You are on page 1of 42

SELMI ELIZA,S.

Pd

DISAMPAIKAN PADA PESANTREN RAMADHAN


SMA/SMK
KOTA BUKITTINGGI TAHUN 1444 H/2023 M
Langik galok hujan rinai,
Balari amak maangkek baju,
Sabalum acara ko Kito mulai,
Labiah rancak kito baco
Basmalah dahulu.
ALLAH TUHANKU
Allah Tuhanku Nan Maha Mulia
Allah Tuhanku Nan Maha Kuaso
Allah Tuhanku Nan Maha Pangasiah
Allah Tuhanku Nan Maha Panyayang

Allah Tuhanku lindungilah kami


Allah Tuhanku ampunilah kami
Pada-Mu Allah kami manyambah
Iman jo Taqwa indak kan barubah
3
JARUM LALU KULINDAN LALU
JALAN DI ASAK URANG LALU
CUPAK DI PAPEK URANG PANGGALEH

SAKALI AIA GADANG


SAKALI TAPIAN BARUBAH
KETEK TAMANJO MANJO
GADANG TABAO-BAO
ALAH GAEK TAUBAH TIDO
Mari Menonton Video
PASAL 2
1. PEDOMAN BERADAT MASYARAKAT MINANGKABAU , ADALAH :

‘ADAT BASANDI SYARA’, SYARA’ BASANDI KITABULLAH, SYARA’ MANGATO ADAT


MAMAKAI ALAM TAKAMBANG JADI GURU
DISINGKAT DENGAN :

AIN BA SIN - SIN BA KAF 🡪


‘ABS SBK 🡪 ABS SBK

🡪 MUSUHNYA ADALAH SEKULERISME

MIMISAHKAN ANTARA ADAT DENGAN AGAMA = SEKULER


🡪 ADAT DAN AGAMA SATU TARIKAN NAFAS TIDAK BOLEH DIPISAH; BICARA ADAT
BICARA AGAMA, IMPLEMENTASI AGAMA DENGAN ADAT ==> BELAJAR AGAMA DAN
ADAT DI SURAU
SUMBANG 12 :
kejanggalan
* Salah
* Tempang
* Dak sasuai
* Meresahkan
* Indak pado tampeknyo
* Dak enak diliek urang.
Sumbang 12 artinya: perilaku yang sumbang atau tercela , namun belum bisa
dikatakan perbuatan salah artinya perbuatan ini tidak salah tapi janggal di
mato urang Minang.
Kok indak dek buku tiok rueh, indak sambilu
malampisi, haram baguno buluah bambu. Mako
baitu juo parampuan nan manjadi rueh jo buku
didirinyo indaklah lain indaklah bukan sapado dari
budi, sadangkan sambilunyo adolah malu .
Parampuan indak babudi ibarat bambu indak
barueh, alun tasingguang nyo lah ratak . Baru
tagisia nyo lah pacah. Parampuan tak punyo malu
bak buluah ilang sambilu . Bangun lamah tana nyo
rapuah, Hilang kepribadian , pupuih samangat jati
diri, tanpa power tanpa wibawa.
CONTOH SUMBANG DUDUK

