ЦАХИМ САН

ХӨМРӨГИЙН ХАДГАЛАЛТ

2022.05.13

Сэдэв: “Цахим сан хөмрөг хадгалах нь” Т. Хайдав

 Цахим сан хөмрөг хадгалах нь

● Цахим сан хөмрөг үүсгэх үйл явцыг янз бүрийн үе шатанд хувааж болно.

● Байгууллага бүр эдгээр үйл ажиллагааг өөр өөрөөр зохион байгуулж болох боловч
үндсэн үйл явц нь ерөнхийдөө ижил байна.
● Бүх үйл явцыг зохих ёсоор баримтжуулсан байх ёстой.

● Төслийн ерөнхий загвар, оролцогчдын даалгаврыг тодорхой болгож, алдаа, үл

ойлголцол үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

Алхам 1: Материалыг цахим хэлбэрт шилжүүлэхэд бэлтгэх,
шалгах
 Алхам 1 - 1

● Цахим хэлбэрт оруулах материалыг үндсэн сан хөмрөгөөс авч, хэнд хүлээлгэн өгсөн
г.м. дараагийн хөдөлгөөнийг аль болох нарийвчлан хянах шаардлагатай.
● Эмзэг материалыг цахим хэлбэрт шилжүүлэх явцад баримтад учирч болзошгүй
хохирлыг багасгахын тулд сан хөмрөгч үнэлгээ хийнэ.
● Сканнерын техникч нар материалтай аюулгүй харьцах талаар зохих сургалтад
хамрагдах ёстой бөгөөд хэрэв цахим хэлбэрт шилжүүлэх явцад ямар нэгэн зүйл
гэмтсэн тохиолдолд ахлах ажилтанд мэдэгдэх ёстой.
● Процессын эхэнд болон төгсгөлд бүх зүйлийг шалгаж үзэх хэрэгтэй.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Алхам 1 - 2

● Номын санчид одоогийн номзүйн мета өгөгдөл нь хэрэглэгчийн хайлтыг дэмжихэд

хангалттай эсэхийг үнэлэх ёстой.
● Каталогжуулалт нь сан хөмрөгийн чухал хэсэг бөгөөд үүнд протокол,
тодорхойлолтын түвшин, нарийвчилсан мэдээлэл, кодчилол хийх гэж буй хэл,
хэлний талаархи шийдвэрийг багтаасан байх ёстой.
● Үндсэн каталогт дор хаяж нэг тайлбар байх ёстой.

● Хэрэв хангалттай мета өгөгдөл байхгүй бол цахим хэлбэрт шилжихээс өмнө үүнийг
үүсгэх хэрэгтэй.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Алхам 1 - 3

● Нэмж дурдахад, мета өгөгдөл нь объектын янз бүрийн физик хэсгүүдийг

баримтжуулж, бүх хэсгүүд нь эмх цэгцтэй байгаа эсэхийг шалгахын тулд объектыг
мета өгөгдөлтэй харьцуулах ёстой.
● Гар бичмэлийг хуудас хуудсаар нь харьцуулан шалгах хэрэгтэй. Архивын хувьд
хайрцагт байгаа хавтас, хавтсанд байгаа зүйлсийн дарааллыг хайлттай харьцуулан
шалгах хэрэгтэй.
● Цахим хэлбэрт оруулахаас хасагдах зүйлсийг тэмдэглэсэн байх ёстой.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

Алхам 2: Цахим хэлбэрт шилжүүлэх процесс
 Тоног төхөөрөмж сонгох

● Цахим хэлбэрт оруулах зүйлд тохирсон, төслийн зорилгод нийцсэн дижитал зураг
авах төхөөрөмжийг сонго. Жишээлбэл, дундад зууны үеийн гар бичмэлүүд болон
судлаачид нарийн ширийн зүйлийг судлахыг хүсдэг бусад материалд өндөр
нарийвчлалтай дижитал камер ашиглах нь зүйтэй.
● Хавтгай сканнер нь орчин үеийн гэрэл зургийн сан хөмрөгт тохиромжтой.

