Krojenje – opšti principi

- poslije obrade stabla (kresanja i koranja) dolazi radna operacija krojenje stabla
- krojenje – određivanje i obilježavanje mjesta na kojima stablo treba prerezati,
pri čemu se određuju kvalitet i dimenzije sortimenata
- osnovni princip – težnja da se postigne što veće kvalitativno iskorišćenje, tj. što više skupljih
(vrijednijih) sortimenata
-naročitu pažnju treba posvetiti krojenju debljeg kraja debla – on nosi najviše zapremine, a po
kvalitetu je najbolji i najvrijedniji

-Opšti principi krojenja stabla su:

1. od pravih dijelova izrađivati duže komade
2. od krivih izrađivati kraće sortimente
3. dijelove bez čvorova odvajati od dijelova sa čvorovima
4. punodrvne odvajati od mišorepih
5. prave odvajati od krivih
6. kod koljenastih krivina prerezivati na koljenu
7. izrađivati kombinovane sortimente po kvalitetu
8. prerezivati preko čvora
- pri krojenju se prvo posmatra presjek na debljem kraju – ocenjuje se zdravstveno stanje, građa
drveta...
- zatim se uzduž stabla posmatra punodrvnost, zakrivljenost, granatost
-prema odredbama JUS-a se određuje da li neki dio debla odgovara nekoj klasi kvaliteta
 Metode sječe i izrade – uopšte o metodama i uslovljenosti i
međuzavisnosti metoda gajenja i metoda sječe i izrade

Iskorišćavanje je u isto vreme:

• cilj – koristimo proizvedenu drvnu masu
• sredstvo – obnavljamo ili njegujemo šumu (uzgojni zahvati)

I - iskorišćavanje šuma je u stvari sječa kojom se ili stvaraju uslovi za obnovu ili se završava neka od faza razvoja
mlade sastojine
- imajući u vidu prethodno, metode sječe i izrade zavise od načina obnove tj. faze njege šume – nisu iste metode
sječe kod proreda u mladim sastojinama i metode kod prebiranja, ili metode kod čiste seče (ova činjenica je
spoj sa metodama gajenja)
II - šumski sortimenti se mogu izrađivati u šumi ili se izrada sortimenata u različitom stepenu odvija na
stovarištima – centralnim ili šumskim
- posljedica ovoga je da metode sječe i izrade zavise i od mjesta i stepena izrade šumskih sortimenata
III - u iskorišćavanju je prisutan različit stepen mehanizovanosti procesa – metode seče i izrade zavise i od njega
(drugačije se odvija eksploatacija šuma testerama , a drugačije harvesterima)
IV - predmet rada u iskorišćavanju šuma je sastojina – dio šume dovoljno homogen, ali toliko različit od ostatka
da zahtjeva poseban uzgojni postupak (– time i tehnološki). – izbor metoda sječe i izrade zavisi od
sastojinskih prilika:
- terenske prilike
- sklop
- obrast
- dimenzije i kvalitet stabala...
V – način obnove utiče na izbor metoda sječe – od njega zavisi intenzitet sječe, dinamika sječe, i potreba čuvanja
preostalih stabala
 Tipovi sječa
- Postoje sječe obnove, sanitarne sječe i prorede.
- sječe obnove:
• čista
• postepena
• prebirna
- sva tri oblika imaju tri karakteristične varijante
• na velikim površinama
• na pruge
• na krugove

-Najjednostavnije je, sa tehnološkog aspekta, iskorišćavanje čistom sječom na velikim

površinama (veliki intenzitet, mogućnost mehanizacije, nema zaostalih stabala) i ostale čiste
sječe, zatim ide postepena sječa sa svojim varijantama, a najzahtjevnija je prebirna seča.
Prema mjestu izrade šumskih sortimenata metode sječe i izrade dijelimo:
 Klasični metod i savremeni metodi – tehničke karakteristike, prednosti, nedostaci

Klasični metod – izrada sortimenata u šumi (kod panja)

- zove se i sortimentna metoda
- u šumi na mjestu izrade je otežana upotreba mehanizacije
- prostorno drvo izrađeno u šumi teže se privlači
-glavni problem je usitnjavanje sortimenata, što iziskuje dva načina privlačenja (za tehničko
oblo i za prostorno dvo), a što prouzrokuje umanjenje intenziteta sječe, pa i ekonomičnost
- nemoguće je unificirati privlačenje svih sortimenata

