Nama Kelompok :

 Andika Putra Bhakti (03)

 Ela Noviana (11)
 Fadila Prihandini (14)
 Nurul Lailatis Sa’adah (27)
 PAMBUKA

MATERI

LATIHAN

ENDING

SUGENG SIANG KONCO KONCO

 ARTINIPUN BASA PAMBUKA

Basa yaiku piranti utawa sarana

kanggo pasrawungan marang MATERI

sapepadha kang awujud pangucap,

swara, tandha (lambang), utawa LATIHAN
tulisan, saperlu kanggo
nglairake/medharake isining ati lan ENDING
kekarepan.
 ARTINIPUN UNGGAH
UNGGUHING BASA PAMBUKA

Unggah – Ungguhing basa yaiku MATERI

tataraning basa lan carane

migunakaken basa. LATIHAN

ENDING
 Basa Ngoko
PAMBUKA
Basa Jawa Ngoko
Inggih punika pérangan Basa MATERI

Jawi kanggé tutur-tinutur sesami

kalih sesami. Basa Jawi tataran LATIHAN

ngoko piyambak dipun pérang

ENDING
malih dados pinten-pinten tataran,
inggih punika ing antawisipun:
 Ngoko lugu PAMBUKA
Basa ngoko lugu punika minangka tataran basa
ingkang paling asor ing undha usuk basa Jawa.
Ginanipun kanggé wicara ing antawisipun: MATERI
 Tiyang sepuh dhumateng laré enem

 Tiyang ingkang sadrajad utawi sampun raket

sesrawunganipun LATIHAN
 Tiyang pangkat inggil dhumateng pegawénipun

 Laré alit lan reréncanganipun

 Ngunandika (wicara piyambakan) ENDING

Tuladha: B = Bapa A = Anak

B: "Lho, kowé Di. Wayah apa tekamu? Rak ya padha
slamet ta?" (Basa Ngoko Lugu)
A: "Pangèstunipun Bapak, wilujeng. Kalawau énjing
jam 9 anggèn kula dumugi ngriki". (Basa Krama)
 Ngoko andhap PAMBUKA
Ngoko Andhap dipun pigunakaken déning
sinten kémawon ingkang sampun raket,
MATERI
nanging taksih silih ngurmati. Ngoko
Andhap dipunpérang dados kalih, inggih
punika Antya Basa lan Basa Antya. Ngantos LATIHAN
sapriki Ngoko Andhap Antya Basa taksih
biasa dipunanggé lan prayoginipun
ENDING
dipunlestarèkaké. Déné Ngoko Andhap Basa
Antya sampun awis-awis sanget kaanggé,
malah sampun dipunanggep sirna.
 Antya Basa
Ngoko Andhap Antya Basa punika PAMBUKA
tembung-tembung ngoko dipuncampur nganggé
tembung krama inggil kanggé nedahaken raos
ngurmati. Ciri-cirinipun: MATERI
Aku, tetep mboten éwah
Kowé, kanggé tiyang ingkang dipunkurmati
dipunowahi dados panjenenganmu, ki raka, LATIHAN
kangmas.
Ater-ater dak-, ko-, di- lan panambang -ku, -mu, -é, -
aké mboten éwah. Tuladha: ENDING
A "Ora, kangmas ki suwé ora ngetingal-ngetingal
iku tindak ngendi?"
B; "Wah, adhimas ki rada ngécé. Genah wis pirsa
baé kok mundhut pirsa. Prèèn-prèèn mesthi baé
nanjakaké prèèné. Yaiku menyang Jakarta".
 Basa Antya
Basa Antya dipunwangun saking basa Ngoko PAMBUKA
dipuncampur nganggé tembung-tembung Basa
Jawa Krama lan Krama Inggil. Ciri-cirinipun:
MATERI
Aku, tetep mboten éwah
Kowé, sami kaliyan Antya basa, dipunéwahi
dados panjenenganmu, ki, raka, kangmas,
LATIHAN
sliramu, keng slira, adhi, adhimas
Ater-ater dak-, ko-, di- , mboten éwah
Tuladha: "Dak arani sliramu dhèk mau bengi ENDING
saèstu mriksani ringgit ana ing dalemé Pak
Lurah. Gèk lampahé baé apa ya dhimas, teka
gamelané sedalu natas ngungkung baé, ora ana
pedhot-pedhoté".
 Basa Jawa Madya
Basa Jawa Madya kuwi tataran jroning PAMBUKA

undha-usuk basa Jawa, sakdhuwuré tataran

Basa Jawa Ngoko nanging sangisoré Basa MATERI
Jawa Krama. Basa Jawa tataran Krama
Madya iki dipérang dadi lima, yakuwi
Madya Ngoko, Madyantara. LATIHAN

