Javne finansije

Doc. dr. Siniša Bilić

V. Asistent doc. dr. Lejla Skopljak
 JAVNI I PRIVATNI SEKTOR
• Egzistiraju uporedo i nezavisno jedan od drugog.
• Osnovni razlozi koji se navode kao nužnost postojanja
javnog sektora i državne intervencije mogli bi se
formulisati na sljedeći način :

1. Tvrdnja da tržišni mehanizam vodi efikasnoj alokaciji

resursa temelji se na premisi o konkuretnosti tržišta
faktora proizvodnje i proizvoda.
2. One takođe mogu biti potrebne i tamo gdje je
konkurencija neefikasna zbog opadajućih troškova u
proizvodnji,
3. Uzevši općenito, ugovorni aranžmani i razmjena nužni za
funkcionisanje tržišta ne mogu postojati bez zaštite i
zakonske prisile koju osigurava država.
4. Čak i kada je zakonska regulativa osigurana i barijere
konkurenciji uklonjene, proizvodne i potrošne
karakteristike određenih roba takve su da se one mogu
osigurati putem tržišta. Pojavljuje se problem
„externalija“ koje uzrokuju neefikasnost tržišta što
zahtijeva korekciju pomoću javnog sektora ili pomoću
budžetskog zadovoljavanja, subvencioniranja odnosno
porezne diskriminacije.
5. Poštovanje dostignutih društvenih vrijednosti može
zahtijevati prilagođavanja u raspodjeli dohodka i
bogastva, koja proizilaze iz funkcioniranja tržišnog
sistema i prijenosa prava vlasništva nasljeđivanjem.
6. Tržišni sistem, posebno u visoko razvijenim finansijskim
privredama ne stvara sam po sebi punu zaposlenost,
stabilnost cijena i društveno poželjne stope privrednog
rasta.
7. Javno i privatno gledanje na diskontnu stopu u procjeni
vrijednosti buduće (u odnosu na sadašnju) potrošnje
mogu se bitno razlikovati.
 Javni sektor najčešće obuhvata sljedeće oblasti :