Izrada sortimenata na stovarištima

- stovarišta mogu biti šumska ili centralna
- za oba slučaja razlikuju se tri varijante prema prvoj fazi transporta – privlačenju:
- privlačenje dijelova debala
- privlačenje cijelih debala
- privlačenje cijelih stabala
- prednosti u odnosu na klasičan metod svih ovih vrsta i varijanti metoda izrade:
-unifikacija prve faze transporta
-mogućnost mehanizacije i automatizacije
-veća produktivnost rada
- najekonomičnije je privlačiti cijela stabla – tako se izvuče i tehničko i svo prostorno drvo
 Šumsko stovarište
- predstavlja radilište pa mora imati određenu površinu i strukturu
- obično je pored kamionskih puteva, nekada bankine i škarpe
- nekada se od klasične metode razlikuje samo po mjestu izrade, ali i tad je bolje, jer je
unificirana prva faza transporta
- loša strana im je:
što su u blatu u većem dijelu godine – prerezuje se zaprljana oblovina,
potrebno je obezbjediti dovoljnu površinu u šumi

- prednosti u odnosu na klasičan način:

-veća produktivnost
-veće mogućnosti za primenu mehanizacije
-veće iskorišćenje, kvalitativno i kvantitativno
- u šumi može da se izvodi prethodno krojenje – radna operacija slična krojenju,
ali se ne pristupa prerezivanju , osim na par mesta da bi se olakšalo privlačenje, tj. da bi se što
manje oštetio podmladak
- savremeni tehnološki proces podrazumeva visoko mehanizovanu proizvodnju na stovarištima, uz
primjenu snažnih traktora ili procesora
Centralna stovarišta

- u šumi se obavljaju radne operacije sječa, kresanje, prethodno krojenje i prerezivanje

- ostatak posla se obavlja na stovarištima
-centralno stovarište može biti uz prerađivačke kapacitete (strugaru, fabriku iverice, fabriku
celuloze...) ili opšte centralno stovarište (gde nema preduzeća drvne industrije)
- loša strana je što prelazak na preradu na centralnim stovarištima traži velike investicije – za
stovarište ali i za specijalizovana transportna sredstva
- po deblovnom metodu dio mase (5-10%) ostaje u šumi
Centralno mehanizovano stovarište
 Savremeni mehanizmi i njima uslovljene metode iskorišćavanja šuma

 feller-buncher – sijeku drvo na panju, a nekada mogu kada posjeku nekoliko stabala i da ih
zajedno izvuku iz sječine (metod cijelih stabala),

 harvesteri – sijeku, obaraju, krešu, i prerezuju drvo, iza njih ostaje skoncentrisan materijal po
sječini; pa je privlačenje lakše i ekonomičnije,

 procesori – imaju uređaj za manipulaciju drvetom, za prerezivanje, kresanje i koranje, mogu se

koristiti u sječini, ili na privremenom šumskom stovarištu.

Ovi uređaji su ograničeni :

• dimenzijama stabla (do 65 cm u nivou panja),

• nagibom terena (do 30%, savremena rjesenja do 45%)
• ekonomičnošću upotrebe – skupi su i isplativi su samo kod intenzivne seče
• domet radnog dijela harvestera je najviše do 15 m lijevo i desno od uređaja – moraju se formirati
„prosjeke“ na svakih 30 m
• kapacitet harvestera je 200-400 stabala za 8h
• potrebna je dobra organizacija i priprema, jer se ekonomičnost može ostvariti samo uz puno
korišćenje kapaciteta
• kod nas je ove uređaje moguće lako upotrebiti na plantažama i izdanačkim šumama na malim
nagibima.
Mehaniziranost sječe i izrade u svijetu Mehanizovana sječa i izrada u svijetu

Izvor: Poršinsky, (2012)

Šematski prikaz savremenih sistema sječe u izrade
 Deblovni metod u prorednim sječama

• prorede spadaju u uzgojne mjere;

• kod njegovanih sastojina na prorede otpada 40-50% ukupnih
prinosa;
• proredama se postiže biološka stabilnost sastojine, ali i brži
razvoj pojedinih stabala;
• predmet sječe su tanja stabla;
• zbog toga su izraženiji nedostaci sortimentne metode;
• deblovna metoda se nameće kao racionalnije rješenje - ona je
ipak nešto drugačija od one kod oplodnih i završnih sječa;
• sa uzgojno-tehničkog aspekta razlikujemo selekcione,
šematske i kombinovane prorede
 Tipovi proreda

