Πολιτικά και Κομματικά

συστήματα στον σύγχρονο

κόσμο
Δρ. Βασιλική Μπουραντά
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Αίτια της κατάρρευσης
• Τρίτο κύμα εκδημοκρατισμού 1974 με την κατάρρευση του
καθεστώτος Σάλαζαρ στην Ισπανία
• Σταδιακή απονομιμοποίηση (delegitimation) του σοσιαλιστικού
μοντέλου διακυβέρνησης
• Παράγοντες αποσταθεροποίησης: η ανάπτυξη του εθνικισμού και η
οικονομική κρίση
• Επιρροή από εξωγενείς παράγοντες
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Πορεία μετάβασης
Σε σύγκριση με τα καθεστώτα στις χώρες της Νότιας Ευρώπης και της
Λατινικής Αμερικής, τα κομμουνιστικά καθεστώτα στην Κεντρική
Ευρώπη και στη Βαλκανική χερσόνησο διαφέρουν ως προς τις
συνθήκες μετάβασης προς τη δημοκρατία για δύο λόγους (Lomax,
1995: 189; Lewis, 1990):
• Διεθνές περιβάλλον
• Δομικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής οργάνωσης
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Πορεία μετάβασης και φύση του αυταρχικού καθεστώτος (Huntington, 1991)
• Μετασχηματισμός (transformation)
• Αντικατάσταση (replacement)
• Mετατόπιση (transplacement)*
Άλλη κατηγοριοποίηση: μετάβαση μέσω διαπραγμάτευσης (negotiation) των πολιτικών
ελίτ, μέσω εξέλιξης (evolution) του πολιτικού συστήματος ή μέσω βίαιης εξέγερσης
μέτριας έντασης (moderate violence).
Υπάρχουν αναφορές και στις περιπτώσεις όπου η μετάβαση εκκίνησε από εσωτερική
κατάρρευση του συστήματος (implosion or collapse), όπως συνέβη στην Τσεχοσλοβακία,
ή εν μέσω βίαιων εθνο-γλωσσικών συγκρούσεων και γεωγραφικής διάσπασης (ethno-
linguistic conflict and territorial separation), κάτι που συνέβη στην Γιουγκοσλαβία (Lewis,
2000: 18).
*Η μετάφραση είναι της ιδίας και είναι ελεύθερη ως προς το νόημα της έννοιας.
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Πορεία μετάβασης και πολιτική ιστορία.
Τύπος του κομμουνιστικού καθεστώτος και της αυταρχικής εξουσίας που επιβλήθηκε κατά τη
διάρκεια των προηγούμενων χρόνων (Kitschelt, 1995: 453-455).
Κατηγοριοποίηση βάσει τριών κριτηρίων:
• Ο βαθμός ύπαρξης αντιπολιτευόμενων ομάδων και πολιτικών προσώπων στο εσωτερικό ή
εκτός του κόμματος
• η έκταση της ελευθερίας έκφρασης απόψεων διαφορετικών από την πολιτική που
ακολουθούνταν από το κομμουνιστικό κόμμα στο κοινωνικό επίπεδο,
• και ο βαθμός του “γραφειοκρατικού επαγγελματισμού” της πολιτικής ελίτ
Διακρίνονται, έτσι:
ο γραφειοκρατικός αυταρχικός κομμουνισμός (Ανατολική Γερμανία, Τσεχία),
ο κομμουνισμός βασισμένος στην εθνική συναίνεση (Πολωνία, Ουγγαρία, Κροατία, Σλοβενία),
ο πατριαρχικός/πατρογονικός κομμουνισμός (Ρουμανία, Σερβία, Βουλγαρία).
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Από τους τύπους κομμουνιστικών καθεστώτων προέκυψαν και ανάλογα πολιτικά συστήματα και
αναπτύχθηκε διαφορετικής δυναμικής εκλογικός και πολιτικός ανταγωνισμός (Kitschelt, 1995). Πιο
συγκεκριμένα:
• Από τον τύπο του γραφειοκρατικού-αυταρχικού κομμουνισμού είχε μεγαλύτερες πιθανότητες να
δομηθεί ένα σύστημα ανταγωνισμού βασισμένο στις προγραμματικές διαφορές και να
αναπτυχθεί ένα δίπολο “οικονομικού λαϊκισμού και φιλελευθερισμού της αγοράς” (Kitschelt,
1995:464-465).
