PREDUZEĆE

Pojam preduzeća
Preduzeće predstavlja osnovnu ekonomsku jedinicu i
definisano je kroz istoriju na različite načine. Neke od
definicija preduzeća su:
• Preduzeće je pravno lice koje obavlja djelatnost radi
sticanja dobiti.
• Preduzeće je posebna organizacija ljudi u privredi
formirana u cilju obavljanja određene djelatnosti u
proizvodnji, razmjeni i potrošnji.
• Preduzeće je osnovni privredni subjekt kojeg određuje
njegov organizacioni oblik i koji ima za cilj ostvarivanje
profita na kome počiva cjelokupan društveni razvoj.
• Preduzeće predstavlja složen ekonomski i organizacioni
subjekt, koji proizvodi robu ili usluge za tržišne potrebe,
koristeći sopstvene resurse, radi ostvarivanja dobiti i
drugih društveno-ekonomskih ciljeva.
 PREDUZEĆE KAO SISTEM

Preduzeće, kao sistem, čine međusobno

povezani elementi nižeg reda (podsistemi).

Preduzeće se posmatra kao:

 organizacioni sistem
 ekonomski sistem
 sistem cilja
 funkcionalni sistem
 dinamički sistem
 otvoren sistem
 indeterminisan sistem
Proces stvaranja vrijednosti

5
 SMISAO UPRAVLJANJA
HAOS, RED, ENTROPIJA, ENERGIJA

• Svijetom uglavnom dominira nered, haos.

• Sve što je organizovano, što je živo, mora da posjeduje

neki nivo organizovanosti – reda.

• Svaki sistem koji je organizovan trpi djelovanje

entropije, opšte tendencije ka dezorganizaciji.

• Da bi se red što duže održao uprkos djelovanju

entropije sistem mora da koristi energiju, tendenciju
koja ima za cilj da uspori ili umanji delovanje entropije.
 RED

• Sve što je organizovano, što je živo, mora

da posjeduje neki nivo organizovanosti –
reda.

• Red je neophodan da bi mogao da se

obavi neki rad.
 ENTROPIJA

• Svaki sistem koji je organizovan trpi

djelovanje entropije, opšte tendencije ka
dezorganizaciji.

• Dezorganizacija neminovno dovodi do

raspadanja i smrti sistema.

• Zbog entropije nijedan sistem nije vječan.

 ENERGIJA

• Da bi se red što duže održao uprkos

djelovanju entropije sistem mora da
koristi energiju, odnosno negativnu
entropiju.

• Energija je tendencija koja treba da uspori

ili umanji djelovanje entropije.

• Djelovanje entropije i energije su uslov za

funkcionisanje sistema.
 RAD I OPSTANAK SISTEMA

• Da bi sistemi opstali, a to uključuje ljude i

njihova društva, mora da postoje organizacije,
sistemi sposobni da obavljaju neki rad.
• Rad je svaka aktivnost koja omogućava da
sistem opstaje, da egzistira u vremenu i
prostoru
• Za rad je neophodno trošenje energije.
• Trošenje energije doprinosi očuvanju sistema ali
sa druge strane omogućava realizaciju
entropije.
 ENTROPIJA I LJUDSKI RAD

• Cjelina dinamike egzistencije se realizuje u stalnom nastojanju

entropije da poveća nered, a koncentrisane energije, materije i
informacija da taj nered suzbije ili barem smanji brzinu njegovog
širenja.

• Ljudska delatnost, ljudski rad, ljudsko stvaralaštvo se ispoljava u

nastojanju:
– da se stvori organizacija,
– da se u prirodi prepoznaju dijelovi struktura koje mogu biti
upotrebljene kao izvori energije,
– da se pronađe ili stvori organizacija koja će omogućiti da se ostvaruje,
realizuje određen proces,
– da se zadovolje određene ljudske potrebe,
– da se obavi neki rad.
 OSTVARIVANJE CILJEVA

• Najveći dio svoga života svaki čovek i društvena

zajednice provode u nastojanju da uspostave u
postojećem haosu neki red, neku organizaciju.