I - selekcione najbolje sa uzgojnog, ali

najzahtjevnije sa tehnološkog aspekta –
odabiraju se pojedina stabla po cijeloj
površini

II - šematske – siječemo cijele redove ili

pruge; prosječeni redovi ili pruge služe kao
vučne linije; dužina vučne linije zavisi od
rastojanja između vlaka (1/2 tog rastojanja za
privlačenje na obe strane, tj. cijela dužina
rastojanja, ako se vuče samo na jednu
stranu)

III - kombinovane – sijeku se redovi, a

između redova se sijeku pojedina stabla po
principima selekcione prorede
Radne operacije i zahvati kod prorednih sječa
a)priprema
b)sječa stabla
c)obaranje stabla
d)kresanje
e)uspostavljanje šumskog reda Tanji kraj prema linijama izvlačenja
f)ručno sakupljanje
Deblji kraj prema linijama izvlačenja
 GRUPNI I BRIGADNI SISTEM RADA U ISKORIŠĆAVANJU ŠUMA

-najveća produktivnost se postiže kada radnik radi sam, ali postoji povremena
potreba za pomoćnikom, jer su neke radne operacije suviše teške za jednog čoveka

GRUPNI SISTEM – svi radnici u grupi rade sve poslove – nema trajne podjele rada,
ali privremene ima; međutim, ne postoji mogućnost za specijalizaciju radnika ni za
primjenu specijalnih oruđa, pa se koriste univerzalna

BRIGADNI SISTEM – svaki član brigade ima svoj posao, tj. obavlja jednu ili
nekoliko radnih operacija; omogućena je specijalizacija rada i korišćenje
specijalizovanog oruđa

• u iskorišćavanju se češće sreće grupni sistem

• kod izbora sistema rada bitan je intenzitet sječe – veći intenzitet znači manje
gubitke vremena na prelaz od stabla do stabla, pa je pogodnija podjela i
specijalizacija rada
 KOMPLEKSNE RADNE BRIGADE; ORGANIZACIJA RADA
I STRUKTURA KOMPLEKSNE RADNE BRIGADE

• karakteristika sječe i izrade je velika brojnost radnih operacija i njihovo nejednako

trajanje
• zbog različitog trajanja operacija različit je i broj radnika koji su potrebni
• broj radnika u brigadi i struktura brigade izračunava se na osnovu snimanja trajanja
pojedinih radnih operacija, odnosno grupa radnih operacija i u zavisnosti je od
željenog stepena podjele rada;

• detaljna podjela rada u sječi i izradi nije cjelishodna zbog dislociranosti radnog
mesta i zbog složenosti organizovanja radnih brigada
• podjela se u praksi u većoj mjeri pridržava principa obezbjeđenja potpunog
korišćenja kapaciteta mehanizama, a u manjoj mjeri u kojem stepenu će se povećati
produktivnost na bazi podjele rada;
• raspored radnika se vrši prema snimljenom vremenu trajanja grupa operacija, a
grupe operacija se grupišu prema tome da li se rade testerom ili ostalim alatom
Kompleksne brigade
• prvenstveno imaju prednosti kod deblovnog metoda; primjenom kompleksnih
brigada u deblovnom sistemu postiže se:
- sinhronizovano obavljanje posla
- blagovremeno privlačenje i zbog tog smanjenje šteta
- usklađivanje rada po operacijama – veći su učinci u narednim fazama
- racionalniji prevoz radnika (koncentracija radova na radnom polju)
- mogućnost izmjene uloga radnika

• u kompleksnoj brigadi svaki radnik po pravilu može da obavlja sve poslove u onom
dijelu tehnološkog procesa koji obavlja brigada, a obračun zarada se vrši na bazi
brigadne norme

• druga stavka je glavni motiv za primjenu kompleksnih brigada – pošto brigada

obavlja sječu, privlačenje i izradu sortimenata, zarada se ustanovi prema brigadnoj
normi – učinak je ono što je izvučeno na stovarište
• ovakva organizacija tjera radnika da ima u vidu sledeću radnu operaciju, čak iako
je ne obavlja lično, jer je obavlja neko iz brigade, a učinak se mjeri za sve u brigadi;
takođe, sa istim motivom, radnici se međusobno ispomažu
 ELEMENTI PROIZVODNOG (TEHNOLOŠKOG) PROCESA; NORMA VREMENA, VRIJEME IZRADE,
DEFINICIJA NORME

