Fakültə: Kimya Texnologiya

İxtisas: Ətraf mühit və neft sənayesi

Fənnin adı:Neftqazçıxarma sənayesinin
xüsusiyyətləri və ətraf mühiti çirkləndirən mənbələri-
2

Müəllim:dos. Şirinova Dürdanə

Qrup: TMA-21/22A
Tələbə:Quliyev Aslan
 Mövzu
Səmt qazlarının
yaranma mənbələri
və ətraf mühitə təsiri
 P LA N :
Səmt qazı nədir?

Səmt qazının əldə olunması.

Səmt qazından istifadənin mümkün yolları.

Səmt qazlarının yaranma mənbələri.

Səmt qazlarının ətraf mühitə təsiri.

Səmt qazı-neftdə həlli ilə bağlı qaz halında olan karbohidrogenlərin qarışığıdır; neftin istehsal zamanı buraxılır.Səmt qazlarına
əlavə doymuş ( metan ) və doymamış ( etilen ) karbohidrogenlərdən ibarət olan neftin termiki emalı ( krekinq , reforminq ,
hidrotəmizləmə və s.) proseslərində ayrılan qazlar da daxildir. Səmt qazları yanacaq kimi və kimyəvi maddələrin istehsalı üçün
istifadə olunur. Propilen səmt qazlarından emal yolu ilə əldə edilir .plastik və kauçuk istehsalında istifadə olunan
butilenlər,butadienlər və s. Səmt qazı enerji və kimya sənayesi üçün mühüm xammaldır.

Səmt qazı neftin ayrılması prosesində əldə edilən neft hasilatının əlavə məhsuludur.
Assosiasiya edilmiş neft qazı (səmt qazı) neftdə həll
olunan və ya neft və qaz-kondensat yataqlarının
“qapaqlarında” təbii karbohidrogen qazıdır.

Bir ton neftdə APG-nin əlavə bir və ya iki ilə bir neçə
min kubmetr arasında mümkündür.

Təbii qazdan fərqli olaraq, səmt neft qazının təsiri metan

və etanla yanaşı, propanların, butanların və daha ağır
karbohidrogenlərin buxarlarının böyük bir hissəsi var.
Sahədən asılı olaraq bir çox səmt qazlarının
tənzimlənməsi karbohidrogen olmayan komponentlər də
var: hidrogen sulfid və merkaptanlar, karbon qazı, azot,
helium və arqon.
Neft laylarının açılması vaxtı ilk dəfə neft “qapaqlarından” qaz axmağa başlayır. Sonradan hasil edilən səmt qazının əsas
quraşdırılması neftdə həll olunan qazlar təşkil edir. Qaz "qapaqları" və ya sərbəst qazın qazı neftdə həll edilən qazdan fərqli
olaraq, "daha yüngüldür" ( karbohidrogen qazlarının daha az enerji ilə). Belə ki, ilkin çıxışları daha çox metan olan neft qazının
böyük illik hasilatı ilə həyata keçirilir. Yatağın uzunmüddətli istismarı ilə səmt neft qazının debiti azalır və qazın böyük bir hissəsi
ağır komponentlərin payına düşür
 Səmt qazı enerji və kimya sənayesi üçün mühüm xammaldır.Səmt qazının tam kalorili dəyəri var, bu da 9000-15000
Kkal/kub. m, lakin onun enerji istehsalında istifadəsi və qazın qeyri-sabitliyi (“qurutması”) üçün əlavə xərc tələb olunur.
Kimya sənayesində APG-nin istehsal etdiyi metan və etan və kauçuk istehsalı üçün istifadə olunur, daha ağır elementlər
aromatik karbohidrogenlərin, tam oktanlı yanacaq əlavələrinin və mayeləşdirilmiş karbohidrogen qazlarının, xüsusi də
texniki mayeləşdirilmiş qazların istehsalı üçün xam kimi xidmət edir. propan-butan (SPBT).
 ÖTÜRÜLƏN NEFT
QAZI
NEFT

Yataqdan bir ton neft saxlamaqda 800 m 3 -ə qədər səmt qazı əldə etmək olar Qazın partlamaya davamlılığını təmin
edən ən mühüm göstərici olan metan sayı 25-95 arasında dəyişir.
 Səmt qazından istifadənin mümkün yolları

 - Neft yataqlarının ehtiyacları elektrik enerjisi

istehsal etmək üçün yerdə istifadə etmək.

 - Lay təzyiqini və bununla da hasilatının

məhsuldarlığını artırmaq üçün neft yerin
təkinə vurulması.

 - əsas və sabit yükdə səmt neft qazının buraxılması ilə -

elektrik stansiyalarında yanacaq kimi və ya stansiya emal
üçün istifadə edilir.
Dünyanın ən iri təbii qaz hasilatçısı Rusiyada səmt qazının payı
10-15%, respublikamızda isə 3-4% təşkil edir. Səmt qazın
həcmini neftin tərkibindəki miqdarı ilə ölçürlər. Praktikada
əsasən 1 ton neft = 200 m3 qaz formulundan istifadə olunur.
Neftli qaz və yaxud səmt qazı neftlə birgə hasil edildiyindən
neft ehtiyatlarının və hasilatın artımı dinamikasına təsir edir.

