EKOLOGIJA PESTICIDA I

SPECIFIČNOSTI DDDD-
A Prof dr Zarema Obradović

1
 Osnova, svha i cilj predmeta
- Upoznati studente sa značajem provođenja mjera dezinfekcije,
dezinsekcije, deratizacije (i dezodoracije) kao mjera za
sprječavanje javljanja i suzbijanje širenja zaraznih oboljenja te
stvaranje povoljnijih uslova za život

- Studenti trebaju ovladati znanjima koja će moći samostalno

primjenjivati u praksi

2
 Preporučena literatura:

• Asaj A. Zdravstvena dezinsekcija u nastambama i okolišu, Zagreb 1999.

• Krajcar D. Dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija, Zagreb, 2001.

• Obradović Z. Primijenjena epidemiologija u okolinskom zdravlju, Sarajevo

2013.

• Radovanović Z.Terenska epidemiologija, Beograd 2000.

• Ropac D.Epidemiologija zaraznih bolesti, Zagreb 2003.

3
 DDDD
• Dezinfekcija

• Dezinsekcija

• Deratizacija

• Dezodoracija

4
 Dezinfekcija

Postupci i metode kojim se djelimično ili potpuno uništavaju

mikroorganizmi uzročnici zaraznih oboljenja
- na tijelu
- u vodu
- na predmetima opće upotrebe
- u vazduhu
- u hrani
- ............

5
• Dezinsekcija - metode kojim se smanjuje populacija insekata
koji mogu biti prenosioci, a nekada i izvori i rezervoari nekih
oboljenja.

• Globalne klimatske promjena povećaju rizik od vektorskih

bolesti

• Dezinsekcija postaje sve značajnija

6
• Deratizacija - mjere koje se poduzimaju sa ciljem
smanjenja populacije štetnih glodara, prirodnih rezervoara i
prenosilaca uzročnika zaraznih bolesti ispod praga štetnosti

• Sa spekta zaštite zdravlja posebno važni štakori

(biološki i mehanički vektori)

• Osnovni cilj:

sprječavanje nastanka ili širenja zaraznih oboljenja

7
 Historijat dezinfekcije

• Metode stare koliko i ljudski rod

• Najprostija dezinfekcija: pranje tijela (ruku, lica)

• Stari Egipćani koristili ulja i balzami (2000g p.n.e): za

mumificiranje (onemogućen razvoj mikroorganizama)

• U Perziji (600 g p.n.e): iskorišteno nepovoljno djelovanje metala na

razmnožavanje mikroorganizama, čuvanje vode u bakrenim
posudama

• Stara Grčka: upotrebljavaju sirće i vino kao konzervanse

8
Drastične mjere dezinfekcije:

- izolacija oboljelog od okoline (kod kuge)- spaljivanje u kući u

kojoj
je bolovao

- spaljivanje svih predmeta iz okoline bolesnika

- korištenje zagušljivih dimova (da se “mikroorganizmi uguše“)

9
 Zakonski okvir za DDD mjere

• „Zakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti FBiH“donio

Parlament FBiH, usvojen na Domu naroda 3.marta 2005 godine.

• Sprječavanje i suzbijanje zaraznih bolesti od interesa za

Federaciju
BiH

• Zaštita od zaraznih bolesti dužnost jedinica lokalne samouprave

(općina), kantona, Federacije, zdravstvenih ustanova, zavoda
zdravstvenog osiguranja, nosilaca privatne prakse, privatnih
društava i drugih pravnih i fizičkih lica

10
• Sva pravna i fizička lica MORAJU dozvoliti zdravstvene i higijenske
preglede i savjete kao i preliminarna medicinska ispitivanja i
superviziju, prikupljanje potrebnih nalaza i primjenu mjera za
zaštitu stanovništva od zaraznih bolesti navedenih u ovom
Zakonu.

11
 Mjere za prevenciju zaraznih bolesti

• Dvije grupe: opće i posebne

• Opće mjere za sprječavanje nastanka različitih zaraznih

oboljenja
(bez obzira na etiologiju)

• Posebne mjere - imaju za cilj sprječavanje javljanja i

suzbijanje širenja tačno određenih oboljenja

12
Mjere dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije i opće i posebne

13
1.Opće DDD mjere: vršenje obavezne (preventivne) dezinfekcije,
dezinsekcije i deratizacije u određenim objektima

(za snabdjevanje vodom za piće, objektima za proizvodnju i promet

namirnica i predmeta opće upotrebe te sirovina za njihovu
proizvodnju, odnosno prevoznim sredstvima namijenjenim za njihov
prevoz; objektima, odnosno prostorima za uklanjanje otpadnih voda i
drugih otpadnih materija; objektima zdravstvenih ustanova i nosioca
privatne prakse; odgojno-obrazovnim objektima; objektima i
sredstvima javnog prevoza; stambenim objektima i dvorištima te
ostalim objektima privrednih društava (radnim prostorijama, na radnim
površinama, sredstvima rada i dr.) drugih pravnih i fizičkih lica. (Član
10, tačka 5)

14
2.Posebne DDD mjere se provode u cilju sprječavanja
nastanka
određenih oboljenja. (Član 11. tačka 6 )

Primjer: dezinfekcija sa ciljem uništavanja Legionella

15
3. Protuepidemijske mjere - kod pojave nekih oboljenja da se spriječi
njihovo dalje širenje,da se spriječi javljanje u formi epidemije

16
 Izvođači DDD mjera

1. Obaveznu dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju kao opće

preventivne mjere obavljaju zdravstvene ustanove, privredna
društva odnosno fizička lica-obrtnici (koji zadovoljavaju propisane
uslove)

- Neophodno je da se obavljaju u skladu sa utvrđenim programom i pod

nadzorom higijensko-epidemiološke službe

17
2.Protuepidemijske DDD mjere provode nadležne zdravstvene
ustanove

(higijensko-epidemiološka služba nadležnog doma zdravlja,

kantonalni zavod za javno zdravstvo pripadajućeg kantona ili Zavod
za javno zdravstvo Federacije BiH, zavisno od toga na kom području
se javila epidemija te kakva je osposobljenost zdravstvenih ustanova
na tom području)

18
 Uvođenje dezinfekcije u medicinu

• IGNAZ SEMMELWEIS (1818.-1865.)

• 1847.- predložio metode za smanjenje umiranja zbog

puerperalne
sepse:

• uvođenje obaveznog pranja ruku sapunom i vodom prije

pregleda porodilja

• nakon pregleda potapanje ruku u rastvor hlornog kreča

19
JOSEPH LISTER (1827-1912)
- osnivač antisepse u medicini

- prvi povezuje infekciju rana nakon operacije sa

spoljašnjom kontaminacijom

- uvodi dezinfekciju prostora u operacionim salama

LOUIS PASTEUR (1822-1895)

• Otkriva osjetljivost mikroorganizama na povišenu

toplotu

• “pasterizacija “ – metode dezinfekcije

• Postavio je temelje sterilizacije 20

• ROBERT KOCH (1843- 1910) – uspostavlja dezinfekciju
kao posebnu metodu

• ALEXANDER FLEMING - 1928 godine pronalazi

PENICILIN – revolucionarno otkriće

• U početku negativni efekti na dezinfekciju - “nema potrebe

za prevencijom sve se može izliječiti”

21
 Definicije dezinfekcije (u zdravstvu)
- Postupak uklanjanja ili uništavanja mikroorganizama uzročnika
zaraznih bolesti na tijelu, predmetima opće upotrebe, vodi ili u
prostoru

- Smanjenje ukupnog broja, virulencije ili potpuno uništavanje raznih

mikroorganizama, uzročnika zaraznih bolesti na tijelu, u vodi,
hrani, na predmetima opće upotrebe sa ciljem sprječavanja
nastanka ili širenja zaraznih oboljenja

• Pojam suprotan infekciji, a podrazumjeva postupke kojim se

neka osoba, predmet ili materijal oslobađa
zaraznosti, odnosno postaje nesposoban da
širi infekciju

• Uništavanje patogenih mikroorganizama, prisutnih ili vjerovatno

prisutnih u nekom prostoru ili u nekom mediju, na bilo koji
22
način.
• Hemijska dezinfekcija - uklanjanje (uništavanje) mikroorganizama
s opreme, radnih i drugih očišćenih (opranih) površina i ruku
radnika hemijskim sredstvom – dezificijensom

• Za učinkovito djelovanje dezificijensa potrebno: kontakt dezinficijensa

i površine i kontaktno vrijeme

23
Hemijska dezinfekcija se provodi primjenom DEZINFICIJENSA

• Različiti mehanizmi djelovanja:

1. Mikrobicidno (baktericidno, germicidno, virucidno)- ubijaju, uništavaju

mikroorganizme

2. Mikrobiostatsko (bakteriostatsko, germistatsko, virostatsko)-

zaustavljaju
rast mikroorganizama

3. Inhibitorno – usporavaju rast mikroorganizama

24
• ASEPSA- postupci kojim se sprječava kontakt
mikroorganizama sa ranom ili drugim potencijalnim mjestima
ulaska mikroorganizama u živi organizam

• ANTISEPSA –postupci koji se provode na živom tkivu s ciljem

sprječavanja razvoja infekcije, ili sa ciljem da se ograniči i
izliječi već postojeća infekcija na tkivu ili koži

• PASTERIZACIJA – metoda primjenje povišene temperature

za reduciranje ili ubijanje većine bakterija u različitim
tečnostima

- Primjenjuje se u prehrambenoj industriji (pasterizacija

mlijeka)

- NE UNIŠTAVAJU SE SPORE 25
• STERILIZACIJA – postupak uništavanja svih mikroorganizama (i
patogenih i apatogenih), u svim oblicima

- UNIŠTAVAJU SE I SPORE

• DEZODORACIJA – postupak uklanjanja neugodnih mirisa

- često se i uništavaju bakterije, ali to nije obavezno

26
 Vrste
dezinfekcije
• 1. Profilaktička (preventivna)

• 2. Tekuća

• 3. Završna (konačna)

27
1. Profilaktička (preventivna) dezinfekcija- cilj je sprječavanje nastanka
zaraznih bolesti

Provodi se čišćenjem, pranjem i nanošenjem dezinfekcionih sredstava

- naziva se i “rutinska”
- na nekim mjestima se provodi svakodnevno (dio
tehnološkog procesa)
- nekada periodično

28
Tekuća dezinfekcija se provodi za vrijeme trajanja neke
zarazne bolesti

Dezinfikuju se:
- izlučevine oboljele osobe
- predmeti opće upotrebe sa kojim je oboljela osoba u
kontaktu
- prostori u kojim boravi (ili se kreće)oboljela osoba

29
Sa aspekta vremena provođenja može biti:

- dezinfekcija u toku (za vrijeme trajanja bolesti)

- završna dezinfekcija (nakon prestanka oboljenja, ozdravljenja,
smrti
ili premještaja na drugi odjel)

30
 Obavezna protuepidemijska dezinfekcija
• Provodi se kod pojave oboljenja sa visokim indeksom kontagioznosti, velikim
morbiditetom, a neka od njih imaju i visok letalitet i imaju značajan uticaj na
ukupni morbiditet

To su:
• Kolera
• Kuga
• virusne hemoragične groznice (Ebola, Lassa, Marburg)
• bjesnilo
• Difterija
• Dizenterija
• dječija paraliza
• trbušni tifus
• tuberkuloza (aktivna, odnosno u zaraznom stanju)
• virusna žutica tipa A
• legionarska bolest

