ch­¬ng ii Ng©n s¸ch nhµ n­íc

I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ng©n s¸ch nhµ n­íc (NSNN)

II. Thu ng©n s¸ch nhµ n­íc

III. Chi ng©n s¸ch nhµ n­íc

IV. Tæ chøc hÖ thèng NSNN vµ ph©n cÊp qu¶n lý NSNN

V. Chu tr×nh qu¶n lý NSNN

 I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ NSNN

1. Kh¸i niÖm NSNN

Tån t¹i nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau:
 Quan ®iÓm vÒ h×nh thøc:
 NSNN lµ b¶n dù to¸n thu chi cña Nhµ n­íc
 Quan ®iÓm vÒ vËt chÊt:
 NSNN lµ quü tiÒn tÖ cña Nhµ n­íc
Quan ®iÓm theo tµi chÝnh häc:
 Lµ tæng thÓ c¸c mèi quan
hÖ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh
ph©n phèi cña c¶i x· héi gi÷a
Nhµ n­íc vµ c¸c chñ thÓ kh¸c
 1. Kh¸i niÖm NSNN

Quan s¸t c¸c ho¹t ®éng cña NSNN

D©n c­
ThuÕ, phÝ, lÖ Doanh nghiÖp
Nhµ n­íc phÝ
C¸c tæ chøc x·
Chi GD§T, Y tÕ,
héi
XDCB, KHCN, chi Nhµ n­íc kh¸c
trî cÊp, viÖn trî
 1. Kh¸i niÖm NSNN

NSNN ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t

sinh g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö
dông quü tiÒn tÖ tËp trung cña nhµ n­íc khi
Nhµ n­íc tham gia ph©n phèi c¸c nguån tµi
chÝnh quèc gia nh»m thùc hiÖn c¸c chøc
n¨ng cña Nhµ n­íc trªn c¬ së luËt ®Þnh
 I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ NSNN

2. ĐÆc ®iÓm NSNN

 Lu«n g¾n víi quyÒn lùc cña Nhµ n­íc  Quèc héi
 §­îc thùc hiÖn theo luËt ®Þnh  ChÝnh phñ
 ThÓ hiÖn lîi Ých chung, lîi Ých cña toµn x· héi
 NSNN ®­îc chia thµnh nhiÒu quü nhá cã t¸c dông riªng,
sau ®ã míi chi dïng theo c¸c môc ®Ých ®· ®Þnh
 Theo nguyªn t¾c kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp lµ chñ yÕu
 QLHC S ù ng hiÖp KT
§ Çu t­ ph¸ t 6% 5% Gi¸ o dô c -
triÓn § µo t¹ o
33% 14%
Y tÕ
4%
KHCN vµ MT
1%

VH - TDTT
2%
x· hé i
TXuyª n kh¸ c
9%
12% Tr¶ l· i
C¶i c ¸ c h 3%
t.l­ ¬ng
11%
 I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ NSNN

3. Vai trß cña NSNN

3.1 Cñng cè t¨ng c­êng søc m¹nh bé m¸y NN vµ gi÷ g×n an

ninh

3.2 Vai trß ®iÒu chØnh vÜ m« nÒn kinh tÕ

3.3 Vai trß kiÓm tra cña NSNN

 3. Vai trß cña NSNN

3.1 Vai trß cñng cè t¨ng c­êng søc m¹nh bé m¸y nhµ
n­íc vµ gi÷ g×n an ninh

 Cung cÊp nguån lùc tµi chÝnh cho bé m¸y Nhµ n­

íc ho¹t ®éng
 Lµ nguån lùc tµi chÝnh duy nhÊt cho ho¹t ®éng
quèc phßng an ninh, b¶o vÖ Tæ quèc
 3. Vai trß cña NSNN

3.2 Vai trß ®iÒu chØnh vÜ m« nÒn kinh tÕ

T¹i sao?