ENDING
 Madya Ngoko
Basa Madya Ngoko punika tembung- PAMBUKA

tembungipun saking basa Madya

nanging dipuncampuri sawetawis MATERI

tembung saking basa Ngoko ingkang

mboten wonten tembung madyanipun. LATIHAN
Basa punika taksih biasa dipun anggé
déning tiyang dhusun utawi tiyang- ENDING
tiyang pagunungan.
 Madyantara
Basa Jawa Madyantara iki tembung PAMBUKA

tembungé diwangun saka basa Madya

Krama, ananging tembung-tembung MATERI

sing ditujokaké marang wong sing

diajak wicara diowahi dadi krama LATIHAN

inggil. Tataran basa Madyantara iki

biyèn dianggo déning priyayi cilik ENDING
marang garwané, nanging saiki wis
arang banget dianggo.
 Krama Inggil
Basa Krama Inggil kuwi tembungé nganggo PAMBUKA

krama dicampur tembung krama inggil

tumrap sing diajak wicara. Basa Jawa Krama MATERI
biasa dianggo wicara antarané priyayi cilik
marang priyayi gedhé, wong anom marang
wong sing luwih tuwa. Ciri-ciri utama: LATIHAN

Aku diowahi dadi kawula, abdidalem ENDING

kawula utawa dalem waé

Kowé diowahi dadi panjenengan dalem

utawa dicekak nandalem waé
 Basa Krama PAMBUKA
Basa krama basa kanggo ing pasrawungan kanggo
ngajeni wong kang diajak guneman.
Miturut S Padmosukotjo basa krama diperang dadi 3 MATERI
yaiku : 1. Mudha Krama 2. Kramantara 3. Wredha
Krama.
LATIHAN
1. Mudha Krama yaiku kramane wong enom marang
wong tuwa.
2. Kramantara yaiku kramane wong sing padha ENDING
drajate.
3. Wredha Krama yaiku kramane wong tuwa
marang wong enom. Panganggone wredha krama,
sanajan umure luwih tuwa rumangsa perlu ngajeni
marang sing enom jalaran kalah pangkat utawa
drajat.
Ing pasrawungan saiki wis arang utawa ora
nate keprungu panganggone Kramantara lan PAMBUKA
Wredha krama. Luwih-luwih ing wilayah
pesisiran lan minggiran. Wong-wong ing
MATERI
daerah mau ora bisa mbedakake antarane
kramantara, mudha krama lan wredha
krama. Ing jaman saiki, sanajan umure luwih LATIHAN
tuwa, wis ora kabotan nganggo basa Mudha
Krama. Mula luwih becik nyinau basa
Mudha Krama iki lan sabanjure disebut Basa ENDING

Krama bae.
Titikane mangkene :
1. Tembung sesulih wong kapisan : aku dadi kula
utawa kawula. Sing kaprah krungu yaiku dalem. PAMBUKA

Kamangka satemene dalem iku tegese mu utawa

kowe. MATERI
2. Tembung sesulih wong kapindho : kowe dadi
panjenengan
3. Tembung sesulih wong katelu : dheweke dadi
LATIHAN
panjenenganipun utawa piyambakipun.
4. Ater-ater di dadi dipun.
5. Panambang ake dadi aken.
ENDING
6. Panambang e dadi ipun.
7. Tembunge krama kabeh kacampuran tembung
krama inggil tumrape wong sing diajak guneman
lan tembung krama andhap tumrape wong sing
ngajak guneman.
 Mudha Krama
Basa Mudha Krama iki basa sing luwes PAMBUKA

banget kanggo sok sapa waé. Wong sing

diajak wicara dikurmati, déné sing ngajak MATERI
wicara mapanaké dhiri pribadi ana ing
tataran sangisoré. Biasané dianggo déning
para mudha marang wong sing luwih tuwa. LATIHAN

Ciri-ciriné antara liya:

ENDING
Aku, diowahi dadi kula
Kowé, diowahi dadi panjenengan, sampéyan,
panjenenganipun kangmas, panjenenganipun ibu lsp. PAMBUKA
Ater-ater dak-, diowahi dadi kula
Ater-ater ko-, diowahi dadi dipun
Panambang -ku, diowahi dadi kula MATERI
Panambang -mu, diowahi dadi panjenengan, sampéyan
Panambang -é, diowahi dadi -ipun
Panambang -aké, diowahi dadi aken LATIHAN
Tuladha:
A: "Bapak, punika wonten tamu. Sajakipun priyantun
tebih".
ENDING
B: "Ana tamu. Aturana lenggah dhisik. Tak salin
sedhéla".
B: "É déné kowé, tak arani dhayoh saka ngendi".
C: "Inggih, temtunipun damel kagèt panjenenganipun
bapak sekaliyan. Tiyang kula, mboten ngaturi serat
rumiyin".
 Latihan Soal PAMBUKA

