HÜCRE SİNYAL İLETİMİ

Dr. Sengul Tural

OMU Tıbbi Biyoloji AD
• Tek hücreleri ve çok hücreli canlıların;
-büyüme ve bölünmesini kontrol etmek
-hücreler arası ve hücre içi organizasyonunu
sağlamak
-fonksiyonlarını düzenlemek gibi aktiviteleri için
uyarılmaya ihtiyaç duyarlar
Hücrelerarası iletişim(Sinyalleşme)

• Sinyal molekülleri:
Protein,küçük peptid,amino asid, nukleotid,steroid,vit
D3,retinoid,yağ asidi türevleri, çözünmüş gazlar (Nitrik
oksid,CO )

• Sinyalleşme Şekilleri
1-Salgılanan moleküller ile sinyal gönderme
2-Plazma membranına bağlı moleküller ile sinyal
gönderme
• Kontakt (Temas yolu ile) etkileşim
• Hücre-hücre

• Hücre-matriks etkileşimini sağlayan moleküller

• ( Kaderin,integrin) aracılığı ile sinyal iletimi
• Embryo gelişimi esnasında görülür
Sinyalin alınması

• Ekstraselüler sinyal molekülleri hedef

hücrelerin yüzeyindeki veya İçindeki özel
reseptörler tarafından tanınır.
Hücreler Arası İletişim

1-Parakrin
2-Sinaptik
3-Endokrin
4-Otokrin
PARAKRİN UYARI
• Hücrelerin salgıladıkları kimyasallar hücrenin yakın çevresindeki
hücreleri (komşu hücreleri) etkiler.
SİNAPTİK UYARI
• Hücreler sinaps ismi verilen özel birleşme bölgelerinden
nörotransmitter salgılarlar sinaptik aralığa dökülen bu
nörotransmitterler komşu hücreye uyarı iletirler(Sinir hücresi
uzantısı ile hedef hücreye)
ENDOKRİN UYARI
• Sinyal molekülleri (hormon) kan dolaşımına salınır (tüm vücuttaki
hedef hücreler )
• OTOKRİN UYARI
• Hücreler bizzat kendi üzerlerinde yer alan reseptörlere bağlanan
kimyasal haberciler salgılar. Böylece kendi kendilerini uyarırlar
• Hücreler arasındaki iletişim şekillerinin
neredeyse tamamında iki temel unsur vardır

1. Bilgi taşıyan sinyali üreten bir sinyal hücresi

2. Bilgi taşıyan sinyali alan, aldığı bilgiye göre

hareket eden veya bu sinyal tarafından
değiştirilen tepki sinyali.
• Genelde neredeyse tüm aktarım yolları esas
olarak aynı şekilde çalışır…
-Yayılabilir hücre dışı molekül formundaki bir
sinyal duyarlı hücrenin yüzeyindeki reseptörlere
bağlanır
-Bunları aktive eder;
-Sonra bu tepki hücresi bir dizi sinyal taşıyıcısını
aktive ederek çekirdeğe yönlendirir;
1)İntraselüler reseptörler
• Sinyal molekülleri membranı geçer ve
intraselüler reseptörlere bağlanır.
• Steroid hormonlar, vitamin D

2) Hücre yüzey reseptörleri

• Hidrofilik sinyal molekülleri membranı
geçemez; hücre yüzey reseptörlerine bağlanır.
• Peptid hormonlar, nöropeptidler
• Hücre yüzey reseptörleri

-İyon kanalına bağlı reseptörler

-Enzim ilişkili reseptörler
-G proteini ile iliĢkili reseptörler
• Hücresel cevaplar

1.Gen ekspresyonunda değişiklik

2.Metabolik enzimlerin aktivitesinde değişiklik
3.Sitoiskeletin yeniden düzenlenmesi
4.İyon geçirgenliğinde değişiklik
5.Bir hormon veya protein salınması
6.DNA sentezinin uyarılması (hücre çoğalması)
7.Hücre ölümü
Ligand molekülleri 2 tiptir.
• Suda çözünen: Hedef hücre yüzeyindeki bir
proteine bağlanarak görev yaparlar. Kanda veya
vücut sıvısında su içerisinde kolayca
çözündüklerinden ortamdan kolayca
uzaklaştırılabilirler. Kısa süreli yanıtlar oluştururlar.
• Yağda çözünen: su sevmediklerinden taşıyıcı bir
proteinle taşınır ve yağda çözündüğünden plazma
membranını kolayca geçerler. Kanda günlerce
kalabilirler. Uzun süreli yanıtlar oluştururlar.
• Hücre içi reseptörler: steroidler, tiroid ve
retinoik asittir. Hidrofobik.
• Hücre yüzey reseptörleri: Hidrofilik.
kullandıkları uyarı iletme mekanizmalarına
göre 3’e ayrılırlar.
• İyon kanallarına bağlı reseptörler
• G proteinine bağlı reseptörler
• Enzime bağlı reseptörler
Reseptör sınıfları
Hücre içi reseptörler:
- Sinyal iletici moleküller
steroid hormones, retinoids,
thyroxine, vb
- receptör-hormon compleksi
bir transcription factor
olarak gen transkripsitonunu
etkiler

