Kruženje tvari

Kruženje atoma kemijskih elemenata i njihovih spojeva u prirodi

nazivamo biogeokemijskim ciklusom.

Atomi u prirodi neprestano „kruže” tj. prelazi iz jednog organizma u

drugi (kad jedan pojede drugoga).
Također „kruže” tako što prelaze iz organizma u okoliš (kada organizam
umre) te iz okoliša u organizam (kada npr. biljka ili gljiva crpe minerale iz
tla).

Atomi od kojih su nekoć bili izgrađeni dinosauri, sada su dio vašeg

tijela…
 Kruženje ugljika
(prisjeti se zašto je ugljik važan kemijski element za živa bića)

U prirodi se ugljik nalazi najviše u sljedećim tvarima:

1. Ugljikov(IV) oksid – nalazi se u zraku oko nas.

2. Karbonatne stijene – izgrađuju planine.
Padaline ispiru karbonate koji onda dolaze u oceane. Također, ugljikov(IV)
oksid se otapa u vodi te proizvodi karbonate. Karbonate koji se nalaze u vodi
mogu koristiti vodeni organizmi za izgradnju ljuštura i kostura.
Kako ugljik ulazi u živa bića?

Biljke uzimaju ugljikov(IV) oksid iz zraka te u reakciji fotosinteze od njega

proizvode glukozu. Od glukoze proizvode celulozu, škrob i druge tvari.
Mi životinje jedemo biljke i od njih dobivamo te tvari u kojima se nalazi
ugljik.

Kako ugljik izlazi iz živih bića?

U reakciji staničnog disanja, iz glukoze nastaje ugljikov(IV) oksid, kojeg

zatim izdišemo van.
Ugljik koji je ugrađen u biomolekule uginulih organizama, razlagači
pretvaraju u ugljikov(IV) oksid koji ponovno može sudjelovati u fotosintezi.
Reakcija staničnog disanja:
C6H12O6(s) + 6O2(g) ––––––––––––––––> 6H2O(l) + 6CO2(g) + energija

Reakcija staničnog disanja je obrnuta reakciji fotosinteze. :)

Razlika je u tome što je za odvijanje fotosinteze potrebna energija
(Sunčeva), a staničnim disanjem se energija oslobađa.

Stanično disanje se zbiva u stanici, u organelima zvanim mitohondriji.

Glavna svrha staničnog disanja je proizvodnja energije.
Stanice koriste tu energiju da bi mogle normalno funkcionirati.
To je jedan od razloga zašto dišemo – kisik nam je potreban da bi u
staničnom disanju nastajala energija. Nema kisika, nema energije.
Što se još može dogoditi s ugljikom koji se nalazi u uginulim
organizmima?

U dubljim procesima Zemlje, od uginulih organizama, procesom

pougljenjivanja, mogu nastajati fosilna goriva:
Nafta uglavnom nastaje od morskih organizama.
Zemni plin se uglavnom nalazi gdje i nafta.
Ugljen nastaje uglavnom od uginulih biljaka.

Izgaranjem fosilnih goriva oslobađa se velika količina energije, ali i

velika količina ugljikovog(IV) oksida koji odlazi u atmosferu.
Količina ugljikovog(IV) oksida u atmosferi mijenja se ovisno o:
– godišnjem dobu: zimi ga ima više, jer dio biljaka tada gubi listove pa manje
obavljaju fotosintezu
– danu ili noći: noći ga ima više, jer biljke po noći ne obavljaju fotosintezu

Velike količine ugljikovog(IV) oksida u atmosferi mogu biti vrlo štetne jer
doprinose globalnom zagrijavanju.
 Kruženje dušika
(prisjeti se zašto je dušik važan kemijski element za živa bića)

Volumni udio plinovitog dušika u zraku je 78%, međutim živa ga bića ne mogu koristiti u
tom obliku.
Nitrofiksacijske bakterije imaju sposobnost fiksacije dušika, tj. vezivanja dušika iz
atmosfere. Taj dušik (N2) pretvaraju u oblik u kojem ga mnoge biljke mogu koristiti, a to su
nitrati ili amonijevi ioni.

Nitrofiksacijske bakterije često žive u simbiozi s korijenjem nekih biljaka (npr.

mahunarkama). One biljkama daju dušik, a korijenje biljaka im daje vodu i hranjive tvari.
Gljive i neke bakterije proizvode amonijeve ione od ostataka uginulih organizama.
Većina biljaka se može koristiti nitratima, a samo neke od njih mogu iskoristiti amonijeve ione.
Postoji mogućnost da se amonijeve ione pretvori u nitrate – to postižu nitrifikacijske bakterije.

Nemoj miješati:
nitrofiksacijske bakterije – vežu elementarni dušik iz zraka.
nitrifikacijske bakterije – pretvaraju amonijak ili amonijeve ione u nitrate.

Mi dobivamo dušik tako da jedemo biljke, ili životinje koje su jele biljke. :)

Kada svi umremo, dušik iz naših organskih spojeva se pomoću bakterija razlagača pretvara u
molekule dušika koji odlaze u atmosferu.
Prvo se dušični spojevi pretvaraju u amonijak, procesom amonifikacije.
Onda se amonijak pretvara u nitrate procesom nitrifikacije.
Konačno se nitrati pretvaraju u elementarni dušik, procesom denitrifikacije.
 Kruženje fosfora
(prisjeti se zašto je fosfor važan kemijski element za živa bića)

Najviše fosfora u prirodi se nalazi u stijenama u obliku fosfata.

Ispiranjem tih stijena (npr. kišom) fosfat postaje dostupan biljkama koji ga crpe
iz vode.

Mi dobivamo fosfor tako da jedemo biljke ili organizme koji jedu biljke. :)

Fosfor se vraća u tlo izmetom i truljenjem uginulih organizama.

 Kruženje vode
(prisjeti se zašto je voda važna za živa bića)

Isparavanjem voda odlazi u atmosferu gdje se vraća u tekuće stanje i

pada na tlo u obliku oborina.
Biljke vodu crpe iz tla pomoću korijenja, a transpiracijom se voda vraća
u okoliš. Transpiracija je isparavanje vode iz listova.

Kruženje vode u prirodi se naziva hidrološkim ciklusom.