01 - Cas - Ebanking - Istorija I Uvod - Long - Ver

Elektronsko poslovanje -
uvod
Elektronsko Bankarstvo - uvod
Biografija predavača
- Rođen sam 27. 04. 1968. godine u Banjoj Luci.
- Od 1974. godine do 1982. godine sam pohađao osnovnu školu u Laktašima.
Srednju elektrotehničku školu sam završio u Banjoj Luci u periodu od 1982.
godine do 1986. godine.
- Elektrotehnički fakultet u Banjoj Luci upisao sam 1986. godine. Diplomirao sam
1994. godine na odsjeku Računarska tehnika i automatika. Magistrirao sam
23.05.2012. godine akademske studije, drugi ciklus na studijskom programu
Računarstvo i informatika i tako stekao zvanje „Magistar računarstva i
informatike“.
- Završio sam akademske studije trećeg ciklusa na studijskom programu Ekonomija
i finansije, studijska grupa Menadžment i poslovna ekonomija u trajanju od tri
godine (UPS Banjaluka) i odbranio 06.09.2019. godine doktorsku disertaciju
„Transformacija klasičnih banaka u digitalne banke uz pomoć modernih
informacionih tehnologija“ i time stekao naučno zvanje Doktora Ekonomskih
Nauka.
Teme koje će se obrađivati do I kolokvija:
Tema 1: Uvod u elektronsko i digitalno bankarstvo, osnovni pojmovi
Tema 2: Osnove i vrste elektronskog poslovanja i elektronske

trgovine
Tema 3: Elektronske platne kartice
Tema 4: SWIFT, Klirinške kuće, RTGS, ATM, Digitalni portal terminali,

CALL CENTER
Tema 5: Mobilno bankarstvo
Tema 6: Sistemi zaštite elektronskog bankarstva

Važno obavještenje:
 Definicije termine i pojmova koji se budu obrađivali ne treba učiti napamet,

od riječi do riječi.
 U Informatici ne postoje egzaktne definicije kao u Matematici.
 Za svaki pojam koji se obrađuje, treba pokušati shvatiti njegovu suštinu i
namjenu.
 Više će se vrednovati opis nekog pojma, dat svojim riječima sa
razumijevanjem uloge tog pojma.
Tema 1: Uvod u elektronsko i digitalno bankarstvo, osnovni pojmovi:
1. Osnovni pojmovi iz bankarstva

2. Osnovni pojmovi o Internetu
3. Istorija razvoja Interneta
4. Osnovne karakteristike najvažnijih Internet servisa
5. Informacioni Sistem, osnovne komponente i karakteristike
6. Najznačajnije IS arhitekture
7. Tehnologije IS, uloge i specifičnosti;
8. Teme za vježbu
Tema 2: Osnove i vrste elektronskog poslovanja i elektronske trgovine:
1. Objašnjenje osnovnih pojmova „Elektronsko poslovanje“ i „Elektronka trgovina“.

2. Podjela elektronskog poslovanja sa stajališta djelatnosti.
3. Razlika između tradicionalnih i digitalnih kanala distribucije.
4. Osnovne komponente sistema elektronskog poslovanja.
5. Osnovne karakteristika,prednosti e-poslovanja.
6. Prepoznati nedostatci i rizici e-poslovanja.
7. Metode e-poslovanja.
8. Forme e-poslovanja.
9. Teme za vježbu
Tema 3: Elektronske platne kartice:
1. Pojam „elektronske platne kartice“ i gdje se koriste, glavne prednosti.
2. Dioba kreditnih kartica s obzirom na način izmirivanja obaveza.
3. Vrste Pre-paid kartica.
4. Charge kartice, Revolving kartice, Installment kartice
5. Podjela kartica prema tehnologiji izrade
6. Informacije koje se nalaze na platnim karicama.
7. Kategorije Smart kartica
8. Prednosti i podjela Smart kartica u odnosu na metod komunikacije
9. RFID kartice
10.Proces plaćanja platnom karticom na internetu?
11.Primjer: Programabilni limiti platnih kartica kao sredstvo zaštite korisničkog
računa
12.Teme za vježbu.
Tema 4: SWIFT, Klirinške kuće, RTGS, ATM, Digitalni portal terminali, CALL CENTER:
1. Modeli plaćanja, tipovi plaćanja, Klirinške kuće (ACH)

2. Šta su Switching centri (Procesni kartični centri)
3. Rizici i kontrola plaćanja
4. RTGS
5. Rizici internacionalnih prenosa i uloga CLS u vezi s tim
6. SWIFT, uloga, korisnici
7. Koncept pozivnih centara, kontaktnih centara ikontaktnog centra u sistemu
nadzora za upravljanje odnosima s korisnicima
8. ATM, namjena i osnovne karakteristike
9. Prezentacija jedne realne izvedbe samouslužnog digitalnog kioska
10. Teme za vježbu
Tema 5: Mobilno bankarstvo:
1. Pojmovi elektronsko ili e-bankarstvo, online bankarstvo, internet bankarstvo,

mobilno ili m-bankarstvo i razlike između tih pojmova
2. Modeli plaćanja u poslovnim transakcijama sa stanovišta momenta plaćanja
3. Najčešće korišteni sistemi plaćanja na Internetu
4. Elektronski ček, e-novčanik, PFM, P2P plaćanja, e-vaučer
5. Pojam elektronskog novca, ekonomski aspekti i posljedice
6. Vrste mobilnog bankarstva s aspekta usluga, kriteriji klasifikacije mobilnih
plaćanja
7. Pet faza razvoja i korišćenja mobilnih uređaja
8. Predikcija dominantnih bankarskih tehnologija u narednih par godina
9. Teme za vježbu.
Tema 6: Sistemi zaštite elektronskog bankarstva:
1. Definicije
2. I
5. Teme za vježbu:.
OSNOVNI POJMOVI IZ BANKARSTVA
 Primarni oblik bankarstva podrazumijeva sljedeće osnove bankarskog poslovanja:
 S jedne strane postoje oni koji posjeduju višak novca i spremni su da ga deponuju i
pozajmljuju (engl. lending and safe-keeping);
 A s druge strane postoje oni kojima je potreban novac da pokrenu neku aktivnost i da ga na
osnovu toga vraćaju u određenom vremenskom roku i pod određenim uslovima (engl. credit
to borrowers).
 U realizovanju svih tih aktivnosti učestvuju i posreduju banke.
 U praksi postoje dvije vrste načina deponovanja:
 Prvi način je deponovanje određenih vrijednosnih stvari (npr. zlato, nakit i sl.) u bankarske
sefove. To je sigurniji način, ali je neprofitabilan.
 Drugi način je da deponent, u ovom slučaju zajmodavac (engl. lender), pozajmljuje novac
banci, koja je u ovom slučaju zajmoprimac (engl. borrower), na način da banka ima prava da
koristi taj novac u svrhu odobravanja kredita, a da zajmodavcu isplaćuje određenu nadoknadu
za to. Razlika je sada očigledna, umjesto da plaćaju čuvanje vrednosnih stvari, ovdje depozitori
zarađuju na naknadama za depozit.
 Postoji više vrsta kredita, a najzastupljeniji je zajam (engl. loan).
 Iznos koji zajmoprimac plaća zajmodavcu na pozajmljenu sumu se naziva kamata (engl.
interest).
 Vrijeme koje prođe od momenta izdavanja kredita, pa do određenog datuma vraćanja
cjelokupnog iznosa, se zove datum dospijeća (engl. maturity).
 Početak industrijskog doba je označio i procvat bankarstva kao usluge, što je olakšalo
realizaciju kapitalnih investicija u tom periodu, kojima su bile potrebne decenije da pokriju
inicijalne investicije. Inače, sam termin “kredit”, potiče od latinskog glagola “credere”, što
znači “vjeruje”.
 U slučaju bilo kakvih informacija ili glasina o nesigurnosti, deponenti mogu da povuku svoj novac iz
banke, pa da poslije, ako se te informacije ili glasine pokažu netačnim, ponovo vrate novac u banku, a
ako se pokažu tačnim, onda su spasili svoj deponovani novac. Upravo tu leži osnovna slabost banaka.
Jer ako neizvjesnost vezana za stabilnost određene banke potraje dovoljno dugo, pa makar se na kraju
pokazala neosnovanom i izmanipulisanom, to može doprinijeti propasti te banke. U tom slučaju će
deponenti da požure u velikom broju u banku da podižu svoj novac, ali banka neće moći svima da vrati
novac, jer ima plasiranog novca, pa će time da ugrozi svoju stabilnost.
Pomenućemo još jedan termin vezan za bankarstvom, tzv. bankarstvo u sjenci (engl.
shadow banking).
Uobičajena definicija za bankarstvo u sjenci je: "Bankarstvo u sjenci, kao što je obično
definisano, sastoji se od raznovrsnog skupa institucija i tržišta koje zajedno sprovode tradicionalne
bankarske funkcije, ali to rade izvan banaka, ili na načine koji su samo labavo povezani sa bankama.
Komponente bankarskog sistema u sjenci obuhvataju osiguravanje, komercijalne papire, fondove
tržišta novca, tržišta za ugovore otkupa, investicione banke i hipotekarne kompanije".
Razlog pominjanja ovog termina, koji se pojavljuje od 1970. godine, je sve češće ukazivanje
na štetna dejstva tog fenomena. On se naročito dovodi u vezu sa bankarskom krizom 2007.
godine i 2008. godine. Bankarstvo u sjenci je odavno počelo da daje daleko veći prihod
bankama, a pokazalo se da je velikim dijelom bilo van domašaja regulatornih instrumenata
država, te da su to glavni razlozi dubine pomenute krize. Tu se klijenti tretiraju više kao roba
i od njih se nastoji izvući što veća dobit, ne mareći za posljedice. Normalno je da se to mora
odraziti na budućnost takvog poslovanja. Osnovni razlog za pominjanje bankarstva u sjenci
je što se procvat tog fenomena dovodi u vezu sa napredovanjem razvoja i upotrebe
informacionih tehnologija u bankarstvu.
Ilustrativni pregled bankarskih poslova