● Тусгай номын сканнерыг өргөн хэрэглээний хэвлэмэл номонд ашиглаж болно. Жнь:
Робот сканнер
● Боломжтой бол нэг төрлийн байдлыг хангахын тулд ижил процессыг бүхэлд нь
объектод ашиглах хэрэгтэй.
● Бөөнөөр цахимжуулах төсөлд зориулан бүтээсэн зарим автоматжуулсан тоног
төхөөрөмж нь эвдэрч гэмтэх эрсдэлтэй тул ховор, хэврэг материалыг цахим хэлбэрт
оруулахад тохиромжгүй.
МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав
 Зургийн чанар - 1

● Нарийвчлал, өнгөний гүн, гэрэлтүүлгийг төслийн ерөнхий дизайны дагуу тухайн

материалд нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн стандарт, зөвлөмж, архивын мастерт
тавигдах шаардлага, дэлгэцийн болон ашиглалтын шаардлагыг харгалзан
шийдвэрлэнэ.
● Зургийн чанарын бусад элементүүдэд өнгөний ханасан байдал, зургийн тод байдал,
зургийн бүрэн бүтэн байдал, гэрэлт цагираг болон бусад оптик согоггүй байх г.м.
● Хэрэв эвхдэг хэсгүүдийн зургийг өөр төхөөрөмжөөр авсан бол зургийг зохих
дарааллаар оруулах ёстой.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Зургийн чанар - 2

● Зураг авалтын нарийвчлалыг төлөвлөхдөө танд хэр хэмжээний хадгалах зай

шаардагдахыг тооцоолж, судлаачид татаж авах хугацааг анхаарч үзээрэй.
● Одоогийн болон ирээдүйн хэрэгцээг хангах зорилгоор сан хөмрөгийг зөвхөн нэг удаа
цахимжуулах хүсэлтэй байгууллагуудын хувьд одоо хүсэж буй форматаас 1.5 дахин
өндөр чанартай зураг авах хэрэгтэй.
● Зургийн чанар өндөр байх тусам файлыг ирээдүйд ашиглах боломж илүү их байна.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Найдвартай байдал буюу үндсэн эхтэй ижил байх - 1

● Ховор, өвөрмөц материалыг цахим хэлбэрт оруулахдаа анхны объектын өнгө үзэмж,
мэдрэмжийг аль болох хадгалж, дахин бүтээх нь чухал юм.
● Зөвхөн агуулгын хэсгийг бус харин биет объектыг бүхэлд нь авах ёстой. Хуудасны урд
болон хойд хэсгийг бүхэлд нь (ирмэгээс гадагш) зураг авах шаардлагатай бөгөөд
хуудасны ирмэгнээс дотогш зургийг огтолж болохгүй.
● Хавтас, хоосон хуудас, наасан хуудас, хавтас (урд болон арын хавтас, тэдгээрийн
дотоод засал, нуруу, ирмэг) зэрэг хавтастай зургийг авна.
● Форматаас үл хамааран бүтээл эсвэл олдворыг бүхэлд нь хуулбарлах ёстой.

● Нөгөө талаас, тусгай функцууд (watermark – файл тамгалах) нь ихэвчлэн өөр

процессоор цахим хэлбэрт шилждэг бөгөөд ихэвчлэн дарааллын төгсгөлд эсвэл
тусдаа файл болгон оруулдаг. Жнь: photoshop ашиглан “зураг тамгалах”

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Найдвартай байдал буюу үндсэн эхтэй ижил байх - 2