• Obavezna protuepidemijska dezinfekcija se može provoditi i kod nekih

drugih
zaraznih oboljenja ako za to postoje epidemiološke indikacije
31
• Obavezna protuepidemijska dezinfekcija - cilj spriječiti dalji
prenos zaraznog oboljenja, djeluje se na potencijalne puteve
prenošenja oboljenja

Dezinfikuju se:
- izlučevine oboljele osobe
- lični i drugi predmeti koji se nalaze u okolini bolesnika
- stambene i druge prostorije u kojim boravi ili je boravio oboljeli
- prevozna sredstva u kojim je prevožena oboljela osoba ili osoba
umrla od naprijed navedenih zaraznih oboljenja

• U praksi se često provodi

32
 Protokol za izradu Plana provođenja dezinfekcije

1.Napraviti pregled površina i prostora

- Odrediti stanje kontaminacije mikroorganizmima površina i prostora

- Odrediti vrstu prisutnih mikroorganizama
- Odrediti metode koje će se koristiti za njihovo eliminisanje ili
djelimično uklanjanje
- Definisati kritične tačke

33
2. Izraditi dokumentaciju, odnosno napisati:

-jasne preporuke za provođenje dezinfekcije

-preporuke za edukaciju osoblja
-mjere za sanaciju okoliša, sa posebnim akcentom na kritične
tačke

34
3. Napraviti PLAN PROVOĐENJA DEZINFEKCIJE

Elementi plana su:

- popis dezinficijensa koji će se koristiti za dezinfekciju
različitih površina, opreme, prostora
- detaljan prostorni raspored rada
- precizni termini provođenja dezinfekcije
- definisani načini obrade površina, predmeta, opreme
(tačno navođenje mjera)
- definisane mjere opreza, zaštite osoblja, prostora,
predmeta
- prijedlog dodatnih mjera za eventualne korekcije i
popravke

35
4. Ocijeniti provedenu dezinfekciju
- sistematsko i kontinuirano praćenje (monitoring zasnovan na
uzimanju briseva sa dezinficiranih površina, predmeta, prostora)

36
Plan za provođenje dezinfekcije se pravi u dva primjerka :
- po jedan za vlasnika i izvođača

Prije provođenja dezinfekcije važno je:

- očistiti objekte, predmete ili površine koji će se
dezinfikovati
- utvrditi nivo mikrobiološke kontaminacije
- utvrditi stepen učinkovitosti dezinficijensa, odnosno
odrediti optimalnu koncentraciju

- utvrditi dostupnost površina djelovanju dezinficijensa

- utvrditi radnu temperaturu

- osigurati zaštitu okolnog prostora

37
 Gdje se provodi dezinfekcija?

U SVIM OBJEKTIMA KOJI PODLIJEŽU SANITARNOM NADZORU:

• zdravstvene ustanove
• odgojno-obrazovne ustanove
• ustanove za socijalno zbrinjavanje
• objekti za proizvodnju, skladištenje i distribuciju hrane
• ugostiteljski objekti
• objekti za rekreaciju
• objekti za vodosnabdjevanje
• sredstva javnog prevoza
• .........

38
Neki primjeri:

- Dezinfekcija u ugostiteljskim i turističkim objektima

- Dezinfekcija prevoznih sredstava

- Dezinfekcija objekata za vodosnabdjevanje

- Dezinfekcija zemljišta

39
 Objekti visokog
rizika
Potencijalno najveći rizik od prenosa infekcije na mjestima
koja koristi veliki broj ljudi:

- zdravstvene ustanove
- ugostiteljski objekti (restorani, hoteli)
- prodavnice(naročito prehrane)

40
- Dezinfekcija u zdravstvenim ustanovama - dio
medicinske procedure

- Provodi je educirani zdravstveni kadar

- Bitan segment je prethodno čišćenje i adekvatno

uklanjanje otpada

41
• U prehrambenoj industriji i ugostiteljskim objektima
dezinfekcija je sastavni dio
tehnološkog procesa

Važno je spriječiti kontaminacije hrane:

- adekvatna higijena osoblja, naročito higijena ruku
- dezinfekcija svih uređaja, posuđa, pribora i površina koje
dolaze u kontakt sa hranom
tokom skladištenja, pripreme i posluživanja

• Dezinfekciju kao redovnu, kao dio tehnološkog procesa,

obavljaju zaposleni (uz dodatnu edukaciju)

• U slučaju pojave trovanja hranom protuepidemijsku dezinfekciju

obavljaju ovlaštene zdravstvene ustanove
42
 Metode
dezinfekcije
1. Mehaničke

2. Fizikalne

3. Hemijske

43
1. Mehaničke metode dezinfekcije
• Preduslov za uspješnu dezinfekciju

• Mehaničkim metodama se uklanja 25%-60%

prisutnih
mikroorganizama

- čišćenje (metenje, četkanje, pranje)

- sedimentacija
- ventilacija
- filtriranje

44
 1.1.Pranje

• Pranje obuhvata uklanjanje nečistoća organskog i

neorganskog porijekla s predmeta i površina uz upotrebu
vodenih otopina sredstava za čišćenje (deterdženata)

45
 Deterdženti
U izboru deterdženata treba imati na umu:

•vrstu nečistoće koju treba odstraniti

•vrstu površine koja se čisti

•Hloridi kao sastojak nekih deterdženata djeluju korozivno i na

nehrđajući čelik

•Alkalni deterdženti nagrizaju staklene, aluminijske, pocinčane i

obojene površine

•Negativni učinci deterdženata se mogu umanjiti, ali se ne mogu

potpuno odstraniti

46
Veoma je važna tvrdoća vode:

ako voda sadrži veće količine kalcija ili magnezija potrebno je dodati
sredstvo za omekšavanje vode (što poskupljuje upotrebu
deterdženata)

47
1.2.SEDIMENTACIJA – proces uz korištenje sile teže

• Odvija se u zraku i tekućinama

• Veoma spor proces

• Najčešće u kombinaciji sa ostalim metodama

48
• 1.3. VENTILACIJA (provjetravanje)- korištenje strujanja zraka
za uklanjanje
mikroorganizama

• Adekvatnim provjetravanjem se može smanjiti

količina mikroorganizama za 60%
- prirodna i vještačka ventilacija

- Kod vještačke ventilacije česta upotreba različitih

filtera

49
1.4.FILTRIRANJE: propuštanje tečnosti ili zraka kroz slabo propusne
materijale koji se nazivaju filteri

• smanjuje se ukupan broj mikroorganizama

• obično nije dovoljna metoda sama za sebe, često je

prati dezinfekcija

• filtriranje vode

50
 Verifikacija postupaka sanitacije

1. uzimanje brisa prije čišćenja – ocjena stepena onečišćenja

2. čišćenje

3. ponoviti bris – testiranje

4. ako je potrebno, ponoviti čišćenje

dokumentacija 51
 Kontrola mjera sanitacije

• Samokontrola: vizuelno, brzi testovi

• Laboratorijski

52
 Dokumentacija

• Važno je čuvanje zapisa !!!

53
 2. Fizikalne metode dezinfekcije
1. Temperatura (visoka i
niska)

2. Zračenje

3. Osmotski pritisak

54
 2.1. Temperatura

Visoka temperatura

• 20-42°C optimalna za razvoj mikroorganizama

• 37°C idealna temp za veliki broj

mikroorganizama

• Visoke i niske temperature

55
• Najveći broj vegetativnih oblika mikroorganizama ugiba za 3
min na 50°C

• Izuzetak bacil TB, ugiba nakon 30 minuta izloženosti temp.od

50°C

• Povišena temp uzrokuje koagulaciju bjelančevina u

protoplazmi ćelija mikroorganizama

• Posebno dobar efekat postiže vlažna toplota

56
• 1. Termalna tačka smrti – najniža povišena temp koja za 10
min ubija sve bakterijske vrste u nekoj tečnosti

• Temperatura na kojoj su sve bakterije ubijene

57
• 2. Termalno vrijeme smrti – najkraće potrebno vrijeme da
uz određenu temperaturu budu ubijene sve bakterije neke
određene vrste koje se nalaze u nekomsuspstratu

58
 Metode korištenja visoke temperature

Suha
toplota
- Spaljivanje
- Žarenje
- Peglanje
- Suhi zrak Vlažna
toplota
Kuhanje
Korištenje vodene pare

59
•Spaljivanje- jedna od najstarijih metoda

•Dezinfekcija toplinom,

sagorjevanjem Koristi se za:

- predmete ili stvari male vrijednosti
- uništavanje korištenog
medicinskog pribora (medicinskog
otpada)
- uništavanje eutanaziranih
životinja

60
• Žarenje (opaljivanje)- primjena veoma visoke temperature
(preko 500 °C)

• Primjena :
- u mikrobiologiji opaljivanje eza
- kod uzorkovanja, opaljivanje slavina, čepova flaša

61
• Peglanje- uništavanje mikroorganizama na
odjeći

• Važno u zimskom periodu

• Estetka uloga

62
• Vrući zrak – koristi se za
sterilizaciju

• Temperatura izlaganja 160-

200°C

• Važno vrijeme izlaganja - 1 sat

63
 Korištenje vlažne topline

• Bolje i efikasnije od
suhe
• Bolje prodiranje u dijelove
dublje
• KUHANJE

• KORIŠTENJE VODENE
PARE

64
• Kuhanje – dostizanje tačke ključanja

• Koristi se u domaćinstvu, industriji, zdravstvu

• Važna dužina kuhanja (vrijeme od momenta

ključanja)

• Optimalno 30 minuta

65
•Korištenje vodene pare- Kochov lonac

•Autoklaviranje – korištenje vodene pare pod

pritiskom Koristi se za sterilizaciju:

- sitnog laboratorijskog pribora
- bakterioloških podloga

66
 U autoklavu se steriliziraju:

- Podloge koje ne sadrže proteine

- Destilirana voda
- Slane otopine
- Gumeni čepovi
- Laboratorijsko posuđe od metala i stakla
- Medicinski instrumenti
- Hirurški pribor i oprema

67
Niska temperatura

•Mnogo manje efikasne

•Neke bakterije veoma otporne preme niskim

temperaturama (Salmonella typhi i -20°C )

•Liofilizacija- brzo hlađenje na veoma niskim temperaturama

(ispod –
70°C)

•Koristi se za konzerviranje krvne plazme, vakcina isl.