1 6

MATERI
2 7

3 8 LATIHAN

4 9
ENDING
5 10
 leres PAMBUKA

1 6

MATERI
2 7

3 8 LATIHAN

4 9
ENDING
5 10
 salah PAMBUKA

1 6

MATERI
2 7

3 8 LATIHAN

4 9
ENDING
5 10
1. Saben esuk, bapak lan ibuku wungu PAMBUKA
jam 04.30 dene aku jan 05.00 lagi
tangi ngono wae ngenteni digugah
MATERI
ibu.
Ukara ing nginggil ngginakaken
basa… LATIHAN
A. Ngoko lugu
B. Krama lugu ENDING
C. Ngoko alus
D. Krama alus
2. Minggu esuk Soimah mlaku – mlaku menyang
Gor karo kanca – kancane. Dheweke seneng PAMBUKA
banget weruh maneka warna kembang.
Dheweke arep tuku. Ora suwe banjur
nyedhaki bakule lan matur kanthi unggah – MATERI
ungguh basa kang bener.
Kepriye olehe matur ?
A.Pak, sekar punika reginipun pinten ? LATIHAN

B. Pak, kembang iki regane pira ?

C. Pak, sekar niki regine pinten ? ENDING
D. Pak, sekar niki reginipun pinten ?
3. Bu Nala : “Kowe mau bnegi apa ndeleng TV?”
Tanaya : “………..” PAMBUKA
Bu Nala : “Iya aku uga ndeleng”
Wangsulanipun Tanaya ingkang trep kaliyan
MATERI
unggah – ungguh……
A. Inggih kula ningali, sampeyan napa nggih
ningali ?
LATIHAN
B. Inggih kula mirsani panjenengan punapa inggih
mirsani ?
C. Inggih kula ningali panjenengan menapa ENDING
inggih mersani ?
D. Inggih kula ningali, panjenengan menapa
inggih ningali ?
 PAMBUKA

4. Sedhela engkas ibune Wulan arep tindak ing

Semarang saperlu ngrawuhi acara wisudaneMATERI
mbakyune.
Ukara ing ndhuwur iku migunakake basa… LATIHAN
A. Ngoko lugu
B. Ngoko andhap ENDING
C. Krama lugu
D. Krama alus
5. Panjenengan arep …… menyang ngendi
mbak ? PAMBUKA

Ukara ingkang trep kangge ceceg – ceceg

ing nginggil inggih punika.. MATERI

A. Tindak
B. Kesah LATIHAN
C. Lunga
D. Mangkat
ENDING
6. Ukara ing ngandhap punika unggah –
ungguhipun leres, kejawi…. PAMBUKA

A. Pak, menapa kepareng kula nyuwun

priksa? MATERI
B. Bapak ngendika dhateng kula menawi
badhe tindak
LATIHAN
C. Kula matur bapak supados sare kemawon
D. Simbah ngundang kula supados sowan
ing dalemipun ENDING
7. Aku seneng banget ndelok kethoprak karo PAMBUKA

bapakku. Dipunkramakaken dados…….

A. Kula remen sanget mirsani kethoprak MATERI
kaliyan bapak kula
B. Kula remen sanget mirsani kethoprak
LATIHAN
kaliyan bapak kula
C. Kula remen sanget ningali kethoprak
kaliyan bapak kula ENDING
D. Kula remen sanget ningali kethoprak
kalih bapak kula
8. Njaluk ngapura anggonku ngomong akeh PAMBUKA
kaluputane.
Basa krama alusipun…. MATERI
A. Nyuwun pangapunten anggen
kulamatur kathah kalepatanipun
B. Nyuwu n pangapunten anggen kula LATIHAN
ngendika kathah kalepatanipun
C. Nyuwun pangapunten anggen kula
ENDING
wicanten kathah kalepatanipun
D. Nyuwun pangapunten anggonku matur
kathah kalepatane
9. Ukara – ukara ing ngisor iki endi kang PAMBUKA

migunakake ngoko andhap sing trep ?

A. Pak guru wau sampun dhateng, terus MATERI
pinarak ing ngarep.
B. Wali lelasmu sing nganggo rasukan werna
LATIHAN
apa ?
C. Bapak boten sios tindak ngasta amargi
gerah. ENDING
D. Aku mau didhawuhi Bu Guru nimbali
Arif.
 PAMBUKA

10. Ing ngisor iki panganggone basa krama MATERI

alus, kecuali…
A. Wong enom marang wong tuwa
LATIHAN
B. Murid marang gurune
C. Garwane priyayi marang sing kakung
D. Andhahan marng pimpinane. ENDING
PAMBUKA

MATERI

LATIHAN

ENDING