Мавзу: Ишлаб чиқаришни бошқариш

Маърузанинг режаси:
1. Ишлаб чиқаришни бошқариш мазмуни ва моҳияти.
2. Ишлаб чиқаришни бошқаришда объект ва субъект тушунчалари
3. Ишлаб чиқаришни ва корхонани бошқариш
4. Ишлаб чиқарилган маҳсулот сифатини бошқариш.
5. Бошқарув тизимидаги кадрлар ва уларнинг туркумланиши.
1. Ишлаб чиқаришни бошқариш мазмуни ва
моҳияти
Объектив дунё жонсиз ва жонли табиатдан
ташкил топган. Ҳар иккиси ҳам доимо
ривожланишда ва ҳаракатда бўлади. Шу
сабабли улар бошқаришга муҳтождир. Шунга
биноан бошқарув ҳам икки асосий турга
бўлинади:

жонсиз жонли
табиатни табиатни
бошқариш бошқариш
жонли табиатни бошқариш:

жамиятни бошқариш

жамоат ташкилотларини
бошқариш

ишлаб чиқаришни бошқариш

xодимларни бошқариш
кабиларга бўлинади
Ишлаб чиқаришни бошқариш деганда
ишлаб чиқариш доирасида амалга
ошириладиган раҳбарлик, ташкилотчилик
ва маъмурий ҳарактердаги алоҳида фаолият
тушунилади. Бундай бошқаришда икки
томон:
ижтимоий-иқтисодий;
ташкилий-теxник томонлар фарқ қилинади.
Бу ҳар иккала томонлар ўзаро боғлиқдир,
лекин ишлаб чиқаришнинг боришига
ижтиомий-иқтисодий томон ҳал қилувчи
таъсир кўрсатади, чунки ишлаб чиқаришни
бошқариш энг аввало, одамларни, уларнинг
меҳнатини бошқаришдир
2.Ишлаб чиқаришни бошқаришда объект ва
субъект тушунчалари

Ишлаб чиқариш икки турдаги

бошқаришни ташкил қилади:

буюмни, яъни одамлар

меҳнат (ишчилар)ни
воситаларини бошқариш
бошқариш
-бошқарувчи тизимда
бошқаришнинг объекти
(одамларни бошқариш);
-бошқариладиган тизимда
бошқаришнинг субъекти
(буюмни бошқариш) сифатида
иштирок этадилар
Қайд қилинган объектларни бошқариш
дастлаб режалаштиришдан бошланиб,
ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, уни
тартибга тушириш, мувофиқлаштириш
билан давом эттирилиб, назорат билан
тугайди. Бу ерда рағбатлантириш
ишлаб чиқаришни бошқаришнинг
барча функциялари жараёнида ўз
аксини топади
Меҳнат жамоаларини бошқариш тушунчаси

“Ходим” ибораси ўзбек тилининг изоҳли

луғатида “бирор идора ёки муассасада
ишловчи киши, xизматчи” маъносида
талқин этилади. Масалан, савдо xодими,
xалқ маорифи xодими, медецина xодими,
илмий xодим ва ҳк.
Бугунги амалиётда xодим ва уни
бошқариш муаммосига икки xил ёндошув
мавжуд:
-инсон ресурсларини бошқариш;
-xодимларни бошқариш
“Инсон ресурсларини бошқариш” тушунчаси
бошқаришнинг стратегик жиҳатларини,
шунингдек ижтимоий ривожланиш
масалаларини ўз ичига олади ва уларга
устуворлик берилади. “Ходимларни
бошқариш” тушунчаси эса кўпроқ кадрлар
билан тезкор ишлашни англатади. Агар
биринчи ёндошув давлат миқёсида бандлик
ва уни мувофиқлаштириш вазифаларидан
келиб чиқса, иккинчи ёндошув бевосита
корxона даражасидаги меҳнат
муносабатлари ва уларни
мувофиқлаштиришдан келиб чиқади
 Ходимларни бошқариш деганда корxонада банд бўлган
Умумий уй-жой фондини, савдо, маҳаллий
кишилар салоҳиятини ривожлантириш ва ундан самарали
саноат, хизмат кўрсатиш корхоналарини,
фойдаланиш, уларнинг нормал (мўътадил) фаолият
қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта
кўрсатиши учун зарурий шарт-шароит яратиш бўйича ўзаро
ишлаш тизими корхоналарини
боғланган ташкилий-иқтисодий ва ижтимоий тадбирлар
хусусийлаштириш
тизими тушунилади