 C¸c khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: c¬ cÊu kinh tÕ mÊt
c©n ®èi, ph¸t triÓn kh«ng bÒn v÷ng, « nhiÔm m«i tr­êng, l¹m
ph¸t, thÊt nghiÖp
 NSNN lµ quü tiÒn tÖ lín nhÊt, th«ng qua chÝnh s¸ch thu
(thuÕ) vµ chi tiªu NS  ¶nh h­ëng tíi nhiÒu lÜnh vùc, ®èi t­îng
 • §iÒu chØnh trªn lÜnh vùc kinh tÕ

NSNN

Thu NSNN Chi NSNN

§Þnh h­íng ph¸t triÓn SX,

h×nh thµnh c¬ cÊu kinh
tÕ míi, thóc ®Èy KT æn
®Þnh, bÒn v÷ng
 • §iÒu chØnh trªn lÜnh vùc kinh tÕ

 Th«ng qua thu NSNN, chñ yÕu qua thuÕ víi møc thuÕ suÊt
linh ho¹t vµ chÕ ®é miÔn gi¶m thuÕ
thuÕ suÊt

cao thÊp

kiÒm chÕ mét sè Thóc ®Èy, kÝch thÝch

ngµnh, vïng vµ mét sè mét sè ngµnh, vïng vµ mét
SP sè SP

chÕ ®é miÔn,
gi¶m
thuÕ
 • §iÒu chØnh trªn lÜnh vùc kinh tÕ

 Th«ng qua chÝnh s¸ch chi tiªu NSNN

§Þnh h­íng
Chi NSNN Chi hç trî c¸c ngµnh then chèt ho¹t ®éng
 Chi ®Çu t­c¬ së h¹ tÇng ®Çu t­
 • §iÒu chØnh trªn lÜnh vùc thÞ tr­êng

NSNN lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu tiÕt, b×nh æn gi¸ c¶

Trªn thÞ tr­êng hµng ho¸: Sö dông Quü dù tr÷ Quèc gia
 Gi¸ t¨ng  Nhµ n­íc b¸n hµng ho¸ dù tr÷  t¨ng cung
Gi¸ gi¶m  Nhµ n­íc dïng tiÒn dù tr÷ mua hµng ho¸  t¨ng
cÇu
Trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ: ph¸t hµnh c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu ChÝnh
phñ, tÝn phiÕu Kho b¹c

Trªn thÞ tr­êng søc lao ®éng: chi tiªu NS cho GD§T, ®Çu t­c¸c
TT d¹y nghÒ
 • §iÒu chØnh trªn lÜnh vùc thÞ tr­êng

NSNN lµ c«ng cô ®Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t

 L¹m ph¸t chi phÝ ®Èy  gi¶m thuÕ ®Çu t­ kÝch
thÝch SX  t¨ng cung
 L¹m ph¸t cÇu kÐo  t¨ng thuÕ tiªu dïng  gi¶m cÇu
 L¹m ph¸t do nguyªn nh©n tiÒn tÖ  ph¸t hµnh tr¸i
phiÕu ChÝnh phñ  t¨ng nguån thu cho ChÝnh phñ vµ
gi¶m tiÒn trong l­u th«ng
 • §iÒu chØnh trªn lÜnh vùc x· héi

NSNN

Thu NSNN Chi NSNN

 Gi¶m møc ®é ph©n ho¸ giµu

nghÌo trong XH
 Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi
 §¶m b¶o c«ng b»ng XH
 • §iÒu chØnh trªn lÜnh vùc x· héi

Th«ng qua c«ng cô thuÕ

 ThuÕ trùc thu (thuÕ TNCN) nh»m ph©n phèi l¹i thu
nhËp gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­(gi÷a ng­êi cã thu nhËp cao
vµ nh÷ng ng­êi cã thu nhËp thÊp vµ ng­êi nghÌo)
 ThuÕ gi¸n thu (thuÕ TT§B, thuÕ GTGT) nh»m gi¶m bít
sù chªnh lÖch trong tiªu dïng vµ ®¶m b¶o quyÒn lîi cho
ng­êi cã thu nhËp thÊp vµ ng­êi nghÌo trong x· héi
 • §iÒu chØnh trªn lÜnh vùc x· héi

Th«ng qua chi NS :

 ChÝnh s¸ch d©n sè: kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, phßng chèng
HIV
 ChÝnh s¸ch viÖc lµm: NSNN cÊp vèn lËp Quü quèc gia

gi¶i quyÕt viÖc lµm,

 ChÝnh s¸ch ®èi víi gia ®×nh th­¬ng binh, liÖt sÜ
 ChÝnh s¸ch d©n téc
 ChÝnh s¸ch x· héi kh¸c: tiªm phßng trÎ em, dïng muèi i-èt
 3.3 Vai trß kiÓm tra cña NSNN