68
 2.2.ZRAČENJE

• Ultraljubičaste

• Infracrvene
zrake

• Jonizujuće
zračenje

69
• Služi za obradu termolabilnih materijala (koji se ne mogu
sterilisati vlažnim postupkom)

• Sterilizacija medicinskog pribora

• UVzrake- dezinfekcija vode

• Gama zrake – u industriji, kod proizvodnje medicinske

opreme i pribora za jednokratnu upotrebu

70
71
 2.3.Osmotski pritisak
• Osmotski pritisak - hidrostatski pritisak u ćeliji nastao
rastvorom
• Osmoregulacija - proces u organizmu kojim se postiže da
postigne balans u osmotskom pritisku

• Izotoničan rastvor je onaj rastvor koji ne dovodi do promjena

u volumenu ćelije

• Ako je u ćelija u hipotoničnom rastvoru zbog izjednačavanja

osmotskog pritiska voda prodire u ćeliju, urokuje njeno širenj-
pucanje

• Ako je ćelija u hipertoničnom rastvoru voda izlazi iz ćelije radi

razlike u koncentracijama, što dovodi do smanjenja volumena
ćelije. 72
- najpoznatija metoda- korištenje soli (hipertonični
rastvor)

73
 3. Hemijske metode
3. Hemijske metode se provode primjenom različitih
hemijskih dezinficijensa

74
 Dezinfekciona
GRUPA sredstva
AKTIVNA SUPSTANCA STEPEN DJELOTVORNOSTI

visok srednji nizak

Alkoholi Etanol +
Isopropanol +

Aldehidi Formaldehid +
Glutaraldehid +

Anilidi Triklocarban +

Bigvamid Klorheksidin +

Bisfenoli Triklosan  +
Heksaklorafen  +

Halogeni klorni Na hipoklorit +

Klor dioksid +
Na +
dikloroizocija
norat
Halogeni jodni jodofori Jodna tinktura +
Povidon jodid +

Derivati teških metala Spojevi srebra +

Spojevi žive +

Peroksidansi Peroksid (vodikov) +

Ozon +
Peroctena kiselina +
Fenoli i krezoli Fenol +
Krezol +

Kvarterni amonijevi Cetramid +

Benzakoniv klorid +
spojevi
Plinoviti Etilen oksid +
Formaldehid +
75
 Dobar dezificijens treba:

• imati toksični, tj. letalni učinak na različite mikroorganizme i to u

što nižim koncentracijama

• biti dobro topiv i stabilan

• biti praktično neškodljiv za ljude i životinje u količinama u kojima

se primjenjuje za dezinfekciju

• ne smije se vezati sa drugim organskim

tvarima
• ne smije djelovati korozivno i bojiti predmete koji se
dezinficiraju
• mora posjedovati dezodorirajuća svojstva, tj. apsorbovati
neugodne mirise

76
 Preporuke za dezinfekciju radnih površina:

• Radne otopine trebaju biti svježe pripremljene (naročito

hlorni preparati)

• Koristiti koncentracije koje se navode u uputstvu proizvođača

• Treba ispoštovati kontaktno vrijeme koje navodi proizvođač

• Površine se brišu odozgo-nadole i otpozadi –prema

naprijed

77
• U slučaju jake organske kontaminacije (krv, sekret, izlučevine) taj
materijal treba ukloniti ubrusom natopljenim u dezinficijens, zatim
površinu oprati i na kraju dezinfikovati

• Poslije dezinfekcije površine se mogu sušiti kad su vidljivo

suhe

78
Prema Zakonu o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti
obavezna dezinfekcija se vrši kod pojave:

• Trbušnog tifusa
• VHA
• Dizenterije
• Kolere
• Kuge
• Poliomijelitisa
• Meningitisa
• Legionarske bolesti
• Ptičije gripe
• Intrahospitalnih infekcija (MRSA)

79
 Hemijska sredstva koja se koriste za
dezinfekciju
1. Kiseline
• Acidorezistentne bakterijske vrste-otporne na
djelovanje kiselina

• Acidofilne vrste-odgovara im kiseli medij

• Dezinfekciono djelovanje zavisi o koncentraciji H

iona

80
Jake kiseline: solna,sumporna, azotna- snažno
baktericidno djelovanje

- Mana: razaraju tkiva i oštećuju materijale

- Visoka toksičnost, opasna primjena

81
Slabe kiseline: sirćetna, limunska, mliječna

• Baktericidno i snažno bakteriostatsko djelovanje

• Ne razaraju materijale na koje djeluju

• PRIMJENA U PREHRAMBENOJ INDUSTRIJI

82
2.Baze
- dovode do hidrolize bjelančevina
- rastvaraju ugljikohidrate
- uzrokuju saponifikaciju masti

- Dezinfekciono djelovanje zavisi o OH

ionima

83
• Mikroorganizmi su jako osjetljivi na djelovanje baza

• Baze uništavaju vegetativne forme, djeluju i na spore

i viruse

• Prisustvo organskim materija im smanjuje efikasnost

84
Jake baze – natrijeva,kalijeva
-Služe za obradu otpadnih materija
-često se primjenjuju u veterinarskoj praksi za
dezinfekciju vozila u kojim se prevozi
stoka

Slabe baze-za pranje i ispiranje onečišćenih površina

Bolje djeluju pri povišenim temperaturama

85
Natrijev hidroksid (NaOH) natrijeva ili kaustična soda

• 1-2% koncentracija ubija sve vegetativne

forme bakterija

• 5% otopina ubija i najotpornije spore

86
Natrijev karbonat (obična, meka soda)
•Na temperaturi od 60 step C dobro djelovanje- koristi
se za dezinfekciju posuđa i pribora za jelo(dobro otapa
masnoće)
•Pri dezinfekciji medicinskog pribora kuhanjem dodaje
se u vodu da podigne temperaturu vrenja i spriječi
koroziju

87
Kalcijev hidroksid – obični kreč, koristi se
za dezinfekciju i dezodoraciju

• Krečno mlijeko – 1kg gašenog kreča+ 3 l

vode

• Koristi se za dezinfekciju septičkih

jama, štala

88
 Halogeni i njihova jedinjenja
• Jod, hlor, brom, fluor- dobri dezinficijensi

• Jod i hlor se koriste u praksi

• Djeluju baktericidno

89
Jodna tinktura – poznata više od 100 godina

•Djeluje na sve bakterije, a i na viruse

•Ranije se koristio za dezinfekciju kože oko rana

•Danas se rjeđe primjenjuje, mana ostavlja trag na koži

i na materijalima s kojim dolazi u kontakt

90
Hlor – poznat više od 200 godina

• Visoka učinkovitost

• Koristi se za dezinfekciju voda (za

piće i otpadnih)
• Najčešće se koriste hipohloriti i
hloramini

91
Hipohlorit- klorni kreč, kalcijev hipohlorit, ima 30-35%
aktivnog hlora

• Stajanjem na vlazi ili svjetlosti gubi djelovanje

• Snažno dezinfekciono sredstvo

• U formi praha ili hlornog krečnog mlijeka

• koristi se za obradu otpadnih voda,
fekalnih materija, kontaminiranog tla

92
Hloramini – jedinjena hlora sa aminima

• Veoma postojani hlorni preparati

• Sadrže 30-35% aktivnog hlora

• Postepeno otpuštaju hlor, manje su korozivni nego

hipohloriti, pa se češće koriste

93
• U formi tableta se koriste za dezinfekciju vode
za piće na terenu

• Nakon ubacivanja tablete u vodu treba sačekati

pola sata da voda postane
dezinfikovana

94
Izosan G- 55-56% aktivnog hlora

• Snažno baktericidno djelovanje

• Djeluje i na gljivice, alge, protozoe, te VHA

95
• Koristi se za dezinfekciju:
- posuđa i pribora za jelo
- vode za piće u cisternama, bunarima
- vode u bazenima
- raznih površina
- bolesničke odjeće

96
 Oksidacijska sredstva
• U dodiru sa organskim materijama oslobađaju
kisik koji oksidira protoplazmu bakterija i ubija ih

• Dobar su dezodorans

• Mana- izbjeljivanje boja

97
• Hlor, hlorni preparati

• Vodikov peroksid (hidrogen)

• Kalijev permanganat

• Ozon

98
Hidrogen- 3% otopina se koristi za ispiranje zagnojenih
rana

• U dodiru sa gnojem ili krvlju pjenuša- pjena

mehanički čisti ranu

• U kiselom mediju djeluje bolje, ubija i

spore antraxa

• Koristi se za dezinfekciju četaka od

prirodnih dlaka 99
Kalijev permanganat – tamnoljubičasti kristali

• Dobar dezodorans

• Mana- oboji kožu i materijale

100
Ozon- nestabilan spoj, snažno oksidaciono djelovanje

• Mana: djeluje jako oksidativno na organske materije

• Skup za širu primjenu (dezinfekcija vode)

101
Alkoholi
• Oduzimaju vodu iz ćelija te dovode do
grušanja bjelančevina

• Bakteriostatsko, inhibitorno djelovanje

• Spore otporne

102
Etilni alkohol- etanol- 70% otopina se koristi u praksi

• Slab dezinficijens, ali se često primjenjuje

• Mehaničko djelovanje, uklanja nečistoće sa površine

kože, a sa nečistoćom i baterije

103
• Etilen oksid- na temperaturi ispod 10,8 ° C
tečnost, a na višim temperaturama para

• Baktericidno djelovanje na vegetativne

oblike i spore

• Dobra moć prodiranja (npr. kroz papir, pvc

foliju, ljuske jajeta)

• Koristi se za dezinfekciju upakovanih

namirnica
104
Mane:

- zapaljiv

- eksplozivan

105
Izopropilni alkohol -98% koncentracija

• Jak dezinficijens

• Propilen i trietilen glikol- visoko baktericidno djelovanje

• Koriste se za dezinfekciju zraka pomoću aerosola

106
Aldehidi (oksidacijski produkti metilnog alkohola

Formaldehid
• Gas bez boje, jakog mirisa
• Iritativan, nadražuje sluznicu nosa i oka,
uzrokuje glavobolju
• Apsorbuje se brže od etilen oksida
• Kod upotrebe rizik po zdravlje manji
• Zbog neugodnog mirisa lako se prepoznaje
njegovo prisustvo

107
• Zarad potrebno
- temperatura preko 60 °C

- posebna, skupa oprema

- Neophodna ventilacija nakon provođenja

procesa

108
Formalin- formol 40% otopina formaldehida

• Koristi se za konzerviranje i čuvanje bioloških

preparata

• Za dezinfekciju se koriste formalinske pare

• Prostori moraju biti hermetički zatvoreni

109
Fenol i fenolna jedinjena
• Fenol(karbolna kiselina) – kristalna struktura

• Zagrijavanjem prelazi u tekući oblik

• 3-5% otopina za dezinfekciju materijala sa

puno organskih primjesa(krvi, gnoja, fekalija)

110
• 1% razrjeđenje ubija vegetativne forme bakterija
za 5-10 minuta

• Lister ga je prvi koristio

• Mane: toksičan i kancerogen, jakog nadražujućeg

mirisa

111
Krezol- 2-3 x jače djelovanje od fenola

• Vegetativne oblike bakterija ubija

brzo

• Manje toksičan, jeftiniji

• Jedinjenja krezola djeluju i na bacil

TB
112
 STERILIZACIJA

• STERILIZACIJA JE POTPUNO UNIŠTAVANJE

SVIH ŽIVIH MIKROORGANIZAMA I
NJIHOVIH RAZVOJNIH OBLIKA

• Neophodna stalna kontrola procesa sterilizacije

113
 Sterilizacija hemijskim gasovima

• Etilen oksid

• Formaldehid

• Sterilizacija termolabilnog medicinskog pribora, materijala i

lijekova

114
 Vrste kontrole sterilizacije

1. Fizikalna

2. Hemijska

3. Biološka

115
1. Fizikalna kontrola
Provjera da li su u svim dijelovima obrađivanog materijala
postignute željene temperature

Koriste se: maksimalni termometri, termostati, Sticherove cjevčice i

Merkeov aparat

116
a) Maksimalni termometri- postavljaju se na kritična mjesta i
nakon provedenog postupka se mjeri dostignuta
temperatura

- ako je niža od preporučene- rizik da su neki

mikroorganizmi preživjeli, tj. da nije postignuta sterilnost

117
• b) termostati- sličan princip rada kao i maksimalni
termometar

- Instrument sa bimetalom, isključuje se kad postigne

željena
temperatura

118
c)Sticherove cjevčice – staklene cjevčine u kojim se nalazi
materija koja na određenoj temperaturi (temperaturi
sterilizacije) mjenja agregatno stanje i pada na dno cjevčice

119
d) Merkeov aparat- radi na principu opruge koja je
blokirana olovom ili kositrom