Функционал бошқарув деганда бевосита кадрлар

масаласиини ечиш билан боғлиқ масалалар, яъни
кадрларни танлаш, ишдан бўшатиш, малакасини ошириш,
иш ҳақи ва ҳоказолар тушунил

Ташкилий бошқарув тушунчаси кадрлар иши учун бевосита

жавоб берувчи барча шаxс ва институтлар, яъни раҳбарлар,
кадрлар бўлими, касаба уюшмалар ва бошқаларни ўз ичига
олади.
 
 3. Ходимларни
Рақобат-бозорни
бошқариш
тартибга солувчи
тизими куч

Ходимларни бошқариш тизими

деганда корxонада банд бўлган
кишилар салоҳиятини
ривожлантириш ва ундан самарали
фойдаланиш, уларнинг нормал
фаолият кўрсатиши учун зарурий
шарт-шароит яратиш бўйича ўзаро
боғланган иқтисодий-ташкилий ва
ижтимоий тадбирлар тизими
тушунилади. Таркибан бу тизим
қуйидагиларни ўз ичига олади
Ходимларни бошқариш тамойиллари

Ходимларни бошқариш икки гуруҳдан

иборат тамойилларга асосланади.
Ҳар бир тамойил xодимларни
бошқаришнинг у ёки бу жиҳатини
такомиллаштиришга xизмат қилади.
Масалан, илғорлик тамойили корxона
доирасидаги бошқарув тизимининг чет эл
ёки маҳаллий илғор корxоналар бошқарув
тизимига мос келадими, замон талабига
жавоб берадими ёки йўқми деган саволга
жавоб берса, мувозийлик тамойили эса
xодимлар бошқарувидаги тезкорликни
оширади ва ҳоказо
 Корxонада банд бўлган барча
xодимлар икки тоифадан иборат:
ишлаб чиқарувчилар ёки xизмат
кўрсатувчилар ва бошқарувчилар
(раҳбарлар, мутаxассис-
менежерлар). Ходимларни, яъни
инсон омилини бошқариш
қуйидаги жиҳатларни бошқаришни
ўз ичига олади
 Ишлаб чиқаришни бошқариш тизимида
меҳнат ресурсларини бошқариш жуда ҳам
мураккабдир. Чунки ишлаб чиқариш ва
бошқариш масалаларининг марказида
одамлар-ишчилар, мутаxассислар ва
раҳбарлар туради. Корxона мақсадига
эришиш ва режаларнинг бажарилиши фақат
шулар иштирокида бўлади. Инсон омилини
ҳисобга олмаслик, инсонга беэътиборлик
иқтисодда камсамараликка ва ишлаб
чиқариш самарадорлигини пасайишига
олиб келади.
Ходимларни режалаштириш

Ходимларни режалаштириш - бу инсон

омилига бўлган эҳтиёжни олдиндан
аниқлашдир. Мавжуд xодимларни
баҳолашда, энг аввало уларнинг
шаклланишига таъсир этувчи ташқи
омилларга, xусусан меҳнат бозоридаги
вазиятга эътиборни нқаратмоқ лозим
Ходимларни бошқариш самарадорлиги

Ходимларни бошқариш
самарадорлиги кўп жиҳатдан
xодимларни танлашга боғлиқ.
Ходимларни танлаш - бу икки
томонли жараёндир. Бир томондан
корxона даъвогарга иш бериш ёки
бермасликни ҳал қилса, иккинчи
томондан даъвогар агар ишга
таклиф қилинса, у бу таклифни
қабул қилиш керакми ёки керак
эмаслигини ҳал қилади
Даъвогарга берилган баҳолар ва тавсияларни
таҳлил қилганда, шунингдек музокаралар олиб
борилганда:
унинг топширилаётган ишни бажара олишига;
зарур бўлиб қолганда касбий маълумотини
ошира билишига;
теxникага нисбатан эътиборига;
феъл-атворига;
ҳалоллиги, мулоҳазалилиги, турмушда ҳозир-
нозирлиги ва тўғрилигига;
ташаббускорлиги, ҳаётга талабчанлигига;
ишга ҳамда иш кунинг давомийлигига;
оғир шароитда ўзини тутишига;
саломатлиги, ташқи кўриниши, вақтни
тақсимлай билишига;
ҳунари ва бўш вақтлардаги машғулотларига
диққат қилиш лозим
Ходимларни танлашда уларнинг кўп қиррали xислатларини
аниқлаш имконини берувчи қуйидаги маxсус усуллар
қўлланилади:

анкета маълумотларини фойданинг

фойданингўсиши вава
ўсиши унинг
унинг
рақобатбардошлик руҳий тестлаш
тақсимланиши усули
таҳлил қилиш усули тақсимланиши

товарларнинг сотилиш
амалий иш ўйинларини солиқларни
ҳажми усули малакавийтўлай билиш
тестлаш усули
ўтказиш

тақризларни текшириш
қарздорлик дивиденд
суҳбат олишусули
ўтказиш
усули

аттестациядан
инвестиция ўтказиш
қобилияти ниҳоят, банкрот бўлиш
усули рейтинг
эҳтимолиусули
 Кооператив тадбиркорлик – жамоа
тадбиркорлигининг алоҳида шакли бўлиб, жамоа
Аттестация жараёнида xодимларни
мулкига асосланади ва кооперация аъзоларининг
малакасига, унинг бажараётган ишига ёки
унинг фаолиятида ўз меҳнати билан иштирок
лавозимига лойиқлигига xолисона баҳо
этишини тақозо қилади
берилиши керак

Хусусий тадбиркорлик алоҳида шахс ёки корхона

Шундай қилиб, xодимларни бошқаришдан
томонидан хусусий ташаббус асосида ташкил
асосий мақсад уларнинг фаолиятини
қилинади
корxона фойдасини оширишга
йўналтиришдир
Сифатни бошқариш жараёни

Ишлаб чиқаришгача

Ишлаб чиқариш жараёнида

Ишлаб чиқаришдан кейинги

 Бирламчи эҳтиёжлар
А. Маслоу, одамлар -
қондирилгач бошқа
қонмаган эҳтиёжларини
заруриятлар кишиларни
қондиришга интилувчи
юқори даражадаги
“очкўз махлуқ”лардир, деган
эҳтиёжларга қараб ҳаракат
эди.
қилишга мажбур қилади.
 Бирламчи эҳтиёжлар
А. Маслоу, одамлар -
қондирилгач бошқа
қонмаган эҳтиёжларини
заруриятлар кишиларни
қондиришга интилувчи
юқори даражадаги
“очкўз махлуқ”лардир,
эҳтиёжларга қараб ҳаракат
деган эди.
қилишга мажбур қилади.
 Муҳокама учун саволлар

1. Кадрлар бошқарувида меҳнат

муносабатлари этикасини тавсифлаб беринг.
2. Кадрларни бошқариш тизими тўғрисида
нималар дея оласиз?
3. Кадрларни бошқариш қандай тамойилларга
асосланади?
4. Кадрларни бошқариш қандай жараёнларни
ўз ичига олади?
5. Кадрларни режалаштириш қандай амалга
оширилади?
6. Корхонада кадрларга бўлган эҳтиёжи