• Ο “εθνικός” κομμουνισμός αναμένονταν να αναδείξει ένα τριπολικό σύστημα ανταγωνισμού, στο
οποίο όμως οι προγραμματικές διαφορές δεν είναι τόσο ευδιάκριτες.
• Στα πατριαρχικά/πατρογονικά κομμουνιστικά καθεστώτα, ο πολιτικός ανταγωνισμός
αναπτύχθηκε περισσότερο ανάμεσα στα πρόσωπα (Kitschelt, 1995:465).
Τελος, ο Kitschelt υποστηρίζει ότι ο εθνικισμός ενδέχεται να αναδειχθεί ως κυρίαρχη ιδεολογική
διαίρεση σε όλους τους τύπους τέως κομμουνιστικών καθεστώτων και να ανακάμψει την όποια
μεταρρυθμιστική πορεία σε οικονομικό και κοινωνικό πεδίο (Kitschelt, 1995:465;468).
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Πολιτικό προσωπικό
Σύνδεση της διαδικασίας μετάβασης σε κάθε χώρα με την επικράτηση μεταρρυθμιστικών ή όχι στοιχείων στο
κομμουνιστικό κόμμα και, συγχρόνως, την ανάδειξη μετριοπαθών παραγόντων στις αντιπολιτευτικές ομάδες.
Συγκεκριμένα, χωρίζει τα πολιτικά πρόσωπα στο κυβερνητικό στρατόπεδο σε τρεις κατηγορίες (Ishiyama, 1997:
105):
• τους «παραδοσιακούς»,
• τους «φιλελεύθερους μεταρρυθμιστές»
• και τους «δημοκρατικούς μεταρρυθμιστές».
• Αντίστοιχα, στο εσωτερικό της αντιπολίτευσης υπήρχαν οι «μεταρρυθμιστές» και οι «ριζοσπαστικοί».
Σύνδεση της διαδικασίας μετάβασης και της επικράτηση των μεταρρυθμιστικών στοιχείων στην κυβερνητική
και στην αντιπολιτευτική ομάδα, με την επιλογή εκλογικού συστήματος στις πρώτες ελεύθερες εκλογές
(Ishiyama, 1997).
Επίσης, αντιμετώπιση της μετακομμουνιστικής πολιτικής ελίτ που κατεύθυνε και διαχειρίστηκε τη μετάβαση
ως έναν ενιαίο παράγοντα (Agh, 1996)
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Κομματική στρατηγική
• «...δεν ήταν όλες οι διαδικασίες μετάβασης ελεγχόμενες από τα κόμματα; όλες όμως οι
διαδικασίες εδραίωσης του δημοκρατικού καθεστώτος ήταν όντως ελεγχόμενες από τα
κόμματα» (Pasquino, 1990: 52-53).
• Η στρατηγική των κομμάτων περιλαμβάνει την ύπαρξη «...παλαιότερων ή νέων πολιτικών
ελίτ, την ιδεολογική συνέχεια ή την μεταρρύθμιση στις ιδεολογικές γραμμές ενός
κόμματος, ή την επανεμφάνιση παλαιών κοινωνικών διαιρέσεων και, πιθανόν, την
ανάδειξη νέων πολιτικών διαιρέσεων» (Pridham, 1995: 2).
• Διαχωρισμός ανάμεσα στην «πολιτισμική» και την «οργανωτική» συνέχεια των
κομματικών συστημάτων στις περιπτώσεις εγκαθίδρυσης των δημοκρατικών θεσμών (Linz,
1978 στο Pridham, 1995: 2).
• Τα κόμματα καλούνται να σχηματίσουν τη στρατηγική τους σε τρία διαφορετικά επίπεδα:
το εσωτερικό, το εκλογικό και το κοινοβουλευτικό (Pridham, 1995: 6).