- tehnološki proces – proces proizvodnje koji se odvija po određenim metodama i po određenom redoslijedu
- tehnološki proces se može podijeliti na faze
- faza – dio tehnološkog procesa koji se obavlja na jednom radnom mjestu
- faze se dele na radne operacije

- radna operacija je istovrsni dio tehnološkog procesa koji se obavlja na jednom predmetu rada,
jednim sredstvom za rad, na jednom radnom mjestu i primjenom jednog načina rada
- radne operacije se dijele na zahvate (postupke)

zahvati su dijelovi operacije koji predstavljaju svrsishodnu cjelinu – zahvatom je obavljen jedan dio posla;
npr. odsjecanje grane udarcem sjekirom);
Zahvati mogu biti :
- prosti
- složeni
- tehnološki – djelovanje na predmet rada s ciljem da se predmetu rada promijeni oblik, dimenzije,
struktura; npr odsjecanje jedne grane kod kresanja
- zahvati premještanja,
- sastavljanja i rastavljanja,
- zahvat rukovanja mašinom – npr. paljenje testere
- zahvati ispitivanja i kontrole
- zahvati se dijele na pokrete – npr. zamah sjekirom je pokret, udarac sjekirom je drugi pokret
-pokreti se dele na mikropokrete – proučavanje mikropokreta je bitno za radne procese gdje se
jedan isti pokret neograničeno ponavlja

- faze u sječi i izradi:

a)faza sječe i obaranja stabla
b)faza obrade stabla
c)faza prerezivanja
d)faza definitivne izrade sortimenata

- radne operacije u sječi i obaranju stabla:

•priprema radnog mjesta

•formiranje prizemnog dijela stabla
•podsjecanje
•definitivan prerez
•obaranje
•kresanje
•koranje
•uspostavljanje šumskog reda
•prerezivanje
•cijepanje
•slaganje
Norma – u bukvalnom prevodu znači propis ili pravilo

- dijelimo ih na norme vremena i norme izrade

- norma vremena – optimalno vrijeme potrebno za izradu jedinice proizvoda
- norma vremena obuhvata:
- pripremno-završno vrijeme –vrijeme potrošeno na dobijanje i proučavanje radnog naloga,
prijem goriva i maziva, prijem ostalog materijala, pripremu radnog mjesta, predaju gotovih
proizvoda, sređivanje radnog mjesta, čišćenje alata...
- tehnološko vrijeme – vrijeme u kome radnik direktno djeluje na predmet rada
- pomoćno vrijeme – vrijeme utrošeno na poslove koji omogućavaju djelovanje na predmet rada –
namještanje, premještanje, mjerenje, kontrola, puštanje i zaustavljanje mašine, uzimanje alata i
uređaja, podešavanje rada mašine, oštrenje alata, prelazi...

- dodatno vrijeme – gubici vremena koji nisu nastali radnikovom krivicom (orgnizacioni i slični
gubici), vrijeme potrebno za predahe i vrijeme za lične potrebe; dodatno vrijeme obuhvata i druge
uticaje, a koji se izražavaju koeficijentima:
- koeficijent zamora (min u% od vremena izrade) – obuhvata – zamor zbog
savladavanja tereta, zamor zbog položaja tijela u radu, zamor zbog monotonije u
radu
- koeficijent djelovanja okoline
- dopunski koeficijent
 METODIKA PROUČAVANJA RADA
- analiza - osnovni metod proučavanja rada
- predmet analize mogu biti svi faktori rada: čovjek, predmet rada, oruđa za rad i način rada
-u cilju analize se tehnološki proces raščlanjuje (na faze, radne operacije...), a što je detaljnije
raščlanjavanje i analiza je dublja, ali ekonomski je opravdano samo do određenog nivoa
- proučavanje rada ima specifičan ciklični tok:

Ustanovi se bolji način rada – proučavanje – postavljanje novih principa – provjera u praksi –
implementacija – ponovo proučavanje

-proučavanje rada obuhvata:

1. snimanje postojećeg načina rada
2. analiza snimljenih podataka
3. sastavljanje poboljšanog načina rada
4. obučavanje radnika za rad na nov način (objašnjavanje, pokazivanje, uvježbavanje)
5. ustanovljavanje normi