 Cã vÞ trÝ chñ ®¹o trong hÖ thèng tµi chÝnh

 Thùc hiÖn vai trß nµy th«ng qua viÖc kiÓm tra

thuÕ, c¸c chÝnh s¸ch vÒ NS, sö dông tµi s¶n

quèc gia
 II. Thu NSNN
1. Kh¸i niÖm

Thu NSNN lµ viÖc Nhµ n­íc dïng

quyÒn lùc cña m×nh ®Ó tËp

trung mét phÇn nguån tµi chÝnh

Thu NSNN
(24,7%)
quèc gia thµnh quü NSNN nh»m

tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña Nhµ n­

íc
 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Tổng chi/GDP 24,00% 22,19% 25,13% 24,60% 25,13% 27,49%

Tổng thu/GDP 19,63% 20,80% 21,44% 22,10% 21,86% 24,57%

Thuế, lệ phí, phí/GDP 16,76% 17,81% 18,82% 19,20% 19,89% 21,76%

Thu NSNN 78.489 90.749 101.877 114.145 121.700 147.320

Chi NSNN 95.972 96.822 119.430 127.071 139.925 164.833

Thuế, lệ phí, phí (tỷ đồng) 67.050 77.692 89.445 99.149 110.741 130.461

GDP 399.942 436.293 475.228 516.493 556.756 599.626

%GDP 10,78% 9,09% 8,92% 8,68% 7,80% 7,70%

Thuế,phí/Tổng thu 85% 86% 88% 87% 91% 89%

Bội chi NSNN -4,37% -1,39% -3,69% -2,50% -3,27% -2,92%

Số tiền vay nợ (Tỷ đồng) 17483 6073 17553 12926 18225 17513

Xác định tỷ lệ bội chi NSNN ; Xác định tỷ lệ thuế và lệ phí / tổng thu NSNN ;Xác định số tiền vay nợ.
 II. Thu NSNN

2. C¸c kho¶n thu NSNN

 C¸c kho¶n thu th­êng xuyªn: thuÕ, phÝ vµ lÖ
phÝ
 Thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc
 Vay nî, viÖn trî cña n­íc ngoµi
 Thu kh¸c
 ii. Thu NSNN
2. 1 ThuÕ, lÖ phÝ vµ phÝ
 ThuÕ
 Kh¸i niÖm: lµ h×nh thøc ®ãng gãp nghÜa vô theo luËt
®Þnh cña c¸c ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n cho Nhµ n­íc nh»m
®¸p øng nhu cÇu chi tiªu cña Nhµ n­íc
 §Æc ®iÓm
 Mang tÝnh chÊt b¾t buéc
 Kh«ng cã tÝnh ®èi kho¶n
 §­îc thiÕt lËp theo nguyªn t¾c luËt ®Þnh, ®­îc quy
®Þnh tr­íc
 C¸c s¾c thuÕ :
ThuÕ GTGT, thuÕ TNDN, thuÕ TT§B, thuÕ XNK,
thuÕ tµi nguyªn, thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp,
thuÕ nhµ ®Êt, thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt,
thuÕ thu nhËp, thuÕ m«n bµi, thuÕ chuyÓn lîi
nhuËn ra n­íc ngoµi
 Ph©n lo¹i thuÕ:
 Theo t/c chuyÓn giao cña thuÕ: thuÕ trùc thu,
thuÕ gi¸n thu
 Theo ®/t­îng nép thuÕ: thuÕ thu nhËp, thuÕ tµi
s¶n, thuÕ tiªu dïng
 LÖ phÝ: lµ kho¶n thu mang tÝnh b¾t buéc do d©n chóng tr¶
cho Nhµ n­íc khi hä h­ëng nh÷ng dÞch vô hµnh chÝnh, ph¸p lý do
Nhµ n­íc cung cÊp.
 Cã tÝnh chÊt ®èi gi¸: TÝnh chÊt thu håi nh­ng Ýt cã gi¸ trÞ kinh tÕ, chñ
yÕu cã ý nghÜa qu¶n lý, kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc.
 Do c¬ quan c«ng quyÒn ®Þa ph­¬ng thu.