CONTOH DUDUK SUMBANG DIPERAGAKAN OLEH


RELAWAN
1. SUMBANG DUDUAK
Duduak Padusi Minangkabau iyolah basimpuah.
ijan sakali-kali duduak baselo cando laki-laki, nan
paliang tacelak bana kalau mancangkuang, man
congkong atau sabalah lutuik batagakan sarupo
urang duduak di lapau. Kok duduak di bangku ku
risi, rapek an pao arek-arek manyampiang agak sa
layang. Malu awak kok mamakai orok singkek, in
dak tahu jo adat kecek urang. Nyampang kok du
duak babonceng ijan mangangkang, manjajok di
pandang urang. Jikok awak laki-laki ijan duduk ba
simpuah lo bantuak anak padusi, duduaklah base
lo, tagakan pungguang supayo gagah nampaknyo
1.Padusi duduak baselo
2. Padusi duduak mancongkong
3. Padusi duduak mancangkuang/mancongkang
4. Padusi duduak mangangkang
4. Padusi duduak koncek/leter W
5. Duduak ciek kaki batagakan
6. Duduak di nan tinggi, kawan karandahan
7. Padusi dudak di kurisi pao bajarangan
8. laki – laki duduak sarupo padusi
9. Duduak indak pado tampeknyo
10. Indak pandai menduduak an Etongan
11. Mampasandiangkan anak daro jo marapulai alun nikah
12. Orang tua basandiang samo anak daro jo marapulai
contoh peragaan duduak yang sasuai jo adat (nilai-nilai sumbang duobaleh)
contoh ikrar peserta didik
kami peserta pesantren ramadhan musajik ....
bajanji :
1. maamalan nilai nilai sumbang duduak dalam
kahidupan sahari-hari ...dst
2. maingekan kawan-kawan sapargaulan atau
dunsanak jo santun bilo ado nan sumbang
duduak
3. maagiah tahu dunsanak sarato kawan
sapargaulan supayo manjauahan diri dari
perbuatan sumbang duobaleh
1. Tagak di pintu
2. Sumbang Tagak 2. Tagak di janjang naiak
3. Tagak surang di tapi jalan
Usah panagak tantang
4. Tagak jo laki-laki indak muhrim
pintu atau di janjang 5. Tagak tagak dimuko rumah urang
turun naiak, usah 6. Barundiang sambia tagak
panagak tapi labuah 6. Indak taguah pandirian
kalau tak ado nan 7. Dst.
dinanti, sumbang tagak
jo laki-laki, apolai indak
jo muhrim, konon pulo
barundiang-rundiang
sambia tagak
3. Sumbang Jalan
Bajalan musti ba kawan, paliang kurang 1. Padusi bajalan surang
jo paja ketek, kalau padusi bajalan 2. Padusi Bajalan Bagageh-
surang, saibaraik alang-alang lapeh,
gageh
jatuah merek turun harago, randah
pandangan laki-laki. Usah bajalan ba 3. Bajalan Malasau
gageh-gageh, malasau mandongkak- 4. Bajalan Mandongkak-
dongkak, co ayam gadih ka batalua, dongkak
usah… tapi bajalanlah siganjua lalai,
5. Bajalan di muko laki-laki
pado tampuah suruik nan labiah, alu
tataruang patah tigo, samuik tapijak 6. Bajalan di malam hari,
indak mati, aratinyo lamah lambuik, indak Bakawan
gemulai tapi tageh, kok bajalan jo samo 7. Malinteh di muko orang,
gadang jan babanja ma ampang labuah, kalau indak mintak izin dulu
agak’i urang di bulakang, kok bajalan jo
urang tuo atau jo urang laki-laki, awak 8. Dst.
ma iriang di bulakang, bak nantunlah
adaik ka dipakai.
4. SUMBANG KATO
Bakatolah jo lunak lambuik, duduak an 1. Bakato Kasa
etongan ciek-ciek, nak paham urang 2. Bakato indak jaleh
mukasuik nyo. Sumbang bana dek 3. Bakato indak ado koma
padusi barundiang co murai batu bak aia 4. Manyalo kecek urang
sarasah tajun, rumik lah urang 5. Bakato indak pado
tampeknyo
mamilahi. Kalau rang tuo sadang
6. Bakato nan kumuah sambia
mangecek, pantang mamotong Makan
bicaronyo, nantikan dulu sudah2, baru 7. Bakato Mati katiko mancaliak
dijawek patuik dijawek. Dakek urang Urang Sakik
sadang makan usah mangecek nan 8. Mintak hutang di tampek nan
kumuah2. Pai manjanguak urang sakik rami
usah carito urang mati. kurang tapuji 9. Bakato harimau/singo di
manunggu utang di nan rami. hutan
manyabuik harimau di tangah hutan, 10. Bakato manyindia urang
bak nantun ajaran sopan santun”
1. Bakato Kasa
2. Bakato indak jaleh