• kad se dostigne tačka topljenja opruga se oslobađa i

zatvara
strujni krug

• javlja se zvučni ili svjetlosni signal- znak da je

postignuta željena temperatura

120
 2.Hemijska kontrola sterilizacije

• Korištenje hemijskih materija koje na određenim temperaturama

mjenjaju svoje karakteristike

• Najčešće se prati promjena boje

121
Mikulićev aparat-
Papirići se namoče u 3% škrob, te nakon sušenja u lugol, ili u
jodnu tinkturu (10%)- dobiju PLAVU BOJU

- Temperatura preko 100 °C – gube boju POSVIJETLE

- Postavljaju se na kritična mjesta i kontroliše boja

122
Korištenje traka sa različitim hemikalijama (za različite temperature)

Obmotaju se predmeti koji se steriliziraju i prati gubitak boje

- trake sa jodoformom gube boju na 120°C

123
 Biološka kontrola sterilizacije

- Koriste se spore Bacillus subtilisa

- Ubija ih temperatura od 120°C za 30 minuta

- ova vrsta kontrole pogodna za manje sterilizatore

- Vrećice ili cjevčice sa sporama se stavljaju na kritična

mjesta

- Nakon provedene sterilizacije se zasijavaju na hranljive

podloge

124
Porast kolonija ukazuje da:

- ili nije postignuta temperatura od 120°C

- ili proces nije trajao 30 minuta

- STERILIZACIJA NIJE USPJEŠNO PROVEDENA- MORA

SE PONOVITI

125
DEZINSEKCIJA

126
• Dezinsekcija - metode uništavanja
štetnih insekata

• U humanoj medicini dezinsekcija je skup metoda

kojim se uništavaju insekti koji dovode do
nastanka ili širenja nekih zaraznih oboljenja
ili koji smetaju ljudima

• U privredi – dezinsekcijom se uništavaju insekti

koji nanose ekonomske štete

127
• Insekti su najbrojnija živa vrsta na
svijetu

• Preko 750 000 vrsta

• Entomologija

128
Štetna djelovanja insekata:

-prenose zarazne bolesti

-parazitiraju na ljudima
- uzrokuju alergijske reakcije
- imaju toksično djelovanje

129
 Insekti najvažniji za ljude
1. Žohari (Blattide)
- Oko 2500 vrsta

- Fosilni ostaci stari više od 250 miliona godina

- Veoma prilagodljivi

- Pljosnato tijelo – zavlače se u pukotine

- Vole vlažnu i toplu sredinu

- Aktivni su noću, rijetko se viđaju danju

130
Crni žohar – Blatta orientalis
Smeđi žohar- Blatta germanica

Američki žohar (Periplaneta americana)-nema ga kod nas

131
1.Crni žohar – orjentalni, masni žohar

• Ženke za života prosječno polažu 8 kapsula sa po 16

jajašaca

• Razvoj od jajašca do nimfe traje oko 60 dana

• Razvoj nimfe do odraslog oblika traje oko 1 godinu

• Žive u grupama
• Omnivori su, jedu sve, često se hrane otpadom
132
• Česti u stambenim i poslovnim prostorima

• Najčešća staništa-prljavi, vlažni i topli prostori :

- podrumi i suterenski dijelovi zgrada
- kotlovnice
- smetljarnici
- kanalizacija

• Uvijek blizu izvora hrane

133
• Na otvorenom, izvan zgrada U toplim krajevim tokom
cijele godine
• u hladnim krajevima u toku ljeta

• Uvijek blizu smetljišta ili kanalizacije

134
 2. Smeđi žohar ( Blattela germanica)- njemački
žohar, ”bubašvaba”, rus
Živi u kućama, hotelima,
restoranima te drugim
objektima gdje je toplo,
vlažno i ima hrane

Smeđe su boje sa
dvije tamne pruge

135
• Ženka nosi 4-8 ooteka (jajnih kapsula) sa
po 30-40 jaja

• Period sazrijevanja jaja u nimfu oko 28

dana

136
• Aktivni su noću

Najčešća staništa:
• kuhinje
• prostori gdje se priprema ili čuva hrana

• Ako se vide danju- prenamnožili su se

• Lako se kreću i po glatkim površinama pa se mogu naći i

na
stropovima pa čak i svjetiljkama

137
Ominori su, posebno vole:
• ostatke pića (piva i sokova)
• mrvice hljeba
• nečistoću sa odjeće
• ljepilo iz knjiga
• madrace
• kozmetiku

• Zbog hrane mogu migrirati na veće udaljenosti

• Često se prenose u ambalaži, namještaju, odjeći

138
139
140
 Značaj žohara
• Rezervoari i prenosioci zaraznih bolesti

• Njihova staništa (kanalizacija, smetljišta, ostali nečisti

prostori)- stalni kontakt sa zaraznim materijalom

• U potrazi za hranom se kreću po površinama na kojim se čuva

ili priprema hrana te po namirnicama- kontaminiraju ih

141
• Biološki vektori – jer se u njihovom crijevnom traktu mogu
naći:
- salmonele
- stafilokoki
- streptokoki
- šigele
- mikobakterijum TB
- ciste amebe

• Mehanički vektori- prenose uzročnike oboljenja na

nožicama i tijelu

142
• Nalaz žohara ili tragova njihovog prisustva u
objektima u kojim se čuva, priprema ili poslužuje
hrana znak loših higijensko-sanitarnih uslova

• Rizik od pojave oboljenja

143
 Utvrđivanje prisustva žohara

Važno utvrditi:

- prisutne vrste

- Brojnost

- Provodi se anketiranjemi inspekcijom objekta

144
1.Anketiranje
• zaposlenih u objektu
• korisnika prostora

• PROBLEMI:
- često prikrivanje prisutnosti žohara
(sramota)
- strah od kazni (kod zaposlenih)

145
2.Inspekcija
-detaljan pregled prostora, traženje ooteka, dijelova
tijela, izmeta

-istjerivanje sa mjesta u kojim se skrivaju (najčešće se koriste

aerosoli)

-postavljanje mamaca, atraktanata (dobar atraktant komadić

hljeba namočen u pivo)

-feromonske lovke – privlače žohare

146
 Ocjene inspekcijskog nalaza:

1.Nizak stepen infestacije:

-prema anketi zaposleni u noćnoj smjeni viđaju žohare

-inspekcijskim nalazom se ne nalaze tragovi žohara, ali se

pomoću aerosola ili feromonskih lovki nađe 1-5 jedinki

147
2. Srednji stepen infestacije

- Prema anketi žohare vide zaposleni koji rade noću,

najčešće na skrovitim mjestima

- Inspekcijskim nalazom se nađu dijelovi tijela žohara, lako se

istjeruju manje grupe, na feromonskim lovkama se nalaze i
odrasli i razvojni oblici

148
3. Visok stepen infestacije
- Prema anketi žohari se u prostoru viđaju tokom cijelog
dana (i danju i noću)

- Inspekcijski nalaz – lako se pronalaze dijelovi tijela ili cijeli

žohari, na lovkama se uhvati veliki broj svih razvojnih
oblika

149
 Mjere za suzbijanje žohara

• Različite metode: mehaničke, biološke, hemijske

• Najbolji efekat se postiže njihovom kombinacijom (integralni

metod)

• Kritična mjesta: vlažni i topli prostori u kojim ima hrane

150
• Zavisno od vrste objekta, različita kritična mjesta

• U restoranima kuhinje

• U prehrambenoj industriji – magacini za čuvanje

sirovina

• MJESTA SA RASHLADNIM UREĐAJIMA POSEBNO

VAŽNA

151
• U stambenim zgradama- zajedničke prostorije
(kotlovnice,
podrumi)

• U bolnicama: praonice veša, kuhinje, noćni ormarići

pacijenata

152
Obavezna dezinsekcija sa ciljem uništavanja žohara:

- svi prostori u kojim se čuva, priprema ili poslužuje

hrana
- stambeni prostori
- poslovni prostori različitih namjena
- bolnice i druge zdravstvene ustanove

153
• Metode suzbijanja zavise o vrsti prisutnih žohara

• CRNI ŽOHAR – živi na podovima

• SMEĐI ŽOHAR – može se naći na svim površinama

pa i stropovima

154
• Ako je prisutan crni žohar treba tretirati:
kotlovnice, smetljarnike, kanalizaciju

• U stanovima i poslovnim prostorima tretirati podove i

donje dijelove prostorija

155
• Suzbijanje smeđeg žohara je teže- tretman
komplikovaniji i
sveobuhvatniji

• Važno je tretirati sve pukotine: u pločicama, oko štokova

• Kod visoke infestacije pažnju obratiti na namještaj i

aparate ( frižideri, aparati za kafu)

156
 Metode uništavanja žohara

1. Mehaničke

2. Biološke

3. Hemijske

157
1.Mehaničke metode – preduslov za uspješnu dezinsekciju:
ŠTO JE MOGUĆE BOLJAHIGIJENA PROSTORA
- pravilna i pravovremena dispozicija otpada
- kontrola svih namirnica koje se unose u prostor
- poseban problem kod kartonske ambalaže

- Feromonske lovke: ljepljive trake i tablete

feromona (privlači sve razvojne oblike)
- Važno pravilno postavljanje lovki: na
očekivanim mjestima kretanja

158
• Feromonske lovke se koriste:

- za procjenu brojnosti žohara

- za obradu mjesta gdje se ne mogu (ne smiju) koristiti
insekticidi

159
2. Biološke metode

- Ne koriste se prirodni neprijatelji

- Mikroklimatski uslovi: snižavanje temperature od

optimalne

- Problem sa klimatizacijom- dobar efekat na prostor, ali

moguće zadržavanje žohara u klima uređajima

160
3. Hemijske metode

Primjena različitih insekticida:

- kontaktni insekticidi
- probavni insekticidi
- respiratorni insekticidi

161
• Kontaktni insekticidi- njima se tretiraju sve površine na kojim
se očekuje da žohari žive ili da se preko njih kreću

• Koriste se različite metode, zavisno od stanja insekticida:

posipanje, prskanje, premazivanje

• Posebna pažnja se treba posvetiti “putevima” kojim se

žohari kreću

• Poželjno rezidualno djelovanje

162
• Probavni insekticidi- pošto su žohari omnivore, često
uzimaju
i zatrovane mamke

• Postavljaju se u blizini mjesta na kojim žive žohari (na

osnovu
inspekcijskog nalaza)

• Ova metoda sama za sebe često nije dovoljna

163
• Respiratorni insekticidi – koriste se u obliku
aerosola

• često se koristi u kombinaciji sa drugim

metodama

• Osnovna karakteristika je da istjeruju žohare iz

svojih skloništa, odnosno da ih natjeraju na
kretanje

164
• INSEKTICID TREBA OSTAVITI DA DJELUJE

• POTREBNO VRIJEME ZAVISI OD VRSTE

INSEKTICIDA

• PREPORUKA - 12 SATI

165
• Kod jakih infestacija: nakon primarne dezinsekcije
potrebno ponoviti tretman nakon 20-30 dana

• Obavezna dobra higijenizacija prostora

• NAKON PROVEDENE DEZINSEKCIJE SVE POVRŠINE

OPRATI I
ODSTRANITI OSTATKE INSEKTICIDA

166
• Dezinsekcija –eradikacija žohara ili svođenje na
biološki održivi nivo

•Potrebno održavati stanje bez žohara

Cikličko ponavljanje:
- obično dva puta godišnje u suhim
i čistim prostorima
- u vlažnim i toplim prostorijama – dezinsekcija se
provodi 4 puta godišnje