 PhÝ: Lµ kho¶n thu cã tÝnh b¾t buéc do d©n chóng tr¶ cho Nhµ
n­íc khi h­ëng c¸c hµng ho¸, dÞch vô c«ng céng h÷u h×nh.
 Cã tÝnh chÊt ®èi gi¸ nh»m thu håi mét phÇn hay toµn bé chi phÝ ®Çu t­
mµ Nhµ n­íc bá ra.
 Do c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp thu.
 2. Thu NSNN

2. 2) Thu tõ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ

 Thu lîi tøc cphÇn
 Thu tõ b¸n tµi s¶n, tµi nguyªn thuéc së h÷u
nhµ n­íc
2.3) Thu tõ vay nî vµ viÖn trî
2.4) Thu kh¸c
Nguồn: Tổng hợp số liệu từ Bộ Tài chính
và Tổng cục Thống kê 27
 II. Thu NSNN

3. Ph©n lo¹i thu NSNN

 Thu th­êng xuyªn vµ thu kh«ng th­êng xuyªn

 Thu trong c©n ®èi vµ thu bï ®¾p thiÕu hôt NSNN

4. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn thu NSNN

 Thu nhËp GDP/ng­êi
 Tû suÊt doanh lîi cña nÒn kinh tÕ
 TiÒm n¨ng vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn
 Møc ®é trang tr¶i c¸c kho¶n chi tiªu ChÝnh phñ
 Tæ chøc bé m¸y thu nép
 III. Chi NSNN

1. Kh¸i niÖm: qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông

2. §Æc ®iÓm:
 G¾n víi nhiÖm vô mµ Nhµ n­íc ®¶m nhiÖm trong tõng thêi
k×
 G¾n víi quyÒn lùc Nhµ n­íc
 HiÖu qu¶ chi NSNN ®­¬c xem xÐt trªn tÇm vÜ m«
 Mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp
 G¾n liÒn víi sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c
3 Néi dung chi NSNN
 3. Néi dung chi NSNN

1. Chi ®Çu t­ph¸t triÓn: chi ®Çu t­XDCB, chi dù tr÷, chi dù ¸n
quèc gia
2. Chi sù nghiÖp Kinh tÕ: chi c«ng nghiÖp, chi GTVT, b­u ®iÖn
3. Chi sù nghiÖp v¨n x·: chi GD§T, VHTT, ph¸t thanh truyÒn
h×nh, b¶o tµng
4. Chi qu¶n lý Nhµ n­íc
5. Chi an ninh quèc phßng
6. Chi viÖn trî, cho vay
 Thực trạng chi NSNN 2006 - 2010

Nội dung 2006 2007 2008 2009 2010

Tổng chi 385,666 469,606 590,714 584,695 642,200

1. Chi Đầu tư Phát triển: 88,341 104,302 119,462 179,961 150,000

2. Chi trả nợ và viện trợ: 48,192 57,711 58,390 40,120 53,990

3. Chi thường xuyên: 161,852 204,746 252,375 347,381 428,210

4. Chi bù lỗ giá xăng dầu: 9,539 13,334 22,380 - -

5. Chi khác (dự phòng, quỹ dự trữ

77,742 89,513 10,000
tài chính, cải cách tiền lương, …) 138,107 17,233

Nguồn: Bộ tài chính 31

 4. Ph©n lo¹i chi NSNN

4.1 Theo môc ®Ých chi tiªu

Chi tÝch luü

Chi tiªu dïng

4.2 Theo ph­¬ng thøc qu¶n lý

Chi th­êng xuyªn

Chi ®Çu t­ph¸t triÓn

Chi tr¶ nî, viÖn trî

Chi dù tr÷
 4. Phân loại chi ngân sách nhà nước (tiếp theo)

4. 3 Căn cứ vào tính chất sử dụng, chi ngân

sách nhà nước được chia
 Chi cho lĩnh vực sản xuất vật chất
 Chi cho lĩnh vực phi sản xuất vật chất
4.4 Căn cứ vào chức năng quản lý của nhà nươc,
chi ngân sách nhà nước được chi thành
 Chi nghiệp vụ
 Chi phát triển
Thực trạng chi NSNN 2006-2010

Nguồn: Bộ tài chính 34

Thực trạng chi NSNN 2006-2010

Nguồn: Bộ tài chính 35

 III. Chi NSNN

5. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng

5.1. Nhãm nh©n tè kinh tÕ:
 Kh¶ n¨ng tÝch luü cña nÒn kinh tÕ

 Sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng SX

 BiÕn ®éng tû gi¸ hèi ®o¸i, gi¸ c¶

5.2. Nhãm nh©n tè chÝnh trÞ x· héi:

 ChÕ ®é chÝnh trÞ

 M« h×nh tæ chøc bé m¸y Nhµ n­íc

 NhiÖm vô kinh tÕ, x· héi mµ Nhµ n­íc ®¶m nhËn

 III. Chi NSNN

6. C¸c nguyªn t¾c tæ chøc chi NSNN

 G¾n chÆt kh¶ n¨ng thu ®Ó bè trÝ c¸c kho¶n chi
 TiÕt kiÖm, hiÖu qu¶
 TËp trung, cã träng ®iÓm
 Chi NSNN theo ®óng nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña
c¸c cÊp NS
 Phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c ph¹m trï gÝa trÞ kh¸c
 III. Chi NSNN

7. Béi chi NSNN vµ c¸c gi¶i ph¸p xö lý

7. 1. Kh¸i niÖm : Chi > thu (kh«ng bao gåm c¸c kho¶n vay)
7. 2. Nguyªn nh©n:
 Béi chi c¬ cÊu: thay ®æi chÝnh s¸ch thu chi
 Béi chi chu k×: biÕn ®éng chu k× kinh doanh
 Béi chi do bao cÊp nhiÒu vµ thÊt tho¸t nguån thu

7 3. Gi¶i ph¸p xö lÝ:

 Ph¸t hµnh tiÒn giÊy
 T¨ng thu gi¶m chi
 Vay nî
Thực trạng Cân bằng ngân sách trong giai đoạn 2001-
2010

39
BỘI CHI NSNN 2001-2011

Nguồn: Bộ tài chính 40

Cơ cấu nợ để bù đắp thiếu hụt ngân sách

Nguồn: Bộ Tài chính 41

2500

2000

1500

1000

500

0
1986 1987 1988 1989 1990

TiÒn ph¸ t hµnh ®Òbï ®¸ p bé i chi NSNN

Th©m hôt NSNN
 IV. Tæ chøc hÖ thèng NSNN vµ ph©n cÊp
qu¶n lý NSNN

1. Tæ chøc hÖ thèng NSNN

 Kh¸i niÖm
 Nguyªn t¾c:
 Thèng nhÊt, tËp trung, d©n chñ
 §¶m b¶o tÝnh phï hîp gi÷a cÊp NS vµ cÊp chÝnh
quyÒn

 M« h×nh hÖ thèng NSNN ViÖt Nam

 HÖ thèng NSNN ViÖt Nam

NSNN

ng©n s¸ch trung Ng©n s¸ch tØnh, TP

­¬ng ng©n trùc thuéc T¦

s¸ch Ng©n s¸ch huyÖn,

quËn, thÞ x·, TP trùc
thuéc tØnh
®Þa
Ng©n s¸ch x·, ph­êng,
ph­¬ng thÞ trÊn
 IV. Tæ chøc hÖ thèng NSNN vµ ph©n cÊp qu¶n lý
NSNN

2. Ph©n cÊp qu¶n lý NSNN

2. 1. Kh¸i niÖm
Lµ sù ph©n chia quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c cÊp
chÝnh quyÒn trong viÖc qu¶n lý, ®iÒu hµnh nhiÖm vô
cña NSNN
2 .2. Néi dung
 Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ quyÒn lùc gi÷a c¸c cÊp chÝnh

quyÒn
 Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c cÊp

 Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ trong viÖc thùc hiÖn chu tr×nh

NSNN
 V. Chu tr×nh qu¶n lý nSNN

1. Kh¸i niÖm
Chu tr×nh qu¶n lý NSNN lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý NS tõ khi lËp
NS, chÊp hµnh vµ quyÕt to¸n NSNN
2. Néi dung
 LËp NSNN
 LËp NS
 Phª chuÈn NS
 Th«ng b¸o NS
 ChÊp hµnh NSNN
 ChÊp hµnh thu NS
 ChÊp hµnh chi NS
 QuyÕt to¸n NSNN
IV. Tæ chøc hÖ thèng NSNN vµ ph©n cÊp qu¶n lý
NSNN

2. 3. Nguyªn t¾c cña ph©n cÊp qu¶n lý NSNN

 TiÕn hµnh ®ång bé víi ph©n cÊp kinh tÕ vµ tæ chøc bé
m¸y hµnh chÝnh
 §¶m b¶o vai trß chñ ®¹o cña NST¦ vµ tÝnh chñ ®éng cña
NS§P
 §¶m b¶o nguyªn t¾c c«ng b»ng