Payments (Platni promet) – Predstavlja sam čin plaćanja, bilo gotovinom (manjim dijelom), bilo
bezgotovinski (prenosom preko platnih naloga) na račun primaoca sa računa pošiljaoca. Platni
promet se može razvrstati na osnovu tri glavna kriterijuma: prema vrsti plaćanja, prema načinu
plaćanja i prema mjestu plaćanja.
Prema vrsti plaćanja:
Gotovinski promet – tzv. keš plaćanje putem papirnih novčanica ili kovanica;
Bezgotovinski promet – prenosom preko platnih naloga, koji se po vrsti prometa može podijeliti na:
1) promet preko tekućih (žiro) računa – dužnik daje nalog banci ili nekoj drugoj finansijskoj
organizaciji da sa njegovog računa prenese naznačenu količinu sredstava na račun primaoca, koji se
može nalaziti u toj ili nekoj drugoj banci ili finansijskoj organizaciji;
2) promet čekovima – banka kao depozitar izdaje deponentu ček, na osnovu njegovih deponovanih
sredstava, a deponent ispunjava ček u korist svog povjerioca, koji taj isti ček može unovčiti preko te
iste ili druge banke ili finansijske organizacije;
3) obračunski promet (tzv. žiro kliring) – zasniva se na tzv. prebijanju (ili poravnanju) dugovne i
potražne strane banaka ili drugih finansijskih organizacija koje učestvuju u žiro kliringu, putem
posredovanja centralne banke ili neke druge zakonom propisane obračunske ustanove.
Payments (Platni promet) podjela – Prema načinu plaćanja:
1. Neposredni platni promet – između onoga ko plaća i onoga kome se plaća nema
posrednika;
2. Posredni platni promet – između onog ko plaća i onoga kome se plaća postoji jedan ili
više posrednika, nosilaca platnog prometa;
Payments (Platni promet) podjela – Prema mjestu plaćanja:
1. Unutrašnji platni promet – platni promet u zemlji;
2. Međunarodni platni promet – platni promet s inostranstvom, konverzijom valuta iz
domaće u neku drugu valutu i obrnuto.
Lending (Zajmovi ili krediti) – Predstavlja davanje i uzimanje zajmova ili kredita. U
prethodnom tekstu je već dato kratko objašnjenje tog pojma. Na prostorima Balkana
češće se upotrebljava riječ kredit od riječi zajam, a odnosi se na ovaj pojam, mada riječ
kredit ima šire značenje od riječi zajam. Zajam je samo jedna od vrsta kredita.
Mobile payments (Mobilno plaćanje) – Platni promet koji se obavlja uz pomoć mobilnih
uređaja.
Savings (Štednja) – Čin kojim klijent banke (štedionice) deponuje određenu količinu novca,
uz određene uslove, na osnovu kojih banka klijentu isplaćuje dogovorenu naknadu.
Investments (Investiranje) – Banke ili posebni sektori u bankama ovdje služe kao posrednici
(organizatori) između investitora i preduzeća ili drugih organizacija, kojima su potrebne
investicije, najviše zbog potrebe akomulacije veće količine novca, koji služi za investiranje u
velike strateške projekte. U organizacije koje se služe ovim vidom investicija spadaju vlade,
razni fondovi i sl.
Retail banking (Bankarstvo za stanovništvo) – Poslovanje sa stanovništvom, poznato i pod
imenom potrošačko bankarstvo, obuhvata obavljanje bankarskih usluga s ciljem adekvatne
finansijske podrške stanovništvu. U ove usluge spadaju potrošački krediti za stanovništvo,
hipotekarni krediti za stanovništvo, održavanje računa, izdavanje debitnih/kreditnih
elektronskih kartica i certifikata o depozitu. U bankarskom poslovanju sa stanovništvom
težište je na individualnom potrošaču, odnosno individualnom klijentu.
Corporate banking (Korporativno bankarstvo) – Pružanje bankarskih usluga velikim
preduzećima. U principu investiciono bankarstvo spada u ovaj vid bankarstva. U ovakve
bankarske usluge, pored kapitalnih investicija, spadaju kreditne linije za podršku poslovanju
velikih preduzeća, veliki hipotekarni krediti, bankarske garancije. Težište korporativnog
poslovanja je na velikim, strateškim preduzećima, tj. pružanju adekvatnih usluga i proizvoda
u cilju finansijske podrške u kontinuiranom poslovanju i investicionom praćenju velikih
preduzeća i organizacija. Za rad sa takvim preduzećima banka najčešće dodjeljuje posebno
lice, koje postaje ekspert za bankarske poslove s određenim preduzećem. Za one najveće
korisnike banka obično dodjeljuje tim stručnjaka.
SME banking (Bankarstvo za mala i srednja preduzeća) – Pružanje bankarskih usluga za
mala i srednja preduzeća. U ove bankarske usluge spadaju kreditne linije za podršku
poslovanju malih i srednjih preduzeća, hipotekarni krediti, bankarske garancije. Težište SME
bankarskog poslovanja je na malim i srednjim preduzećima, tj. pružanju adekvatnih usluga i
proizvoda u cilju finansijske podrške u kontinuiranom poslovanju tih preduzeća i
organizacija. Za rad sa takvim preduzećima, banka najčešće dodjeljuje posebno lice, koje
postaje ekspert za bankarske poslove za određenu grupu preduzeća.
Zakonska regulativa vezana za poslovanje i nadzor banaka – Ima kao osnovni cilj zaštitu
klijenta, zaštitu tržišta i zaštitu monetarnog sistema određene države. Ovaj segment bitno
izdvaja banke od firmi koje nude finansijske usluge, kao npr. Fintech firme. Ako se uzme za
primjer otvaranje nove filijale neke banke na određenom teritoriju, u određenom
naseljenom mjestu, osnovno o čemu bi regulativa trebalo da brine je da li je banka dovoljno
finansijski stabilna i da li ima dovoljno prostora, uzevši u obzir prisutnu konkurenciju, za još
jednu banku. A sve to u cilju zaštite klijenata koji će deponovati svoju ušteđevinu, klijenata
pravnih subjekata (pogotovo industrije) u cilju zaštite njihovih interesa u smislu lošeg
kreditiranja pod nepovoljnim uslovima, lanca trgovina i ostalih uslužnih radnji, koje bi
finansijskom destabilizacijom stanovništva i firmi, došli u nezavidnu situaciju. Time bi cijela
zajednica došla u probleme, a to korespodentne lokalne i državne vlasti nikako ne žele. Iz
tog razloga je veoma bitno da postoje instrumenti regulacije finansijskog tržišta.
https://www.abrs.ba/public/data/documents/93/Zakon_o_ABRS.pdf
https://www.fba.ba/images/zakoni_banke/Zakon_o_bankama_bos.pdf
Istorija razvoja interneta
Šta je to Internet?
U literaturi se može naći više definicija, pomenućemo samo neke:
Internet je globalna mreža sačinjena od mnoštva drugih računarskih mreža, koje

komuniciraju preko propisanog skupa protokola, pri čemu protokol predstavlja skup
pravila kaja definišu određene komunikacione funkcije.
Internet je globalna svjetska računarska mreža, napravljena od sličnih, povezanih

računarskih mreža koje povezuju veliki broj računara širom svijeta, uz primjenu
odgovarajuće telekomunikacione strukture.
U principu postoje dvije grupe definicija i opisa Interneta:

- Strukturni opisi
- Funkcionalni opisi
Strukturni opis interneta
Sa strukturnog stanovišta, Internet se definiše preko hardverskih,

komunikacionih i softverskih komponenti koje ga sačinjavaju:
- Internet je WAN mreža koja povezuje mnoštvo manjih privatnih ili javnih
mreža
- Internet omogućava računarima i drugim uredajima povezanim na ove mreže
da međusobno komuniciraju
- Komunikacioni kanali su izgrađeni od veoma različitih fizičkih komunikacionih
tehnologija (raznih vrsta kablova, bežičnih veza,
satelitskih veza)
- Krajnji računari se nazivaju i host računari
- Izmedu host računara postoje obično samo posredne veze preko
uređaja koji se nazivaju ruteri
Strukturni opis interneta
- Struktura Interneta je hijerarhijska:

1. Host računari su povezani u mrežu njihovih lokalnih Internet dobavljača (Internet Service Provider – ISP),
2. Uređaji lokalnih dobavljača su povezani u regionalne mreže,
3. Regionalne mreže su povezane u nacionalne i internacionalne mreže, itd...
- Host računari i ruteri poštuju IP protokol komunikacije koji, izmedu ostalog, svakom od
njih dodeljuje jedinstvenu logičku adresu koja se naziva IP adresa.
- IP protokol definiše mogućnost slanja paketa informacija između hostova i rutera.
- Paketi informacija od hosta do hosta putuju preko niza rutera, pri čemu se putanja
automatski određuje i hostovi nemaju kontrolu nad putanjom paketa.
- Softver host računarima korisnicima pruža različite usluge.

Funkcionalnii opis interneta
Sa funkcionalnog stanovišta, Internet se definiše preko usluga koje nudi svojim korisnicima:
- Internet je mrežna infrastruktura koja omogućava rad distribuiranim aplikacijama koje korisnici koriste;
- Ove aplikacije uključuju veb (World Wide Web) koji omogućava korisnicima pregled hipertekstualnih
dokumenata, elektronsku poštu(e-mail), prenos datoteka (ftp, scp) izmedđu računara, upravljanje
računarima na daljinu preko prijavljivanja na udaljene računare(telnet, ssh), slanje instant poruka (im), itd...
- Vremenom se gradi sve veći i veći broj novih aplikacija;
- Ove aplikacije medusobno komuniciraju preko svojih specifičnih aplikacionih protokola (npr. HTTP, SMTP,
POP3, . . . );
- Svi aplikacioni protokoli komuniciraju korišćenjem dva transportna protokola:

1. TCP (protokol sa uspostavljanjem konekcije koji garantuje da će podaci koji se šalju biti
dostavljeni ispravno, u potpunosti i u redosledu u kome su poslati) i
2. UDP (protokol bez uspostavljanja konekcije koji ne daje nikakve garancije o dostavljanju).
Internet predstavlja informacionu tehnologiju koja je najradikalnije promijenila
svijet i najviše doprinijela internacionalizaciji i globalizaciji. Postoji više faktora koji
su uticali na afirmaciju ove informacione tehnologije. Jedan od najvažnijih jeste taj
što je Internet prvobitno razvijan kao vojni projekat. Shodno tome, odmah od
početka se raspolagalo sa velikim budžetom za njegov razvoj. Internet je danas
postao nosilac digitalne revolucije.
Internet je nesumnjivo doprinijeo velikim promjenama koje su se desile njegovom

pojavom i primjenom. Transformisao je iz temelja način obavljanja poslova u svim
granama, pogotovo u trgovini, finansijama, medicini i sl.
Takođe je zaslužan za mnoštvo novih poslova, koji su nikli i svakodnevno niču,

njegovom primjenom (blogeri, socijalne mreže itd...)
Faze u razvoju Interneta
Kasnih 1950-tih godina, na vrhuncu hladnog rata, Ministarstvo odbrane USA je
želelo da uspostavi mrežu komunikacije projektovanu tako da može da preživi
eventualni prvi nuklearni udar protivnika.
- U to vreme vojne komunikacije su koristile

javnu telefonsku mrežu, što se smatralo
veoma ranjivim.
- Slika koja prikazuje hijerarhijski način

organizacije telefonske mreže jasno
ukazuje da ukolikodođe do kvara u malom
broju čvorova, većina komunikacije se
automatski prekida.
Oko 1960. godine Ministarstvo odbrane angažuje RAND korporaciju, a Pol Baran
predlaže rješenje prikazano na slici.
- Podaci od čvora do čvora putuju bilo kojom od
dostupnih putanja:
- Pošto su u tom slučaju neke putanje predugačke i
analogni signal nije mogao da se šalje tako daleko,
predloženo je da se koristi digitalno paketno
komutiranje (packet-switching):
- U Pentagonu je ovaj koncept prihvaćen,
međutim, nakon konsultacija sa AT&T,
vodećom telefonskom kompanijom u SAD,
koncept biva odbačen.
- U oktobru 1957, kao odgovor na rusko lansiranje satelita Sputnjik, predsednik
SAD Ajzenhauer osniva ARPA - agenciju čiji je zadatak da subvencioniše
istraživanja pri univerzitetima i kompanijama čije se ideje čine obećavajućim.
- 1967. godine, direktor ARPA Lari Roberts, odlučuje da jedan od zadataka ARPA
treba da bude i ulaganje u komunikacije.
- Nailazi se na ranije odbačen Baranov rad, čiji je minijaturni prototip već bio
implementiran u Velikoj Britaniji i donosi se odluka da se sagradi mreža, koja će
biti poznata pod imenom ARPANET.
ARPANET ima sledeće karakteristike:
- Svaki čvor mreže se sastojao od mini računara (hosta) na koji je nadograden
uredaj pod imenom IMP (Interface Message Processor);
- Kako bi se povećala pouzdanost, svaki IMP je bio povezan bar sa još dva
udaljena IMP-a;
- Udaljeni IMP-ovi su međusobno bili povezani žičanim komunikacionim linijama
brzine 56Kbps (najbržim u to vreme)
- Poruke koje su slane izmedu hostova su se delile na pakete fiksirane dužine i
svaki paket je mogao da putuje alternativnim putanjama
- Svaki paket je morao u potpunosti da bude primljen u jedan IMP prije nego što
se proslijedi sledećem.
ARPANET je bila prva „pohrani i proslijedi (store and forward)“ paket-switching

mreža.
- Tender za izgradnju mreže dobila je američka kompanija BBN.
- U pisanju softvera učestovao je i određen broj postdiplomaca

sa univerziteta koji su imali ugovor sa Ministarstvom odbrane USA.
- Mreža je prvi put javno prikazana u decembru 1969.

godine sa četiri povezana čvora:
1. UCLA (University of California at Los Angeles)
2. UCSB (University of California at Santa Barbara)
3. SRI (Stanford Research Institute)
4. UU (University of Utah).
- Mreža je izrazito brzo rasla i do kraja 1972. godine bilo je
povezano četrdesetak velikih čvorova u SAD.
- Kako bi se pomoglo rastu ARPANET-a, ARPA je takode

finansirala i istraživanja na polju satelitskih komunikacija i
pokretnih radio mreža.
Početkom Interneta smatra se 29. oktobar 1969. godine, kada je Klajnrok poslao prvu
poruku preko ARPANET-a, sa hosta univerziteta UCLA. Trebalo je da se daljinski prijavi
na računar centra SRI tako što ce poslati riječ "log". Sistem u centru SRI programiran je
da automatski doda ostatak "in", kako bi kompletirao komandu "login" za prijavljivanje. Da
bi se pratio tok i ishod operacije, aktivirana je telefonska veza.
Na terminalu u UCLA, Klajnrok je otkucao slovo "l" i telefonom dobio potvrdu da je stiglo
do centra SRI. Zatim je otkucao slovo "o" i ponovo telefonom dobio potvrdu prijema. Kada
je otkucao slovo "g", sistem je otkazao. Kasnije je u analima ostala zabeležena anegdota
da je prva poruka prenijeta preko Interneta bila vizionarska, zbog asocijacije na uzvik "Lo
and behold!" (u slobodnom prevodu: "Gle!").
Prvobitna mreža sa četiri čvora testirana je narednih mjeseci, kada su opsežnim

mjerenjima potvrđeni Klajnrokovi analitički modeli za određivanje kašnjenja i protoka.
Uslijedilo je proširenje mreže, tako da je 1971. godine ARPANET imao 15 hostova. Iste
godine je završena prva specifikacija protokola za transfer fajlova (File Transfer Protocol,
FTP).
- Ubrzo se uvidelo da je za dalji rast mreže uz mogucnost korištenja razlicitih
komunikacionih tehnologija potrebno ustanoviti i kvalitetne komunikacione protokole.
- 1974. godine dizajniran je TCP/IP model i protokol.
- Kompanija BBN i univerzitet Berkley su ugradili softversku podršku ovih protkola u

Berkley Unix operativni sistem, kroz uvodenje programskog interfejsa za mrežno
programiranje (tzv. soketa) i izgradnju niza aplikacija za rad u mrežnom okruženju.
- Tokom 1980-tih veliki broj dodatnih mreža, narocito LAN, je povezan na ARPANET.
- Povećanjem dimenzije mreže, pronalaženje odgovarajućeg hosta postaje

problematicno i uvodi se DNS (Domain Name System).
- Kasnih 1970-tih, fondacija U.S. National Science Foundation (NSF) uviđa ogroman
pozitivan uticaj ARPANET-a na razvoj nauke, kroz omogućavanje udaljenim
istraživačima da dijele podatke i učestvuju u zajedničkim istraživanjima.
- Da bi neki univerzitet mogao da koristi ARPANET, neophodno je bilo da ima ugovor

sa Ministarstvom odbrane USA, što mnogi univerziteti nisu imali.
- NSF odlučuje da se izgradi naslednik ARPANET mreže, koja bi omogućila slobodan

pristup svim univerzitetskim istraživačkim grupama.
- Projekat je započeo izgradnjom kičme mreže (backbone), koja je povezivala šest

velikih računarskih centara u SAD.
- Super-računarima su priključeni komunikacioni uredaji koji su nazivani fuzzball

(poput IMP u slučaju ARPANET).
- Karakteristike razvijene mreže:
 Hardverska tehnologija je bila identična tehnologiji korišćenoj za ARPANET;
 Medutim, softver se razlikovao - mreža je odmah bila zasnovana na TCP/IP
protokolu.
- Pored osnovne mreže, NSF je izgradio i dvadesetak regionalnih mreža koje su

povezane na kičmu, čime je zvanično izgradena mreža poznata kao NSFNET.
- Ova mreža je priključena na ARPANET povezivanjem fuzball i IMP na

univerzitetu CMU (Carnegie-Mellon University).
- NSFNET je bio veliki uspeh i komunikaciona tehnologija u kičmi mreže je kroz

nekoliko faza proširivana i unapređivana do brzina od 1.5Mbps početkom 1990-
tih.
- Vremenom se shvatilo da vlada SAD nema mogućnost samostalnog finansiranja
održavanja i proširivanja NSFNET mreže.
- Odlučeno je da se mreža preda komercijalnim kompanijama koje bi, uz

ostvarivanje sopstvenog profita, izvršile značajne investicije u razvoj.
- Ovo se pokazuje kao dobar potez i 1990-tih godina, uključivanjem komercijalnih
kompanija, brzina komunikacije u okviru NSFNET osnovne mreže, povećana je sa
1.5Mbps na 45Mbps.
- Različite kompanije počinju da grade zasebne kičmene komunikacione kanale, pa

da bi bila moguća komunikacija različitim kanalima svi oni bivaju povezani u okviru
čvorova pod imenom NAP (Network Access Point).
- Umjesto postojanja jedinstvene kičme mreže, paket koji putuje može da bira bilo
koju od raspoloživih kičmenih infrastruktura.
- Paralelno sa razvojem ARPANET-a i NSFNET-a, i na ostalim kontinentima
nastaju mreže pravljene po uzoru njih (npr. u Evropi su izgradene EuropaNET i
EBONE).
- Sve one postepeno bivaju povezane u jedinstvenu svjetsku mrežu.
- Sredinom 1980-tih godina počinje se ova kolekcija različitih spojenih mreža

posmatrati kao medumreža (internet), a kasnije i zvanično dobija ime– Internet*
- Danas se može smatrati da je uređaj priključen na Internet ukoliko koristi

softver koji komunicira TCP/IP protokolima, koji ima IP adresu i može da šalje
IP pakete ostalim uređajima na Internetu.
- Otkrice Web-a, 1989. godine, je najznacajnije uticalo na masovni porast
Interneta u godinama koje su usledile, a mnogi hronicari smatraju tu godinu
pravim pocetkom Interneta.
- Engleski fizicar i informaticar Tim Berners-Li (Berners-Lee), zaposlen u CERN-

u, objavio je clanak pod nazivom "Predlog upravljanja informacijama". Prijedlog
se zasnivao na korištenju procesa nazvanog "hipertekst" za povezivanje
odgovarajucih dokumenata lociranih u razlicitim dijelovima Interneta.
- Osim toga, identifikovao je sledeće zahtjeve:

1. daljinski pristup dokumentima preko više mreža,
2. ostvarivanje kompatibilnosti razlicitih sistema,
3. decentralizaciju i mogućnost održavanja privatnih linkova.
- Krajem 1990. godine, Berners-Li i Robert Kajo (Cailliau) su razvili prototip sistema
koji su nazvali "World Wide Web".
- Editovanje hiperteksta i pregled stranica (koje su sadržale samo tekst) bili su

omogućeni preko posebnog editora/pretraživaca. Rukovodili su se jednostavnim
principom: "dobijaš ono što vidiš". Ova dvojica inženjera uspostavila su prvu
uspješnu komunikaciju između HTTP (HyperText Transfer Protocol) klijenta i
servera preko Interneta.
- Web je ostao u tekstualnoj formi do pocetka 1993. godine, kada je postojalo 26

sajtova. Tada se pojavio prvi pretraživac koji je podržavao grafiku „Mosaic“,
dizajniran za okruženje X-Windows, operativnog sistema Unix.
- Prva iskustva sa ovim sporim pretraživacem nisu obecavala ekspanziju Web-a,