• Nastojanja da se iznađu načini da se postignu unapred

određeni ciljevi, da se smisao života i rada odredi kao
nastojanje da se realizuju neki unapred zamišljeni,
poželjni događaji, karakteristika je ljudskih i naučnih
napora.

• Cjelina smisla čovekovog života jeste postizanje i

realizacija u realnom vremenu i prostoru (u sadašnjosti)
postavljenih ciljeva.
 HAOS I RED

• Haos, nered, dezorganizacija je u osnovi svakog reda. Samo iz

haosa može da nastane red.

• Haos kao uslov iz koga nastaje red se ne ukida potpuno i

nepovratno uspostavljanjem reda, već je to privremeno
stanje.

• Uspostavljeni red, prije svega zbog djelovanja entropije, kad

tad se pretvara u nered. Red i haos su uzajamno vezani,
međutim ta veza nije simetrična niti stalna.

• Upravljanje nije samo poništavanje haosa u nastojanju da se

uspostavi neki red već i “korišćenje” haosa za uspostavljanje
nekog reda.
 RED KAO POŽELJNA SADAŠNJOST
• Buduće je pretpostavka koja se “konstruiše” i realizuje u
sadašnjosti.

• U prošlosti stvari su se desile – danas možemo samo da nagađamo

na osnovu onoga što nam je ostalo iz prošlosti kako je to bilo.

• U budućnosti stvari će se tek desiti – oni koji upravljaju mogu imati

želje i pretpostavke o budućem ali se budućnost ne može odrediti.

• Upravljanje nije uspostavljanje odnosa između sadašnjeg i nekog

budućeg, već je postavljanje međusobnog odnosa pojava u
sadašnjosti – maksimalno ukidanje haosa i uspostavljanje reda.

• Budućnost predstavlja neki daleki horizont kome težimo a do kojeg

nikad ne stižemo. Vizija budućnosti nam služi kao orijentir, kao
želja koja se isključivo realizuje u sadašnjosti.
 POSLOVNI SISTEM
POS  ABC   IT , R, K , P, N , TR, M , TE , QS , D,U , S , RU , PK , F , OI 

Npr. u poslovnom sistemu preduzeća mogu postojati slijedeći podsistemi:

• IT- Istraživanje tržišnih potreba za proizvodom,
• R- razvoj prototipa budućeg proizvoda,
• K- konstruisanje proizvoda,
• P- planiranje i priprema proizvodnje,
• N- nabavka sirovina i opreme za izradu proizvoda,
• TR - spoljni i unutrašnji transport materijala i opreme,
• M- magacin za sirovine i opremu,
• TE - tehnologija obrade dijelova i montaže proizvoda,
• QS - upravljanje i obezbjeđenje kvaliteta proizvoda,
• D- prodaja i distribucija dijelova i proizvoda,
• U- ugradnja ili montaža proizvoda na mjesto korišćenja,
• S- servisiranje ili održavanje proizvoda kod kupca ili korisnika,
• RU - rukovođenje,
• PK - pravni i kadrovski poslovi,
• F- finansije,
• OI - obezbjeđenje ili sigurnost imovine
 POSLOVNI SISTEM
Z

X IT,R,K,P,N,TR, U Y
TE
M,D,U,S

QS,RU,PK,
F,OI POS

POS  IT , R, K , P, N , TR, M , TE , QS , D,U , S , RU , PK , F , OI 

 REZULTATI PROCESA
• Poluproizvodi (eng. processed materials) su izrađeni materijali dobijeni transformacijom u tečnom,
gasovitom ili rastresitom stanju, koji se obično isporučuju cjevovodima, cisternama, buradima,
kantama ili bocama (tečnosti, gorivo, mazivo, gasovi), vagonima ili džakovima (sirovina, koks, ugalj,
granule), u rolnama (limovi, tkanine, trake, profili, žice, cijevi) ili u gomili (odlivci, otkovci,
poluobrađeni dijelovi), itd.
 