Po ustanovljavanju poboljšanog načina rada radnici se obučavaju, a kada se dobro obuče,

snimanjem utvrdimo nove norme, tj. snimaju se odgovarajuća vremena trajanja postupaka, i
izračunavaju se norme.
 Faktori od kojih zavisi produktivnost rada u sječi i izradi
(diferenciranje uslova rada)

-Broj faktora od kojih zavisi produktivnost u sječi i izradi vrlo je veliki

1) radno mjesto – može se definisati radno mjesto u širem smislu i radno mjesto u
užem smislu
- u toku dana radnik (grupa) više puta promijeni radno mjesto u užem smislu
- intenzitet sječe - znatni gubici vremena javljaju se usljed prelaza od stabla do stabla
- nagib terena – na strmom su manji učinci (do 20% uslovi rada normalni)
- dubina snijega – na svakih 10cm – 3% više vremena potrebno
- temperatura – od 6 – 20oC – radno vrijeme smanjiti za 3%; 4 – -4 povećati za 15%; ispod –10
povećati za 25%
- podrast – (gustina i visina)
2) tehnika rada
3) faktori stabla – zdravstveno stanje, dimenzije, procenat tehničkog drveta,
granatost, prosječna dimenzija sortimenata
4) radno vrijeme
5) udaljenost radnog mjesta
6) organizacija rada
7) organizacija pomoćnih službi
 Metode normiranja i metode mjerenja vremena

- sumarni metod normiranja – norma vremena se za određeni dio posla ustanovljava bez prethodnog
raščlanjavanja radnog procesa – zbog toga se ne može proučavati i ne mogu se otklanjati nepotrebni gubici,
pa ove norme ne odgovaraju u potpunosti svrsi. Postoje tri varijante sumarnog metoda:
- eksperimentalni – mjerenjem se ustanovi stvarno potrebno vrijeme
- statistički – na osnovu statističkih podataka o utrošku vremena
- uporedni (po analogiji) – koriste se podaci normiranja istih ili sličnih radnih operacija.

- tehničko normiranje – obuhvata nekoliko metoda normiranja:

- metod fotografije radnog dana – snima se hronološki tok tehnološkog procesa, a vrijeme se grupiše u
stvarno vrijeme rada i prekidi u radu – omogućava ustanovljavanje grube strukture radnog vremena, ima
značaja kad je teško unaprijed utvrditi tok pojedinih elemenata tehnološkog procesa
- metod fotohronometraže – vrijeme se detaljnije diferencira – vrijeme neposrednog rada na vreme
osnovnog i pomoćnog rada, i to po radnim operacijama i zahvatima; ovaj metod daje najdetaljnije podatke i
najviše mogućnosti za analizu
- metod hronometraže – radna operacija se detaljno razloži i vremenski analizira – koristi se kod
procesa u kojima se jedna radna operacija pravilno ponavlja u toku dana; metod omogućava ustanovljavanje
optimalnog načina obavljanja određene radne operacije

- u sječi i izradi zbog specifičnih i varijabilnih uslova rada se često koriste kombinovane metode:
tehnološki proces se precizno raščlani na radne operacije, ali se unutar njih ne vrši strogo odvajanje
vremena na pomoćno i osnovna, a ustanovljava se vrijeme stvarnog rada i vrijeme gubitaka na radu
 Vrste normi; raščlanjavanje faze rada sječa i izrada

- parcijalne norme – normiraju se pojedine faze ili radne operacije

-ukupne norme – normira se tehnološki proces u cjelini

- postoje posebne i opšte norme

- posebne – odnose se samo na jedan sortiment ili na srodnu grupu sortimenata (norme izrade tehničkog oblog
drveta i norme izrade prostornog drveta)
-opšte – odnose se na obe grupe sortimenata, a njihove količine se izražavaju zbirno u m 3 ili u «jedinicama» -
prostorni metri+kubni metri

- zbog velikog broja operacija, i elemenata koji nemaju karakter radnih operacija, ali imaju srazmjerno veliki
značaj i moraju se posebno snimati – potrebno je raščlanjavanje radnog procesa
- ako određujemo opšte norme, formiraju se tri grupe radnih operacija i drugih elemenata:
1.zajednički utrošci vremena – odnose se na obe grupe sortimenata
2.utrošci vremena koji se odnose samo na tehničko drvo
3.utrošci vremena koji se troše samo na prostorno drvo
- osnova za grupisanje je njihov hronološki pregled
- jedan od praktičnih načina – grupisanje po hronološkom redu, a označavanje pripadnosti određenoj grupi
(zajedničko – z, tehničko – t, prostorno – p)
 Izrada snimačkih listova i plana snimanja