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Κομματική στρατηγική
Στη θεωρία της μετάβασης, η χάραξη στρατηγικών από μέρους των κομματικών
σχηματισμών σε σχέση με την πορεία μετάβασης αφορά σε τρία διαφορετικά αλλά
αλληλένδετα στάδια της μεταβολής:
• η στρατηγική σε σχέση με τον εκδημοκρατισμό του πολιτικού συστήματος
θεωρητικά και πρακτικά,
• η στρατηγική σε σχέση με τις συμμαχίες και τους συνασπισμούς, με τον πολιτικό
ανταγωνισμό στο σύνολό του, καθώς και με την ισορροπία δυνάμεων στο εκλογικό
και κομματικό πεδίο,
• και, τέλος, η στρατηγική σε σχέση με το κοινωνικό επίπεδο και τη διαμόρφωση
στάσεων και πολιτικών αξιών στο πλαίσιο του νέου δημοκρατικού πολιτεύματος
(Pridham, 1995: 8).
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Κομματική στρατηγική
Υπάρχουν, όμως, κάποιες μεταβλητές ιστορικού περιεχομένου, από τις
οποίες οι σύμβουλοι που διαμορφώνουν μια κομματική στρατηγική
δεν μπορούν να ξεφύγουν (Pridham, 1995)
• Η ιδεολογική αντίδραση του κόμματος απέναντι στην διαδικασία
μετάβασης
• Η επιφυλακτικότητα που αναπτύχθηκε σε κάποιες χώρες απέναντι
στην ίδια την έννοια και οργάνωση του «κόμματος»,
• Η ιστορική μνήμη του λαού και η κομματική του παράδοση
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Θεσμικό πολιτικό πλαίσιο και παρελθόν
Δύο αντιλήψεις (Bielasiak , 2002):
• Δομική αντίληψη: δομημένο και σταθερό κομματικό σύστημα, σαφείς ιδεολογικές
και πολιτικές προτιμήσεις και απόψεις από τους ψηφοφόρους, σαφείς πολιτικές
προτάσεις και προγραμματικές θέσεις από τα κόμματα.
• Αντίληψη του «άγραφου πίνακα»:
• αδύναμο κομματικό σύστημα που συμβάλει στην κατάρρευση του καθεστώτος,
• απουσία σύνδεσης ανάμεσα σε κόμματα και πολίτες και αδυναμία διαχείρισης των εξελίξεων,
• ασαφείς ιδεολογικές ταυτότητες και ασταθείς εκλογικές συμπεριφορές.
• Κατακερματισμός του κομματικού συστήματος,
• αυξημένη μετακίνηση ψηφοφόρων από κόμμα σε κόμμα,
• εμφάνιση συγκυριακών κομματικών σχηματισμών ή πολιτικών προσώπων,
• διάσπαση κομμάτων ή η δημιουργία συνασπισμών μεταξύ τους.
• Πειραματισμός με τους κανόνες του «παιχνιδιού».
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Θεσμοθέτηση του κομματικού συστήματος
• Όσο πιο ασταθές το κομματικό σύστημα τόσο περισσότεροι πειραματισμοί με το
θεσμικό πλαίσιο
• Αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο για τη χρονική περίοδο από τις εκλογές της
«διαφυγής» (breakaway elections)- ή κατά άλλους ερευνητές «προ-ιδρυτικές»
(Nohlen, Kasapović, 1996)- μέχρι τις εκλογές της «ίδρυσης» (founding elections),
(Bielasiak, 2002).
• Εκλογές της «διαφυγής»: πλειοψηφικό σύστημα μονοεδρικών περιφερειών.
• Οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις στον εκλογικό νόμο πραγματοποιήθηκαν στο
διάστημα ανάμεσα στις εκλογές «διαφυγής» και «ίδρυσης», δηλαδή από το
1989-1990 έως το 1991-1993 (Bielasiak, 2002:194).
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Θεσμοθέτηση του κομματικού συστήματος
Δύο δείκτες ανάλυσης των κομματικών συστημάτων (Bielasiak, 2002):
• Δείκτης εκλογικής μεταβλητότητας
• Αριθμός σχετικών κομμάτων (Laakso & Taagepera, 1979).
Τα κόμματα δεν έχουν σταθερή ιδεολογική ταυτότητα και η ύπαρξή τους είναι αποτέλεσμα συστημικής
ιδιομορφίας του πολιτικού περιβάλλοντος, κάνοντας αδύνατη την κατάταξή τους σε κάποια τυπολογία
(2002: 203). Υπάρχουν, ωστόσο, και κάποιες περιπτώσεις όπου σχηματίζονται παροδικά δικομματικά
συστήματα όπως στην Αλβανία από το 1991 έως το 1996, και στην Ρουμανία το 1990 έως 1992.
