędzy znakiem, a elementem rzeczywistości, do którego się odnosi (szympansy osiągają poziom 4-letniego dziecka – liczba znaków)
‘Małpa może dokonać mentalnego połączenia pomiędzy abstrakcyjnym symbolem a obiektem lub akcją, jednakże okoliczności w środowisku naturalnym nigdy nie pozwalają na wykształcenie się u
niej tych umiejętności i pozostają one nierozwinięte (Hurford 2003: 48)
[An ape can make a mental link between an abstract symbol and some object or action, but the circumstances of wild life will never nurture this ability, and it remains undeveloped ]
• Limit jakościowy
• Angażują się w rozpoznawanie znaków dla celów zaspokojenia swoich bezpośrednich potrzeb (nagroda–pożywienie)
• nie radzą sobie z rozpoznawaniem błędnych połączeń (e.g. YELLOW)
ludzie
• naturalne zaangażowanie w tworzenie / rozpoznawanie znaków / komunikację opartą na znakach
• brak limitów ilościowych / jakościowych

Mamy możliwość tworzenia wysoce złożonych aktów mowy, których interpretacja oznacza odkodowywanie złożonego sygnału i przekształcanie go w reprezentację konceptualną w drodze złożonych
operacji, tak, aby wygenerować społeczny impakt wypowiedzi (Hurford 2003: 49
[We now have the possibility of highly sophisticated speech acts, whose interpretation involves decoding of a complex signal into a complex conceptual representation accompanied by complex
calculations to derive the likely intended social force of the utterance.]
1. Głosowo-słuchowy kanał transmisji: (forma pierwotna) jama ustna, nos, narządy
artykulacji; ucho – narząd odbioru sygnału, komunikacja oparta na dźwiękach mowy
2. Szerokie nadawanie vs. odbiór punktowy sygnału: sygnał rozchodzi się we wszystkich
kierunkach i może zostać odebrany przez każdego osobnika w zasięgu słuchu
3. Nieciągłość: sygnał trwa przez określony czas, później zanika
4. Wzajemna wymiana: uczestniczenie w interakcji jako nadawca i odbiorca sygnału
5. Sprzężenie zwrotne: nadawca jest jednocześnie odbiorcą, może modyfikować sygnał
podczas nadawania
6. Specjalizacja: powiązanie pomiędzy sygnałem a reakcją, którą sygnał ma wywołać
(funkcja sygnału – komunikacja)
7. Semantyczność: sygnał odnosi się do rzeczywistości znanej zarówno nadawcy, jak i
odbiorcy
8. Arbitralność: związek pomiędzy znakiem a elementem rzeczywistości, do którego ten
znak się odnosi jest przypadkowa (brak motywacji)
9. Podzielność strukturalna: język składa się z poszczególnych elementów tworzących
większą całość (por. nieciągła podzielność, ang. discrete infinity, Chomsky)
10. Produktywność: umiejętność tworzenia ‘nowych’ zdań, ‘kreatywność’ językowa
11. Dwoistość: elementy języka interpretowane są na poziomie logicznym [LF] i
fonetycznym/fonologicznym [PF]; znaczenie zdania nie musi stanowić znaczenia
poszczególnych elementów, np.: Ala ma kota.
12. Przemieszczanie: możliwość odniesienia do wydarzeń odległych w czasie i przestrzeni
13. Transmisja kulturowa: przekazywanie kodu językowego przez socjalizację, wychowanie
i nauczanie
Hockett (1958):
1. Vocal-auditory channel: mouth, nose and ears as major speech production / speech
reception organs
2. Broadcast transmission and directional reception: the signal spreads in all directions
and can be localised by anyone within the hearing distance
3. Rapid fading: the signal lasts for a definite period of time
4. Interchangeability: signal users can act interchangeably as senders and receivers
5. Total feedback: while producing the message, the senders can hear it
6. Specialisation: the only (?) purpose is sending the signal for communication
7. Semanticity: the signal conveys meaning which makes reference to the cognitive
universe of the participants of the communication act
8. Arbitrariness: sound – meaning relation is arbitrary
9. Discreteness: language can be divided into language units, i.e. sounds, morphemes, etc.
(recall: discrete infinity)
10. Openness: humans produce / understand sentences that have never been produced
before,
11. Duality of patterning: language units are interpreted at two interfaces: sound and
meaning, (recall: LF &PF)
12. Displacement: references beyond the immediate (spatial, temporal) context
13. Cultural transmission: language is acquired in the process of learning the whole culture
to which one is born
Wybrane dziedziny językoznawstwa:
 Składnia (syntax)
 Morfologia (morphology)
 Fonetyka (phonetics)
 Fonologia (phonology)
 Semantyka (semantics)
 Pragmatyka (pragmatics)
 Można zapytać, jak dobrze język jest zaprojektowany. Jak bliski jest on temu, co zaprojektowałby
super-inżynier, biorąc pod uwagę warunki, które zdolność językowa musi spełniać? [..] Mowa tu o
‘warunkach dopuszczalności’, tj. możliwości odczytywania i interpretowania sygnałów
językowych jako instrukcji dla myśli i działania (Chomsky 2000: 9)
[In particular, we can ask how good the design is. How close does the language come to what a super-engineer would construct, given
the conditions that the language faculty must satisfy? […] We might think of these as “legibility conditions”, in the sense that other
systems must be able to “read” the expressions of the language and use them as “instructions” for thought and action.]