● Анхны объектын хэмжээг судлаачдад хүргэхийн тулд зурган дээр шугаман масштабыг
оруулах хэрэгтэй.
● Зургийг боловсруулах эсвэл объектыг эргүүлэх замаар нэгжийн хуудасны чиглэлийг
өөрчлөх ёсгүй.
● Зургийг авах явцад номын хуудаснуудыг тусад нь сканнердах нь ихэвчлэн илүү
тохиромжтой байдаг, учир нь энэ нь нягт бэхлэгдсэн зүйлсийг багтааж, хуудас
эргүүлэх програм хангамжийн тусламжтайгаар хуудсыг харуулах боломжийг олгодог.
● Баримтлал, уялдааг хадгалахын тулд хоёр нүүрийг хамт сканнердах нь заримдаа
агуулгыг харуулах шаардлагатай үед илүүд үздэг; гэхдээ энэ арга нь дараа нь
индексжүүлэх явцад асуудалд хүргэж болзошгүй.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Найдвартай байдал буюу үндсэн эхтэй ижил байх - 3

● Гэмтсэн хуудасны ард цаас эсвэл картон хийх

хэрэгтэй.
● Тунгалаг нимгэн хуудсуудын хувьд “бэх нэвчилт"
-ийг багасгахын тулд шаргал эсвэл цагаан
дэвсгэртэй сонгох;
● Зарим байгууллагууд тодорхой төрлийн эх
хувилбарт хар өнгийг ашигладаг боловч энэ арга
нь ихэвчлэн зургийн тодосгогчийг бууруулдаг.
● Ихэнх институциуд төслийн бүхэлдээ ижил
дэвсгэрийг ашиглахыг оролддог.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Найдвартай байдал буюу үндсэн эхтэй ижил байх - 4

● Өнгө нь анхны объектын харагдах байдал, мэдрэмжийг дахин бүтээхийг оролдоход

хамгийн чухал бөгөөд төвөгтэй асуудлуудын нэг юм.
● Өнгөний тохируулгыг хөнгөвчлөхийн тулд дор хаяж нэг сонгосон хуудас эсвэл
объектын зураг нь үндсэн өнгөний зорилт агуулсан байх ёстой.
● Тоног төхөөрөмж бүрийг ижил өнгөний утгын стандартад (жишээлбэл, CIR-Lab
систем) тохируулж, үе үе дахин тохируулж байх ёстой.
● Дэлгэцийн тоног төхөөрөмжийг мөн тохируулсан байх ёстой.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Хадгалалттай холбоотой асуудлууд

● Зургийн чанар болон хадгалалтад тавигдах шаардлагуудын хооронд зөрчил гарах нь

гарцаагүй бөгөөд үүнийг урьдчилан шийдвэрлэх шаардлагатай.
● Гар бичмэл зэрэг олон тусгай материалууд нь өвөрмөц, ихэвчлэн үнэлж баршгүй
олдворууд юм.
● Харин цахим хэлбэрт шилжүүлсний дараа тэр хуулбар нь орлуулагч болж эх хувийг
хадгалахад тусална. Мөн цахим файлуудыг хэврэг эх хувийг хадгалах бичил хальс
үүсгэхэд ашиглаж болно.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Хадгалалттай холбоотой асуудлууд

Бүх төслүүдийн хувьд анхаарах ёстой хамгааллын асуудалд дараахь зүйлс орно.
● Цахим хэлбэрт шилжүүлэхээс өмнө болон явцад зөвлөгөө авахын тулд бэлтгэгдсэн
хадгалах ажилтнууд байгаа эсэх
● Цахим хэлбэрт шилжүүлэх, тээвэрлэх явцад орчны болон, аюулгүй байдлын нөхцөл
байдалд хяналт тавих
● Гэмтлийг багасгахын тулд тусгай тоног төхөөрөмж ашиглах (чийгшүүлэгч, ном
тогтоогч тавиур гэх мэт).
● Номыг нээх өнцөг, хэврэг зүйлтэй зөв харьцах зэрэг сканнеруудад зориулсан тусгай
заавар, сургалт