Μια γενικότερη τάση προς τον περιορισμένο πλουραλισμό με αρκετούς πολιτικούς παίκτες φαίνεται να
παρουσιάζεται είτε στην αρχή της περιόδου μετάβασης προς τους δημοκρατικούς θεσμούς είτε σε
μεμονωμένες περιπτώσεις αργότερα (Τσεχία, Βουλγαρία) (2002: 203).
Στις περισσότερες χώρες, ο αριθμός των κομματικών σχηματισμών αυξήθηκε κατά τη διάρκεια των ετών,
ενισχύοντας το επιχείρημα περί αστάθειας και ελλιπούς θεσμοθέτησης των κομματικών συστημάτων
στις τέως κομμουνιστικές χώρες.
 Πολιτικά συστήματα στα τέως κομμουνιστικά
Βαλκάνια
Θεσμοθέτηση του κομματικού συστήματος
• Ο ρόλος των κομματικών σχηματισμών στην εγκαθίδρυση και στη θεσμοθέτηση των δημοκρατικών
διαδικασιών ήταν περιορισμένος τα πρώτα χρόνια της μετάβασης, συνέπεια διαφόρων παραγόντων.
• Η εθνική ανομοιογένεια της περιοχής εμπόδισε την ανάπτυξη θεσμών της κοινωνίας των πολιτών,
αφού κάθε εθνική κοινότητα εργαζόταν προς όφελος των δικών της συμφερόντων και δικαιωμάτων.
• Το διακύβευμα της μετάβασης, η οποία έπρεπε να συντελεστεί σε τρία διαφορετικά επίπεδα,
πολιτειακό, πολιτικό και οικονομικό, δυσχέραινε επίσης την ανάπτυξη κομματικών σχηματισμών με
σαφές και καθορισμένο πρόγραμμα.
• Το νέο διεθνές περιβάλλον που καθόριζε σε κάποιο βαθμό τις εξελίξεις στο εσωτερικό των χωρών,
προκαλούσε και αυτό την αμηχανία και ανασφάλεια ως προς την εγκαθίδρυση του δημοκρατικού
πολιτεύματος και του κομματικού συστήματος δυτικού προτύπου.
• Τέλος, υπήρχε μια γενικότερη ανασφάλεια σχετικά με την ικανότητα και την επιδεξιότητα των όποιων
κομματικών και κοινωνικών οργανώσεων να ενεργήσουν στο πλαίσιο του σύγχρονου δημοκρατικού
καθεστώτος, αποτέλεσμα των ανύπαρκτων θεσμών της κοινωνίας πολιτών (Lewis, 2000: 21-24).
 Ιδιαιτερότητα των Βαλκανίων
• Ο διεθνής παράγοντας και οι παρεμβάσεις πάσης φύσεως από την πλευρά του,
όσο κατά τη διάρκεια των Γιουγκοσλαβικών πολέμων και των διαδικασιών
ανεξαρτητοποίησης των κρατών μελών της τότε Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας.
• Η διαδικασία αυτή ήταν αμφίδρομη, αφού και το διεθνές περιβάλλον
επηρεάστηκε από διάφορους παράγοντες σε σχέση με τη πορεία μετάβασης
αυτών των χώρων. (Pridham, Herring and Sanford, 1994: 3)
• Γι’ αυτό το λόγο και είναι εξίσου σημαντική, η μελέτη της σύνδεσης των
κομματικών σχηματισμών της περιοχής και της χάραξης της στρατηγικής τους με
τον διεθνή παράγοντα, είτε αυτός είναι οι ευρωπαϊκές οικογένειες κομμάτων, είτε
η Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε κάποιες πολιτικές και οικονομικές ελίτ.
• Η διαδικασία αυτή χαρακτηρίστηκε από ερευνητές ως «εκδημοκρατισμός μέσω
σύγκλισης» (Pinder, 1994: 135)
Θεσμικό πλαίσιο
• Στις πρώτες εκλογές, οι περισσότερες χώρες επέλεξαν το πλειοψηφικό των
δύο γύρων για την ανάδειξη ενός υποτυπώδους κομματικού συστήματος
στο πλαίσιο του πρώτου σταδίου εκδημοκρατισμού. Εξαίρεση αποτελούν
η Ρουμανία, η Βουλγαρία, το Μαυροβούνιο και η Σλοβενία.
