UVOD U JEZIČKU

TIPOLOGIJU
ČIME SE BAVI JEZIČKA TIPOLOGIJA?
PREDMET I CILJEVI JEZIČKE TIPOLOGIJE
K
L
 Genetska (genealoška)  jezičke porodice A
S
I
 Tipološka  jezički tipovi F
I
 Arealna  jezički savezi K
A
 Funkcionalna  jezički varijeteti C
I
J
A
DEFINICIJA JEZIČKE TIPOLOGIJE?
U širem smislu:

Jezička tipologija kao disciplina koja se bavi

klasifikacijom jezika uopšte

U užem smislu:

Jezička tipologija kao klasifikacija jezika ili

komponenti jezika zasnovana na zajedničkim
formalnim karakteristikama.
→ Jezička tipologija kao klasifikacija jezika ili
komponenti jezika zasnovana na zajedničkim
formalnim karakteristikama.


1) Poređenje (komparacija) jezika

2) Klasifikacija

3) Formalne karakteristike
 POREĐENJE

→ Bilo kakvo tipološko istraživanje je

zasnovano na poređenju jezika.

J1 : J2 J3 : J5
J1 : J3 J4 : J5
J2 : J3 J3 : J4

JX : JY
KLASIFIKACIJA

a) Komponenti jezika

→ Pažnja je usmerena na određenu jezičku

karakteristiku, određenu konstrukciju,
koja se pojavljuje u jezicima; na sličnosti
i razlike među jezicima na osnovu date
karakteristike.

b) Jezika

→ Jezici se klasifikuju u grupe (tipove), na

osnovu određenih (formalnih) karakteristika.
☼ Studija slučaja - tipološko istraživanje ploziva u
jezicima sveta:

↓
a) Komponenta jezika:
→ Svi jezici imaju makar jedan ploziv.

→ Postoji preko 50 različitih ploziva u jezicima sveta, ali

pojedinačni jezici imaju znatno manji broj takvih glasova –
pandžabi ih ima 24!

→ Neravnomerna zastupljenost: najzastupljeniji su plozivi [p], [t] i

[k], a npr. uvularni ploziv [G] je redak (u somalijskom).

→ [t] kao “dominantan” ploziv: ako određeni jezik ima dva

bezvučna ploziva, jedan od njih mora biti [t].
 b) Jezici:

→ Jezici se mogu klasifikovati prema

broju ploziva u njihovom glasovnom inventaru.

3 Taoripi 1
4 Burera, Nama 2
5 Bembe, Dani 2
6 Evenki, Grčki, Hopi, Mandarinski, Tagalog 5
7 Karipski, Hebrejski, Kanuri, Masai 4
.
.
.
16 Bengalski 1
.
.
.
FORMALNE KARAKTERISTIKE

→ Jezička struktura:

Građenje reči
Morfeme
Red reči
Padeži
Fraze
Rečenice
Formiranje pitanja
Glasovi

( ...)
 ISTORIJA DISCIPLINE

► XIX vek - Friedrich von Schlegel i Wilhelm

von Humboldt:

→ Zainteresovanost isključivo za morfologiju

→ Klasifikacija jezika na osnovu morfoloških

razlika:
 ■ Afiksalni jezici = aglutinativni jezici

Kirundi:

Y-a-bi-gur-i-ye abana.
V1-perf.-V8.njih-kupiti-apl.-asp. V2.deca
“Kupio ih je za decu.”

■ Flektivni jezici

Srpski:

Čita-m.
1. l. jedn. prez. akt. potvr. oblik
■ Jezici bez strukture = korenski jezici

Kineski:

Wŏ măi júzi chī.

Ja kupiti pomorandža jesti.
“Kupio sam pomorandže da jedem.”
------------------------------------------------------------------------------
-
◊ Polisintetički (inkorporativni) jezici
Tivi:
Ngirruunthingapukani.
ngi -rru -unthing -apu -kani
ja pr. vr. neko vreme jesti ponavljajući
“Nastavio sam da jedem.”
-------------------------------------------------------------------
► Revolucija tokom (sredinom) XX veka:

→ Strukturalizam – Leonard Bloomfield i drugi:

prelaz sa dijahronijske (istorijske) na
sinhronijsku perspektivu


Uzimanje u obzir i drugih jezičkih aspekata,
pored morfologije (poput sintakse): prelaz sa
fokusa na jezike (holistička tipologija) na fokus na
jezičke karakteristike (parcijalna tipologija)
→ Praška škola:

- Roman Jakobson – univerzalije vezane za

odnos vokala i konsonanata u jezicima
sveta

- Skalička – zaključak da mnoge jezičke

univerzalije su pre probabalističkog, nego
apsolutnog karaktera
→ Joseph Greenberg (1954 ...)

- Istakao značaj ispravnog metodološkog pristupa

u tipološkim istraživanjima: kvantifikativna
metoda i dobro odabran korpus jezikā, nasuprot
intuicijama lingvista.

- Tvrdnja da se jezici ne mogu podeliti na diskretne

morfološke tipove, već da su uglavnom mešavine.
→ Joseph Greenberg (1954 ...):

- Dalje isticanje parcijalne u odnosu na holističku

tipologiju: poređenje konstrukcija u jezicima
sveta kao primarni predmet tipologije.

- Predstavio značajan broj implikacionih

univerzalija.

- Interesovanje za dijahroniju → jezička promena

kao objašnjenje za jezičke univerzalije.
 JEZIČKA TIPOLOGIJA I DRUGE
LINGVISTIČKE DISCIPLINE

→ Savremena gramatička teorija: jezičke univerzalije kao

dodirna tačka sa tipologijom.

→ Istorijska lingvistika: ispomoć tipologije u

rekonstrukciji jezika, određenih jezičkih karakteristika.

→ Terenska lingvistika: lingvista na terenu mora biti

opremljen tipološkim znanjem.