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Хадгалалттай холбоотой асуудлууд

● Бэлтгэгдсэн хадгалах ажилтнууд цахим зураг авалтын үед эх файлыг хамгаалахын

тулд шилэн хавтанг ашиглах талаар санал нийлдэггүй. (Шилэн хавтангаар дарж
байгаад сканердахыг дэмждэггүй) Энэ нь хуудасны гэмтэл, нурууны эрсдэлийг
хэтэрхий их болгодог үздэг. Ямар ч төрлийн материалыг хуулбарлахын тулд үндсэн
материалыг задлах нь хамгийн сайн туршлага гэж үзэхээ больсон.
● Бүх эх материалыг болзошгүй алдагдал, эвдрэлийг сайтар шалгасны дараа байнгын
хадгалалтын газарт нь аль болох хурдан буцааж өгөх ёстой.
● Эдгээр зүйлсийн бүх хөдөлгөөнийг хянаж, баримтжуулсан байх ёстой

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

Алхам 3: Зураг авсны дараах боловсруулалт
 Алхам – 3 - 1

● Зураг нь эх баримтын үнэн зөв, бүрэн бүтэн байдлыг

бүрэн хангаж байгаа эсэхийг баталгаажуулахын тулд
(тусгай шалгуурын дагуу) чанарын хяналтын процессоор
дамжих ёстой.
● Төслийн чанарын стандартыг хангахгүй байгаа зургийг
дахин зураг авч, солих шаардлагатай.
● Алга болсон зургуудыг нийлүүлж, зохих дарааллаар
оруулах ёстой.
● Бүтцийн мета өгөгдлийг дахин хянаж, шаардлагатай бол
засварлах ёстой.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Алхам – 3 - 2

● Энэ үе шатанд өнгө засахаас өөр зураг

боловсруулалт хийх ёсгүй.
● Байгууллагад өнгө засахыг зөвшөөрсөн эсэх,
хэзээ хийх тухай бодлого байх ёстой.
● Уг бодлого нь зураг авсны дараах өнгөний
өөрчлөлтийн талаарх мэдээллийг хэрэглэгчдэд
хэрхэн хүргэхийг зааж өгөх ёстой.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Алхам – 3 - 3

● Байгууллагын бодлогын дагуу файлын

нэрийг стандартчилах ёстой.
● Зарим байгууллагууд цахим файлыг
физик объекттой холбоход зориулагдсан
файлын нэршлийн бодлогыг
боловсруулдаг.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Алхам – 3 - 4

● Зарим төслүүд нь оптик тэмдэгт

таних (OCR) боловсруулалт гэх мэт
хандалт болон ашиглалтыг
сайжруулах нэмэлт процессуудыг
ашиглаж болно.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Алхам – 3 - 5

● Байгууллагын “зургийн тамга” (watermark) нь

зураг ашиглахад саад болж, буруу зорилгоор
хуулбарлахаас урьдчилан сэргийлдэг.
● Хэрэв нэмсэн бол тэдгээр нь зургийн гол хэсэгт
саад болохгүй байхаар хийх хэрэгтэй.
● Зургийг системд оруулахаас өмнө туршилтын
серверт хуулж шалгах хэрэгтэй.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 Алхам – 3 - 5

● Бүх бэлтгэл хангагдсан цагт архивын "мастер" зургийг

байнгын цахим хадгалуурт шилжүүлж, туршилтын
сервэр болон бусад түр хадгалах төхөөрөмжөөс
устгана.
● Үйл явц нь орон нутгийн технологийн дэд бүтэц болон
дижитал нөөцийн тусгай технологийн шаардлагуудаас
шалтгаалдаг гэдгийг анхаарах хэрэгтэй.

МАЗЭШ Хэлтэс - Т.Хайдав

 ХОЛБОО БАРИХ
Email: tsahim1214@gmail.com
Утас: 97037878