Język jako system współgrających ze sobą zasad:

 *Tomek kwiaty wczoraj Kasia kupił kwiaciarni w.
 [Tomek powiedział [że Kasia słyszała [jak Marek mówił [że Tomek twierdził …]]]]
 Tomeki pokazał Kasi swojei odbicie w lustrze
 Tomek ukradł książkę z biblioteki.
 Samochód wyprzedził tramwaj.
 home

FHL – procedura generująca struktury, z których każda to kompleks cech fonetycznych,

semantycznych i strukturalnych (Chomsky 2000: 26)
[FLH - the generative procedure that forms structural descriptions (SDs), each a complex of phonetic, semantic, and structural properties]

{take} > L(exicon)

 cechy fonetyczne [theik]
 cechy semantyczne <Agent, Patient>
 cechy strukturalne [ _ NP]

Leksykon + FHL = ∞
Podstawowa operacja składniowa: Scalanie
(tworzenie z dwóch elementów jednego)

{Mary; –ed; see; a; car}

{a, car}  (a car)
{see, (a car)}  (see a car)
{-ed, (see a car)}  (saw a car)
{Mary, (saw a car)}  (Mary saw a car) %%
 Składnia: Scalanie!  Leksykon: STOP!
*[Janek [umarł Tomka]]
umrzeć <Exp>
VP
Janek VP
umarł Tomka
 Składnia wydaje się być oparta na
parametryzowalnych zasadach (por.
morfologia, fonologia).
 perspektywa ‘marsjańska’: Co ludzkie języki mają ze sobą wspólnego?
 HLF jest cechą gatunku ludzkiego, bez analogii pośród innych gatunków (Chomsky
2000:3)
 HLF jest oparta na zasadach (por. Teoria Zasad i Parametrów, Chomsky 1981)
 HLF charakteryzuje nieciągła nieskończoność (discrete infinity)!
perspektywa biologiczna (biolingwistyczna) – HLF to ludzki organ
 HLF jest organem / systemem działającym analogicznie do innych systemów (wzrok,
słuch, układ immunologiczny, układ oddechowy, itp.)
 Model Broca (1861)-Wernicke (1874): moduły odpowiadające za produkcję oraz
rozumienie mowy
 HLF jest modułem umysłu / mózgu (Fodor 1983; Chomsky 1984), system oparty
działający na zasadzie wejście – wyjście, możliwość rozłączenia rozumienia od produkcji
 HLF jest genetycznie zakodowany >>> stanowi wytwór ewolucji (FOXP2)
 Fodor (1983) Teoria modularności umysłu
• Umysł modularny składa się z systemu centralnego i systemów modułów [input systems] ( w tym
języka)
• systemy te otrzymują informacje i przekazują je do systemu centralnego odpowiedzialnego za
myślenie
• moduły działają szybko i obowiązkowo, a architektura całego systemu jest zapisana w genomie
ludzkim
• Moduły są stosunkowo niezależne od siebie, jednakże wszystkie podłączone są do ‘płyty głównej’
• Model nie zakłada intensywnej współpracy pomiędzy modułami; operacje wykonywane przez
poszczególne moduły są raczej ograniczone do konkretnych grup neuronów
 A ‘Martian’s’ perspective: What do all human languages have in common?
 „[FHL] is a „species property” varying little among humans and without significant
analogue anywhere” (Chomsky 2000:3)
 FHL is rule-governed (it is based on a system of rules that underlie speakers’ knowledge)
 FHL is characterised by discrete infinity (there is no longest sentence)
A biological perspective: L as an organ; where is it situated?
 FHL is analogous to other biological systems, e.g. visual system, immune system, etc.
(definable in terms of location, size, weight)
 Broca (1861)-Wernicke (1874) Model: the modules responsible for speech production /
comprehension are, respectively, the frontal region of neocortex and the posterior area
of the cortex
 FHL is a module of the mind / brain (Fodor 1983 vs. Chomsky 1984): an input-output
system, doubly dissociable
 FHLis genetically encoded (doesn’t evolve entirely as a result of learning processes,
compare: face recognition module, walking, breathing)
video 1 & 2
Problematyczne aspekty modelu Broca-Wernicke:
 dzieci z usuniętą chirurgicznie lewą półkulą nie tracą całkowicie zdolności nabywania języka
(plastyczność struktur mózgowych)
 wiele obszarów kory mózgowej może zostać wykorzystane do przejęcia / pełnienia nowych funkcji, np.
po urazie mózgu
 badania pokazują, iż do zadań związanych z produkcją / rozumieniem mowy zaprzęgane są różne
obszary mózgu (sieci neuronalne)
 Struktury neuroanatomiczne kontrolujące różne funkcje (włączając funkcje ruchowe) uczestniczą w
komunikacji pomiędzy populacjami neuronów i odgrywają rolę w kontrolowaniu systemów języka

Kognitywiści próbowali zrozumieć relację pomiędzy umysłem a mózgiem opierając się na teoriach
modularnych, które mają więcej wspólnego z IBM, niż z Karolem Darwinem […]
Jest jasne, że XIX-wieczny model stawiający znak równości pomiędzy ośrodkami Broki i Wernickego a
obszarami ludzkiej zdolności językowej jest błędny (Lieberman 2002: 159).
[Cognitive scientists have attempted to understand mind-brain relations using modular theories that owe more to IBM than to Charles
Darwin […] It is clear that the nineteenth-century model that equates Broca’s and Wernicke’s areas with the neural “seats” of human
linguistic ability is wrong]
 ok. 1850 – odkrycie szczątków Neandertalczyka (the Neanderthal Man)
 1859, Darwin, Ch. O powstawaniu gatunków (On the Origin of Species)
Sukces reprodukcyjny powiązany z dziedziczonym zróżnicowaniem jest główną siłą sprawczą
ewolucji organizmów (selekcja naturalna)
[the differential reproductive success associated with heritable variation is the primary organizing force in the evolution of organisms
(natural selection)]
 Gatunki są bardzo płodne, a liczba potomstwa przekracza liczbę osobników, które osiągną wiek reprodukcyjny
 Liczebność populacji, z niewielkimi zmianami, pozostaje stała
 Źródła pokarmu są ograniczone, ale na przestrzeni czasu są stosunkowo stabilne
 Wiąże się z tym "ślepa walka o byt"
 W obrębie gatunków rozmnażających się płciowo, właściwie nie ma dwóch identycznych osobników
 Niektóre z tych zmienności bezpośrednio wpływają na zdolność osobnika do przeżycia w danym środowisku
 Większość tych zmienności jest dziedziczna
 Osobniki mniej przystosowane do środowiska mają mniejsze zdolności przeżycia i mniejsze szanse
rozmnożenia się, podczas gdy osobniki lepiej przystosowane mają większe
prawdopodobieństwo przeżycia i tym samym reprodukcji
 Osobniki, które przeżyją, mają większe szanse na przekazanie swoich dziedzicznych cech potomstwu
 Ten wolno postępujący proces powoduje, że populacje dostosowują się do środowiska i ostatecznie,
po upływie wielu pokoleń, zmienności kumulują się prowadząc do utworzenia nowych odmian gatunku,
i w końcu, nowego gatunku (Wikipedia).
 1866, Société Linguistique de Paris zakazuje wszelkich rozważań i spekulacji nt. ewolucji języka
 1889, Wallace, A.R. ‘Darwinism’
‘intelektualna i moralna natura człowieka (zdolność do kreatywnej wyobraźni, języka,
symbolizmu, złożonych praktyk społecznych, itp.) nie mogła wyewoluować w drodze naturalnej
selekcji, lecz wymagała ‘jakieś ingerencji, działania sprawczego”, jak np. ogólnego prawa natury,
takiego podobnego do zasady grawitacji, itp.
[‘man’s intellectual and moral nature” (the human capacity for creative imagination, language and symbolism, intricate social practices, etc.) could
not have evolved via natural selection alone but required “some other influence, law or agency”, i.e. a general principle of nature similar to
gravitation’]

 1942, Waddington, C.H., ‘Canalization’ :

‘procesy dostosowane do wygenerowanie jednego ostatecznego rezultatu końcowego
niezależnie od pomniejszych zróźnicowań […] zapewniających wytworzenie normalnego, tzn.
optymalnego typu’
[‘the processes adjusted so as to bring about one definite end result regardless of minor variations in conditions during the course of reaction […]
ensuring the production of the normal, that is the optimal type’]

 1975, konferencja Pochodzenie i ewolucja języka i mowy [Origins and Evolution of Language
and Speech], New York Academy of Sciences
 1990, Pinker, S. – P. Bloom, “Natural language and natural selection”, Behavioural and Brain
Sciences 13 (4): 707-784. (podejście neo-Darwinowskie)
 2002, Chomsky, Hauser & Fitch The Faculty of Language: what is it, who has it, and how did it
evolve? (Science)
 2005, Chomsky “Głównym problemem w studiach nad HFL jest odkrycie wzorów
umożliwiających produkcję rozwiązań optymalnych”
 średnia liczba artykułów ukazujących się w czasopismach językoznawczych (słowo klucz:
‘language evolution’), lata 1981-2002

ISI Web of Knowledge index

 Dostępność danych
‘Nie ma bezpośrednich dowodów na wczesne formy języka aż do czasów wynalezienia pisma, czyli ok.
5000 lat temu, jednakże w tym okresie mamy już do czynienia z w pełni nowoczesnym językiem. Języki
mogą zmieniać się i ewoluować w sensie kulturowym, jednakże mówimy to o tworach w pełni
rozwiniętych w sensie biologicznym. Jeżeli chodzi o poprzedzające 5 milionów lat , możemy jedynie
wysnuwać pośrednie wnioski na podstawie artefaktów takich jak narzędzia i obrazy, jak również
niejednoznacznych wskazówek dotyczących struktury mózgu lub kształtu aparatu mowy (Jackendoff
2002: 232.)’
[There is no direct evidence for early forms of language until the advent of writing about 5 000 years ago, and by then we are dealing
with a fully modern language. Languages may change and “evolve” in the sense of cultural evolution, but as far as can be determined,
this is in the context of a fully biologically evolved language capacity. For the prior five million years, we can make only very indirect
inferences based on the nature of artifacts such as tools and pictures, and on equivocal hints about the structure of the brain and the
vocal tract]

‘Tkanka miękka nie zachowuje się w postaci skamielin’ (Lieberman 2002: 125)
[The soft tissue of the brain is not preserved in the fossil record].

Podsumowanie:
• brak dowodów na wczesne / przejściowe formy języka (co znaczy wczesne – proto-język??)
• odkrycie pisma – w pełni rozwinięta HLF
 Idea studiów porównawczych
• analiza skamielin w celu zdefiniowania cech prymitywnych obecnych u przodków danego gatunku
• analiza porównawcza cech anatomicznych, zachowania oraz mózgów przodków i żyjących gatunków
• cel analizy: na bazie zaobserwowanych różnić wypracować hipotezy dotyczące zależności pomiędzy tymi różnicami a
poszczególnymi cechami przodków i żyjących gatunków.

‘Jako, że nie możemy obserwować prehistorycznych ludzi i zdarzeń, wywody dotyczące zachowania i fizjologii
gatunków wymarłych muszą opierać się na dowodach zgromadzonych z obecnie dostępnych źródeł’ (Lieberman
2002: 124).
[Since we cannot observe prehistoric people or events, inferences concerning the behaviour and physiology of extinct species must be
based on evidence drawn from the present]

‘Chociaż jest to kwestia dla nas oczywista, jest ona tradycyjnie źle rozumiana i ignorowana […] studia nad gatunkami
zwierzęcymi są niezbędnym komponentem studiów biologicznych nad HLF, pozwalającym nam na odkrycie w
drodze eliminacji tych mechanizmów, które są unikatowe dla ludzkiego języka, jak również dogłębne
przestudiowanie tych powiązanych z językiem mechanizmów, które są dzielone z innymi gatunkami’ (Fitch – Hauser
2003: 160).
[Although this point seems obvious to us, it has traditionally been ignored and misunderstood. […] animal studies are a necessary
component of the biological study of the language faculty, allowing us to discover by a process of elimination those mechanisms that are
unique to human language, as well as to study exhaustively those language related mechanisms that are shared.]

Problemy napotykane w obszarze studiów porównawczych

 tkanka miękka a skamieliny
 różnice anatomiczne nie zawsze odzwierciedlają różnice funkcjonalne
30 lat…

Wiemy bardzo niewiele o tym, co dzieje się, kiedy 10 do potęgi 10 neuronów znajdzie się w
kuli o wielkości piłki do koszykówki, w warunkach zdeterminowanych przez konkretny
sposób, w który system ten rozwinął się na przestrzeni czasu (Chomsky 1975: 59)
[We know very little about what happens when the 10 10 neurons are crammed into something the size of a basketball, with further
conditions imposed by the specific manner in which this system developed over time]

‘Jak inne złożone systemy, mózg może być badany na różnych poziomach: atomów, komórek,
połączeń komórkowych, sieci neuronowych, systemów komputacyjno-reprezentatywnych, itp.
Badanie ERP porównuje dwa takie poziomy: elektryczną aktywność mózgu i poziomy C-R.’ (Chomsky
2000: 24-25).
[Like other complex systems, the brain can be studied at various levels: atoms, cells, cell assemblies, neural networks, computational-
representational (C-R) systems, etc. The ERP [event-related potential] study relates two such levels: electrical activity of the brain and C-
R systems.]

Ludzka zdolność kreatywnego myślenia, język, symbolizm, umiejętności matematyczne […] wydają
się wykrystalizować całkiem niedawno, być może niewiele więcej,niż 50.000 lat temu, w małej grupie
przodków, z której wszyscy się wywodzimy (Chomsky 2005:3)
[[T]he human capacities for creative imagination, language and symbolism generally, mathematics […] seem to have crystallized fairly
recently, perhaps a little over 50,000 years ago, among a small breeding group of which we are all descendants.]
 Nieinwazyjne metody badawcze:
 MRI (obrazowanie magnetycznorezonansowe) – używane rutynowo dla celów medycznych,
urządzenie generuje mocne pole elektromagnetyczne
 fMRI (funkcjonalne obrazowanie magnetycznorezonansowe) – wyspecjalizowana odmiana
obrazowania metodą rezonansu magnetycznego, za pomocą której mierzony jest wzrost przepływu
krwi i utlenowania aktywnej okolicy mózgu.
 PET (pozytronowa tomografia emisyjna) – technika obrazowania, w której rejestruje się
promieniowanie powstające podczas anihilacji pozytonów. Źródłem pozytonów jest podana
pacjentowi substancja promieniotwórcza, ulegająca rozpadowi.
 CT (tomografia komputerowa) – obrazowanie (uzyskiwanie przekrojów) struktur wielokrotnie
naświetlanych promieniami rentgenowskim z różnych perspektyw
 ERP (potencjały elektryczne) – badanie aktywności elektrycznej różnych struktur / ośrodków mózgu
 Experymenty przeprowadzane ‘w naturze’ – badanie mózgu przeprowadzane na żywych pacjentach
(ofiary wypadków, ofiary postrzałów, itp.)

‘Eksperymenty w naturze są nadal istotne dla studiów nad zależnością pomiędzy mózgiem
a językiem, szczególnie kiedy uzupełniają dane pozyskane dzięki nieinwazyjnym metodom
obrazowania osobników zdrowych ‘(Lieberman 2002: 32).
[Experiments in nature are still germane to the brain-language question, particularly when they complement the data of the noninvasive
imaging studies of neurobiologically intact patients.]
 Nieinwazyjne metody badawcze:

 MRI (magnetic resonance imaging) – used routinely for clinical purposes, generates intense
electromagnetic field; produces “signatures” mapped by computer algorithms
 fMRI (functional magnetic resonance imaging) – MRI based, maps out the flow of oxygenated blood as
well as metabolic activity, thus traces neural activity in various parts of the brain
 PET (positron emission tomography) – traces the short-half-life radioactive substance injected into
bloodstream, specifically, thus identifies areas of the brain with increased neuronal (metabolic) activity
(i.e. during the completion of a given task)
 CT (computerized tomography) scan – show slices of the brain by computer processing of multiple X-
ray exposures taken at different angles and planes
 ERP (event-related potential) – measures the electrical activity of (various parts of) the brain
 Experiments in nature – the study of the brain conducted on cases of brain pathology (brain deficits,
victims of strokes, gunshots, etc.)

Experiments in nature are still germane to the brain-language question, particularly when they
complement the data of the noninvasive imaging studies of neurobiologically intact patients
(Lieberman 2002: 32).
MRI : www.lodestone.co.uk/mri.htm PET. Porównanie ośrodków rozróżniania tonów w 2 grupach językowych
(Klein-Zatorre-Milner-Zhao 2001)
Niekorzystne aspekty nowoczesnych metod obrazowania:
 Technika ‘odejmowania’ [subtractive technique]: zarówno MRI, jak i PET w niewielkim stopniu
rozpoznają fakt, że poszczególne struktury mogą pełnić wiele funkcji

Anegdota:
Gdzie w mózgu zlokalizowany jest ośrodek odpowiedzialny za
umiejętność gry w tenisa?
Odejmij obszar aktywności PET widoczny, kiedy pacjent myśli
o bieganiu od obszaru aktywności PET, kiedy myśli on o
tenisie.

 różnice w morfologii mózgu:

‘Jednym z głównych problemów w interpretacji funkcji mózgu wspólnym dla wszystkich tych procedur
(CT, PET, fMRI) jest fakt, że porównujemy aktywność mózgów różnych ludzi. Oczywiste jest, że będą
się one różnić tak samo, jak twarze, stopy, serca, zęby i inne cechy anatomiczne’ (Lieberman 2002: 31).
[One problem in interpreting brain functions common to all these procedures (CT, PET and fMRI) involves comparing activity in different
people’s brains. It is clear that people’s brains differ as much as faces, feet, hearts, teeth and other aspects of anatomy]

• studia bliźniaków (UCLA)

Potencjalne bodźce ewolucyjne:
 Język jako odpowiedź na charakterystyczną dla gatunku ludzkiewo ‘niszę kognitywną’ (głód wiedzy),
wyni selekcji naturalnej (Pinker & Bloom 1990)
 Język oparty na biologicznych pre-adaptacjach i opartych na uczeniu się adaptacjach postępujących na
przestrzeni generacji (Hurford)
 Język jako narzędzie do pełnienia określonych funkcji, np. konceptualizacja, komunikacja, itp.
(Newmeyer)
 Język jako wynik rozwoju ludzkiej komunikacji symbolicznej (psychologia, kultura – Tomasello)
 Język jako wynik rozwoju dwunożności (Corballis)
 Język jako wynik nagłej mutacji na poziomie połączeń neuronalnych (Berwick, Fitch, Chomsky, Hauser,
Gould)
 Język jako wynik matematycznych zasad organizacji zbiorów (Novak, Komarova)
Bickerton, D. 2003. “Symbol and Structure: A Comprehensive Framework for Language Evolution.” In: Christiansen, M. -- S. Kirby (eds.).
Chomsky, N. 1984. Modular Approaches to the Study of Mind. San Diego, San Diego State University Press.
Chomsky, N. 200. New Horizons in the Study of Language and Mind.
Christiansen, M. -- S. Kirby (eds.) 2003. Language Evolution. Oxford: OUP
Corballis, M.C. -- S.E.G. Lea (eds.) 1999. The Descent of Mind. Psychological Perspective on Hominid Evolution. Oxford: OUP
Darwin, Ch. 1859. On the Origin of Species. Cambridge: Harvard University Press.
Fodor, J. 1983. Modularity of mind. Cambridge: Mass.: MIT Press.
Grzegorczykowa, R. Wstęp do językoznawstwa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hockett, Ch. 1958. A Course in Modern Linguistics. New York, Macmillan.
Hurford, J. -- M. Studdert-Kennedy -- Ch. Night (eds.) 1998. Approaches to the Evolution of Language. Social and Cognitive Bases. Cambridge:
CUP
Hurford, J. 2003. “Language Mosaic and Its Evolution.” In: Christiansen, M. -- S. Kirby (eds.).
Klein, D. - R.J. Zatorre – B. Milner – V. Zhao. 2001. A Cross-Linguistic PET Study of Tone Perception in Mandarin Chinese and English
Speakers.” NeuroImage 13, 646–653 (2001), available online: www.idealibrary.com
Komarova, N. -- M. Nowak 2001. „Towards an evolutionary theory of language.” Trends in Cognitive Sciences 5, 288: 295.
Komarova, N. -- M. Nowak 2003. „Language, Learning and Evolution.” In: Christiansen, M. -- S. Kirby (eds.).
Kurcz, I. 2000. Psychologia języka i komunikacji. Warszawa: Scholar.
Lieberman, P. 2002. Human Language and Our Reptilian Brain. The Subcortical Bases of Speech, Syntax and Thought. Cambridge, London,
Mass: Harvard University Press.
Newmeyer, F. J. 2003. “What Can the Field of Linguistics Tell Us About the Origins of Language?” In: Christiansen, M. -- S. Kirby (eds.).
Pinker, S. – P. Bloom, 1990. „Natural Language and Natural Selection.“ Behavioural and Brain Sciences: 13: 707-784.
Pinker, S. 1994. The language instinct: How the mind creates language. New York: William Morrow.
Pinker, S. 2003. “Language as an Adaptation to the Cognitive Niche.” In: Christiansen, M. -- S. Kirby (eds.).
Wallace, A.R. 1889. Darwinism.