- Kultura,
- Naučno istraživanje i razvoj,
- Obrazovanje,
- Zdravstvo,
- Socijalno osiguranje,
- Javna preduzeća,
- Državni organi (uključujući vojsku i policiju, sudstvo isl.),
- Političke organizacije,
- Udruženja građana.
• Termin javnih finansija bi trebao da
obuhvati- upotrebu javnih prihoda, javnih
rashoda i javnog duga u privredne,
finansijske i socijalne ciljeve.
 POJAM FINANSIJA
• Riječ "finansije" vodi porijeklo od latinske riječi fi-nire
(završiti), vrlo brzo se transformiše u riječ finare odakle
se izvodi imenica finatio, što u osnovi znači svaki oblik
plaćanja.
• Bitna zajednička osnova svih pristupa jeste da je osnovni
subjekt javnih finansija država, državni organi ustanove
koje ostvaruju javne, državne funkcije, čije izvršavanje
zahtijeva raspolaganje finansijskim sredstvima.
• Finansije označavaju i posebnu nauku (nauka o
finansijama, finansijska teorija) koja izučava pojave,
odnose i institucije u vezi sa prikupljanjem, raspodjelom,
trošenjem i upravljanjem novčanim sredstvima radi
zadovoljavanja opštih i zajedničkih društvenih potreba.
• J.M.Keynes, 1936. godine, prvi put je upotrijebio termin
"fiskalna politika" - termin koji dominira u post-
kejnzijanskoj literaturi 5o-tih godina u SAD i V.Britaniji
kod autora Samuelsona, Hansena,Musgrave. Fiskalna
politika se pojavljuje u značenju javnog trošenja i
zaduživanja, oporezivanja u funkciji održavanja pune
zaposlenosti, stabilnosti cijena i stope privrednog rasta.
 RAZVOJ FINANSIJA I FINANSIJSKE
NAUKE
• U užem značenju finansije obuhvataju državne,
odnosno javne prihode i rashode, budžet i javne
kredite.
• U širem značenju, pojam "finansije" obuhvata
izučavanje novca, kredita i bankarstva. Finansije
koje imaju za predmet ovo drugo, šire značenje
obično se nazivaju monetarno-kreditnim
finansijama.
 Fiskalna politika
• Fiskalna politika u okviru ekonomske politike ima
jednu od ključnih uloga i zajedno sa monetarnon
politikom predstavlja najjače sredstvo u
upravljanju privrednim životom jedne zemlje.
• Pod pojmom fiskalne politike podrazumijevamo
smišljeno korištenje fiskalnih instrumenata radi
ostvarivanja ciljeva ekonomske i drugih politika.
• Ekonomska politika se obično dijeli na:
-fiskalnu politiku,
-monetarno-kreditnu politiku,
-deviznu politiku,
-politiku tržišta i cijena,
-vanjsko trgovinsku politiku,
-politiku raspodjele dohotka i
-politiku poslovanja privrednih subjekata.
 Odnos monetarno-kreditne i
fiskalne politike
• Monetarno-kreditne mjere djeluju na makro
efektima, na privrednu situaciju u cjelini (na
većinu privrednih subjekata), dok fiskalne mjere
postižu u prvom redu rezultate na mikro planu, a
tek kasnije se dobije rezultat mjera na makro
planu. U slučaju kad se instrumenti fiskalne i
monetarno-kreditne politike nadopunjuju efekti
su značajniji. U tim slučajevima obično se radi o
postizanju željenih efekata.
 Planiranje
• Uvođenjem programiranja državnih finansija prvo je
započeto u SAD sistemu "Planiranje - programiranje -
budžetiranje" (PPB). Ovaj sistem sjedinjuje programsko
upravljanje budžetom s perspektivnim planiranjem
vjerovatnih obima, izvora mobilizacije i funkcionalnog
karaktera korištenja državnih resursa. Suština
programskog pristupa upravljanju državnim finansijama
sastoji se u ciljnoj orjentaciji mjera, svestranoj ocjeni
njihovih posljedica, izradi i analizi alternativnih pravaca i
varijanti državne politike.
 Fiskalni sistem
• U suštini, fiskalni sistem (u širem smislu) neke zemlje predstavlja
skup svih oblika fiskalnog zahvaćanja (fiskalnih oblika) i skup svih
ostalih javnih prihoda s jedne strane te javnih rashoda s druge
strane.
• Propisi koji reguliraju tu materiju takođe su sastavni dio fiskalnog
sistema.
• Fiskalni sistem u užem smislu predstavlja skup svih oblika fiskalnog
zahvatanja i fisklanih propisa koji reguliraju materiju fiskalnog
zahvatanja. Dakle, fiskalni sistem u užem smislu obuhvata samo
materiju javnih prihoda.
• Fiskalni sistem neke zemlje definisan je fiskalnim propisima.
Fiskalnim propisima utvrđuju su fiskalni oblici čijom se primjenom
prikupljaju fiskalni prihodi, utvrđuju drugi javni prihodi, definišu javni
rashodi , što zajedno čini fiskalni sistem.
• Unutar nekog fiskalnog sistema možemo
imati ove podsisteme:
 porezni sistem,
 carinski sistem,
 sistem doprinosa za socijalno osiguranje,
 sistem taksi,
 sistem ostalih davanja.
 PITANJA ZA DISKUSIJU
• U kojoj mjeri država treba da interveniše u
privrednoj i socijalnoj sferi?
• Kada ste odlučili da upišete studije, u
čemu je osnovna razlika između privatnih I
državnih fakulteta?
• Kada ste krenuli na odabrani fakultet,
odlučili ste da putujete autobusom, u čijem
vlasništvu je autobus?
• U čemu je razlika između privatnog i
javnog prevoza?
• Ko propisuje režim rada autobusa za javno
a ko za privatno vlasništvo?
• Kao student imate popust u prevoznim
sredstvima, ko namiruje tu razliku?
• Kada vam zatreba pomoć doktora koji
izbor imate?
• Ko je poslodavac vašim roditeljima koji
• rade i za to primaju platu, kako bi mogli da
vas školuju?
• Kada ste upisali privatni fakultet kojim
aregulisali odnose s fakultetom?
• Koji su vaši ključni zaključci na osnovu
predhodnih pitanja?
• Kojim aktom ste regulisali svoje
međusobne odnose?
HVALA NA PAŽNJI !!!