3. Bakato indak ado koma
4. Manyalo kecek urang
5. Bakato indak pado tampeknyo
6. Bakato nan kumuah sambia Makan
7. Bakato Mati katiko mancaliak Urang Sakik
8. Mintak hutang di tampek nan rami
9. Bakato harimau/singo di hutan
10. Bakato manyindia urang
. 5. Sumbang Caliak
  1. Mancaliak nana kanan
Kurang taratik rang padusi kok pamana
jauah
pancaliak jauah, pamadok arah ka
bulakang, pamatuik-matuik diri surang, 2. Acok Mancaliak ka
sumbang namonyo. Nyampang awak pai balakang
ba tandang, pajinak stek incek mato tu 3. Mancaliak saisi
jan manjala sapanuah ruang, sabantuak kamar/rumah urang lain
urang manyalidik. kok awak manjadi tuan (sarupo manyalidik)
rumah, usah pancaliak ka jam tangan,
4. Mancaliak jam bilo ado
tasingguang urang sadang duduak,
tamu
nantun ma usia caro aluih. mangecek jo
laki-laki, bia dunsanak atau famili usah 5. Mancaliak incek mato laki-
pamadok tanang2, manan tang bola laki lamo lamo
matonyo, 6. Mancalaik aurat urang
indak buliah… 7. Mancaliak nan indak
tapi buanglah pandang ka nan lain, sanonoh
manakua caliak ka bawah.
8. dst.
6. SUMBANG MAKAN
Makan atau minum sambia tagak, kunyah kenyoh sapanjang jalan.
manguyah tutuikan muluik, jan tadanga capak dek urang, sabab
nan makan mancapak-capak, bangso si lupak jo si sa muik,
kuranglah sopan jo taratik, kalau ma hota sambia makan caro si
bule dalam pi lem. Kok awak makan jo tangan, angkek na si jo
ujuang tangan, suok nan usah gadang2. manambuahkan nasi
agak2, bia acok asakan saketek, jan sampai piriang balanjuang,
biasokan mancuci tangan, manuangkan aia dalam piriang, jo kida
manjambo galeh, minum sataguak taguak ketek, tahan sandao jan
nyo lapeh. Nyam pang awak makan basendok, jan balago sendok
jo garpu, badariang kanai di gigi, dimasalasai makan beko,
tungkuikkan sen dok jo garapu, kalau lataknyo tatilantang
tandonyo makan alun kanyang ataupun ku rang samalero, Jan
sendok disilang nantun simbol ugamo rang lain. Tasingguang
urang punyo alek. Nah… paratikan bana tu nak kanduang… jan
randah pandangan urang
1. Makan/minum sambia tagak
2. Makan bacapak
3. Makan sambia bajalan
4. Makan sambia mangecek
5. Makan basiso/barimah
6. Maambiak makan nan jauah
7. Makan sambia main HP/ nonton TV
8. Basindaho lapeh
9. Maambiak makanan balanjuang
10. Dulu makan sabalun di silahan
11. Dulu cuci tangan sabalun nan tuo mancuci tangan
12. Manyuok jo tangan kida
13. Barimah lakek di dakek muluik
14. Mamacik sondok jo kida
15. Mamacik galeh indak sato tangan kanan
16. Sudah makan garapu tatilantang
17. Sendok jo piriang balago
18. Dst.
7. Sumbang Pakai
Babaju jan sampik-sampik, nak jan nampak rasio tu buah,
dima bukik dima lurahnyo, di mataluak tan juang baliku, jadi
tontonan laki-laki, usah pulo talam pau jarang, nan tipih nan
tabuak pandang, konon ta simbah ateh bawah, usah…
Satantang mode jo poto ngan, sasuaikanlah jo bantuak
badan, sara sikan jo ragi kain, buliah saj uak panda ngan
mato. Dek kulik ayah nan manurun, kulik nan karak-karak
anguih, mako warno piliah nan agak amba, krem jadih, pucu
ak pun bu liah, birunyo nan talua asin, putiahnyo nan abu-
abu, usah dipakai baju sirah piak, den deng balado kecek
urang, badoso umaik karano awak. Katampek urang
kamatian pakai nan polos warno galok, usah mama kai baju
pontong nan ponggeang nampak katiak, usah pulo babukak
tenda mamakai gencu taba2, kurang etis baso kininyo.
1.Bapakaian sampik
2. Bapakaian Nampak kulik/aurat
3. Pakaian tambuih pandang
4. Padusi Indak manutik kapalo
5. Laki-laki shalat indak babaju
6. Pakaian indak cocok jo suasano
7. Pakai rok singkek
8. Babaju ponggeang Nampak katiak
9. Laki-laki basarawa singkek (katok plus)
10. Dst.
PAKAIAN HARIAN URANG MINANG
2. PAKAIAN HARIAN URANG MINANG