Səmt qazı da təbii neft krekinqi nəticəsində əmələ gəlir, buna görə də ona doymuş (metan və homoloqlar) və doymamış (etilen və
homoloqlar) karbohidrogenlər, həmçinin yanmayan qazlar - azot, arqon və karbon qazı daxildir. Səmt qazları qaz emalı
zavodlarında emal olunur.
Səmt qazı - bütün dünya neftçiləri üçün problemdir, yoxsa
qiymətli resurslar? Hər ikisi. Səmt qazının irqi istifadəsi üçün
əsas stimul vaxt ekoloji təhlükələr və məhdud risklərdir. Buna
Baxmayaraq, Səmt qazının istifadəsinə səriştəli yanaşma ilə Neft
Şirkətləri nəinki ekoloji qanunvericiliyin pozulmasına görə
yayımlardan yayınmağa, həm də yaxşı pul qazanmağa nail
olurlar.
 Səmt qazı məşəldə yandırılması ətraf mühitə zərər vurur,
istixana effektinə töhfə verir, əhalinin sağlamlığına, ölkə
iqtisadiyyatına zərər vurur - qiymətli məhsul xammal və enerji
resursları sadəcə olaraq küləyə atılır.

Səmt qazının məşəldə yandırılması bərk çirkləndiricilərin

əsas emissiyalarına və neft materiallarından ətraf mühitin
pisləşməsinə səbəb olur.

Səmt qazının yanması ətraf mühitin termal çirklənməsi ilə

bağlıdır: məşəl ətrafında torpaqların istilik məhv
edilməsiradiusu 10-25 metr, bitki örtüyü - 50 ilə
150metşdrasında. Eyni zamanda, həm APG-nin yanma
məhsulları, o cümlədən azot oksidi, kükürd dioksidi,
karbonmonoksit və müxtəlif yanmamış karbohidrogenlər
atmosferə daxil olur. Bu, yerli əhali arasında ağ, bronxlar, qara
və mədə-bağırsaq traktının, sinir sisteminin, zərərin zərərinə
Səmt qazının tərkibində ağır karbohidrogenlər, merkaptanlar, karbon oksidləri, hidrogen sulfid, azot, helium və başqaları kimi
"zərərli" komponentlər var. Bu komponentlərin hər biri ətraf mühitin çirklənməsi zamanı müəyyən bir yük daşıyır.

Səmt neft qazının yandırılması zamanı atmosfer havası azot və kükürd oksidləri ilə çirklənir ki, bu da turşu yağıntılarına kömək edə
bilər, bu da öz növbəsində torpağın və qar örtüyünün turşulaşmasına, nitritlərin və sulfatların yığılmasına səbəb olur. Litosferin
çirklənməsi kumulyativ olaraq təxminən 100 min hektar əraziyə yayılır. Məşəl qurğusunun işləməsi yaxınlığında ərazi tamamilə
yanıb. Bundan əlavə, meşə yanğınlarının sayının artmasına, heyvanların, həşəratların və faydalı torpaq mikroflorasının azalmasına
kömək edir.

Həmçinin məşəl qurğusunun texnoloji iş rejimlərinin pozulması zamanı benzol, fosgen, toluol, ağır metallar və digər maddələrin
ayrılması baş verə bilər. Yuxarıda qeyd olunan maddələr təkcə atmosfer havasının deyil, həm də yerüstü su hövzələrinin
çirklənməsinə gətirib çıxarır ki, bu da su faunasının zəhərlənməsinə səbəb olur.
Səmt qazının məşəldə yandırılması nəticəsində ətraf mühitə dəymiş ziyan havanın, su ehtiyatlarının, torpağın çirklənməsi, bioloji
resursların məhv edilməsi, ərazinin yan tullantılarla (avadanlığın, istifadə olunan materialların qalıqları və s.) çirklənməsindən
dəymiş ziyanın cəmi kimi müəyyən edilə bilər. Su ehtiyatlarının və bütövlükdə torpağın çirklənməsindən dəyən ziyan ətraf
mühitin qismən və ya tam bərpasının iqtisadi xərcləri ilə qiymətləndirilə bilər. Atmosferin çirklənmədən bərpası xərcləri nəzərə
alınmır, çünki havada qazların yayılması baş verir.