- posebno u kombinaciji sa dial-up modemima.
- Preokret se dogodio 30. aprila 1993. godine, kada je uprava CERN-a donijela odluku da WWW
tehnologija bude slobodno dostupna svim korisnicima Interneta. Taj događaj je promijenio istoriju
Interneta.
- Do kraja 1994. godine, na Internet je bilo prikljuceno oko dva miliona računara. U radu je bilo
više od 1500 Web servera, među kojima je i Yahoo – prvi server koji je omogućio efikasno
pretraživanje Web sajtova na osnovu ključnih riječi.
- Osnovana je kompanija Mosaic Communications (kasnije, poznati Netscape), za razvoj

pretraživaca Web-a. Iste godine je formiran WWW konzorcijum.
- Naziv NSFNet zvanicno je ukinut 30. aprila 1995. godine, jer je fondacija NSF, dotada najveći
finansijer Interneta, prepustila finansiranje i upravljanje provajderima. Takav princip se zadržao
do danas, što znaci da globalni Internet nema vlasnika, odnosno nijedna država ni institucija ne
posjeduju cjelokupnu mrežu. Internet je decentralizovan sistem, čiji ključni akteri nisu samo
pojedinci, vec i provajderi Internet servisa, korporacije i cjelokupna telekomunikaciona industrija.
Korisnik samostalno bira kako će se priključiti na mrežu i koje će servise koristiti. Centralizovan
princip je prisutan samo u dodjeli adresa i registraciji domena.
- U godinama koje slijede, Internet je doživio ekspanziju kakva nije zabilježena ni sa
jednom prethodnom tehnologijom.
- Prva verzija Microsoft Internet Explorer-a pojavila se 1996. godine, a instaliran je i

prvi sistem elektronske pošte preko Web-a (Hotmail).
- Server Google otvoren je 1998.godine. 2000. godine je na Internet bilo povezano

70 miliona racunara, a Google je dnevno odgovarao na 18 miliona upita za
pretraživanje Web-a.
- Naglo širenje Interneta tokom devedesetih godina bilo je omogućeno zahvaljujući

intenzivnoj digitalizaciji sistema prenosa i sve masovnijoj upotrebi optičkih vlakana,
čime su obezbjeđeni dovoljni transportni kapaciteti. Ogroman porast broja
korisnika i razvoj aplikacija koje su zahtjevale veliki propusni opseg bio je glavni
podsticaj za razvoj heterogenih tehnologija širokopojasnog pristupa Internetu.
- Rad na standardizaciji IPv6 zapocet je 1992. godine. Već je tada uočeno da
adresni prostor IPv4 (32-bitne adrese) potencijalno predstavlja ograničavajući
faktor za buduće proširenje mreže. Osim uvođenja 128-bitnih adresa, nova
verzija protokola donijela je niz poboljšanja u pogledu efikasnosti i
bezbjednosti. Predviđen je postepen prelazak sa IPv4 na IPv6 uz mogućnost
koegzistencije oba protokola.
- Iako je specifikacijama IPv4 i IPv6 predviđena mogućnost markiranja paketa

radi prenosa razlicitim prioritetima, Internet se od početka zasnivao na servisu
najboljeg pokušaja (best effort). To znači da se informacije prenose bez
garancija performansi kao što su kašnjenjei vjerovatnoća gubitka paketa.
- Devedesetih godina postala su aktuelna razmatranja prenosa multimedijalnih

informacija u realnom vremenu. To je uslovilo intenzivan istraživacki rad na tzv.
multicast rutiranju i arhitekturama kvaliteta servisa (Quality of Service, QoS).
- Razvoj aplikacija za prenos glasa preko Interneta (Voice over IP, VoIP) bio je
glavna pokretačka snaga za permanentno unapređivanje rješenja u oblasti
kvaliteta servisa i za razvoj kontrolnih protokola.
- Implementacija kvaliteta servisa u mrežama provajdera je relativno spor
proces, uglavnom zbog velikih kapaciteta u mreži prenosa, koji omogućuju brz i
pouzdan prenos informacija. Nasuprot tome, rešenja QoS su brzo prihvacena u
korporativnim mrežama, posebno za potrebe tzv. operativnih
telekomunikacionih servisa, koji neposredno pružaju podršku konkretnoj
djelatnosti preduzeća.
- Interesantno je da u ARPANET-u nisu razmatrani problemi bezbjednosti
informacija i infrastrukture mreže, iako je to bio vojni projekat. Polovinom
devedesetih godina standardizovan je skup protokola (IPSec) koji obezbjeđuju
kripto-zaštitne mehanizme za tokove IP paketa, a protokoli rutiranja u domenu
unapređeni su uvođenjem elementarnih mehanizama zaštite. Zaštita
informacija i infrastrukture mreže je danas jedna od najaktuelnijih oblasti
istraživanja Interneta.
- Pocetkom novog milenijuma postalo je izjvesno da ce IP tehnologija
predstavljati osnov za integraciju heterogenih telekomunikacionih servisa (glas,
podaci, video).
- Zabilježen je eksponencijalni porast broja korisnika; prema statistickim

podacima, Internet je još 2010. godine imao blizu dve milijarde korisnika.
- Ekspanzija mobilnih komunikacija ima ogroman uticaj na razvoj arhitekture

Interneta. Web servisi su bogati i veoma raznovrsni: napredno pretraživanje
informacija, elektronska pošta (Webmail), novosti, elektronsko poslovanje,
ućenje i rad na daljinu i dr.
- Društvene mreže (Facebook, Twitter, LinkedIn i sl.) svakodnevno okupljaju

stotine miliona aktivnih korisnika.
Blok šema
OSNOVNI POJMOVI - INTERNET
Internet servisi
Broj različitih servisa koje nudi Internet vremenom raste. Osnovni servisi prisutni još iz doba
ARPANET-a su:
- elektronska pošta,
- diskusione grupe,
- upravljanje računarima na daljinu i
- prenos datoteka.
Naravno, najpopularniji servis Interneta je Web.
U poslednje vrijeme se često događa da se „klasični“ servisi Interneta, kao i novi tipovi
usluga koje se pružaju na Internetu realizuju preko Web-a.
OSNOVNI POJMOVI - INTERNET
Internet servisi- Elektronska pošta (e-mail) - predstavlja jedan od najstarijih servisa

Interneta
• Godišnje se razmjeni više milijardi poruka;
• Funkcioniše tako što svaki korisnik posjeduje svoje „poštansko sanduče” (mailbox)
na nekom serveru.
• Sanduče jedinstveno identifikuje elektronska adresa koja obavezno sadrži znak @
koji razdvaja ime korisnika, od domena servera elektronske pošte.
• Sandučici se nalaze na serverima na Internetu i obično ih obezbeđuju kompanije,
univerziteti i dobavljaci Interneta, ali takođe postoje i javni, besplatni serveri
elektronske pošte.
• Poruke se šalju su u tekstualnom formatu (bilo kao čisti tekst, bilo kao hipertekst
označen jezikom HTML), ali mogu da obuhvate i priloge u proizvoljnom formatu.
OSNOVNI POJMOVI - Internet servisi- Elektronska pošta (e-mail)
 Uz svaku poruku, obavezno je navođenje barem jedne elektronske adrese kao
primaoca, a poželjno je navođenje teme poruke.
 Slanje i primanje pošte korisnik obično obavlja preko klijenta instaliranog na svom
računaru. Najpoznatiji klijenti za elektronsku poštu danas su Microsoft Office Outlook,
Microsoft Outlook Express, Apple Mail, Mozilla Thunderbird, Lotus Notes...
 Značajan obim elektronske pošte se odvija preko javnih servisa elektronske pošte
vezanih za Web, bez korištenja posebnog klijenta elektronske pošte, već se rad obavlja
pomoću Web aplikacija.
 Servisi ovog tipa su Google Gmail, Yahoo! Mail, Hotmail itd...
 Postoje dva pristupa organizovanju elektronske pošte:
• poruke se odmah trajno prenose sa servera primaoca na njegov računar, brišu
se sa servera i organizuju na tom računaru,
•poruke sve vrijeme stoje arhivirane na serveru.
Za slanje elektronske pošte koristi se protokol SMTP.
Za primanje elektronske poste koriste se protokoli:
POP3
•Primjer prvog pristupa organizovanju elektronske pošte,
• Poruke se mogu ostaviti i na serveru ali će se onda na drugom računaru i
procitane poruke prikazati kao nove,
•Moguće je pravljenje samo lokalnih foldera i markera za sortiranje pošte.
IMAP
•Primjer drugog pristupa organizovanju elektronske pošte
• Folderi za sortiranje poruka se prave na serveru i biće isto vidljivi sa bilo kog
računara sa koga se povežemo na server.
•Jednom pročitana poruka se prikazuje kao pročitana i na drugim uređajima
OSNOVNI POJMOVI - Internet servisi – diskusione grupe
 Diskusione grupe (usenet) - predstavljaju distribuirani Internet sistem za diskusije koji