• Στις περισσότερες χώρες, το γενικότερο θεσμικό πλαίσιο διεξαγωγής των
εκλογών των διαφορετικών επιπέδων και της διαδικασίας μετάβασης στις
δημοκρατικές αρχές προγραμματίστηκε σε μεταγενέστερο χρόνο από
αυτό των εκλογών.
• Στόχος της διεξαγωγής ελεύθερων δημοκρατικών εκλογών ήταν για τις
πολιτικές ελίτ της μεταρρύθμισης η ανάδειξη νέων πολιτικών προτάσεων
και πολιτικών προσώπων στο πλαίσιο του πλουραλισμού.
Θεσμικό πλαίσιο
• Η πλειοψηφία των προσώπων που συμμετείχαν στις διαδικασίες μετάβασης στις
περισσότερες τέως κομμουνιστικές χώρες είχαν κομμουνιστικό παρελθόν, οδήγησε
κάποιους αναλυτές να ισχυριστούν ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1980 δεν
πραγματοποιήθηκε η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων αλλά η
εσωτερική μεταρρύθμιση τους
• Στην περίπτωση των τέως κομμουνιστικών δημοκρατιών συνέβη το αντίστροφο από
ότι στις δυτικές δημοκρατίες : ο πολιτικός πλουραλισμός είχε επιτραπεί ήδη όταν
εκκίνησε η απελευθέρωση των δικαιωμάτων και η εισαγωγή θεσμών στο νέο
δημοκρατικό πλαίσιο.
• Οι πολιτικές ομάδες έπρεπε να αναπτύξουν σε σύντομο χρονικό διάστημα ικανότητες
διαχείρισης του κομματικού και εκλογικού ανταγωνισμού σε ένα περιβάλλον όπου
ακόμα δεν είχαν εισαχθεί και εγκαθιδρυθεί πλήρως οι δημοκρατικοί θεσμοί και
διαδικασίες.
Θεσμικό πλαίσιο
• Εκτεταμένη πολιτική παρέμβαση στο εκλογικό θεσμικό πλαίσιο για την
εξασφάλιση είτε βραχυπρόθεσμών οφελών σε κοινοβουλευτική δύναμη
είτε για τον επιτυχή αποκλεισμό κόμματων.
• Σε κάποιες δημοκρατίες στην περιοχή έχουν πειραματιστεί επίσης με την
εφαρμογή μικτών εκλογικών συστημάτων σε μια προσπάθεια να
συνδυάσουν αυξημένα επίπεδα αντιπροσώπευσης και αναλογικότητας στο
Κοινοβούλιο, με την ανάδειξη σταθερών και ισχυρών κυβερνητικών
σχημάτων, ιδιαίτερα την πρώτη δεκαετία της μετάβασης.
• Συγχρόνως, σε κάποιες από αυτές προσπάθησαν οι πολιτικές ελίτ μέσω
μικτών εκλογικών συστημάτων να περιορίσουν την επιρροή των κυρίαρχων
κομμάτων και των ηγεσιών τους στο πολιτικό σύστημα της χώρας τους.
Θεσμικό πλαίσιο
• Οι περισσότερες χώρες των τέως κομμουνιστικών καθεστώτων στην
περιοχή έχουν καταλήξει στην εφαρμογή της απλής αναλογικής με
κλειστές κομματικές λίστες υποψηφίων. Εξαίρεση αποτελούν η
Κροατία, η Σλοβενία και η Βοσνία Ερζεγοβίνη, με τη θέσπιση ψήφου
ή ψήφων προτίμησης.
• Στις περισσότερες χώρες υπήρξε αρκετός πειραματισμός όσον
αφορά σε διατάξεις του εκλογικού νόμου που θα μπορούσαν να
έχουν βραχυπρόθεσμη επιρροή στα αποτελέσματα των εκλογικών
αναμετρήσεων.
Άξονες ανταγωνισμού
Αριστερά-Δεξιά, Εξωστρέφεια-Εσωστρέφεια, Αυταρχισμός-Φιλελευθερισμός
• Δεν υπάρχει η συστηματική σύνδεση με συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα.
• Δεν είναι εύκολη ή ξεκάθαρη η τοποθέτηση των κομματικών σχηματισμών σε
αυτούς τους άξονες.