Hücre yüzey reseptörleri :

- Sinyal iletici molekül
peptid hormonlar, katekol-
aminler, insulin, growth
factors, cytokines, etc
-Bağlanma ile sitozolik
sekonder messenger
derişiminde ,veya 
Tetikler; buda hücre içi
Protein aktivitelerinde
Değişikler oluşmasına
Neden olur.
© 2000 by W. H. Freeman and Company. All rights reserved.
Hedef hücre reseptörleri:
Membran Reseptörleri
 Membran reseptörleri
1. İyon Kanalları:
– Asetilkolin, muscarinic ve nicotinic receptörler üzerinde
etkilidir.
– GABA: Beyin ve spinal kord da nörotransmitter
inhibitörüdür,
– Glutamat: MSS üzerinde depolarizasyon, Na+, K+ and Ca2+
iyonlarına karşı geçirgenliğin artırılması
2. Enzimatik aktiviteye sahip reseptörler
3. G protein bağlı reseptörler
– Beta-adrenergik reseptörler
– Alpha -adrenergik reseptörler
4. Integrin reseptörler
– Hücre adesyon reseptörleri
 1. İyon kanalları
Ion channel linked receptors
 2. Enzimatik aktiviteye sahip reseptörler

• Reseptör hücre membranının dışındadır.

• Enzimatik aktivite hücre içerisindedir.
• ÖRNEK: Tirozin kinaz:Fosfat grubu ATP den proteindeki
Tirozin üzerine aktarılır – growth receptors
• Guanilsiklaz: GTP’nin cGMP’ ye dönüşümü (nitric oxid)
Tirozin kinaz
 3. G-Protein bağlı reseptörler

• Yüzlerce tipi mevcuttur

• GDP / GTP bağlar (adını da burdan alır !)
• Aktive edilen G proteinleri
1. İyon kanallarını açar
2. Adenilat siklaz aracılığı ile aktivite çoğaltılır cAMP
second messenger  protein kinaz aktivasyonu 
________________
Hücreiçi sinyal iletimi G-protein bağlı membran reseptörleri
aracılığı ile yapılır
Reseptör; İletici (G protein): Effektör (membrane-bound enzyme);
Second messenger (cAMP,Ca2+ vb); Yanıt ( protein fosforilasyonları)

RESEPTÖR:Membranı 7
Ligand bağlayan domain
kez kat eden integral- (extracellular bölge)
heliks membran proteini

-adrenergic reseptör

Gs bağlayan bölge
(intracellular site)
CREB (cAMP
Response
Element Binding
protein).
4. İntegrin Reseptörler
 Fosforilisayon Zinciri
Signal molecule

Receptor Activated relay

molecule

Inactive
protein kinase Active
1 protein
kinase

Ph
1

osp
Inactive

ho
protein kinase ATP

ryl
ADP Active P

ati
2
protein

on
cas
PP kinase
P

cad
i
2
Inactive

e
protein kinase ATP
ADP Active P
3 protein
PP kinase
P i
3
Inactive
protein ATP
ADP P
Active Cellular
PP protein response
P  i
Reception

Binding of epinephrine to G-protein-linked receptor (1 molecule)

Transduction

Inactive G protein

Active G protein (102 molecules)

Inactive adenylyl cyclase

Active adenylyl cyclase (102)

ATP
Cyclic AMP (104)

Inactive protein kinase A

Active protein kinase A (104)

Inactive phosphorylase kinase

Active phosphorylase kinase (105)

Inactive glycogen phosphorylase

Active glycogen phosphorylase (106)

Response
Glycogen
Glucose-1-phosphate
(108 molecules)
 Signal
molecule

Receptor

Sinyal iletiminin Özgünlüğü

Relay
molecules

Response 1 Response 2 Response 3

Cell A. Pathway leads Cell B. Pathway branches,

to a single response leading to two responses

Activation
or inhibition

Response 4 Response 5

Cell C. Cross-talk occurs Cell D. Different receptor

between two pathways leads to a different response
G proteini Aracılığı ile Sinyal İletimi
Fosforiasyon Kaskadı
HÜCRE DÖNGÜSÜ
 Hücre döngüsü nedir?