datira još od 1980. godine.
 Korisnici mogu da čitaju i šalju javne poruke.
 Poruke se smještaju na specijalizovane servere (news server). Diskusije su podjeljene u
grupe (newsgroups) po određenim temama, koje se imenuju hijerarhijski.
• Na primjer, sci.math označava grupu za diskusije na temu matematičke nauke.
 Pristup diskusionim grupama se vrši korištenjem specijalizovanog softvera (newsreader).
Obično su klijenti elektronske pošte istovremeno i klijenti za korištenje diskusionih grupa.
 Iako u današnje vreme Web forumi predstavljaju alternativni i bolji način diskusija,
diskusione grupe se i dalje koriste u određenoj mjeri.
OSNOVNI POJMOVI - Internet servisi – udaljen pristup
 Prijavljivanje na udaljene računare (remote login) - ovaj servis omogućava korisnicima
(tj. klijentima) da se korištenjem Interneta prijave na udaljeni računar (server) i da nakon
uspešnog prijavljivanja rade na tom računaru, kao da je u pitanju lokalni računar.
 Korisnik na ovaj način dobija terminal kojim upravlja udaljenim računarom izdajući
komande.
 Udaljeni računar prima komande i izvršava ih korištenjem svojih resursa, a rezultate šalje
nazad klijentu koji ih korisniku prikazuje u okviru terminala.
 Prijavljivanje na udaljeni racunar se obično vrši preko Telnet protokola i SSH protokola.
 Telnet aplikacije ne vrše enkripciju podataka prilikom slanja tako da imaju problem sa
stanovišta bezbjednosti i sve manje se koriste.
 Neke od aplikacija koje su korištene ili se koriste su telnet (komandna aplikacija koja
implementira Telenet protokol), PuTTY (aplikacija koja implementira i Telnet i SSH
protokol), OpenSSH, SSH Secure Shell Client (aplikacije koje implementiraju SSH protokol)
i sl.
OSNOVNI POJMOVI - Internet servisi – prenos datoteka
 Prenos datoteka (File transfer) - predstavlja jedan od klasičnih servisa Interneta i datira
još od ranih 1970-tih. Prenos datoteka se vrši između klijentskog računara i serverskog
računara u oba smjera (mogu se preuzimati i postavljati datoteke na server).
 Ovaj servis se obično koristi za postavljanje datoteka na Web servere kao i za
preuzimanje velikih datoteka.
 Serveri koji čuvaju kolekcije datoteka obično se identifikuju adresom koja počinje sa FTP.
 Za prenos datoteka koristi se FTP protokol, kao i SCP i SFTP protokoli bazirani na SSH koji
nude enkripciju pri prenosu datoteka.
 Kijenti najčešće koriste aplikacije kao što su FTP (komandna aplikacija koja implementira
FTP protokol), SCP (komandni program koji kopira datoteke uz korištenje enkripcije),
Web browseri i sl.
OSNOVNI POJMOVI - Internet servisi – WEB
Web (World Wide Web - WWW) - Internet servis nastao tek ranih 1990-tih godina,
međutim veoma brzo je postao najznačajniji Internet servis današnjice.
 To je sistem međusobno povezanih dokumenata poznatih kao web strane koje mogu da
sadrže tekst, slike, video snimke i dr.
 Web strane su povezane korištenjem veza (linkova), tj. predstavljaju hipertekst.
 Korisnici aktivirajući veze (obično jednostavnim klikom miša) prelaze sa jedne stranice na
drugu.
 Stranice se čuvaju na specijalizovanim web serverima i na zahtjev klijenata se prenose na
klijentske računare gde ih specijalizovani programi prikazuju.
 Ovi programi nazivaju se web preglednici (web browsers). Najpoznatiji browseri danas
su Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox, Safari, Opera, Yandex, Microsoft
Internet Explorer, itd.
 Dostava web sadržaja je zasnovana na HTTP protokolu i HTTPS protokolu (pruža dodatnu
sigurnost jer se podaci šalju u šifrovanom obliku).
 Web sajt (web site) je kolekcija web stranica povezanog sadržaja;

 Web stranicama su pridružene URI adrese (Uniform Resource Identifier):
 URI adresa: oznaka protokola + ime domena ili IP adresa servera + putanja do resursa na
internetu,
Primjer: https://www.youtube.com/?gl=BA&hl=sr.
 Kratak opis istorijskog razvoja Web-a:
 Koncipiran 1980-tih u istraživačkom centru CERN (Tim Berners-Li);
 1990. razvijen prototip klijentskog i serverskog softvera i definisana prva verzija HTTP
protokola
 Mosaic - prvi web browser;
 Tokom 1990-tih Microsoft Internet Explorer i Netscape Navigator se takmiče ko će da
ovlada tržištem;
 Napredak tehnologije prikaza dovodi do toga da autori insistiraju na bogatoj vizuelnoj
prezentaciji;
 1994. formirana neprofitna organizacija W3C sa svrhom kanalisanja daljeg razvoja web-a i
koordinacije industrijskih proizvođača softvera.
 Komunikacija između browsera (poslužioca) i servera:
Određuje se IP adresa servera;
Serveru se šalje HTTP zahtev s nazivom i lokacijom zahtjevane strane;
Server provjerava da li postoji strana i ako postoji šalje je u vidu HTTP odgovora;
 Klijent analizira HTML opis i ako se u njemu referiše na sliku, audio ili video zapis, šalje novi HTTP
zahtev za resursima na koje se referiše;
 Ako web-server ne može da pruži zahtjevanu stranu, HTTP odgovor sadrži informaciju o tome (npr.
kod greške 404 označava da resurs nije pronađen)
 Tipovi Web stranica:

Statičke Web stranice - prikazuju unaprijed pripremljen sadržaj;
Dinamičke Web stranice sa procesiranjem na strani servera:
o Dinamične - podrazumijevaju interakciju sa korisnikom,
o Dinamika se dodaje specijalizovanim programima – skriptovima,
o Skriptovi se izvršavaju na strani servera - klijentu se šalju generisane HTML
stranice,
oSkript tehnologije:
PHP,
JSP,
ASP.NET,
node.js
itd...
 Tipovi Web stranica:

Dinamičke Web stranice sa procesiranjem na strani klijenta:
o Dinamične - obezbeđuju interakciju sa korisnikom, samo na drugačiji način
o pored opisa u HTML-u i CSS-u sadrže i programski kod koji Web pregledač čita i
izvršava,
o Kod omogućava izmjenu strane pri njenom prikazivanju u pregledaču,
o U tu svrhu, najzastupljeniji jezik danas je JavaScript.
 Većina Web sajtova danas

kombinuje skriptove koji se
izvršavaju na strani klijenta i
one koji se izvršavaju na strani
servera
Internet servisi – Skladištenje datoteka
 Kompanije nude usluge skladištenja podataka u „oblaku – cloud tehnologija“, tj. u

skladištima, tzv. repozitorijumima na serverima tih kompanija;
 Sa različitih računara i uređaja korisnik ima pristup svim svojim podacima;
 Sihronizacija podataka sa serverima vrši se automatizovano;
 Sadržajima u skladištu moguće je pristupiti preko Web-a, bilo korišcenjem browsera,
bilo preko aplikacija za pametne telefone;
 Najpopularnija skladišta datoteka: Dropbox, Google Drive, itd.
Internet servisi – Chat (ćaskanje)
 Chat - korisnicima Interneta omogućava uspostavljanje kontakata i „priču” na razne teme
kucanjem uživo (on-line):
 Korisnici pristupaju sobama za ćaskanje (chat room) i time mogu da se uključe u grupnu ili
privatnu komunikaciju,
 Chat je u današnje vrijeme zasnovano ili na specificnim protokolima (npr. IRC) i aplikacijama
(npr. Xchat) ili se koriste Web-zasnovane chat room.
 Instant poruke (Instant Messaging) - osnovna razlika u odnosu na chat je da se instant poruke
uglavnom razmjenjuju „oči-u-oči”između poznanika, dok chat obično podrazumijeva grupnu
komunkaciju u chat room:
Preteča instant poruka je UNIX program talk,
 Servisi za razmjenu instant poruka su AOL Instant Messenger (AIM), Microsoft MSN, Google
Talk, ICQ, itd...,
 Kod pojedinih servisa, kao što su Skype, Viber, WhatsApp, Slack, direktna komunikacija
predstavlja samo jednu od mogucnosti koje ti programi pružaju,
Instant poruke se mogu razmjenjivati i preko Web-a (npr. Facebook chat)
Internet servisi - VoIP
 VoIP servisi i programi omogucuju glasovnu i video-komunikaciju između udaljenih
osoba preko Interneta.
 Moguće je pozivanje onih poznanika koji su tog trenutka priključeni na ovaj servis
 Moguće je povezivanje ovih servisa i sa klasičnom telefonijom, ali je ta usluga
komercijalne prirode.
 Najpopularniji servisi ovog tipa su:
 Skype,
 Viber,
 WhatsApp,
 Google Talk,
 Telegram,
 itd...
Internet servisi – P2P
 Peer-to-peer (P2P) servisi:
 Popularizacija P2P servisa desila se 1999. kada je servis pod imenom Napster iskorišten za
razmjenu velike količine muzickih MP3 datoteka između velikog broja korisnika širom
svijeta;
 S obzirom na kršenje autorskih prava Napster je već 2001. zabranjen, ali je nastao veliki broj
P2P protokola i aplikacija;
 Za razliku od većine Internet servisa koji funkcionišu po klijent-server modelu komunikacije,
P2P servisi se zasnivaju na direktnoj razmjeni podataka između različitih klijenata, pri čemu
serveri samo služe za koordinaciju komunikacije, bez direktnog kontakta sa samim
podacima koji se razmjenjuju;
P2P servisi se obično koriste za razmjenu velikih datoteka (obično video i audio sadržaja);
P2P aplikacije čine ogroman dio Internet saobraćaja;
 Najkorišteniji P2P servisi i protokoli danas su Bittorent, DC++, Gnutella, G2, E-mule, KaZaA
(FastTrack), itd.
Postoji veliki broj aplikacija koje korisnicima omogućuju korištenje ovih protokola.
Internet servisi – forumi, blogovi, društvene mreže
 Forumi (internet forum) - korisnicima omogućavaju diskusiju na određene teme:

Primjeri: Serbiancafe, Krstarica, itd...
 Blogovi (weB LOG) - korisnici objavljuju svoja razmišljanja o nekoj temi:

 Primjeri: Probloger.com, Štikla kafa kravata, Shhhefica.com itd...
 Društvene mreže - omogućavaju povezivanje sa nalozima prijatelj poznanika ili sa nalozima

ličnosti iz javne sfere:
 Iako su sastavni deo Web-a, u poslednje vreme društvene mreže doživljavaju izrazitu
ekspanziju i imaju sve veći i veći društveni značaj;
 Najkorištenije socijalne mreže današnjice su Facebook, Tweeter, Instagram, itd...;
 Postoje i socijalne mreže sa specijalizacijom, npr. LinkedIn, Foursquare, itd...;
 Izuzetno dinamicna dešavanja i promjene – primjeri YouToube, Instagram itd...
Internet servisi – geografski informacioni sistemi i internet mape
 Geografski informacioni sistemi (GIS) - sistemi koji sadrže geografske informacije: mape,
satelitske snimke, baze podataka sa interesantnim geografskim tačkama (imena ulica,
značajni objekti, turistički objekti, restorani, autobusna stajališta i sl.).
 Danas na internetu postoje svima dostupni sajtovi koji nude funkcionalnosti GIS sistema:
Google Maps, Google Earth, Bing Maps, (u Srbiji PlanPlus, B92 mape) i sl.
 Pametni telefoni opremljeni sistemom

globalnog pozicioniranja (GPS) doprinose
korištenju mapa za određivanje trenutne
pozicije i davanje instrukcija kako stići do
željene destinacije.
Internet servisi – elektronska trgovina i bankarstvo
 Elektronska trgovina sve više zamjenjuje klasicne oblike trgovine. Izdvajamo tri vrste
poslovanja:
 B2C (business to customer) - kompanije prodaju svoju robu/usluge pojedinačnim
kupcima,
B2B (business to business) - kompanije prodaju svoje usluge drugim kompanijama,
 C2C (customer to customer) - prodavci pojedinačno prodaju svoju robu/usluge
pojedinačnim kupcima.
 Banke danas pružaju usluge elektronskog i mobilnog bankarstva:

Provjera stanja na računu, uplata, isplata, prenos sredstava sa računa na račun,
 Pitanje sigurnosti je ovdje od velikog značaja – obično se ugrađuje dvofaktorska
autentifikacija.
Internet servisi – elektronsko učenje
 Elektronsko učenje (e-learning) podrazumijeva korištenje informacionih tehnologija,
Web-a i Interneta u oblasti obrazovanja;
 Sistemi za upravljanje učenjem (learning management systems, LMS) omogućavaju da
nastavnici postave elektronski nastavni materijal, organizuju testiranje - primjer Google
Meet, Zoom i sl.
 Masovni slobodno dostupni kursevi na

internetu (massive open online courses -
MOOC) organizuju se u potpunosti
elektronski – primer sajtovi:
Udemy, Coursera, UDACITY,
MIT OpenCourseWare, itd...
URL
 Svaki resurs na Web-u ima svoju

jedinstvenu adresu,
u URL (Uniform Resource Locator)
formatu
Statičke i Dinamičke Web stranice
 Statička Web strana se nalazi u direktorijumu na Web serveru:

 Web server takvu stranu samo pronađe i proslijedi klijentu, baš onakvu kakva je na
serveru,
Svaki od klijenata dobija potpuno isti sadržaj kao odgovor.
 Sam Web server opslužuje samo statičke strane, ali se može koristiti posebna pomoćna
aplikacija, sa kojom komunicira Web server, a koja kreira dinamički sadržaj.
 Dinamički sadržaj može biti bilo šta: datum i vrijeme sa servera, spisak datoteka u
direktorijumu, slučajno izabrana slika itd.
 Dinamički sadržaj ne postoji sve dok ne stigne zahtev
 Po prispijeću zahtjeva, pomoćna aplikacija „kreira“ HTML a onda Web server taj HTML
„spakuje“ u odgovor.
OSNOVNI POJMOVI IZ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA
Primjena informacionih tehnologija u bankarstvu, slično kao i u drugim oblastima, počinje

zamjenom pisaćih mašina, računarima i štampačima. To je u to vrijeme predstavljalo veliki
napredak jer su ti računari i štampači imali naprednije mogućnosti od pisaćih mašina, a pri
tome su imali i određeni kapacitet memorije u kojoj su se mogli pamtiti podaci.
Informacioni sistem (IS) je integrisani skup komponenti za prikupljanje, snimanje,
memorisanje, obradu i prenošenje informacija.
Osnovne komponente informacionih sistema su hardver i softver računara, baze podataka,
telekomunikacioni sistemi i tehnologije, ljudski resursi i procedure, odnosno metodologije
obrade i prenošenja informacija.
Osnovne karakteristike IS-a su brzina i količina obrađenih podataka, mogućnost brzog
izvođenja komplikovanih numeričkih proračuna, čuvanja ogromne količine informacija, brza,
tačna, jeftina komunikacija unutar i izvan organizacije, brz i jeftin pristup podacima širom
svijeta, kvalitetno tumačenje ogromne količine podataka, povećana efikasnost,
automatizacija posla i sl.
Na slici je dat principijelni šematski prikaz informacionog sistema. On u suštini uključuje

korespodenciju poslovne (biznis) strane i informacionog sektora u smislu rada na
zahtjevima biznis strane.
Na osnovu tih zahtjeva se izrađuju određena
programska rješenja, angažuje potrebna
radna snaga i nabavlja i angažuje potrebna
informaciona tehnologija u vidu hardverskih
i komunikacionih komponenti.
Rezultat su određeni izvještaji, programski
moduli i sistemi koji unapređuju poslovanje
i sl.
Na osnovu tih rezultata se formiraju
određene povratne informacije, a na osnovu
njih se donose određene odluke o daljim
aktivnostima na unapređenju informacionog
sistema.
Razvoj informacionih sistema je uticao na razvoj organizacija koje su ih upotrebljavale. Od

stepena i brzine razvoja IS-a počeli su da zavise i strategijski planovi organizacija koje ih
koriste. Izuzetak u tome nisu predstavljale ni banke, ni druge finansijske institucije.
Tipičan primjer harmonije između

informacione tehnologije i bankarske
organizacije, predstavlja klijent-server
arhitektura, koja praktično preslikava
način na koji su banke širile svoju mrežu
filijala, ekspozitura i agencija. Sa slike se
može vidjeti da je podudarnost između
klijent/server arhitekture i mreže
bankarskih filijala/ekspozitura/agencija
gotovo identična. Dovoljno je da se slike
računara i servera zamjene sa slikama
banaka i klijenata.
Klijent/server arhitektura informacionog sistema je arhitektura gde su klijent (korisnik) i

server odvojeni. Klijent je obično aktivan korisnik, koji šalje zahtjeve i čeka dok se ti zahtjevi
ne ispune. Server je pasivan, čeka da dobije zahtjev, koji ispunjava i šalje odgovor korisniku.
Serveri su obično veoma snažne mašine (snažni računari) sa dobrim konfiguracijama i
karakteristikama.
Na serveru se nalazi baza podataka, kojoj klijenti pristupaju preko odgovarajućih aplikacija.
U početnoj fazi korištenja klijent/server arhitekture, kada su telekomunikacije bile
skromnog kapaciteta i skupe, korišteni su međuserveri, na kojima su se nalazile
distribuirane baze podataka. Najveći nedostatak ovakve arhitekture je bilo otežano
održavanje, jer kod bilo kakvih promjena na aplikaciji te promjene su morale biti
primijenjene na sve klijentske računare, a kod promjena na samoj bazi morala se raditi tzv.
replikacija na distribuiranim bazama. Kako su telekomunikacije bile skromnog kapaciteta, te
replikacije su trajale dugo, pa su rađene u noćnim satima i bile su rizične zbog čestog
prekidanja veza. Zbog toga se sa te dvoslojne arhitekture prešlo na troslojnu (three-tier)
arhitekturu.
Troslojnu arhitekturu informacionog sistema čine tri sloja:

1. Prezentacioni sloj – taj sloj obezbjeđuje prikaz podataka krajnjem korisniku koristeći neku
od raspoloživih tehnologija za korisnički interfejs. U slučaju da se
realizuju desktop aplikacije to može biti Windows Forms ili WPF, dok
recimo ako se realizuju Web aplikacije to može da bude ASP, .NET.

2. Sloj poslovne logike – taj sloj implementira poslovnu logiku aplikacije. Poslovnu logiku
čine poslovni procesi i poslovne komponente. Ovde se najčešće
implementiraju i poslovna pravila dobijena u procesu analize. Jedan
od najčešćih naziva je IAS (Intranet Application Service).

3. Sloj podataka – većina poslovnih aplikacija koristi relacione baze podataka za skladištenje
podataka.

OSNOVNI POJMOVI IZ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA - Troslojna arhitektura
Prednosti ovakve arhitekture u odnosu na klijent/server arhitekturu su očigledne. Nema

više potrebe za međuserverima i distribuiranim bazama podataka, nema potrebe da se
aplikativni dio instalira na klijentskim mašinama, što umnogome olakšava održavanje
ovakvog sistema. Baza podataka je centralizovana, sve promjene na bazi podataka i
aplikativnom dijelu se obavljaju centralizovano, na jednom mjestu.

Web bazirana arhitektura informacionog sistema
Dalji razvoj i poboljšanje IS-a došlo je u vidu Web baziranih arhitektura. Razlika u odnosu na
prethodnu arhitekturu je u tome što se za aplikativni dio korisiti Web pretraživač (engl. Web
browser). Trenutno je ovo najzastupljenija arhitektura informacionih sistema u bankama.

Web bazirana arhitektura informacionog sistema
Na slici je prikazan princip Web bazirane troslojne arhitekture informacionog sistema.
Koristi se poseban server baze podataka na kojem se nalaze svi potrebni podaci.
Komunikacija se realizuje između korisnika (njegovog Web pretraživača) i Web servera. Da
bi obezbijedio podatke koji su potrebni korisniku, Web server komunicira sa serverom baze
podataka od koga dobiva te podatke. Onda Web server podatke šalje korisniku.

Mnogi smatraju da se termini WWW (World Wide Web) ili Web i Internet odnose na isto.
Suštinska razlika je u tome što je Internet mehanizam transporta podataka, a WWW ili Web
aplikacija koja koristi taj mehanizam.
Jasno, postoje i druge aplikacije koje koriste Internet, kao što je npr. e-mail.

Skladište podataka (Data Warehouse ili DW) ili skladište podataka preduzeća (Enterprise
Data Warehouse ili EDW) je sistem koji se koristi za skladištenje podataka, analizu podataka
i izvještavanje u organizaciji ili preduzeću.
Smatra se glavnom komponentom poslovne inteligencije. DW su centralna skladišta
(spremnici) integrisanih podataka iz jednog ili više različitih izvora.
Čuvaju aktuelne i istorijske podatke na jednom mjestu. Ti podaci se koriste za kreiranje
analitičkih izveštaja za zaposlene na raznim poslovima u okviru preduzeća, odnosno u
okviru banke.
DW je u suštini smanjena baza podataka, izvedena iz CBS-a (CBS – Core Banking System),
koja služi za brže i jednostavnije kreiranje i prezentovanje raznih vrsta izvještaja. Najčešće su
to izvještaji za menadžment banke, za menadžment bankarske grupacije ili za regulatorne
organe.
Arhitektura skladišta podataka

Velike količine podataka (engl. Big Data) su veliki i kompleksni skupovi podataka kod kojih
tradicionalne aplikacije za obradu podataka nisu primjenljive.
Te skupove podataka karakterišu:
- raznovrsnost formata,
- velike brzine pristupa i
- obrade i velika količina informacija.
Izazovi u vezi primjene velikih skupova podataka
uključuju projektovanje i realizaciju
infrastrukture i servisa za skladištenje velikih
količina podataka, za njihovu pretragu, analizu,
dijeljenje i vizuelizaciju. Termin Big Data se često
odnosi i na upotrebu predikativne analize ili
drugih naprednih metoda za izdvajanje
potrebnih vrijednosti iz podataka, a ne samo na
određenu veličinu skupa podataka.
Poslovna inteligencija (Business Intelligence - BI)
Obuhvata širok skup aplikacija i

tehnika za prikupljanje, čuvanje,
analizu i pružanje informacija u
svrhu pomoći korisnicima u
preduzećima, da bolje posluju i
lakše donose strateške odluke.
Proces BI obično podrazumijeva
korišćenje skladišta podataka
(DW), kao što je prikazano na slici.