Bundan əlavə, ətraf mühitin çirklənməsinin əhalinin sağlamlığına vurduğu zərəri də unutmaq olmaz. İnsan orqanizminə daim təsir
edən mənfi amillərlə təkcə insanın özünün deyil, həm də gələcək nəslinin sağlamlığına təsir edən geri dönməz dəyişikliklər
başlayır. İnsan sağlamlığı riskini qiymətləndirmək üçün ölüm tezliyinin statistik göstəricilərindən istifadə edilə bilər.
Beləliklə, APG-nin məşəldə yandırılmasının ekoloji riskinin
qiymətləndirilməsi aşağıdakı vəzifələri həll etmək üçün
lazımdır: müxtəlif texnologiyaların işçilərin və əhalinin
sağlamlığına və ətraf mühitə təsirinin müqayisəsi əsasında
müəssisələrin strateji inkişafı istiqamətlərinin seçilməsi; neft və
qaz hasilatı müəssisələrində ekoloji təhlükəsizlik tədbirlərinin
həyata keçirilməsinə dair qərarlar qəbul etmək; eyni müəssisələr
arasında yaranan risk haqqında məlumat mübadiləsi.

Səmt neft qazının məşəldə yandırılması və (və ya) səpilməsi zamanı

yer təkinin istifadəçiləri çirkləndirici emissiyalara görə müstəqil
olaraq haqq hesablayır və ödəyirlər.Ödənişin məbləği yanmanın
inteqral və faktiki göstəricilərindən asılıdır. İnteqral göstərici
toplama və ya fərqləndirmə üsulu ilə müəyyən edilir. Məşəldə
yandırma dərəcəsi istifadəyə verilmiş yerin təki sahəsi üçünsəmt
qazının ölçü vahidlərinin göstəricilərinin həcm xüsusiyyətlərinin
cəminə əsasən rüblük əsasda müəyyən edilir. Rüsumun
hesablanmasında həmçinin ölkənin iqtisadi rayonlarının ərazilərində
səmt qazındanfaydalı istifadə layihələrinin həyata keçirilməsi
xərcləri, habelə ekoloji amillər (atmosfer havasının vəziyyəti) nəzərə
alınır.
Bununla belə, uzun sürən iqtisadi böhran səbəbindən
neft şirkətləri səmt qazının məşəldə yandırılmasına
görə cəzaları azaltmaq üçün istənilən yollar axtarır.
Amma hazırda səmt qazından səmərəli istifadəyə dair
dövlət “məcburi siyasətini” davam etdirmək vacibdir,
əks halda neft və qazın emalı sahəsində formalaşmış
və artıq başlamış layihələrə təsir son dərəcə mənfi və
dönməz olacaqdır
Səmt qazının qaz və neft-kimya profilində emalı onun faydalı
istifadəsinin ən mühüm istiqamətidir. Ona görə də indiki
mərhələdə həm ekoloji problemlərin həlli, həm də qaz və neft-
kimya sənayesinin iqtisadi səmərəliliyinin artırılması məqsədilə
səmt neft qazının emalı problemi həll edilir. Qaz emalı
müəssisələrində APG, Qazpromun magistral qaz kəmərlərinə
daxil olan quru soyulmuş qaza (DSG), eləcə də neft-kimya
sənayesi üçün mühüm xammal olan yüngül karbohidrogenlərin
(NGL) geniş hissəsinə emal edilir (ayırılır).
 Əlavə bir mürəkkəblik odur ki, neft qazı itkiləri ölkələrdə payı bölmə artmaqda
davam edən kiçik və orta ucqar yataqlar ilə formalaşdırılır. Bununla belə, iri qaz
emalı zavodlarının tikintisi üçün təklif olunan sxemlər üzrə belə yataqlardan qazın
toplanmasının təşkili çox kapital tutumlu işdir, həyata keçirmək üçün xeyli vaxt
tələb olunur, neft qazlarının son sistemindən istifadəsinə imkan vermir. ayrılıqdır
və ərazidən ayrılmış və kiçik orta sahələrə şamil edilir. Buna görə də, kiçik və orta
ölçülü boru kəməri yataqlarındakı enerji generatorları ekoloji problemi həll
etmədən səmt qazının artımına görə artan pay alacaqlar.
SƏMT QAZINDAN NECƏ İSTİFADƏ ETMƏK OLAR: SXEM
 Ədəbiyyat :
1.
file:///C:/Users/ACER/Downloads/problemy-ispolzovaniya-poputnogo-neftyanogo-
gaza-v-rossii.pdf
2.N.Ə.Məmmədova, N.İ.Abdullayev. Neft emalı və neft kimya sənayesinin
xüsusiyyətləri və ətraf mühiti çirkləndirən mənbələr. (Laboratoriya işləri),
metodik vəsait. Bakı, 2010, 66s.
3.Calal Mahmudov. İstehsal sahələrinin texnologiyası və sənaye ekologiyası.
Dərs vəsaiti, «Adiloğlu nəşriyyatı», Bakı, 2001-ci il, 237s
A.Məmmədov, G.Səfərov. Neft məhsullarının texnologiyası. «Azərnəşr», 2000,
200s.
4.https://www.chemistry-expo.ru/ru/articles/utilizaciya-othodov-himicheskoj-
promyshlennosti/