1. BAJU KURUANG BASIBA 🡪 IDENTITAS


PARAMPUAN/PADUSI MINANGKABAU
2. BAJU GUNTIANG CINO/BALAH
AMPEK/BAJU TALUAK BALANGO 🡪
AKDEMIS
Standar operasional baju kuruang basiba adalah:

1. Tidak ada jahitan pada bagian bahu


2. Leher tidak terlalu terbuka dan mempunyai sedikit 3.

belahan pada bagian tengah muka


3. Badannya longgar dengan memakai siba
4. Ketiaknya longgar dengan mamakai kikieak
5. Lengannya longgar dengan membentuk pipa (lurus)
6. Tidak ada belahan pada bagian sisi atau belakang
7. Dalam dibawah lutut lebih kurang 10 cm untuk anak
gadis dan dibawah lutut sampai betis bagi
perempuan yang sudah berkeluarga.
8. Siba yang tidak pakai bis.
FILOSOFI BAJU KURUANG BASIBA
• DALIL QS - 24 : 31 (AN NUR AYAT 31)
- QS 33 : 59 (AL AHZAH AYAT 58
Wanita yang tidak menutup auratnya di ancam tidak akan mencium bau surga
sebagaimana yang di riwayatkan oleh Abu Hurairah Radhiyallahu anhu beliau berkata :
Rasûlullâh Shallallahu ‘alaihi wa sallam bersabda, “Ada dua golongan dari penduduk
neraka yang belum pernah aku lihat: (yang pertama adalah) Suatu kaum yang memiliki
cambuk seperti ekor sapi untuk memukul manusia dan (yang kedua adalah) para wanita
yang berpakaian tapi telanjang, berpaling dari ketaatan dan mengajak lainnya untuk
mengikuti mereka, kepala mereka seperti punuk unta yang miring. Wanita seperti itu tidak
akan masuk surga dan tidak akan mencium baunya, walaupun baunya tercium selama
perjalanan sekian dan sekian.” [HR. Muslim, no. 2128]

Rasûlullâh Shallallahu ‘alaihi wa sallam pernah menegur Asma binti Abu Bakar
Radhiyallahu anhuma ketika beliau datang ke rumah Nabi Shallallahu ‘alaihi wa sallam
dengan mengenakan busana yang agak tipis. Rasûlullâh Shallallahu ‘alaihi wa sallam pun
memalingkan mukanya sambil berkata : Wahai Asma ! Sesungguhnya wanita jika sudah
baligh maka tidak boleh nampak dari anggota badannya kecuali ini dan ini (beliau
mengisyaratkan ke muka dan telapak tangan).[HR. Abu Dâwud, no. 4104 dan al-Baihaqi,
no. 3218. Hadist ini di shahihkan oleh syaikh al-Albâni rahimahullah
MAKNA TASIREK
• KIKIEAK = SEGI EMPAT BELAH KETUPAN DI BAWAH
KETIAK BERARTI ORANG MINANGKABAU HARUS
DIWARISI DAN MEWARISI SIFAT BAHWA TAHU DI
NAN AMPEK DAN DIA BAWA “KAPIK” SETIAP HARI
DAN DIAJARKANA KEPADA ANAK CUCUNYA DAN
KAUMNYA
• LONGGAR BERARTI LAPANG, MUDAH BERGERAK /
LUWES DAN MEMILIKI SIFAT PENYABAR
• DALAM BERARTI MENUTUP AURAT, YAITU MAMPU
MENUTUP AIB DIRINYA DAN AIP KELUARGA
BESARNYA
BAJU GUNTIANG CINO
• KOPIAH MEDAN/MELAYU/ACEH
• BAJU GUNTIANG CINO
• SARUANG BUGIH
• SARAWA JAWO/BATIAK

🡺ORANG MINANGKABAU PINTAR MERAKIT/MERAMU


MENJADI IDENTITASNYA

🡺 AKADEMIS 🡪 TIDAK PLAGIATOR


8. SUMBANG KARAJO
Kakok karajo rang padusi
sabateh nan ringan2, nan
mudah2, nan aluih2, manjaik jo
manarawang, ka dapua masak
mamasak manyusun paraboik
rumah, kok ka sawah batanam
jo basiang, manyabik atau
maangin, tapi jan mabajak jo
mairiak, bak itupun karajo
parak, sakadar marambah
manyisiak-nyisiak, mangulik
manabang pisang, jangga bana
dek rang padusi kalau
mamanjek bagayuik-gayuik
manabang mangabuang kayu
9. SUMBANG TANYO
Ado papatah mangatokan, barundiang sasudah makan, batanyo
salapeh arak, aratinyo kok urang tibo batandang sambuiklah
baramah tamah,jo hormat silahkan duduak, sasudah nantun
latakkan aia suruah minum, salasai minum agak sataguak, raso
lah cukuik istirahat, baru tanyokan mukasuiknyo, apo sangajo
kadatangan, caro tata krama modern nyo “apa yang bisa saya
bantu”, mako kasa lah bana budi awak, alun ta acah ikuanyo
duduak, sambia tagak lalu batanyo, “a tujuan datang kamari”,
indak buliah tu nak. indak buliah. buruak angkuah namonyo
awak. Salain nan dari pado nantun, kok tamu awak sadang
makan, sumbanglah bana manayokan “bara harago bareh kini”
indak buliah tu, nantun pantangan urang Minangkabau tu, ciek
lai, kalau bajalan dalam hutan, usah batanyo isi rimbo, ula
harimau jo biruang, indak buliah, kok masuak ka kampuang
pantang batanyo ka urang lapau, lai mamak manjua sabuak,
atau mamintak tambah gulo stek mak, jan ..! mati gadih kau
1. Batanyo sabalun minum/makan
2. Batanyo sabalun duduak
3. Batanyo dari dalam oto ka urang di jalan
4. Batanyo harago bareh kutiko ado tamu Makan
5. Batanyo isi rimbo bilo bajalan di Hutan
6. Mintak tambah gulo di kadai
7. Batanyo indak sasuai jo pembicaraan,
8. Batanyi indak ba alamat
9. Dst

nan kuriak kundi


nan sirah sago
nan baiak budi
nan endah baso
10. Sumbang Jawek
Kalau ado urang batanyo, elok2 mambari jawab, jan
sampai urang tasingguang, umpamo urang ka
babalanjo batanyo ka tukang kain,tukang kain ko
anak gadih lo, a katonyo “bisa tigo ribu sameter
piak ?” dijawab dek urang kadai “ampek ribu awak
tarimo pak, baok kamari bara ado”, tibo pulo tanyo
nan lain “luntur ndak diak ?”, sambia malengah nyo
manjawab “pai bata nyo ka pabrik pak, kami nan
tau manjua an ko’, nantun jawab sengkang
namonyo tu nak, buruk muncuang malayani urang,
cilako gadih mudo matah, jauah jodoh tinggi rasaki,
alamaik sansaro iduik awak, indak buliah
1.Manjawek sengkang
2.Lain tanyo lain jawek
3.Manjawek sambia
manyindia
4.Manjewek indak ba alamat
Dst.
11. Sumbang Bagua
 

Indak buliah bagaua jo laki-laki kalau


awak sajo padusi surang mancampua
bakeh nan banyak, sumbang bagaua
samo gadang kalau bakumpua-kumpua
lalok batandang ka rumah urang kacuali
ado paralu, dek awak tu anak gadih,
sumbang bagaua jo paja ketek, sato
manyuruak ba kuciang-kuciangan,
basimbang main kalereang, balari
bakaja-kaja, atau bapacaran alah sarupo
laki bini, ilia mudiak indak lakek lakang,
sarupo jawi jo lapiak buruak, sumbang
1. Bagaua jo indak mahram
2. Batandang indak paralu
3. Bagaua jo anak ketek
4. Bapacaran
5. Padusi main mainan anak laki- laki
6. Bakumpua-kumpua samo anak
laki-laki kalau indak paralu bana
maimbao jo tangan kida

bata
n
oto yo dar
id alam

babisaik-bisiak awak ado kawan


12. SUMBANG KURENAH 1. Babisiak-bisiak
Adopun nan dimukasuik jo kurenah, iyolah galagat, pambaoan, 2. Manguok gadang
sipaik tabiat jo parangai karakter kecek rang kini sikap mental caro 3. Galak-galak wakatu takziah
moderen. Indakah patuik kalau babisiak baduo-duo sadangkan 4. Galak caliak urang jatuah
awak sadang batigo, kurang lamak kurang lah elok malucu mam 5. Manutuik iduang di tampek nan
buek garah mahota bakarikik an dalam man janguak batakziah, rami
indak buliah galak man caliak urang jatuah, indak buliah manu tuik 6. Mangakok jo tangan kida
iduang di tangah urang rami, atau kuok ma ngango laweh2, 7. Manunjuak jo jari kida
tamasuak juo sumbang ku renah, mangakok jo tangan kida, 8. Maimbau jo tangan kida
saumpa mo manjambo jo manampuang, manunjuak atau 9. Manyetop oto jo tangan kida
maimbau, malambai-lambai dari jauah. Indak pandai manenggang 10. Malangkahan kapalo urang
raso sumbang juo tu namonyo, mako dari nantun, kok awak Mam 11. Takantuik kutiko ado urang
bali durian, kuliknyo usah dikaka nak, jan serakkan bijo di laman, lain
pikia kan urang di subalah, luko kaki lukolah iduang luko di batin 12. Mambuang sampah
nan manyeso, badantiang tali silaturrahmi Sambarangan
13. Manyapu kutiko ado tamu
14. Mandahak, maludah atau
mambuang salemo dakek urang
15. dst
Tugas

Carilah masing masing kamu 5 contoh sumbang


12 baik itu dalam rumah tangga kita masing
masing,dalam masyarakat, lingkungan sekolah
atau disekitar kamu yang kamu lihat , sebanyak 5
buah dan buatkan di samping contoh itu termasuk
sumbang apa dia dan nantik kita persentasekan ke
depan.
Sekian.. ALHAMDULILLAH
Syukran
Silasiah di ateh kayu

and thank you

You might also like