Termin vještačka inteligencija (Artificial intelligence - AI)
često se koristi kao pojam za
opisivanje tehnologija koje mogu
simulirati ljudsku inteligenciju.
Jedna je od najzastupljenijih
informacionih tehnologija u nizu
poslovnih sektora. AI tehnike
podučavaju računare da
razdvajaju podatke na
kontekstualan način kako bi
korisniku pružile tražene
informacije, analiziraju ih i
eventualno pokreću neki događaj na osnovu tih analiza. AI je nešto širi pojam od BI, jer
obuhvata još neke tehnologije,
kao što je npr. ChatBot.

ChatBot
Je računarski program
koji realizuje komunikaciju i
konverzaciju sa korisnikom
putem audio ili tekstualnih
metoda.
Takvi programi često
su dizajnirani da uvjerljivo
simuliraju kako se čovjek
ponaša pri razgovoru, kao
partner u razgovoru.
Baze znanja (Knowledge Data Base) su u velikim bankama realizovane i ugrađene već
desetak godina i više.
Baze znanja su se do skora pravile isključivo kao pomoć radnicima banke u njihovom radu.
One najčešće nastaju tako da se prvo uspostavi sistem pružanja pomoći zaposlenima u
njihovom radu, preko tzv. Help tiketa. Radnici kada imaju neki problem u obavljanju svojih
redovnih poslova, ispune odgovarajući tiket i pošalju ka centru za pružanje te vrste pomoći.
S obzirom da je informaciona tehnologija preovlađujući alat kojim radnici banke obavljaju
posao, logično je da su ta pitanja najčešće postavljena i kanališu se ka it sektoru. Kada se
uoče često postavljena pitanja, da se ne bi svaki put morao javiti operater koji ce dati uvijek
isti odgovor, pristupilo se formiranju baze znanja. Radnici banke su tada mogli da pisanim
putem postave pitanje (najčešće slanjem emaila) i da dobiju jedan ili više odgovora, zavisno
od preciznosti pitanja. A imali su na raspolaganju i listu već postavljanih pitanja i odgovora,
svrstanih po nekoj logici, zavisno od upotrebe i organizacije.
Međutim, u kratkom roku se pojavila ideja da se ta baza znanja, koja se svakim danom
uvećava i postaje kvalitetnija, može efikasno iskoristi i u pružanju adekvatnih odgovora
klijentima.
Baze znanja (Knowledge Data Base)
U tu svrhu, uz pomoć takve baze podataka i metoda tzv. “poslovne inteligencije – Business
Inteligence”, kreirani su tzv. roboti (odgovarajući programi), koji odgovaraju na pitanja
klijenata. To se najčešće realizuje na Web stranicama banaka, mada ima i slučajeva
realizovanih govornih robota.
Sa razvojem tehnologije i komunikacionih veza, ovi odgovori se sada nude ne samo kao
predefinisani pisani odgovori na određeni skup čestih pitanja, postavljenih na web stranici,
već i kao sinterizovani pisani, zvučni i video-zvučni odgovori na pitanja koja klijent ne
odabira vec kuca slobodni tekst koji sadrži pitanje ili ih izgovara. Na osnovu formirane baze
znanja, specijalno za to napravljeni programi koji koriste tehnologiju tzv. mašinskog učenja
(machine learning), pronalaze adekvatne odgovore iz baze, metodom pronalaženja
“ključnih riječi” u bazi znanja i nude klijentima (ili zaposlenima) jedan ili više odgovora.
Kvalitet odgovora direktno zavisi od količine prikupljenih podataka u bazi znanja, spektra
raznih pitanja, kvaliteta tih pitanja i odgovora i samog programa za pronalaženje adekvatnih
odgovora.
Baze znanja (Knowledge Data Base)
Na prikazanoj slici se vidi da sistem koji
vrši pronalaženje, selekciju i pružanje
odgovora klijentu, koristi pored baze
znanja i bazu podataka.
Dobar primjer za ovo su realizacije chat
bot programa, gdje klijent postavi pitanje
npr. o stanju na računu. Sistem prvo u bazi
znanja nađe i shvati šta klijent pita, pa
onda upitom u bazu podataka distribuira
informaciju u realnom vremenu. Pored
navedenih resursa, ponekad je potrebno
koristiti i vanjske resurse (baze i programe),
da bi se adekvatno formirao odgovor na
pitanje klijenta. U proces se svakako moraju
uključiti stručnjaci za određena pitanja, kako bi vršili stalnu popravku kvaliteta odgovora i unosili
nove odgovore na nova pitanja. Zato se uvijek uvodi i povratna sprega, postavljanjem pitanja klijentu
o tome koliko je zadovoljan dobivenim odgovorom.
Sistem za upravljanje dokumentima (engl. Document Management System - DMS) ili
dokument menadžment sistem je sistem, zasnovan na računarskim programima za
upravljanje digitalnim dokumentima, koji se koristi za praćenje, upravljanje i skladištenje
dokumenata u digitalnoj formi i smanjenje upotrebe papira.
DMS postaje za banku veoma bitan. Pored toga što

vrši pretvaranje informacija iz papirnih formi u
digitalne, čime olakšava pretraživanje dokumenata,
omogućava i pravljenje digitalne arhive, koja je
mnogo jeftinija i jednostavnija za održavanje nego
papirna arhiva. Takvi certifikovani sistemi, u zemljama
koje su to regulisale, u potpunosti zamjenjuju papirnu
arhivu. Pored svega nabrojanog, DMS sa pripadajućom
fleksibilnom tzv. workflow aplikacijom, omogućava
automatizaciju procesa rada sa dokumentima.

Upravljanje odnosima sa klijentima (Client/Customer relationship management - CRM)
Je proces usklađivanja poslovnih strategija, organizacione strukture i kulture preduzeća,
informacija o klijentima i informacionih tehnologija, sa ciljem da se u svim kontaktima sa
klijentima zadovolje njihove potrebe i ostvare poslovna korist i dobit.
CRM se može shvatiti kao skup softverskih alata za upravljanje poslovanjem i odnosima sa
klijentima. Omogućava potpunu povezanost klijenata sa svim procesima koji se realizuju u
organizaciji, od praćenja narudžbi, ponuda, ugovora, do praćenja radnih zadataka.
Takođe, CRM integriše marketinšku, uslužnu i prodajnu strategiju, koja zahtijeva i nalaže
zajednički rad svih odeljenja preduzeća. Poslovna strategija se zasniva na filozofiji čiji je
fokus usmjeren na klijenta.
Upravljanje odnosima sa klijentima se realizuje pomoću ljudi, procesa i informacionih
tehnologija. Sredstvo koje se koristi za ostvarenje ciljeva te strategije je CRM tehnologija.
CRM nije samo alat ili rješenje, već je to i poseban model razmišljanja.
Upravljanje odnosima sa klijentima (Client/Customer relationship management - CRM)
Aplikacioni programski interfejs (Application Programming Interface - API) je takvo
programsko okruženje koje definiše načine na koje aplikacije mogu da zahtijevaju usluge
(servise) od bibliotekai/ili operativnih sistema. API definiše rječnik i konvencije pozivanja,
koje programer treba da primijeni kako bi koristio servise. To može da obuhvata
specifikacije za rutine, strukture podataka, objektne klasei protokole, koji se koriste za
komunikaciju između biblioteke i softvera koji traži uslugu.
API može da bude:

Jezički zavisan API je dostupan samo za određeni
programski jezik. Koristi sintaksu i elemente tog jezika,
da bi se učinio pogodnim za korištenje u tom
programskom jeziku.
Jezički nezavisan API je pisan na način koji omogućava
da API bude pozvan iz različitih programskih jezika.
Internet stvari (Internet of Things - IоТ) ili Internet svega (Internet of Everything – IoE)
predstavlja međusobno umrežavanje fizičkih objekata, vozila, zgrada, uređaja i drugih stvari
(povezani uređaji ili pametni uređaji). Oni posjeduju ugrađenu elektroniku, softver, senzore
i veze. To im omogućava da komuniciraju i razmjenjuju podatke sa operaterom i drugim
povezanim uređajima.
Godine 2013. organizacija Global Standards Initiative on Internet of Things (IoT-GSI)
definisala je IoT kao „globalnu infrastrukturu informatičkog društva koja omogućava
napredne usluge (fizičkim i virtualnim) umrežavanjem stvari, pritom se zasnivajući na
postojećim i interoperabilnim informacionim i komunikacionim tehnologijama u razvoju”. U
tu svrhu, termin „stvar” označava „predmet fizičkog svijeta (fizičkih stvari), informacija ili
riječi (virtualne stvari), koji je moguće identifikovati i koji može da bude integrisan u
komunikacionim mrežama.”
IоТ omogućava da objekti budu praćeni i kontrolisani daljinski, putem postojeće mrežne
infrastructure. Tako se stvara mogućnost za direktniju integraciju fizičkog svijeta i
računarskih sistema. To rezultuje povećanjem efikasnosti, tačnosti i ekonomske koristi, uz
smanjenje ljudske intervencije.
OSNOVNI POJMOVI IZ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA - IOT
Kada su u IоТ uvedeni senzori, ta tehnologija je postala opštija klasa informatičko-fizičkog
sistema, što obuhvata tehnologije poput pametnih mreža, pametnih kuća, inteligentnog
transporta i pametnih gradova. Svaku stvar u IoT sistemu je moguće jedinstveno
identifikovati preko u nju ugrađenog kompjuterskog sistema i svaka stvar je interoperabilna
u okviru postojeće internet infrastrukture.
Tehnologija u oblaku (Cloud Technology) u osnovi se temelji na nekim od pomenutih
tehnologija, ali sa znatno većom hardverskom snagom, koja korisnicima, koristeći Internet,
omogućuje pristup u bilo koje vrijeme, s bilo kojeg mjesta i s niza različitih računarskih
uređaja s različitim operativnim sistemima.
To praktično omogućava radnicima preduzeća za koji rade, svoj posao za preduzeće mogu
obavljati iz daljine, tj. da ne moraju biti na svom radnom mjestu da bi obavljali posao za koji
su zaduženi. Međutim, glavna prednost leži u činjenici da preduzeće koje svoje usluge
organizuje putem rješenja u oblaku, omogućuje svojim klijentima pristup iz bilo kojeg dijela
svijeta (uslov je da imaju pristup Internetu), u bilo kojem trenutku, s računarskom
mobilnom opremom koja zadovoljava lične potrebe.
Postoje mnoge definicije tehnologije računarstva u oblaku. Npr: „Cloud computing definisan
je kao vrsta računanja u kojoj se skalabilni i elastični IT resursi u obliku usluge distribuiraju
vanjskim korisnicima koji koriste internetske tehnologije“ (Gartner IT glosar).
OSNOVNI POJMOVI IZ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA - Cloud Technology
Rješenja u oblaku mogu se organizovati tako da budu:

