POLETANJE

Razlikujemo sledeće načine poletanja:

- poletanje sa puštanjem kočnica ......
- poletanje sa rulanjem......

Faze poletanje:
- ZALET (počinje na početku PSS kada avion počinje da ubrzava od
brzine V0  0 ili od tačke na kojoj motor postigne snagu
poletanja, a završava se kada avion dostigne brzinu rotacije VR
- POLET (predstavlja fazu odvajanja aviona od zemlje, tj. povlačenjem
palice ka sebi, od strane pilota zaVR (brzina rotacije) , a završava se pri
brzini VLOF (brzini odvajanja),
- UZLET (predstavlja fazu nakon sigurnog odvajanja aviona od zemlje i
traje sve dok avion ne postigne visinu od 15 m (50 ft- za avione sa
klipnom i eliso mlaznom pogonskom grupom, odnosno 35 ft za avione
sa
mlaznom pogonskom grupom)
- PENJANJE U POLETANJU ( faza koja počinje nakon dostizanja visine
50ft,
 POLETANJE
- Postizanja visine 1500 ft iznad nadmorske visine aerodroma ili
- Visine na kojoj je avion preveden u konfiguraciju za penjanje do visine
krstarenja......
- bezbedno krstarenje i manevrisanje aviona tokom poletanja je kriterijum za
određivanje sa kolikom masom avion može da poleti......

U EU i USA proces poletanja aviona je definisan vazduhoplovnim propisima CS i

FAR, vazduhoplovni propisi koji zahtevaju da:
- TA sa MTOM većim od 5720 kg budu sertifikovani saglasno CS 25/FARPart25,a
da se eksploatacija aviona obavlja saglasno CS OPS1/FAR Part 119,121 i 135.
Propisi ne definišu:
- brzine, distance, masu aviona u poletanju ATOM koje su karakteristične za proces
poletanja,
Propisi definišu:
- zavisnosti koje postoje između različitih brzina i distanci(pređenog rastojanja u
poletanju) koje su uključene u proces poletanja aviona....
OBAVEZE AVIO-PREVOZIOCA U PROCESU POLETANJA AVIONA

- Odredi dužinu PSS potrebnu za poletanje aviona sa željenom masom, za

date atmosferske uslove i stanje PSS,
- Da operator izabere TOM za datu putanju u poletanju, za koju je zatim
potrebno izračunati ubrzanje-usporenje aviona, maksimalnu brzinu koja
se može postići za konstantnu dužinu PSS, tačku odlepljenja aviona,
gradijent penjanja i sl.......

Dva ambijenta poletanja:

- Deo poletanja koji se odnosi na kretanje aviona po PSS, koji je ograničen

uslovima koje određuje sama PSS i
- Deo poletanja koji se odnosi na kretanje aviona u vazduhu i koji je
ograničen ambijentom oko PSS i performansama koje je avion sposoban
da ostvari.....
 BRZINA AVIONA U POLETANJU

- VMCG - minimalna brzina pri kojoj je moguće upravljati avionom na PSS.....

- VEF - brzina na kojoj se pretpostavlja da je kritični motor prestao da radi,
- V1 - brzina preko koje posada ne sme preduzimati nikakve akcije za
zaustavljanje aviona na PSS....
-V - maksimalna brzina na zemlji od koje počinje kočenje i pri tome se
MBE
sva energija apsorbuje pomoću kočnica,
 BRZINA AVIONA U POLETANJU

- VMCA ili VMC - brzina na kojoj, kada je iznenada kritični motor otkazao
moguće povratiti upravljanje nad avionom sa ( nm 1 motora) i održavati
pravolinijski let sa ili bez odstupanja po pravcu ili sa poprečnim uglom ne
višim od 50 ,
- Vr - brzina na kojoj počinje rotacija aviona za vreme poletanja.....
-V - min.brzina odlepljenja aviona od PSS....
MU
 BRZINA AVIONA U POLETANJU

- VLOF - brzina sa kojom se avion može naći u vazduhu,

-
Vte - brzina aviona preko koje brzina rotacije pneumatika postaje isuviše
velika,
- Vs - brzina gubitka brzine u konfiguraciji za poletanje,...
Napomena: sve navedene brzine obuhvaćene su vazduhoplovnim propisima
CS/FAR Part25.103; CS/FAR Part25.149 i CS/FAR Part25.107d.......
 BRZINE AVIONA U POLETANJU

Međuzavisnosti između navedenih brzina:

- VMCG  V1  VR ; 1, 05VMCA  VR ; 1,1VMCA  V2 ;

- 1, 05VMU  VLOF ; 1,1VMU  VLOF ; VLOF  Vte ;

-V
1  VMBE ; 1, 2Vs  V2 ;
 KONFIGURARACIJA POLETNO SLETNE STAZE
Raspoložive dužine u poletanju :
-Predpolje, površina iza praga PSS,širine ne manje od 500 ft u odnosu na
osu simetrije,....
-Polje za zaustavljanje, površina iza praga PSS čija širina u odnosu na
uzdužnu osu aviona nije manja od širine PSS,.....
-Distanca za zaustavljanje ASD, je distanca potrebna za ubrzavanje aviona
do brzine VEF sa svim motorima,....., sa nm 1motora do brzine V1
i distance za smanjenje brzine do nule....
 KONFIGURARACIJA POLETNO SLETNE STAZE

Distanca za poletanje TOD:

-Horizontalno rastojanje od početka poletanja do tačke na kojoj je
avion 35 ft iznad površine PSS sa otkazom jednog motora ili
-115% horizontalnog rastojanja od početka poletanja do tačke na
kojoj je avion 35 ft iznad površine PSS sa radom svih motora,.....

Poređenje TOD za slučaj poletanja sa svim operativnim motorima i slučaj

poletanja sa jednim otkaznim motorom
 KONFIGURARACIJA POLETNO SLETNE STAZE

Distanca za zalet TOR :

-Horizontalno rastojanje od početka poletanja do tačke koja je na polovini
rastojanja između tačke koja odgovara brzini odlepljenja i tačke na kojoj avion
postiže 35 ft sa otkazom jednog motora ili
-115% horizontalnog rastojanja od početka poletanja do tačke kojoj je na
polovini između tačke koja odgovara brzini odlepljenja i tačke na kojoj
avion postiže 35 ft iznad površine PSS sa radom svih motora.

Određivanje TOR za slučaj poletanja sa svim operativnim motorima i slučaj poletanja sa 1 otkazalim motorom
 POTREBNA STAZA ZA POLETANJE PO CS/FAR-u

Distanca koja dozvoljava poletanje za min.TOM za slučaje:

- U slučaju prekinutog poletanja RTO, distanca potrebna da avion dostigne

VEF sa svim svojim motorima,.....
- U slučaju nastavka poletanja sa otkazom jednog motora distanca potrebna
za ubrzavanje aviona sa svim motorima do brzine VEF i zatim nastavak
poletanja do postizanja visine 35 ft iznad zemlje i
- U slučaju kada se poletanje obavlja sa svim motorima, 115 % distance
potrebne za ubrzavanje,odlepljivanje i dostizanje visine 35 ft iznad zemlje...
 POLETANJA AVIONA SA OTKAZOM MOTORA

- avion ubrzava do tačke A normalno

sa svim motorima,

- Na tački A dolazi do otkaza motora i

potisak opada kontinualno i brzo....

- Na tački B posada uočava otkaz motora

i započinje akcije zaustavljanja aviona
sa usporavanjem,

- Na tački C počinje kočenje aviona i

aktiviranje vazdušnih kočnica,

- Na tački H avion je zaustavljen Poređeno rastojanje tokom poletanja u f-iji od

brzine u poletanju za slučaj poletanja sa svim
( VT  0), motorima, poletanje sa jednim otkazalim
motorom i prekinuto poletanje
 POLETANJA AVIONA SA OTKAZOM MOTORA

- Tačka F je situacija kada je do

otkaza motora došlo posle tačke A
pa je nemoguće zaustaviti avion na
raspoloživoj dužini PSS za
zaustavljanje,......
• - Na tački G avion kome je jedan
motor otkazao dostiže bezbednu
brzinu na visini 35 ft......
V2
- Na tački E avion kome rade
svi motori u poletanju dostiže
bezbednu brzinu na poletanju
Poređeno rastojanje tokom poletanja u f-iji od
V2 na visini 35 ft......
brzine u poletanju za slučaj poletanja sa svim
motorima, poletanje sa jednim otkazalim
BFC je slučaj gde je ASD = TOD motorom i prekinuto poletanje
 GLAVNI UTICAJNI PARAMETRI POLETANJA I
SPOSOBNOST AVIONA DA POLETI