• Μικρή σημασία για τον ανταγωνισμό, ενδιαφέρον μόνον στις περιπτώσεις που
επιχειρείται κάποια σύγκριση με κομματικά συστήματα άλλων δυτικών χωρών. Τα
στοιχεία που διαμορφώνουν τον ανταγωνισμό, έχουν μια δομική βάση και
αφορούν στην σύσταση του πολιτειακού καθεστώτος και τη λειτουργία των
δημοκρατικών θεσμών του.
• Αντιστροφή του άξονα Αριστερά- Δεξιά.
• Ανάδειξη διαιρετικών τομών που σχετίζονται με το κομμουνιστικό παρελθόν και
την ίδια τη διαδικασία μετάβασης
Άξονες ανταγωνισμού
Αριστερά-Δεξιά, Εξωστρέφεια-Εσωστρέφεια, Αυταρχισμός-Φιλελευθερισμός
 Σύγκρουση ανάμεσα στην παλαιά κομμουνιστική πολιτική ελίτ και στους
δημοκράτες μεταρρυθμιστές.
 Γύρω από τη διαφθορά των κρατικών λειτουργών, των πολιτικών προσώπων
και των κομμάτων, σύνδεση με την «οικειοποίηση» του κρατικού μηχανισμού,
των θεσμών και των πόρων του από το κομμουνιστικό κόμμα και τη
νομενκλατούρα την προηγούμενη περίοδο, καθώς και με την αδυναμία
τήρησης και επιβολής του νόμου από μέρους του σύγχρονου κράτους.
 Εθνικά ζητήματα και ζητήματα κρατικής υπόστασης, συνδέονται και με την
ύπαρξη μειονοτικών κομμάτων.
Κομματικό σύστημα και εσωτερικές
ανακατατάξεις
Χαρακτηριστικά των σύγχρονων κομματικών συστημάτων:
Σύσταση κομμάτων γύρω από χαρισματικούς ηγέτες (Τουτζμαν, Μιλοσεβιτς,
Μπερίσα κ.α).
Ο κατακερματισμός και η απουσία ξεκάθαρης ιδεολογικής ταυτότητας ανάμεσα
σε μεγάλο αριθμό κομματικών σχηματισμών.
Το φαινόμενο αυτό ενισχύει την ανάγκη σχηματισμού κυβερνήσεων
συνεργασίας. Σύσταση είτε προεκλογικών συμμαχιών είτε κυβερνήσεων
συνεργασίας ανάμεσα στους κύριους κομματικούς «παίκτες» και μικρότερα
κόμματα που έχουν προκύψει, συνήθως, από διασπάσεις στο εσωτερικό των
πρώτων
Απομάκρυνση των κομματικών σχηματισμών που εκπροσωπούν παρόμοια
συμφέροντα και συνεργασία με μικρότερα κόμματα που βρίσκονται στο
αντίπαλο πολιτικό «στρατόπεδο».
Κομματικό σύστημα και εσωτερικές
ανακατατάξεις
Χαρακτηριστικά των σύγχρονων κομματικών συστημάτων:
Η τάση προς την ανάπτυξη διαπραγματεύσεων που στηρίζονται στον
«εκβιασμό», προκύπτει επίσης από τον αυξημένο ανταγωνισμό που έχει
αναπτυχθεί στο εσωτερικό ορισμένων κομμάτων ανάμεσα σε ηγετικά στελέχη
για την επικράτηση και τη διαχείριση της εξουσίας.
Η προσωπική διαμάχη για την εξουσία, αντιπαλότητες και προσωπικές
διαφορές, καθίστανται έτσι ανάμεσα στα κριτήρια που διαμορφώνουν ή
διαλύουν τις πιθανότητες μιας προεκλογικής συμμαχίας ή κυβερνητικής
συνεργασίας ανάμεσα σε κόμματα της ίδιας ευρύτερης πολιτικής «οικογένειας».
Τέλος, παρατηρείται η σταδιακή είσοδος οργανωμένων ομάδων συμφερόντων
και ενώσεων, ή ομάδων πολιτών στην πολιτική και εκλογική σκήνη, οι οποίοι
έχουν απογοητευτεί από την κομματική εκπροσώπηση και επιδιώκουν την άμεση
συμμετοχή και ανάμειξη στις πολιτικές αποφάσεις.