• Bir bölünmenin tamamlanmasından bir sonraki

bölünmeye kadar geçen olaylar dizisi.
 Hücre döngüsünün evreleri:
• Mikroskopta gözlendiğinde, hücre döngüsü
mitoz ve interfaz olmak üzere iki temel bölüme
ayrılır.
• Mitoz ve sitokinez sadece 1 saat sürer, hücre
döngüsünün %95’i interfazda geçer.
• İnterfaz: (Bölünmeye hazırlık evresi)
– Hücre büyümesi
– DNA replikasyonu
Hücre döngüsü 4 evreden oluşur:

– G1
– S
– G2
– M

G1: RNA sentezi + Protein sentezi

S : DNA sentezi + RNA sentezi + Protein sentezi (Histonlar,
enzimler)
G2 : RNA sentezi + Protein sentezi
Toplam döngü süresi 24 saat olan ve hızlı
çoğalan bir insan hücresi için;
• G1→11saat
• S → 8 saat
• G2→ 4 saat
• M → 1 saat
Embriyonik evrede hücre siklusu farklıdır!
 G1 evresi olayları
• En uzun evredir (memeli hücrelerinde 9-16
saat)
• RNA & protein sentezi
• DNA sentezi için hazırlık
Sinir hücreleri ömür boyu bölünmezler.

Böbrek, karaciğer ve akciğer hücreleri

Go fazındadır.
 S evresi olayları
• RNA sentezi G1 deki gibi devam eder.
• 6 saat kadar sürer.
• Protein sentezi en yüksek düzeye ulaşır.
• DNA sentezi başlar.
• DNA 2 katına çıkar.
• Sentrozom kendini eşlemeye başlar.
S evresinde 1 tane replikasyon gerçekleşir.

Ökaryot hücre:
• G1→diploid (2n)
• S →(4n)
• G2→(4n)
• M’nin başında→ (4n)
• M’nin sonunda→(2n)
 G2 evresi olayları
• En kısa süren evredir.
• 3-4 saat ya da daha kısa
• DNA sentezi durur
• RNA ve protein sentezi devam eder.
• Sentrozom duplikasyonu tamamlanır.
M evresi olayları
 Hücre döngüsünün düzenlenmesi
• HÜCRE DIŞI SİNYALLER
Büyüme faktörleri

• HÜCRESEL OLAYLAR
Hücre büyümesi
DNA replikasyonu
Mitoz
 Hücre döngüsünün farklı evrelerinde
düzenlenme, bir seri kontrol noktası ile sağlanır.
 Hücre döngüsünün kontrol noktaları

• G1 kontrol noktası
Hücre yeterince büyüdü mü?
Çevre uygun mu?
Hasar var mı?
• G2 kontrol noktası
Bütün DNA replike oldu mu?
Çevre uygun mu?
Hücre yeterince büyüdü mü?
Hasar var mı?
• Metafaz kontrol noktası
Bütün kromozomlar ipliklere
bağlandı mı?
• Oosit hücrelerinde hücre döngüsünün
kontrolü G2 fazında yapılmaktadır.

• İnsanlarda oositler G2 de onlarca yıl bekler,

hormonlar tarafından yapılan uyarılar ile M
fazına geçerler.
Hücre siklusunun kontrol noktaları:
• G1 kontrol noktasında
DNA’nın hasarı kontrol
edilir. Bu noktada
hasarın onarılması ile
ilgili hücreye zaman
tanınır.

• P53 mutasyonları
hücresel genomda
mutasyonları arttırır.
 Hücre siklusunun düzenlenmesi
• Ökaryotik hücrelerin hücre siklusunun
kontrolünde siklinler ve siklin bağımlı protein
kinazlar (Cdk) görev almaktadır.
• Kinazlar kontrol noktalarından geçişte önemli
rol oynarlar.
 Hücre döngüsünün düzenleyicileri
• Bütün
eukaryotlarda
hücre döngüsü
bir grup
korunmuş
protein kinaz
tarafından
kontrol edilir.
 Hücre döngüsünün düzenleyicileri

• Bu protein
kinazlar hücre
döngüsünün
evrelerine
geçişleri
tetiklemek-
tedirler.
Hücre siklusunun siklin-Cdk kompleksleri
 Kaynaklar

1-The cell A molecular Approach, 2016, 7th

edition. Geoffrey M Cooper.
2- Molecular Biology of the cell, 2015, sixth
edition . Bruce Alberts.
3- Molecular cell biology, 2016, 8.th edition,
H.Lodish.

74