- Nadmorska visina PSS

- Dužina PSS
- Potisak pogonske grupe
- Vetar,
- Nagib PSS
- Masa aviona i
- Temperature okolnog vazduha , OAT

Važni zaključci:
-Sve dužine PSS nisu balansirane i ne moraju biti,
-Dužina PSS potrebna za zaustavljanje aviona u prekinutom poletanju bude
veće ili manje nego distanca potrebna za dostizanje visine 35 ft,
-Ni jedna od ovih dužina u poletanju ne sme biti veća od raspoložive
dužine PSS i njenih produžetaka kao što su stopway i clearway.
 VIŠESTRUKE VREDNOSTI BRZINE V1

- Donja granica brzine V,određena

1
mogućnošću upravljanja avionom V,1  VMCG
- Gornja granica brzine , određena aerodinamičkim zahtevima iV  V
V1 1 R
svojstvima sistema za kočenje aviona , odnosno gornja granica može
biti ili (zavisi koja je manja),....
V1  VMBE
VR Vmbe
Operativni razlozi:
-Klizava ili kontaminirana PSS može
diktirati avio-kompaniji način izbora
brzine ,za date uslove,
-Pretpostavke bezbednosti i pristupa
V1
avio-kompanije,
-potreba za većom vrednosti brzine
i na taj način povećanje gradijenta
penjanja koji je posledica veće brzine.
V2 Izgled dijagrama Web chart
 VIŠESTRUKE VREDNOSTI BRZINE V1

Sa dijagrama za taču 1. sledi:

TOD  ASD  1.828, 8  m i
V1BAL  V1 ,....
Za takvu stazu odgovara
TOM  45.300 kg .....
Masa aviona smanjena na
TOM  43.941kg  .......
U tački 3. V1  VR ,.....
U tački 2. V1  0, 98V1BAL ,....
Nedostatak manje brzine V1 je što
zahteva dovoljan razmak od tačke
poletanja do kraja PSS, bez prepreka
za slučaj nastavka poletanja sa
otkazom jednog motora i manju
granicu u odnosu na minimalnu
brzinu upravljanja. Izgled dijagrama Web chart
 VIŠESTRUKE VREDNOSTI BRZINE V1

Sa dijagrama za taču 3. sledi:

brzina V1  V1BAL , posledica

smanjuje TOD, ..... , pa se povećava

clearance od tačke liftoff do kraja PSS...

Ako se TOM smanji na:
TOM  40.770 kg  , onda
brzini V1 odgovara tačka 4. na dijagramu
ali nije moguće ostvariti zato što zavisi
od granice VMCG .

Tačku 5. nije moguće ostvariti zato što je

V1  VR ...... Izgled dijagrama Web chart
 NEBALANSIRANA STAZA

Npr. Tačka 2 reprezentuje poletanje

sa PSS koja ima nagib nadole bez
Stopway-a, koji može usloviti da je
ASD  d1 , sa duge strane PSS
može imati značajan clearway pa je
tada TOD  d1  ASD .....

U tački 3 je: ASD  d1  TOD ...

Izgled dijagrama Web chart

 STANJE PSS

Metodi i uređaji za minimizaciju efekta vlage i kontaminirane površine PSS

a)Kolotrazi (žlebovi) na kolovoznoj konstrukciji PSS omogućavaju brzu drenažu

i oticanje vode stvarajući uslove za hrapaviju PSS što poboljšava trenje,
b)Ugradnja sistema za sprečavanje blokade kočnica stajnog trapa,
c)Eliminisanje izvora (uzroka) gubitka trenja skidanjem sa pneumatika naslage
od PSS,
d)Proizvođači aviona publikuju savetodavne podatke koji se odnose na
narušavanje performansi u poletanju koje su posledica kontaminirane PSS, dajući
na taj način mogućnost avio.prevoziocima da definišu svoju specifičnu politiku u
odnosu na korišćenje kontaminiranih PSS:......