1. Privatno - pristup imaju samo registrovani korisnici,
2. Javno - pristup je dozvoljen svim korisnicima koji žele pristupiti,
3. Hibridno - pristup je ograničen na definisani nivo pristupa, neke usluge i podaci
dostupni su svima koji ih žele pregledati, a neke na osnovu nivoa pristupa i dodijeljenih
privilegija.
Prednosti rada s tehnologijom u oblaku su očite
i sadrže se u fleksibilnosti pristupa, izboru mjesta
i vremena, nezavisnosti korisnika od kvalitete
njihove opreme itd. Za pružaoce usluga ova je
tehnologija gotovo revolucionarna, jer doslovno
eliminiše ograničenja koja su do sada imali u
pogledu širenja njihove korisničke mreže i
dostupnosti usluga (24/7/365).
OSNOVNI POJMOVI IZ INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA - ERP
Šta je ERP?
ERP je skraćenica od engleskog izraza Enterprise Resource Planning i javlja se tokom 90ih
godina XX veka, a vuče korijene od softvera nastalih 70-ih godina. Doslovno prevedeno, ERP
bi značilo poslovno planiranje resursa međutim, ERP je ipak malo više od ovog prevoda. ERP
je zapravo poslovno rješenje ili sistem koji preduzeću omogućava da upravlja poslovnim
procesima i vrši koordinaciju pojedinačnih poslovnih jedinica.
Ono što je bitno kod definisanja ERP rešenja, jeste da je to integrisani sistem koji će
u realnom vremenu pratiti poslovanje preduzeća i pri tome imati istu bazu podataka za sve
informacije.
Kako ERP funkcioniše?
ERP rješenja funkcionišu tako što objedinjuju sve funkcije i procese u preduzeću u jednu
cjelinu i vrše protok informacija između svih dijelova preduzeća. Na ovaj način se povećava
produktivnost procesa i pri tome olakšava komunikacija zaposlenih. Vrlo je značajno i to što
imaju istu bazu podataka za sve aktivnosti, jer se na taj način eliminiše dupli unos
informacija i skraćuje vrijeme potrebno za obavljanje određenih poslova.
Šta sve ERP obuhvata?
Nabavka, magacin, prodaja, finansije, HR, CRM (menadžment odnosa sa kupcima) su sve moduli koje ERP
rešenja obuhvataju i ka kojima usmjeravaju resurse. Naravno, nisu to jedini moduli međutim, sva rješenja,
manje ili više, moraju pokrivati ove sektore:
– Finansije i računovodstvo: glavna knjiga, osnovna sredstva, dugovanja i potraživanja, upravljanje gotovinom,
konsolidacija poveznih kompanija, budžetiranje, izveštavanje, upravljanje troškovima;
– Nabavka: upravljanje dobavljačima, planiranje nabavke, proces poručivanja i povrata; prijemi i isporuke
zaliha, upravljanje magacinskom dokumentacijom, nalazima i potrošnjom, planiranje proizvodnje i kapaciteta,
različiti modeli proizvodnje.
– Upravljanje prodajom: upravljanje kupcima, planiranje prodaje;
– Prodaja: upravljanje kupcima, planiranje prodaje, upravljanje cjenovnicima i popustima, kreditni limit,
prodaja na veliko i malo;
– HR: proces zapošljavanja, upravljanje ličnim podacima, upravljanje i evidentiranje odsustava, praćenje
obrazovanja, obračun zarada, obračun poreza i doprinosa, obračuni ostalih ličnih primanja;
– Upravljanje odnosima sa kupcima: evidencija klijenata i ostalih kontakata, upravljanje i evidentiranje odnosa
sa klijentima, upravljanje akcijama i kampanjama.
Informacione tehnologije - uvod
Teme za vježbu:
- Svojim riječima opisati osnovne pojmove iz bankarstva;

- Nabrojati i ukratko objasniti podjele platnog prometa;
- Svojim riječima objasniti pojam „Internet“;
- Strukturni i funkcionalni opis Interneta;
- Koji je bio povod da se napravi mreža Internet, tj. zašto se nije ostalo na
tradicionalnoj telefonskoj mreži?
- Razlog uspostavljanja IPv6 protokola?
- Opisati osnovne karakteristike najvažnijih Internet servisa;
- Razlika između statičke i dinamičke Web stranice;
- 3 osnovna tipa elektronskog poslovanja;
Informacione tehnologije - uvod
Teme za vježbu:
- URL ?
- Svojim riječima opisati pojam „Informacioni Sistem“, osnovne komponente i
karakteristike;
- Najznačajnije IS arhitekture, kratak opis;
- Razlika izmeđju Interneta i WEB-a;
- Nabrojati neke od tehnologija IS i dati kratko objašnjenje uloga i specifičnosti;
- ERP, objasniti svojim riječima.

01 - Cas - Ebanking - Istorija I Uvod - Long - Ver

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

01 - Cas - Ebanking - Istorija I Uvod - Long - Ver

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Elektronsko poslovanje -

Tema 2: Osnove i vrste elektronskog poslovanja i elektronske

Tema 4: SWIFT, Klirinške kuće, RTGS, ATM, Digitalni portal terminali,

Tema 6: Sistemi zaštite elektronskog bankarstva

 Definicije termine i pojmova koji se budu obrađivali ne treba učiti napamet,

1. Osnovni pojmovi iz bankarstva

1. Objašnjenje osnovnih pojmova „Elektronsko poslovanje“ i „Elektronka trgovina“.

1. Modeli plaćanja, tipovi plaćanja, Klirinške kuće (ACH)

1. Pojmovi elektronsko ili e-bankarstvo, online bankarstvo, internet bankarstvo,

Ilustrativni pregled bankarskih poslova

U literaturi se može naći više definicija, pomenućemo samo neke:

Internet je globalna mreža sačinjena od mnoštva drugih računarskih mreža, koje

Internet je globalna svjetska računarska mreža, napravljena od sličnih, povezanih

U principu postoje dvije grupe definicija i opisa Interneta:

Sa strukturnog stanovišta, Internet se definiše preko hardverskih,

- Struktura Interneta je hijerarhijska:

- IP protokol definiše mogućnost slanja paketa informacija između hostova i rutera.

- Softver host računarima korisnicima pruža različite usluge.

- Vremenom se gradi sve veći i veći broj novih aplikacija;

- Svi aplikacioni protokoli komuniciraju korišćenjem dva transportna protokola:

Internet je nesumnjivo doprinijeo velikim promjenama koje su se desile njegovom

Takođe je zaslužan za mnoštvo novih poslova, koji su nikli i svakodnevno niču,

- U to vreme vojne komunikacije su koristile

- Slika koja prikazuje hijerarhijski način

ARPANET je bila prva „pohrani i proslijedi (store and forward)“ paket-switching

- U pisanju softvera učestovao je i određen broj postdiplomaca

- Mreža je prvi put javno prikazana u decembru 1969.

- Kako bi se pomoglo rastu ARPANET-a, ARPA je takode

Prvobitna mreža sa četiri čvora testirana je narednih mjeseci, kada su opsežnim

- 1974. godine dizajniran je TCP/IP model i protokol.

- Kompanija BBN i univerzitet Berkley su ugradili softversku podršku ovih protkola u

- Povećanjem dimenzije mreže, pronalaženje odgovarajućeg hosta postaje

- Da bi neki univerzitet mogao da koristi ARPANET, neophodno je bilo da ima ugovor

- NSF odlučuje da se izgradi naslednik ARPANET mreže, koja bi omogućila slobodan

- Projekat je započeo izgradnjom kičme mreže (backbone), koja je povezivala šest

- Super-računarima su priključeni komunikacioni uredaji koji su nazivani fuzzball

- Pored osnovne mreže, NSF je izgradio i dvadesetak regionalnih mreža koje su

- Ova mreža je priključena na ARPANET povezivanjem fuzball i IMP na

- NSFNET je bio veliki uspeh i komunikaciona tehnologija u kičmi mreže je kroz

- Odlučeno je da se mreža preda komercijalnim kompanijama koje bi, uz

- Različite kompanije počinju da grade zasebne kičmene komunikacione kanale, pa

- Sve one postepeno bivaju povezane u jedinstvenu svjetsku mrežu.

- Sredinom 1980-tih godina počinje se ova kolekcija različitih spojenih mreža

- Danas se može smatrati da je uređaj priključen na Internet ukoliko koristi

- Engleski fizicar i informaticar Tim Berners-Li (Berners-Lee), zaposlen u CERN-

- Osim toga, identifikovao je sledeće zahtjeve:

- Editovanje hiperteksta i pregled stranica (koje su sadržale samo tekst) bili su

- Web je ostao u tekstualnoj formi do pocetka 1993. godine, kada je postojalo 26

- Prva iskustva sa ovim sporim pretraživacem nisu obecavala ekspanziju Web-a,

- Osnovana je kompanija Mosaic Communications (kasnije, poznati Netscape), za razvoj

- Prva verzija Microsoft Internet Explorer-a pojavila se 1996. godine, a instaliran je i

- Server Google otvoren je 1998.godine. 2000. godine je na Internet bilo povezano

- Naglo širenje Interneta tokom devedesetih godina bilo je omogućeno zahvaljujući

- Iako je specifikacijama IPv4 i IPv6 predviđena mogućnost markiranja paketa

- Devedesetih godina postala su aktuelna razmatranja prenosa multimedijalnih

- Zabilježen je eksponencijalni porast broja korisnika; prema statistickim

- Ekspanzija mobilnih komunikacija ima ogroman uticaj na razvoj arhitekture

- Društvene mreže (Facebook, Twitter, LinkedIn i sl.) svakodnevno okupljaju

Internet servisi- Elektronska pošta (e-mail) - predstavlja jedan od najstarijih servisa

 Diskusione grupe (usenet) - predstavljaju distribuirani Internet sistem za diskusije koji

 Web sajt (web site) je kolekcija web stranica povezanog sadržaja;

 Tipovi Web stranica:

 Tipovi Web stranica: