Ivana Vukčević, Msc

e-mail: ivana.vukcevic@unimediteran.net
Pojam, nastanak i razvoj berzi
U srednjem vijeku bila su poznata mesta gde su se održavali
susreti trgovine: Tuluz, Venecija, Bolonja, Đenova, u kojima su
se u tačno određenom vremenu i na određenom prostoru
obavljale trgovačke transakcije
Začetke berze srećemo u XIII i XIV veku, u trgovini na vašarima.
Kako su se povećavali broj trgovaca i količina robe, umjesto
vašara su organizovani sajmovi
Trgovalo se malim brojem proizvoda, značajnim za dato
područje,roba je bila poznata, njeni uzorci su prestali da se
donose, čime se stvorio uslov za nastanak berzi
Sam naziv berze vezuje se za trgovačku bankarsku porodicu Van
don Burse-Bridž
Vrijeme nastanka berze se različito interpretira

U XV veku imamo prve organizovane berze sa redovnim sastancima

Prva organizovana berza nastala je u Belgiji, u gradu Anversu 1460.

godine
Kasnije nastaje u Parizu 1563. godine
London 1570. godine
Njujork 1796. godine
 zatim se pojavljuju berze u Lionu, Tuluzu, Amsterdamu.
Danas: Tokijska, Njujorška, Londonska, Frankfurtska, Ciriška
 Značaj berzi

Osnovni mehanizam za funkcionisanje tržišta kapitala

Bez berzi finan.tržište ne bi moglo da funkcioniše na
adekvatan način i u punom obliku
ORGANIZOVANO I REGULISANO TRŽIŠTE SA STROGO
UTVRĐENIM PRAVILIMA I DEFINISANIM PREDMETIMA I
UČESNICIMA
-Institucija tržišta na kome se trguje standardizovanim
tržišnim materijalom, na tačno odredjenom mjestu, u
tačno odredjeno vrijeme i po utvrđenim pravilima
trgovanja.
Centralizovano tržište zasnovano na nekom od aukcionih
sistema formiranja cijena ili na elektronskom poslovanju
Značaj berzi:
Obezbjeđuju neophodne uslove za organizovano i
od strane države kontrolisano susretanje ponude i
tražnje na efikasan i efektivan način
Olakšavaju i ubrzavaju promet novca
Ukoliko se ne upotrebljavaju u špekulativne svrhe,
pozitivno utiču na harmonizaciju i stabilnost odnosa u
nacionalnoj privredi

Funkcije berze
1. Berza je slobodno i otvoreno tržište na kome ne postoji
dominacija pojedinca ili grupe, jer ona tada ne bi bila prava berza.
2. Berza pruža sigurnost u poslovanju svim učesnicima, jer na njoj
vladaju odredjena pravila i propisi kojih se svi učesnici moraju
strogo pridržavati.Na berzi svi trgovci posluju pod istim uslovima i
istim pravilima.
3. Berza predstavlja kako liberalno i transparentno, tako i
rizično tržište, jer cena berzanskog materijala u toku samo jednog
dana može drastično da se promeni ( poraste ili padne) i za nekoliko
puta. Neke zemlje uvode i ograničenja na dozvoljenu dnevnu
fluktuaciju cena. To je i inače glavni nedostatak berzi.
4.Stvaranje kontinuiranog tržišta- ona predstavlja kontunuirano
tržište na kome se trguje određenim materijalima, kojih ima u
velikoj količini i koji imaju određene standardne karakteristike.
Elektronsko trgovanje omogućuje da berze posluju 24 časa.
 Funkcije berze
 5. Stvaranje uslova za formiranje objektivne tržišne cene- cena predstavlja rezultat
nadmetanja velikog broja kupaca i prodavaca koji se susreću na berzi.Objektivna tržišna
cena ne mora biti realna cena, nego je to cena koju odnosi ponude i tražnje u datom
vremenskom trenutku diktiraju.
 6. Izjednačavanje cena u vremenu i prostoru- zahvaljujući ročnim poslovima, na
berzi se mogu prodavati robe, koje će se tek kasnije isporučiti, a što doprinosi
nivelisanju cena po vremenu. Što se tiče prostora, berze su u međusobnoj vezi, tako da
se na jednoj berzi može kupovati, a na drugoj prodavati.
 7. Standardizacija predmeta trgovanja- standardni kvalitet omogućava da se trguje
robom koja nije fizički prisutna na berzi, koja tek treba da bude dovezena, proizvedena
ili ubrana iz dolazećih prinosa.