167
Mjere zaštite za:
- izvođače
- namirnice
- radne površine

- Dezinsekciju izvode 2 izvođača(rizik od

trovanja)
- Zaštitna odjeća i obuća
- Kod aerosola- zaštitne maske

168
Sredstva za dezinsekciju:
• permetrin
• cipermetrin
• tetrametrin

169
 Muhe (Muscidae)
Muhe koje žive u blizini ljudi:

• Kućna muha- Musca domestica (95% svih muha)

• Muha mesara- Sarcophaga carnaria (atraktant meso)

• Štalska muha, Muha pecavica – Stomoxis calcitrans (agresivna vrsta

i mužjak i ženka bodu i sišu krv ljudi)

• Muha zlatica- Lucillia sericata (najčešće na otpadu, truležu)

• Voćna muha- Drosophila spp (na prezrelom voću)

170
171
 Različite podjele:

1. Muhe koje bodu i sišu krv – muha pecavica

2. Muhe koje ne bodu i ne sišu krv

172
1. Sinantropne muhe- žive i razmnožavaju se u blizini ljudi (u
stambenim objektima, poslovnim prostorima)

2. Peridomicilne muhe- žive oko kuća, a rjeđe u kućama

3. Slobodne muhe- žive u prirodi

173
174
 Karakteristike nekih vrsta muha

1. Kućna muha
- dužina oko 7,5mm
- boja prljavo siva, sa četiri pruge na tijelu
- jajašca polaže u smeće, đubrišta
- razvoj zavisi od mikroklimatskih uslova: kod povoljnih
uslova
– samo 4 dana, kod nepovoljnih više sedmica (6-7)
- Životni vijek 2-4 sedmice

175
• Najčešće živi u stanovima i ustanovama u kojim rade
ljudi

• Često u prostorima za uzgoj stoke

176
• Stomoxis calcitrans – najčešće živi u stajama i
konjušnicama (blizu stoke)

• Jajašca najčešće polaže u stajsko đubrivo, rjeđe u

raspadnuti
biljni otpad

• Lucillia sericata najčešće živi na mjestima gdje se kolje

stoka i prodaje meso
• Jajašca najčešće polaže u mesne otpatke, na leševe
životinja ili na ribu

177
• Drosophila spp
• Najčešće živi u proizvodnim pogonima u kojim se
prerađuje voće (prehrambena
industrija, vinarije), a rjeđe stanovi

• Jajašca polaže u zrelo voće ili u voće koje trune

178
 Zdravstveni značaj muha
• Zavisno od način njihovog života i ishrane

• Mehanički i biološki prenos

• Mehanički prenos posebno značajan

• Muhe su mobilne, dobro lete

• Tjelo im je pokriveno dlačicama na koje se

“lijepe” mikroorganizmi - mehanički prenos

• Oko 4 miliona bakterija na jednoj muhi

179
Biološki prenos:
- ucrijevnom traktu muha različiti mikroorganizmi
- izbacuju se u okoliš izmetom i “povraćenim
sadržajem”

- patogene bakterije- preko 50 vrsta

- crijevni protozoi
- virusi

180
• Najznačajniji prenos crijevnih zaraznih
oboljenja

• Prenos šigela direktno povezan za muhama

Sezonsko javljanje vezano uz brojnost

muha: kraj ljeta, početak jeseni- najveći
broj oboljelih

181
 Mjere za suzbijanje muha

• Kritična mjesta – za domaću muhu sva mjesta u blizini

čovjeka

• U zatvorenim prostorima su kritična mjesta za

skladištenje, pripremu i distribuciju hrane (obavezna
dezinsekcija u restoranima, kuhinjama, magacinima)

• Na otvorenom: deponije smeća, smetljišta, pijace i tržnice,

posebna vozila

182
 Metode za suzbijanje muha

Mehaničke:
• higijenizacija prostora
• adekvatno odlaganje i dispozicija otpada
• stavljanje mehaničkih prepreka za ulazak muha u
prostore (mreže na prozorima, mreže za zaštitu
namirnica i hrane)
• postavljanje traka sa lovkama

183
184
Hemijske metode- korištenje insekticida

• Probavni insekticidi-koriste se zatrovani mamci sa

atraktantima (šećer, melasa)

• Kontaktni insekticidi- nanose se na površine

prskanjem ili
premazivanjem

• Respiratorni insekticidi-aerosol – u dobro zatvorenim

protorima
185
- Dezinsekcija se mora ponavljati

U ljetnom periodu neophodno jednom sedmično dezinficirati:

- mjesta za odlaganje otpada
- kontejnere
- kamione za prevoz smeća
- tržnice

186
 Uši(Anoplura)

• Mali, pljosnati insekti

• Bodu i sisaju krv

• Paraziti- hrane se krvlju domaćina

• I mužjak i ženka sišu krv više puta

dnevno

187
188
Pediculus humanus var.capitis – 2-3 mm
• Živi na glavi ljudi
• Jajaca (gnjide) polaže uz dlaku, zalijepljena, ne ispadaju
• Najčešće na potiljku i iza uha

• Uši glave su slabo pokretne

• Sa osobe na osobu se prenosi direktnim kontaktom, ili

preko
kapa, češljeva

• Izvan ljudskog tijela brzo ugibaju

189
190
• Uši glave su paraziti i molestanti

• Ušljivost – pedikuloza, higijenski problem

• Uši glave ne prenose oboljenja

• Svrbež na mjestu gdje je uš, češanje, lediranje

kože

• Bakterijska superinfekcija

191
192
• Pediculus humanus var.corporis 3-3.3mm

• Jajašca polažu u šavove odjeće

• Uš tijela je biološki vektor

• Prenosi: pjegavi tifus (Rickettsia prowazekii)

povratna groznica ( Borrelia
recurrentis)

Uši izbacuju rikecije izmetom

Izmet se utrljava u kožu

193
Phtirius pubis – stidna uš

194
• Stidne uši su molestanti

• Zbog svrbeža i češanja – bakterijske superinfekcije

• Prenose se polnim kontaktom, često se javljaju uporedo

sa seksualno prenosivim
bolestima

195
Depedikulacija – uništavanje ušiju

1. MEHANIČKE METODE - PRANJE

• Važno istovremeno depedikulirati odjeću ušljive

osobe i osoba iz kontakta

• Redovno presvlačenje i pranje veša je osnovna mjera

za sprječavanje ušljivosti tijela

196
• Ušljivost tijela je često povezana sa siromaštvom

• Povezanost pojave i širenja ušljivosti sa katastrofama i

vanrednim stanjima (bilo prirodnim ili od čovjeka
izazvanim)

197
• 2. FIZIKALNE METODE
- ušima odgovara temperatura tijela
- nepovoljni uslovi su i povišene i snižene
temperature

- uši ugibaju na temperaturi preko 50 step C

- u vanrednim stanjima korištenje zagrijane vodene
pare (partizansko bure)
- 1 sat - potrebno vrijeme izloženosti -

198
3. Hemijske metode

- kontaktni insekticidi
- potrebno obratiti pažnju na donje rublje te na
unutrašnje šavove na odjeći

199
Kućna buha (Pulex irritans)

• Spljošteno tijelo, obraslo

dlačicama

• Ženke polažu jaja

u prašinu (u stanovima,
skladištima, stajama)

• Hrani se organskim
otpacima

• Brzina rasta zavisi

od temperature, 200
vlažnosti i
• Ektoparazit

• Ostale, za čovjeka važne vrste buha:

- Pseća buha
- Mačja buha
- Kokošija buha
- Štakorska buha (Xenopsylla cheopis)-prenosi
kugu

• Kućna buha – molestant

• Štakorska buha prenos kuge, pseće trakavice

201
 Suzbijanje buha

• Tretirati podove u kućama i okućnici

• Buhe se ne suzbijaju na ljudima

Važan tretman kućnih ljubimaca- pasa i

mačaka

202
 Komarci (Culicidae)
• Oko 1400 vrsta komaraca

• Jako prilagodljivi

• Voda je osnovni uslov za razmnožavanje komaraca

• Ženkepolažu jajašca na površinu vode ili na vodene

biljke uz rub vode

• Neke vrste polažu jajašca na privremeno plavna

područja
203
Vrste se razlikuju po mjestima polaganja jajašaca:

• Anophelesi- polažu jaja u čiste i bistre vode u kojim ima

vegetacije

• Culexi – polažu jaja u stajaće vode različitih nivoa čistoće

• Aedesi- za razvoj im trebaju veoma male količine vode

(koje ostanu nakon kiše, ili u posudama nakon zalijevanja
cvijeća)

• Ženke uzimaju krv- potrebna za razvoj jajašaca

204
205
206
 Prema staništu komarci se dijele na:

1. Domaće vrste:
- u naseljima, blizu ljudi
- agresivni, napadaju ljude
- jajašca polažu u razne vrste
voda

- U ovoj grupi dominira Culex

207
2. Pseudodomaće vrste:
- žive na otvorenom
- u potrazi za krvlju ulaze u naselja
- bodu ljude i životinje

Najznačajniji Anopheles, rjeđe Culex,

Aedes

208
3. Divlje vrste- žive isključivo u slobodnoj prirodi
- agresivni su ako ljudi uđu u njihovo
stanište
- “šumski komarci”

- Najčešći predstavnik ove vrste - Aedes

209
• Vrste Culex i Anopheles najaktivnije na smjeni dana i
noći

• Aedes- aktivan cijeli dan

• Poseban problem u močvarama

210
 Zdravstveni značaj komaraca

- Zoofilne vrste- dominantno uzimaju krv od životinja

- Antropofilne vrste – dominatno uzimaju krv od ljudi

- Često mješavina, u situacijama kada nema dovoljno

životinja uzimaju krv od ljudi

211
• Molestanti (Aedes i Culex)

• Vektori – prenosioci oboljenja: malarija, žuta groznica,

denga, filarijaza, virusni encefalitisi,
Zika virus

212
 Karakteristike anofelesa

• preko 100 vrsta

• Ženke polažu jaja u čiste stajaće vode, uz rubove

potoka, jezera, lokve

• ali i mjesta za sakupljanje kišnice, bačve, saksije za

cvjeće

213
Karakteristike anofelesa:

• Larve položene paralelno sa površinom vode

• 4-8 generacija godišnje, zavisno od klimatskih

uslova

• Dijapazon kretanja 2-3km,maksimalno do 7km

214
• U sumrak postaju aktivni, aktivni u toku noći

• U toku dana se skrivaju u tamnim dijelovima

stambenih jedinica ili štala

• Nakon uzimanja krvi odmaraju na zidovima

• Prezimljuju kao odrasli insekti ( u kućama, štalama)

215
• Anopheles maculipennis – najčešća vrsta na našem
području

• za razvoj neophodna ČISTA VODA

(planinski potoci)
• Bio glavni prenosilac autohtone malarije

• ( do 1964 godine )

216
 Karakteristike Aedesa
• Najčešće žive u slobodnoj
prirodi

• Ženke polažu 200-250 jajašaca direktno na površinu vode

• Najčešće koriste vode nakon otapanja snijega, u kanalima,

na poplavljenim područjima-
“komarac poplavnih livada”

217
• Dobro lete, zona kretanja do 30 km

• Dominantno su zoofilni

• Napadaju ljude kad uđu u njihova staništa (lovci,

šumski radnici, izletnici)

218
• Najaktivniji su u periodu smjene dana i noći (jutro i
sumrak)

• U staništu aktivni cijeli dan

• Prezimljuju kao jajašca položena na zemlju ili ispod

opalog lišća

• otporni na niske temperature

219
• Aedes albopictus- azijski tigrasti komarac

• Najčešće u automobilskim gumama

220
 Rod Culex
• Najrasprostranjenija vrsta komaraca na svijetu

• Agresivni, uzimaju krv i od ljudi

i od životinja

• Mjesta za polaganje jaja mnogobrojna: potoci, jezera,

bare,
septičke jame, bačve sa kišnicom

221
• 7-8 generacija godišnje

• Prezimljuje kao odrasli u stanovima, štalama, podrumima

• Mogu ostati aktivni cijele godine u podrumima u kojim

je temperatura veće od 150C i ima vode neophodne za
razvoj (minimalne količine)

222
• Culex pipiens – najrasprostranjenija vrsta

• Nasvim kontinentima, čak do 2000 m nadmorske

visine

• Ženka polaže 150-300 jaja tokom cijele sezone

• Pogodne sve vrste voda

• Često u odbačenim automobilskim gumama

• Najčešće u gradskim područjima- URBANI komarac

223
• Antropofilan

• Aktivan i na nižim temperaturama

• Slabi letači – do 300 metara od legla

• Prezimljavaju oplođene ženke (u povoljnim

uslovima)
• Aktivni tokom cijele godine

224
 Utvrđivanje prisustva komaraca

1. Utvrđivanje staništa, vrste i brojnosti komaraca

a) traženje larvi u:
-uzorcima vode uz obalu, uz rastinje
-na mjestima gdje voda stoji ili slabo teče
-u bionerazgradivom otpadu: plastika, limenke, automobilske
gume

225
b) Procjena brojnosti odraslih oblika (adulta)

- lovljenje – usisavanje gumenom cjevčicom u staklenu posudu

-izlaganje podlaktice ubodima u vrijeme najveće

agresivnosti komaraca

- postavljanje klopki za komarce sa atranktantima (npr.suhi led)

226
2. Identifikacija prisutnih vrsta – na licu mjesta i u entomološkim
laboratorijama

227
 Mjere za suzbijanje komaraca

• Sprječavanje ulaska komaraca u prostoriju: mreže

na prozorima, komarnici

• Mreže za krevete

• Najčešće se uništavaju molestanti - svrha: poboljšanje

uslova življenja

• Uništavanje vektora oboljenja-svrha: sprječavanje

nastanka i širenja oboljenja- epidemiološka indikacija
228
• Korištenje repelenata- sredstava koja odbijaju komarce

• Upotreba zvuka (zujalica)- djelotvornost upitna

• Boravak u klimatizovanim prostorima

• Nošenje odjeće koja prekriva tijelo (dugi rukavi i nogavice), i

zatvorene obuće

• Neopitroid Premium, Pertrin ili neki drugi insekticid

229
 Uništavanje komaraca

1. Uništavanje larvi- LARVICIDNI TRETMAN

2. Uništavanje odraslih oblika- ADULTICIDNI
TRETMAN

LARVICIDNI TRETMAN- metode

- Isušivanje
- Korištenje prirodnih neprijatelja (Gambusia affinis)
- Biološki larvicid – Bacillus thurigiensis
- Hemijski larvicidi – inhibitori i otrovi

230
• Različiti larvicidi- zavisno od vrste komaraca

• Culex – isključivo hemijski larvicidi (pošto žive u

prljavim
vodama nepovoljnim za biološke larvicide)

231
ADULTICIDNI TRETMAN se provodi:
- oko staništa komaraca
-mjesta gdje komarci molestiraju(šetališta,
plaže)
- plavna područja
- rastinje uz vodu

232
• Provodi se: prskanjem, orošavanjem, zamagljivanjem

• prskanje (rezidualno): površina, zidova, zavjesa- kod

prisustva Anofelesa

• Orošavanje- primjena aerosola kod dezinsekcije

većih prostora ili gustog rastinja

• Zamagljivanje- primjena aerosola na otvorenim

površinama u vrijeme najveće aktivnostikomaraca

233
• Larvicidni tretman- smanjuje se očekivana populacija za 50-
80%

• Adulticidni tretman – smanjuje se trenutna

aktivna populacija (oko 10% ukupne populacije)

• Znatno češće se primjenjuje adulticidni tretman???

ZAŠTO?

234
• Uništavanje odraslih oblika

• Prevencija polaganja novih jajašaca

• Rezultati kratkoročni, dezinsekcija se treba često

ponavljati

• Kombinacija oba tretmana

235
Za uspješnost tretmana važno utvrditi:

- kartografiju postojećih staništa komaraca

- vrstu i brojnost

Neophodno je izraditi
- program praćenja populacije
- plan i program suzbijanja populacije

NEMA USPJEŠNE DEZINSEKCIJE BEZ DOBRE SANITACIJE !!!

236
 Phlebotominae- Nevidi
• Mali insekti 1,3-3,5 mm (“ne vide se”)

• Optimalna temperatura za razvoj 280C

• Stanište: vlažni prostori sa organskim materijalom koji

je u fazi raspadanja

• Agresivni insekti, naročito u sumrak

• Ubodi veoma bolni

237
• Phlebotomus papatasi – prisutan kod nas

• tijelo i krila pokriveni dlačicama

• U stanju mirovanja krila pod uglom 45 stepeni

• Jajašca polažu na vlažna i tamna mjesta, u

pukotine u zidovima(ruševine), štale, porušeno
drveće

238
• Imaju 4-5 generacija godišnje

• Ženka polaže 50-70 jajašaca odjednom

• Prezime u stadiju larve

• Uzimaju krv od toplokrvnih životinja i

čovjeka

239
 Podjela prema staništu

- Domaće vrste – po kućama

- Poludomaće vrste- oko kuća i povremeno u kućama

- Divlje vrste – žive u stajama i kokošinjcima, rijetko

ulaze u kuće

- Prirodni rezervoari: glodari, čagljevi, lisice, PSI

240
 Zdravstveni značaj

• Prenosi: protozou – leishmaniu, viruse

• Oboljenja:
- lišmanijaza: kožna, visceralna
- Trodnevna Papatači groznica (virusno
oboljenje)

241
 Suzbijanje flebotomusa

Kritična mjesta:sve unutrašnje i vanjskepovršine unutar i

oko stambenih zgrada i prostora za rad, podruma,
ruševina, rastinja

- Posebnu pažnju obratiti na mjesta sa organskim otpadom u

raspadanju (kompost, smetljišta, hrpe lišća)

242
• Mjere provoditi 1- 2 km oko naselja

• Važna adekvatna dispozicija i pravovremen odvoz

smeća

• Sanacija ruševina

• Mreže na prozorima

243
• Rezidualno prskanje- obrada svih površina na koje
slijeću
“nevidi”: zidovi, zavjese, mreže

• Orošavanje- obrada većih površina i gustog zelenila

• Zamagljivanje- na otvorenim površinama u vrijeme

najveće aktivnosti – u sumrak

244
 Ixodide-Krpelji

• Više vrsta

• Ovalan oblik, dužina 2-3 mm

• Ženka polaže oko 3000 jajašaca na tlo ili suho

lišće

245
• Ixodes ricinus – 3-4 mm, a nakon uzimanja krvi do 11
mm

• tijelo vrećasto

• Živi u šipražju i niskom grmlju, uz rubove šuma

• Napada ovce, koze, konje, pse, LJUDE (čovjek je slučajni

domaćin)

246
247
Krpelji prenose:
- Q groznicu
- Krpeljnu groznicu
- Tularemiju
- Lyme boreliozu
- Krpeljni meningoencefalitis

248
Rhipicephalus sanguineus – pseći krpelj

• Uzima krv životinja (rjeđe ljudi)

• Živi na niskom grmlju, na livadama

• Ženka polaže 1000-3000 jajašaca u slobodnoj prirodi (ili u

kućama,
ako ih unesu psi)

• U kućama – jajašca polaže tamo gdje se pas odmara (u pukotine

podova ili zidova)

• Mogu prenijeti mediteransku pjegavu groznicu

249
Argasine – meki krpelji, veličine oko 13 mm

• Najčešće žive u kokošinjcima,

tavanima

• Napadaju perad, ptice te rijetko ljude

250
 Acarina- Grinje

• Insekt specifičnog oblika, torax i abdomen spojeni

• Nema jasno odvojenu glavu od tijela

• Opisano oko 9000 vrsta grinja

• 0.1 do 0.5 milimetara

• potpuno bezopasne– ne ujedaju i ne prenose zaraze

• Problem za ljude sa predispozicijom na alergije- inhalacioni alergen

251
• Česta alergijska stanja na prisustvo grinja

• Feces grinja je alergen

• Rinitis, astma, dermatitis

252
• Kućne grinje - nisu znak nehigijene u stanu

• Vole topla, mračna i vlažna mesta, vlažnost od 70 – 80% i

temperature iznad 250 C

Preživljavaju u vlažnom okruženju, hidriraju se kroz vlagu iz

vazduha
• Hrane se otpalim epitelnim ćelijama na mrtvoj koži
ljudi i životinja.
• Naziv Dermatophagoides potiče iz grčkog jezika –
značenje: jedu kožu
• Vole spavaće sobe, dušeke, jastuke i deke

253
Spavaća soba treba
biti hladna i suha
• Optimalna
vlažnost
vazduha između
45 – 55%
• optimalna
temperatura
sobe oko 18
stepeni

• potrebno je
redovno
provetravanje
prostorije
nekoliko puta
dnevno
254
• Izbor dušeka je veoma važan- dušek treba biti kvalitetan

• preporučuje se češće okretanje dušeka

• Ako se radi o osobama sa alergijom ili astmom, preporučuju

se antialergijski dušeci

• Postoje i specijalne navlake protiv grinja

• Dušek treba da bude dobro provjetren, što se omogućava

adekvatnom
podlogaom na kojoj se nalazi dušek

• ravna daska ili pod nisu poželjni, jer ne dozvoljavaju filtraciju

255
• Pamučna posteljina, važno redovno mijenjanje posteljine

256
• Democidae- male grinje, crvolikog oblika

• Demodex cati – domaćin mačka

• Demodex canis – domaćin pas

• Demodex folliculorum – domaćin čovjek (živi u lojnim

žlijezdama
lica, nosa, čela)

257
258
Tyroglyphidae – štetnici u domaćinstvu i skladištima

• Mnogo vrsta

• Hrane se organskim tvarima

• Kod ljudi izazivaju upalne procese u želucu i

dermatitis

259
• Tyrophagus casei- sirna grinja (sir, žitarice, sijeno)

• Gluciphagus domesticus – kućna grinja (šećer,

brašno,
žito, tjestenina, duhan)

• Tyrophagus farinae- brašnena grinja (žito, brašno, suho

voće)

260
• Sarcoptidae - uzročnici svraba (šuge)

• Sacoptes scabiei – kod čovjeka i domaćih

životinja

261
Sarcoptes scabiei (šugarac)- 0,3-0,5
mm,

• Okruglog tijela

• Parazit čovjeka

• Buši kanale u koži, uzrokuje svrab

• Svrab češći zimi

262
• Prenosi se kontaktom sa osobom koja ima svrab, ili
preko posteljine, odjeće

• Važna mjera je pravovremeno otkrivanje oboljelih i

njihov tretman

• BITAN TRETMAN KONTAKATA

• Visok nivo lične higijene i higijene prostora

263
DERATIZACIJA

264
• Deratizacija –
• “de – rat”- osloboditi od štakora

• Deratizacija – mjere i postupci za

suzbijanje, odnosno smanjenje populacije
štakora,
miševa i mišolikih glodara (štetnih glodara)

265
• Glodari često uz ljudska naselja zbog
velikih količina hrane (otpad)

• Nanose velike ekonomske štete:

- grizu kablove, papir, odjeću, nagrizaju vreće sa
šećerom, brašnom, žitom....

- kontaminiraju urinom i fesecom površine,

hranu

• Njihovo prisustvo – loša higijena

• Estetski nedostatak u turizmu

266
• Osnovni problem: REZERVOARI I
PRENOSIOCI ZARAZNIH OBOLJENJA

• Glodari prenose zarazna

oboljenja: urinom, fecesom, slinom

- Kontaminiraju namirnice, hranu, vodu,

površine

267
- U X vijeku Avicena ukazuje na povezanost
ugibanja štakora i pojavu kuge

- Unos štakora preko brodova u luke- prve

karantene (40 dana izolacije)

268
• 1397 godine Dubrovnik prvi uvodi karanten
– izolaciju robe i putnika koji su dolazili
brodom

• 1805- Dubrovnik – odluka da se na svim

brodovima koji dolaze u luku Gruž
provede suzbijanje štakora
paljenjem ugljena

269
• 1907- Danski zakon o uništavanju štakora –
predlagač Emil Zuschlag

• PRVI zakon o organizovanom uništavanju štakora

• Predviđa kontinuiranu borbu protiv štakora

• Sve troškove plaća država

• Građani su nagrađivani za donešeni rep štakora

• Važno: prva faza je sanacija područja

270
• Uz male revizije Zakon i danas na snazi

• (Više se ne nagrađuju donosioci repova)

• Obavezuju se vlasnici svih objekata da provode

mjere za smanjenje štakora - dva puta godišnje
provode deratizaciju

• Deratizacija u objektu i oko objekta

271
• Uobičajena praksa:

- Prati se biološki ciklus glodara

- provođenje preventivne sistematske

deratizacije u proljeće i jesen – vrijeme kada je
najveća koncentracija glodara u naseljima

- 272
 Osnovne karakteristike
glodara (Rodentia)
• Sisari

• Donose na svijet žive mlade

• mladi se hrane majčinim

mlijekom

• Tijelo prekriveno krznom

273
• Preko 2800 vrsta ( više od ½ svih sisara)

• Specifična građa zuba- pralagođeni

za glođanje

• Neki glodari se hrane biljnom hranom, a

neki su omnivori (svežderi)

274
• Rasprostenjeni u cijelom svijetu

• Na različitim područjima različite vrste

• Redovni pratilac ljudi: miš, smeđi i crni štakor

275
 Neki mišoliki glodari
1. Puhovi:

- sivi
- šumski
- orašar
- vrtni

- dugački desetak cm, zbijeno tijelo, glava uska, kitnjast

rep

- Nanose ekonomske štete uništavaju voće, sjemenke,

koru drveća
276
- Aktivni su noću, rjeđe danju
• 2. Voluharice- zbijeno tijelo, oko 10 cm kratke
male uši, sitne oči, tupasta njuška

• Šumska voluharica- aktivna i danju i noću

• Poljska voluharica- aktivan noću
• Podzemni voluharić- aktivna noću
• Vodeni voluhar- aktivan danju (dobar plivač)

• Hrane se biljkama i sitnim insektima

• Nanosi velike štete u poljoprivredi

277
 Miševi (Muridae)
• Manji do srednji sisari ( 7- 12 cm)

• Patuljasti miš

• Miš bodljaš

• Šumski miš

278
• Većinom aktivni i danju i noću

• Dobro se penju

• Uništavaju sjemenke, plodove, zeljaste biljke

279
 Kućni miš (Mus musculus)
- Mus musculus musculus- oko 8 cm, težak 14-
30 gr
- Ima dug rep
- Živi na otvorenim poljima, u rupama u
zemlji, ali i u skladištima, stanovima,
mlinovima

- Odličan je penjač, skakač

- Aktivan je u sumrak i noću 280
• Pari se cijele godine, mlade nose 23 dana

• Kote se 4-6 puta, okote po 4-8 mladih

• Hrani se sjemenkama, otpacima hrane,

insektima

• Prepoznaje se po tragovima
grizenja,
mrvicama oko oštećene robe i 281
Mus musculus domesticum

• Malo tijelo, 9 cm, rep dugačak kao tijelo

• Aktivan u sumrak i noću

• Živi uz ljude, u zgradama, skladištima

hrane i
drugih roba

• Ostale karakteristike kao kod mus 282

 Karakteristike kućnih miševa
• Kod povoljnih uslova ženke kote 4-8
mladih 4-6 puta godišnje

• Mladi za 45 dana polno zreli

• Teoretski - jedan par miševa može dati

populaciju od 20 000 jedinki/godinu

• Najčešće 200 jedinki/par/godina

283
• Žive uz ljude (u kućama, zgradama)

• U proljeće i početkom ljeta izlaze u okoliš, a

u jesen se
vraćaju

• Legla grade na skrovitim mjestima od

dlaka, papira, sijena

• U kućama – gnijezda u šupljinama

pregradnih zidova, u duplim podovima
• Krug kretanja malen, oko 2-3 m
284
Proždrljivi su,hranu uzimaju više od 20 puta /dan

- Omnivori su

- Posebno vole: suho meso, ribu,razno zrnje,

sir

- Godišnje pojedu samo 1,8 kg hrane, ali uriniraju

i defeciraju i tako oštete ogromne količine hrane

285
 Štakori (Rattus)
1. Crni štakor (Rattus rattus) – štakor zrnja, tavanski štakor,
kućni štakor, brodski štakor

-dugačak oko 16 cm, rep oko 17 cm

-težak oko 200 gr
- prekriven crnim ili smeđim krznom, trbuh bijel
-vrlo pokretan, dobar penjač i skakač
-živi u naseljima, oko kuća, na tavanima
- „pokriva teritoriju“ od 15X 50 metara

286
- Uvijek u suhim dijelovima objekata (tavani, sjenice, staje)
- NE KOPA RUPE U ZEMLJI
- U južnim područjima često živi u prirodi oko naselja
- Gnijezda u šupljini drveća, u kamenim zidovima

287
• Ima loš vid, ali veoma izoštren sluh

• Izoštreno čulo mirisa (ostavlja mirisni trag za prepoznavanje)

• Dnevna potreba hrane oko 17 grama

• Hrani se biljnom hranom (žitarice, sjemenke), nekad meso,

insekti

• Uzima oko 20 ml vode dnevno

288
• Pari se cijele godine

• Koti se 3-5 puta, 5-10 mladih

• Mlade nosi 20-24 dana

• Polna zrelost sa dva mjeseca

289
Na prisustvo štakora ukazuju:
• trag repa (kao slovo S)

• tragovi glodanja

• Svjež izmet u obliku košpice voća, crn, sjajan, krupan (8-12

mm)

• Stari izmet siv (zbog stajanja)

• dnevna količina izmeta oko 2 – 25 grama

290
2. Sivi štakor (Rattus norvegicus)
sivi štakor, smeđi štakor, štakor kanalizacije, štakor selac

- Krupniji od crnog štakora

- dugačak oko 19 cm, rep oko 16 c

m
- Težak 230- 470 grama

- Boja krzna svijetla do tamno smeđa ili siv, trbuh svjetliji

- Pokriva teritoriju 30X50 metara

291
- Najaktivniji u sumrak i noću

- veoma je brz
- odličan skakač (do 70 cm u visinu i 2.4 m u dužinu)
- dobar plivač i ronilac

• Glođe sve (drvo, kablove), čak može proglođati i beton

292
• Slabo vidi, vid prilagođen za mrak

• Odličan sluh

• Izoštreno čulo mirisa i okusa

• Omnivor

• Dnevna potreba: 25 g suhe ili 40g vlažne

hrane

• Dnevna količina vode 15-30 ml

293
• Voli zrnje, ali i meso, ribu, orahe te otpad i
leševe

• U samoodbrani napada druge životinje

• Nekada jede piliće, pačiće te male zečeve

294
• Najčešće živi u naseljima
• u kanalizaciji, na deponijama, u ruševinama, podrumima, na
brodovima

• Voli vlažna područja

• Kopa jazbine u raznim materijalima

• Često legla imaju više ulaza i više hodnika

• Potkopava stare objekte , čak dovodi i do rušenja

295
• Pari se od marta do augusta

• Koti se 5-7 puta, na svijet donosi 6-12 mladih

• Mladi postaju polno zreli za 2-3 mjeseca

296
Na prisustvo sivog štakora ukazuju:

• otisci šapica
• otisak repa (kao slovo S)
• tragovi glodanja na tvrdim predmetima
• ako su rupe u zemlji, na ulazu hrpe iskopane zemlje
• izmet u obliku koštice masline (10-15 mm)
• dnevna količina izmeta 10-15 grama

• Svjež izmet je crne boje, a stari izmet posivi

297
• Kreću se po zaklonjenim mjestima

• U objektima se kreću uz zidove, rubove predmeta,

kanalizacione cijevi, otvore za instalacije

• Na otvorenom se kreću zaklonjenim mjestima

• Izbjegavaju osvjetljena mjesta i brisani prostor

298
299
 Neke bitne činjenice

• Štakori su inteligentne životinje

• Razmišljaju, pamte, brzo uče

• Znatiželjni su, nepovjerljivi prema nepoznatom

• Veoma izdržljivi

• Prilagodljivi na sve uslove

300
• ŽIVE ISKLJUČIVO U BLIZINI LJUDI

• Najčešće se hrane otpadom koji ljudi odbacuju

• „Štakora uvijek ima toliko koliko im čovjek svojim neredom i

postupcima omogućuje“

• Nemoguće (i nepotrebno) uništavanje svih štakora

• Svođenje na „biološki održivi nivo“ – broj koji ne bi trebao

smetati ljudima

301
• Primarno su biljožderi, po potrebi omnivore

• Potreba za hranom veoma izražena

• Hrane se dva puta: u jutro i u sumrak

• Bez hrane ne mogu duže od 3 dana

302
• Kad nemaju hrane postaju agresivni ( pa i krvoločni)

• Napadaju mladunčad malih životinja (nekada i ljudi)

• Kanibalizam u slučaju nedostatka hrane, ali i kod eliminacije

oboljelih ili uginulih članova zajednice

303
• Imaju slabu termoregulaciju, zbog čega jedu različitu
hranu u
raznim periodima godine

• U proljeće preferiraju ugljične hidrate i vitamine (podižu tjel.

temperaturu i pomažu proces razmnožavanja)

• Ljeti vole hlarnu bogatu vodom i bjelančevinama

• Zimi uzimaju hranu bogatu masnoćama ( smanjuju aktivnosti)

304
• Tjelesna temperatura (30-400C ) ovisna o spoljašnjoj

• Čuvaju tjelesnu temperaturu na sljedeće načine:

- kopaju rupe u zemlji ( a ne na površini)- temperatura
konstantna
- žive u gnijezdima, griju se tijelima
- Zimi rijetko izlaze iz skloništa jer imaju zalihe hrane
- U ljetnom periodu izbjegavaju kretanje po danu zbog sunčevih
zraka, iz skloništa izlaze noću

305
• Štakori se većinom kreću noću – imaju dobru orjentaciju u
prostoru

• Dobro pamte, obično koriste već isprobane puteve

koje obilježavaju izmetom i urinom

306
 Procjena infestacije štakorima
• 1-100 jedinki- štakori se ne vide, ali su uočljivi njihovi tragovi i
štete koje su oni napravili