- snimački list je formular – manual – u koji se prilikom snimanja unose podaci o

trajanju tehnološkog procesa, odnosno njegovih elemenata, zatim podaci o količini
izrađenih sortimenata i o uslovima rada
- oblik i sadržaj zavisi od: vrste normi, uslova snimanja, posebnih ciljeva snimanja...
-u snimačkom listu postoje sljedeće rubrike:

•za upisivanje vremena trajanja pojedinih elemenata tehnološkog procesa

•za unošenje vremena trajanja zastoja, predaha, odmora i drugih gubitaka
•za podatke o izrađenim sortimentima: količina, vrsta, dimenzije
•za podatke o uslovima rada
•za upisivanje rezultata obračuna snimačkog lista
- može se snimački list raditi za pojedine faze ili čak radne operacije
 Snimački list za: Primicanje i privlačenje drveta traktorom
Datum:_______________; Traktorski put br._____________________; Vrijeme snimanja od_______do_______;
Stanje tr. puta________________________ ; Suma snimljenog vremena ___________;
Vrem. prilike__________; Odmor: od________do_________; Greška snimanja: _______min, ______%;

OSNOVNO RADNO VRIJEME (min) DODATNA RADNA VREMENA (min)  

ZASTOJI  
ZBOG

Posluživanje r. mjesta
Pripremno završno

Nepotrebni prekidi
Odvezivanje tereta
Vezivanje komada

Primicanje vitlom

Formiranje tereta

Pr. iz org. razlog

Izvlačenje užeta

Fiziol. potrebe
 

Sa (suma)

Sa (suma)

Sa (suma)
Meglanje

Traktora
vrijeme

Predasi
Prazna
vožnja

Tereta
Vitla

Puta
Zapremina ture (m )3
Broj komada
Radni ciklus

kom

kom
min
m

m
(tura) broj

kom
min

min

min

min

min
min

min

min

min

min

min

min
min

min
min

min
min
min

min
m

 
Plan snimanja
- norme treba da budu reprezentativne, ali sam proces snimanja mora da bude racionalan – treba snimiti
neophodan broj podataka
- da bi se u dovoljnoj mjeri obuhvatili svi faktori od kojih zavise norme, potrebno je izraditi plan normiranja u celini
– njime se određuje:

obim snimanja – utvrđuje se na osnovu probnog snimanja:

- dinamika snimanja
- sadržaj snimanja
- pri normiranju treba uzimati prosječan bonitet sastojine, a za ostale se koriguje preko koeficijenta
zavisnih od broja stabala
 Tehnika snimanja faza rada sječe i izrade; obračun snimačkih lista

- snimanje tehnološkog procesa podrazumjeva poznavanje toka tog procesa i mjerenje vremena
koje je utrošeno po pojedinim stavkama u procesu, kao i određivanje količina proizvoda koji su
nastali u datom vremenu i procesu
- kada prema potrebi razložimo tehnološki proces na faze i radne operacije, formiramo snimački
list
- u snimački list se upisuju vremena po stavkama i količine dobijenih sortimenata
- mjerenje vremena se može vršiti po protočnom, po povratnom metodu i metodi trenutačnih
opažanja

- protočna metoda – vrijeme se očitava dok je kazaljka u pokretu; očitavanje se vrši na početku i
na kraju svake operacije; trajanje se izračunava kao razlika dva čitanja; kraj jedne operacije je
početak druge; trajanje operacije obuhvata sve vrijeme od – do, a zastoji i prekidi se posebno
evidentiraju
postoje rubrike čas, minut i sekund za početak i za kraj operacije
- prednost – jednostavnost, greške u očitavanju se potiru, ne treba časovnik za kontrolu
- nedostaci – potrebno izračunavanje vremena, ako se odstupi od redosljeda snimanje se
komplikuje, tačnost čitanja je mala, zahvati kraći od 5 sekundi se teško snimaju
- povratna metoda – štoperica se zaustavlja na kraju svake operacije, očitavanje se vrši na kraju
i to kada je kazaljka u miru
nedostaci – potreban i sat za kontrolu, očitavanje vremena nešto teže, potrebna koncentracija
snimača, postoji gubitak u vremenu zbog vraćanja kazaljke u početni položaj
- efektivno radno vrijeme motorne testere se posebno mjeri štopericom sa tačnošću 1/100
minuta ili 1 sekunde
- prelaz od stabla do stabla – vrijeme od prestanka rada na jednom stablu do početka rada na
drugom stablu –minus zastoji i drugi gubitci
- u praksi se radna operacija sječa (podsjecanje i definitivni prerez) obavlja naizmjenično sa
obaranjem – trajanje obaranja se posebno evidentira pa se oduzima od ukupnog vremena –
dobija se vrijeme sječe