 8. Informisanje – berza snabdeva tržište informacijama o obimu zaključenih poslova, o

postignutim cenama. Time se pomaže zainteresovanim licima pri donošenju poslovnih
odluka.

 9.Jedan deo berzanskog materijala kupuje se i prodaje direktno na berzi ( tzv. Berzanska
trgovina), a drugi van berzi a po berzanskim pravilima ( vanberzanka trgovina ).
 Karakteristike savremene berze
 Visok stepen organizovanosti
unutrašnje strukture berze
 Formalnost organizacije njenog
pravnog položaja i poslovanja
 Visok stepen funkcionalnosti
poslovanja berze
 Državni nadzor
 Trgovina na veliko
 Predmet trgovine su razmjenjive robe
koje nijesu fizički prisutne na berzi
 Službena evidencija ostvarenih cijena
 Rešavanje sporova između učesnika
na berzi u vezi sa berzanskim
poslovima, putem berzanske arbitraže
Loše strane berze
Podstiče pohlepu kod ljudi
Špekulantske radnje
Kriminalne radnje
Miješanje istine i laži
Složeno je poslovanje
Visok rizik gubitka
Ekonomsko i pravno određenje berzi
Ekonomsko određenje:
Berza je tržište
*Tržište na kome se u određeno vrijeme, okupljaju
privredne organizacije, odnosno trgovci određene grane,
radi zaključivanja poslova
*Visoko organizovana forma tržišta
*Akcionarsko društvo koje u unaprijed određeno vrijeme i
po određenim pravilima organizuje sastanke na kojima se
okupljaju posrednici radi prodaje i kupovine robe, novca ili
hov
Pravno shvatanje:
Organizacija koja organizuje trgovinu
Četiri odrednice berze:
 MJESTO TRGOVANJA,
PREDMET TRGOVANJA;
PRAVILA TRGOVANJA I
 UČESNICI U BERZANSKOJ TRGOVINI

BERZA-TRŽIŠTE
Karakteristike:
na berzi se radi po strogim i unapred utvrdjenim pravilima;
- rad berzi odvija se na sastancima koji se održavaju u tačno
odredjeno vreme;
- berzanski poslovi se obavljaju preko posrednika ili neposredno
medju članovima berze;
- članovi berze mogu biti samo registrovani berzanski trgovci ili
berzanski posrednici . Svi poslovi obavljaju se preko ovlašćenih
berzanskih trgovaca, a drugi brokeri i dileri moraju trgovati
davajući naloge ovlašćenim trgovcima;
- berzanski poslovi se obavljaju pod kontrolom berzanskih organa i
uprave kao i pod nadzorom države i njenih organa;
- poslovi se obavljaju na najbrži mogući način putem aukcije, uz
korišćenje velikog broja berzanskih skraćenica i oznaka ili pak
elektronski, što je praksa XXI veka
Listing
Hartije od vrijednosti sa kojima se trguje na berzi
primaju se na listing berze i usmjeravaju na jednu od
kotacionih lista.
Na berzama se formiraju dvije, odnosno tri liste:
Lista A- berzanska kotacija
Lista B- berzanska kotacija
Lista za slobodno berzansko trgovanje
Da bi se dobio ulazak na kotacionu listu, moraju se
ispuniti kriterijumi: mjesto firme u njenoj grani i
grupaciji; njen uspjeh, njene perspektive, bilansi i sl.
Predmet trgovanja na berzi
Berza može da organizuje više tržišta zavisno od potreba
svog poslovanja kako Bi što bolje ugodila tražnji za
kotiranim robama, odnosno predmetima koji su predmet
trgovačkih transakcija
Prema predmetu trgovanja berze mogu biti: Robne, efektne i
mješovite
Robne-samo jednom robom ili više različitih roba
Efektne- hov, devizama i finan.derivatima (fjučersi, opcije,
svopovi)
Mješovite- i robom i efektima se trguje
Sva roba mora biti standardizovana
Robna berza-trgovina robom
Berzanske robe su standardizovane u pogledu količine i kvaliteta,
tako da se sa njima može trgovati i kada nisu prisutne. To su najčešće:
- nafta, gas i derivati;
- crni i obojeni metali, uključiv zlato i platinu;
- vuna i pamuk;
- kafa, šećer, kakao;
- poljoprivredni proizvodi: meso, pšenica, kukuruz, ječam, ovas, soja,
stočna hrana;
- drvo i poluproizvodi od drveta;
- odredjeni hemijski proizvodi i fosfati, veštačka djubriva, etilen,
propilen, soli, kiseline i slično.
- novac, devize, hartije od vrednosti
Pravila trgovanja
Na berzi postoje pravila ili uzanse
Obuhvataju propise koji se ne odnose samo na
trgovanje i na odnose između učesnika trgovanja nego
i na prikpljanje ponude i tražnje, izdavanje naloga,
upravljanje i zaključivanje poslova
Učesnici u trgovanju
Samo ovlašćeni učesnici

Ovlašćeni
učesnici

Lice-učesnici bez prava trgovine

Handler
Makler Bankarski i drugi predstavnici
Eksterni učesnici:
Interni učesnici Novinari
Dileri i brokeri
Posetioci

Zvanični Nezvanični-slobodni
Makler Makler
a) diler-handler
trguje u svoje ime a:
- za svoj račun
- za tudj račun
b) broker
- trguje u svoje ime, a za tudj račun
Berzanski posrednici
Pravna lica osnovana kao akcionarska društva, koja su registrovana za
obavljanje trgovine na berzi
Akcionar može biti država, banka i drugo domaće ili strano pravno ili
fizičko lice
Obaveze berzanskih posrednika:

 Obaveza da postupa u skladu sa dobijenim nalogom,

 Obaveza da se stara da izvrši primljeni nalog,
 Obaveza da se stara o interesima klijenta,
 Obaveza otvaranja računa,
 Obaveza da obaveštava klijenta o svim važnim činjenicama,
 Obaveza da čuva poslovnu tajnu,
 Obaveza da vodi knjigu naloga,
 Obaveza da obavesti klijenta o izvršenju naloga.
 Vrste berzanskih poslova
 Prema vremenu dospelosti obaveza moguća je podjela na promptne i
terminske (ročne) poslove
 PROMTNI POSLOVI
Efektivnu kupoprodaju realno postojeće robe na skladištu ili na putu. Oni se
uvek efektivno izvršavaju i nisu špekulativnog karaktera. Robni promptni
poslovi se u pogledu načina isporuke mogu zaključiti kao:
o Loko posao ( na licu mesta) – roba mora biti dostupna kupcu u mestu
održavanja berzanskog sastanka. Sa odgovarajućim
dokumentima( skladišnica, dokument o prevozu ) roba se isporučuje
neposredno posle oformljenog zaključka berzanske kupoprodaje sa skladišta,
iz silosa, iz carinske zone, sa broda ili nekog drugog prevoznog sredstva.
o Prompt isporuka – znači da se roba mora predati kupcu u veoma
kratkom roku, koji je određen uzansama berze na kojoj je zaključena
kupoprodaja
o Plaćanje i isporuka kupljenog berzanskog materijala vrši se odmah i
neposredno poslije zaključenog posla
 Terminski poslovi
Izvršavanje se ne obavlja odmah posle zaključenja
Plaćanje i isporuka kupljenog berzanskog materijala obavlja se
poslije protoka izvjesnog vremena od momenta zaključenja
ugovora na berzi
Transakcije na berzama i berzanske ugovore kao poslove berze
uređuju:
-zakoni koje donosi država: opšti: o obligacijama o privrednim
društvima, o svojini itd.; posebni: o berzama, o hov..
-podzakonski akti koje donosi vlada ili odgovarajući državni
organ-Komisija za hov (uredbe, pravilnici)
-autonomno zakonodavstvo berze (statu, pravila, uputstva i dr.)
-Međunarodno pravo (pravo EU)
 Nalog
Trgovina hov
 Trgovanje hov obavlja se na berzi posredstvom ovlašćenih učesnika na tržištu hov koji
daju naloge za kupovinu odnosno prodaju hov
 Prije preuzimanja prvog naloga za kupovinu ili prodaju hov, član berze sa klijentom
zaključuje ugovor o berzanskom poslovanju u pismenom obliku
 Potvrda o prijemu naloga (oznaka da se radi o prijemu naloga, ime i prezime klijenta,
broj računa klijenta kod CDA, datum i vrijeme prijema naloga, oznaka hov, količina
hov i dr.)
 Tržišni nalog- Nalogodavac (klijent) ne postavlja ograničenja obzirom na kurs
 Ograničen nalog- klijent određuje prihvatljivi kurs kupovine (najvniši, odnosno
najniži)
 Insajderske informacije
 Utvrđivanje kurseva
 Cijena po kojoj se prodaje berzanski tržišni materijal
 Tržišna vrijednost koja predstavlja sadašnju procjenu budućih zarada neke kompanije
Investitori na tržištu kapitala
Postojanje vlasnika hov koji su spremni hov da
ponude na tržištu kao investitori, tj.potencijalni kupci
Institucionalni investitori
Finan.institucije koje specijalizovane za ulaganje hov
Domaći i inostrani
Investicioni fondovi, penzioni i osigur.fondovi,
investicione banke, investicione kompanije
Individualni investitori – bogati pojedinci
Motivi za ulaganje u hov
Ostvarenje dobiti
Dividenda
Kapitalna dobit
Preuzimanje akcionarskih preduzeća
Prospekt je javni poziv emitenta za upis i uplatu HoV
– može biti najavni i glavni
Dio emisije hov
Postupak emisije-4 faze
1. priprema, 2. dopuštanje emisije, 3. prodaja (upis i
isplata), 4. utvrđivanje ishoda
Javni poziv izdavaoca, emitenta, ponuđača ili
odgovornog lica za upis i isplatu hov
Uvodni i osnovni dio
Insajderi
Dolaze do povjerljivih informacija značajnih za visinu cijene hov
Direktni insajderi-menadžeri, službenici, zaposleni u preduzeću
Privremeni-advokati, računovođe,bankari, konsultanti
Potencijalni-bračni drugovi,djeca, rođaci, prijatelji
BERZANSKI INDEKSI
Prosjek cijena hov izražen u odnosu na ranije utvrđenu bazičnu
tržišnu vrijednost
-brojčana zastupljenost akcije koje indeks predstavlja
-relativna težina koja se daje akcijama
-korišćeni metod uprosječavanja
 Kotacija i kursna lista
 Kotacija- sigurnost trgovanja na berzi
 Uključivanje na berzanske lsite pojedinih hov i službeno objavljivanje
njihove kursne liste
 Hartije koje se ne kotiraju na berzi ne mogu biti predmet trgovanja na berzi
 Kursna lista
 Kurs se formira na osnovu ponude i tražnje tržišnog materijala
 Berzanski posrednik zaključuje poslove na osnovu naloga svojih klijenata
 Kursna lista akcija sadrži: devizni kurs, prethoni kurs, promenu kursa u %,
stanje na tržištu, obim trgovine, Q hov kojima se trgovalo, minim.i max
cijea u poslednjoj godini, dividencu, odnos cijene akcije i prinosa koji
donosi na 12 mjeseci
 Kurs se određuje i izražava u važećoj dogovorenoj valuti i predstavlja cijenu
za jedinicu ili njen razlomak.