• 100-500 jedinki-štakori se viđaju najčešće noću i rijetko danju

• 500- 1000 jedinki- štakori se redovno viđaju noću, a

povremeno i danju

• 1000- 5000 jedinki-noću se vidi mnogo štakora, a viđaju se i

danju

307
 Procjena populacije glodara
(po Hrgoviću):
-Zasniva se na činjenici da štakor pojede oko 28 gr /dan

- Metoda izlaganja pokusnih mamaca

-Poznata količina mamaca se izlaže 5-8 dana, ostatak se

vaga Formula:
Pojedena količina mamaca/dani izlaganja x 28

308
• Procjena infestacije bitna prije planiranja provođenja
deratizacije

• Pošto je infestacija na različitim područjima različita potrebno

je testirati 10-20% područja koje se namjerava deratizirati

309
 Zdravstveni značaj glodara

Glodari su:
- Prirodni rezervoari za neka oboljenja

- Učestvuju u prenosu oboljenja:

a) direktno na čovjeka
b) indirektno na čovjeka preko hrane, vode ili predmeta opće
upotrebe
c) na drugu životinju ( npr. svinju) pa na čovjeka

310
 Patogeni povezani sa glodarima:
• 1. Bakterije: salmonele, leptospire, Yersinija pestis, borrelia,
Francisella tularensis
• 2.Virusi: hanta virus, virus limfocitnog horiomeningitisa, virus
lassa groznice, virus bjesnila,
• 3. Rikettsia typhi
• 4.Protozoi: Leishmania, Trypanosoma cruzi
• 5. Helminiti: Trichinella

311
Putevi prenošenja uzročnika su:

• urinom, fecesom, salivom kontaminiraju vodu, hranu,

površine

• ugrizom

• preko ektoparazita (buhe, stjenice, krpelji)

312
 SUZBIJANJE ŠTETNIH GLODARA

• Zbog bioloških karakteristika glodara, velikih ekonomskih

šteta koje izazivaju te zbog opasnosti po zdravlje ljudi:
VAŽNO ORGANIZOVANO SUZBIJANJE ŠTETNIH GLODARA

- Akcija suzbijanja glodara treba biti sveobuhvatna (i tamo

gdje ih ima i tamo gdje ih nema)

- Potrebno obuhvatiti što veći teritorij

313
• Smanjenje populacije glodara na biološki održivi nivo
( kad neće imati štetnog uticaja na zdravlje ljudi)

• Preventivne mjere suzbijanja- cilj održavanje

biološkog minimuma

• Protuepidemijske mjere (kod pojave oboljenja koja

se povezuju sa glodarima)

314
 Mjere
1. Preventivne mjere

a) Građevinske – sprječavaju ulazak glodara u prostore:

- pravilna i kvalitetna izrada temelja
- adekvatno zatvaranje svih otvora instalacija (dovodnih i
odvodnih)
- zaštita slivnika
- ugradnja sifona
- zaštitne mreže na prozorima

315
• 2. Adekvatna dispozicija otpada – kako bi se
smanjila potencijalna staništa i
hrana za glodare

• 3. Poštivanje režima proizvodnje i skladištenja-

cilj je onemogućavanje ulaska, zadržavanja,
hranjenja i
razmnožavanja glodara

- Skladištenje na police
- Pregled robe koja se unosi u skladište

316
 2.Mjere za uništavanje glodara

1. Biološke

2. Mehaničke

3. Hemijske

317
1. Biološke mjere – prirodni neprijatelji: zmije, mungosi, mačke,
ptice, ravnoteža u prirodi

Ciljano korištenje prirodnih neprijatelja:

najčešće mačka, arjeđe pas

Eksperimenti sa salmonelama zbog

rizika za ljude napušteni

318
319
2. Mehaničke metode - dobre za pojedinačno ubijanje
- Prepreke: kolutovi na brodskoj užadi, metalna zaštita
na donjem dijelu vrata

- Klopke za hvatanje- mišolovke, sa mamcima

- Ljepljive trake
- Zvuk i zvučne naprave – najlošiji efekti, brzo se na
njih naviknu

320
3. Hemijske metode – hemijska sredstva-rodenticidi

• Probavni otrovi

• Gasovi

• Hemosterilizanti

321
 Rodenticidi
• Sredstva za uništavanje glodara

• Za rodenticide je važno:

- da koncentracije koje su štetne za glodare nisu štetne

za
ljude i domaće životinje
- efikasni u niskim koncentarcijama
- kod glodara uzrokuju smrt sličnu prirodnoj
- ne izazivaju rezistenciju
- laki za upotrebu
- jeftini

322
• Vrste
rodenticida:

- Akutni otrovi
- Antikoagulanti
- Hemosterilizanti
- Gasovi

323
• Akutni otrovi: cink fosfid, talijev sulfat, natrijev fluoroacetat

• Djeluju brzo, nakon jednokratnog uzimanja

• Visoka otrovnost, primjenjuju se pod strogom

kontrolom

• Glodari brzo prepoznaju rizik i prestanu uzimati mamke

324
• Uginule glodare i ostatke mamaca treba ukloniti

• ZBOG OTROVNOSTI I OPASNOSTI ZA ČOVJEKA I

DOMAĆE ŽIVOTINJE, U VEĆINI ZEMALJA
ZABRANJENI

• Ne koriste se rutinski, najčešće u

protuepidemijskoj deratizaciji ( npr. kod kuge)

325
• Antikoagulanti – poznati od 1984 g (Warfarin)

• Moraju biti unešeni u probavni trakt glodara

• Poremećaj grušanja krvi

• Smrt kao prirodna

326
• Antikoagulanti I generacije- višekratno
uzimanje (djeluju kumulativno)

• Antikoagulanti II generacije – jednokratno

uzimanje

327
Antikoagulanti I generacije:

- zahtjevaju višekratno uzimanje (5-6 dana)

- Zbog kumulativnog djelovanja smrt nastupa

nakon 5-7 dana
- Dobra kombinacija: mamci i antikoagulantni prah
za posipanje puteva kojim idu glodari

- Glodari često ližu krzno

328
• Warfarin (kumafen)-prah ili gotovi mamci
• Topiv u vodi

• Koriste se samo na ograđenim površinama-

opasnost za domaće (i druge) životinje

• Važno spriječiti kontaminaciju

vodotoka, prehrambenih
proizvoda

329
- Kumahlor - 1% prah topiv u vodi
-mamci stabilni i dugo djelotvorni

- Kumatetralil – 0,75% prah ili mamci – netopiv u vodi

- Pogodan za vlažne prostore

330
• Hlorfacinon – mamci ili koncentrat za izradu
mamaca

• Faciron uljni koncentrat (0,25%)

• Faciron vodotopivi koncentrat

• Izložene meke ne smiju biti dostupne životinjama

• Spriječiti kontakt sa otvorenim vodotocima

331
Antikoagulanti II generacije:

• Veoma efikasni nakon jednokratnog

uzimanja
• Smrt nastupa nakon 5-6 dana od uzimanja

• Bromadiolon
• Brodifacum
• Flokumafen
• Difenakum
332
Hemosterilizanti
- Izazivaju sterilitet mužjaka
- Akutni otrovi- nisu dobri

Gasovi – rijetko se koriste

Uslov – hermetički zatvoreni prostori (brodovi,
hladnjače)
- Sumporni dioksid, ugljični dioksid, cijanovodonik,
fosforovodonik

333
 Vrste meka
• Meka- mješavina rodenticida i hrane
• Otrovi učinkoviti, ali neke meke neprihvatljive

1. Meke sa svježom ili pokvarljivom hranom: sa

mesom, ribom, povrćem, voćem, sirom

-crni štakor:koštice i ulje od bundeve, suncokreta,

kikirikija, voće
-sivi štakor:riba,riblje brašno, slanina,sir, čokolada
- miševi:riba iz konzerve, hljeb, pšenica, čokolada
334
2.Meke sa žitaricama- rasute meke
- Nosači: pšenica, kukuruz, zob, hljeb, šećer
- Ulje je vezivo otrova i hrane

3. Parafinizirane ili krute meke

-rasute meke obrađene sa 40-45% parafina
-meke krute, pogodne za glodanje
-stabilnije u vlažnim medijima od rasutih

335
4. Tekuće meke
- Zatrovane tekućine
- Malo se koriste u praksi (glodari često potrebe
za vodom nadoknađuju kroz hranu)
- Pogodne ljeti, kod velikih žega

5.Prah
- Koristi se za posipanje puteva kojim se kreću
glodari i rupa u kojim žive
- Rizik od kontaminacije okoliša

336
 Postavljanje - izlaganje meka
• Važno napraviti plan izlaganja meka
• Meke postavljati na mjesta najveće
koncentracije glodara i na puteve kojim se kreću
• Mjesta izlaganja trebaju biti zaklonjena
• Meke trebaju biti nedostupne za ostale životinje
• Ne smiju kontaminirati namirnice
• Meke u kanalizaciji trebaju biti vodootporne

337
 Vrste deratizacije
• Preventivna ( u ustanovama, objektima,
naseljima)

• Protuepidemijska (kod pojave oboljenja za

koja su glodari rezervoari ili prenosioci)

338
• Preventivna sistematska deratizacija je skup
mjera i postupaka kojim se u što je moguće kraćem
vremenskom periodu deratizira što je moguće veći
dio teritorije radeći po istoj metodologiji i istim
preparatima.

339
• Preventivna sistematska deratizacija se treba
provoditi u naseljenim mjestima dva puta godišnje (u
vrijeme najveće aktivnosti glodara)

• Proljeće i jesen

340
• Prije provođenja deratizacije, a naročito
preventivne sistematske, neohodno je obavjestiti
građanstvo o
vremenu provođenja aktivnosti (javno oglašavanje)

• Potrebno prethodno čišćenje svih

površina – preduslov da dlodari uzimaju
mamke

341
 Deratizacija naseljenih mjesta

•Preventivna sistematska deratizacija se treba raditi po

određenom metodu, prilagođenom uslovima na
terenu:

1.Sistem otvaranja lepeze- izlaganje mamaca od centra

prema periferiji, u obliku lepeze

2.Sistem zatvaranja lepeze- sa periferije prema centru

u obliku lepeze

342
3. Sistem koncentričnih krugova- od centra prema
periferiji ( u naseljima sa definisanim centrom)

4.Sistem blokova-obuhvataju se blokovi zgrada, ovaj

metod je primjenjiv u gradskim četvrtima

343
Obrađuju se:
•stambeni prostori
•dvorišta
•javne površine (parkovi, vodotoci)
•smetljišta
•kanalizaciona mreža

•Važna procjena potrebnih količina mamaca

•Različiti načini kod antikoagulanata I i II

generacije
344
Orjentacione količine potrebnih sredstava za deratizaciju:

- Stambene zgrade: 1-5 stanova i okućnica- 1kg/20 mjesta

- Stambene zgrade sa više stanova-2 kg/40 mjesta
- Poslovne zgrade: 1kg/100m2/20 mjesta
- Objekti sa namiricama-1kg/50m/20 mjesta

345
• Kanalizaciona mreža:
- glavni kolektor 1kg/500m/20 mjesta
- Priključci: 1kg/250m/20 mjesta

• Obale vodotokova-1kg/100m/20mjesta
• Parkovi- 1kg/500m/20mjesta

346
Najbolji efekti se postižu tzv. pulsirajućom metodom
izlaganja:
1.počinje se sa izlaganje minimalnih količina
antikoag. II generacije na strogo određena mjesta

2.postupak se ponavlja nakon 7, a po potrebi i 14

dana

347
• Važna dobra evidencija svih obavljenih
poslova

• Evidencija o:
- radu pojedinih ekipa
- obrađenim površinama
- utrošenim količinama mamaka

348
• Obavezno je kontinuirani nadzor nad
obezbjediti
provođenjem deratizacije

• Upravni nadzor: sanitarni inspektori

• Stručni nadzor: epidemiolozi, sanitarni inžinjeri i

sanitarni tehničari iz Zavoda za javno zdravstvo
kantona ili H-E službe doma zdravlja

349
HVALA!

350