- metoda trenutačnih opažanja: vrijeme se očitava tako što se odredi neki vremenski interval
(15-30s), i svaki put kada interval istekne snimač pogleda šta radnik radi u upiše crticu u
odgovarajuće mjesto u snimačkom listu
 Obrada podataka snimanja
-sastoji se iz:

1.sređivanje podataka –
• u obradne tabele – njihova forma i sadržaj zavise od toga kako se ustanovljavaju
prosječna vremena izrade – po m3 ili po stablu
• u obradnim tabelama se podaci grupišu po debljinskim stepenima
2.odbacivanje ekstremnih vrijednosti
3.izravnavanje podataka – grafički, i to ako se radi sa prosječnim vrijednostima po
debljinskim stepenima, onda se kriva zavisnosti povlači kroz poligon tačaka, a svaka tačka
je aritmetička sredina vrijednosti za dati stepen, a ako se radi sa direktno prenijetim
vremenom – onda se kriva zavisnosti provlači kroz snop tačaka, a svaka tačka je neko
dobijeno vreme/m3 za neko stablo konkretnog prečnika (s tim što se ekstremne
vrijednosti zanemare)
4.izračunavanje prosječnih vrijednosti
5.raspodjela vremena koja se raspoređuju po ključu – vrijeme prelaza, vrijeme obaranja
stabla, vrijeme zastoja, vrijeme oštrenja, vrijeme sipanja goriva i maziva – sređuju se u
posebnu obradnu tabelu i služe za izračunavanje proseka tih vremena: izračuna se
prosečno vreme prelaza od stabla do stabla, a onda se ono podijeli sa zapreminom
sortimenata stabla jednog debljinskog stepena - dobije se vreme prelaza u min/m 3; ostala
vremena se dijele ukupnom količinom sortimenata i dobijaju se vremena u min/m 3
- na osnovu grafičkog izravnavanja očitavanjem se dobiju vremena izrade tz, tt
i tp koja se unose u obračunsku tabelu

- u nju se unose i podaci o vremenu prelaza (th), vremenu obaranja (tob),

vremenu oštrenja (toš), vremenu zastoja (tzas), vremenu predaje sortimenata
(tpr)...

- na kraju se obrazuje zbir ovih vremena posebno za tehničko oblo, a posebno

za prostorno drvo, i to po debljinskim stepenima

- vreme tz i th su zajednička, a ostala se mogu kao srazmerno mala tretirati

kao zajednička (u cilju pojednostavljenja obračuna) ili se mogu raspodeliti
po nekom ključu (površina prereza, efektivno vreme ...)

- radi pojednostavljenja, vremena th, tob, toš, tzas, tpr mogu se predstaviti kao
jedno vreme – tr= th+ tob+ toš+ tzas+tpr
- ukupno vreme izrade tehničkog oblog drveta bi bilo: tz+tt+tr, a prostornog
tz+tp+tr izraženo u min/m3
 Izračunavanje normi sječe i izrade
Izračunavanje posebnih normi –
norma izrade
- izražavanje: u m3/dan, prm/dan, m3/sat, prm/sat
- ako se izražava na dan – mora se naglasiti koje je trajanje radnog dana (7 ili 8 sati)
- izračunavanje: kada se radno vrijeme u toku dana (u minutima) podijeli normom vremena (u min/m3 ili min/prm)
T  td
Ni 
ti
T (u min) – radno vrijeme u toku dana bez vremena pauze za obrok(30min)
td (u % od T) – dodatno vrijeme – predasi, lične potrebe, i organizacioni gubici koji ne nastaju radnikovom
krivicom
ti – vrijeme izrade (min/m3 ili min/prm),

- posebne norme se računaju posebno za oblo tehničko drvo (Nt), a posebno za prostorno drvo (Np):
T  td T  td
Nt  Np  (m3/dan)
t z  tt  t r t z  t p  tr

t r  t h  t-obostala
 t oš vremena
... koja se raspodjeljuju po ključu
tz – vrijeme izrade koje se odnosi na zajedničke operacije (min/m3 ili min/prm)
tt – vrijeme izrade tehničkog oblog drveta (min/m3)
tp – vrijeme izrade prostornog drveta (min/m3 ili min/prm)
 Izračunavanje opštih normi
- opšte norme su norme koje se odnose na obe grupe sortimenata
- opšta norma se može računati po obrascu:

T  td
No 
to

to (min/m3)– vreme izrade

- vrijeme izrade (to) se može računati na osnovu sumarnog metoda – utrošeno vrijeme za izradu neke količine
sortimenata podijelimo sa tom količinom; međutim ovako određena norma će važiti samo za one slučajeve kada je
učešće tehničkog oblog drveta isto kao u situaciji za koju je norma snimljena
- da bi utvrdili norme koje zavise od učešća tehničkog oblog drveta, potrebno je znati ovo učešće i zavisnost vremena
izrade (to) od tog učešća (a sve ovo zbog toga što je vrijeme izrade različito za različit odnos tehničko:prostorno
izrađeno drvo)

- opšte norme možemo izračunati na osnovu posebnih normi: - polazi se od toga da naknada ličnog dohotka
obračunata po osnovi opšte norme treba da bude jednaka onoj obračunatoj po posebnim normama:
 Snimački list za: Primicanje i privlačenje drveta traktorom
Datum:_______________; Traktorski put br._____________________; Vrijeme snimanja od_______do_______;
Stanje tr. puta________________________ ; Suma snimljenog vremena ___________;
Vrem. prilike__________; Odmor: od________do_________; Greška snimanja: _______min, ______%;

OSNOVNO RADNO VRIJEME (min) DODATNA RADNA VREMENA (min)  

ZASTOJI  
ZBOG

Posluživanje r. mjesta
Pripremno završno

Nepotrebni prekidi
Odvezivanje tereta
Vezivanje komada

Primicanje vitlom

Formiranje tereta

Pr. iz org. razlog

Izvlačenje užeta

Fiziol. potrebe
 

Sa (suma)

Sa (suma)

Sa (suma)
Meglanje

Traktora
vrijeme

Predasi
Prazna
vožnja

Tereta
Vitla

Puta
Zapremina ture (m )3
Broj komada
Radni ciklus

kom

kom
min
m

m
(tura) broj

kom
min

min

min

min

min
min

min

min

min

min

min

min
min

min
min

min
min
min

min
m

 
 Zadatak br. 2
Na osnovu podataka probnih mjerenja toka tehnologije procesa sječe i izrade šumskih drvnih
sortimenata u reprezentativnoj visokoj ekonomskoj šumi jele i smrče izračunati norme rada i grafički
ih predstaviti.
-Procenat tehničkog drveta
 Vt
pt  100 
 Vk
-Procenat prostornog drveta

 Vp
pp  100 
 Vk
-Procenat iskorišćenja

 Vk
p 100 
V
-Procenat dodatnog vremena

 Td
pd  100 
(Tz  Tt  Tp )
 Stablo Tehnološko vrijeme min/m³
Zapremine Tz Tt Tp
D1,3 Vk Vt Vp ∑ min/m³ ∑ min/m³ ∑ min/m³

20 0,141 0,131 0,010 31,4 222,7 1,60 12,2 0,25 25

21 O,138 0,138 - 29,4 213.0 1,65 11,96 - -
21
23
.
.
.
.
.
∑
Xsr
Ds 20 25 30 35 40 45 50 55 60
Ti
Tz 221,6 128,0
Tt 12,0 7,0
Tp 31,0 20,5
Nvt 233,6 135,0
Nvp 252,6 148,5
Nit 1,72 2,98
Nip 1,59 2,71

Nvt  Tz  Tt Norma vremena za tehničko drvo min/m³

Nvp  Tz  Tp Norma vremena za prostorno drvo min/m³

480  30  pd
Nit  Norma izrade (učinak) za tehničko drvo m³/RD
Nvt
480  30  pd
Nip  Norma izrade (učinak) za prostorno drvo m³/RD
Nvp