• Proizvodi (eng. hardware) su izrađeni oblikovani dijelovi ili gotovi sklopovi za upotrebu: dijelovi,
alati, komponente, pribori, instrumenti, aparati, mašine, uređaji, vozila, instalacije, itd.
 
• Softver (eng. software) je intelektualno ostvarenje sa informacijama u obliku ideja, poslova ili
postupaka, na prikladnom nosiocu: skice, postupci, računarski programi, dokumentacija itd. koja se
odnosi na rad sistema za obradu podataka (prema Standardu ISO 2382-1:1993).

• Usluge (eng. services) obuhvataju pružene ili isporučene usluge proizvođača potrošaču
(ugostiteljske, komunikacione, zdravstvene, komunalne, trgovačke, finansijske, administrativne,
tehničke, naučne, itd.).
 KVALITET PROIZVODA
Kvalitet proizvoda nastaje u slijedećim radnim sistemima:
1. IT - istraživanje tržišnih potreba za proizvodima na tržištu,
2. R - razvoj prototipova istraženog proizvoda,
3. K - konstruisanje proizvoda na osnovu razvijenog prototipa,
4. P - planiranje i priprema proizvodnje ,
5. N - nabavka sirovine i opreme za izradu proizvoda,
6. TR- spoljni i unutrašnji transport sirovina,
7. M - skladište za sirovinu, opremu, poluproizvode i proizvode,
8. TE - tehnologija izrade dijelova i montaža proizvoda,
9. QC- upravljanje kvalitetom proizvoda,
10. D - pakovanje, prodaja i distribucija proizvoda,
11. U - ugradnja ili montaža proizvoda na mjestu korištenja,
12. S - servisiranje ili održavanje proizvoda,
13. E - eksploatisanje proizvoda kod kupaca ili korisnika.
 KVALITET PROIZVODA
Kvalitet proizvoda nastaje na slijedećim
nivoima:
I nalaženje ideja,
II projektovanje,
III planiranje i priprema,
IV izrada i kontrolisanje,
V isporučivanje.
 KVALITET PROIZVODA
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Nalaženje ideja I IT Istraživanje tržišnih potreba

Projektovanje II R K Razvoj i Konstrukcija

1

Planiranje i Planiranje, Nabavka, Transport,

III P N TR M
priprema Skladište

Izrada i
kontrolisanje IV TE QC Proizvornja i Kontrola kvaliteta

Isporučivanje V D U S E

Pakovanje, prodaja i distribucija,

Ugranja ili montaža, Servisiranje ili
Održavanje, Eksploatacija proizvoda
kod kupca

Shema poslovnog sistema u stvaranju kvaliteta proizvoda

 Preduzeće ima:

• Vlasnika (upravu, menadžment)

• Imovinu
• Cilj poslovanja
• Organizaciju
• Prihode i rashode (tok gotovine ili “cash flow”)
• Obavlja poslovnu i finansijku djelatnost
 Vlasnik
Vlasnici preduzeća mogu biti fizička i pravna lica,
država ili lokalna samouprava. Vlasnici ulažu
kapital u preduzeće sa ciljem ostvarivanja profita
i obavljanja određene djelatnosti. Vlasnici mogu
ali ne moraju i da upravljaju poslovanjem
preduzeća (akcionarska društva). Zavisno od toga
kakva je odgovornost vlasnika za rezultate
odnosno obaveze preduzeća razlikujemo:
– društva lica – vlasnici sopstvene imovine
neograničeno garantuju za obaveze preduzeća:
– društvo kapitala – vlasnici garantuju za obaveze
preduzeća samo do visine svojih uloga.
 Imovina
Da bi preduzeće uopšte moglo da posluje potrebno je da
posjeduje imovinu pomoću koje će obavljati određenu
djelatnost. Tu imovinu u preduzeće unose vlasnici –
osnivači, ali i pravna i fizička lica koja kasnije u toku
postojanja preduzeća ulažu u njega. Imovina
preduzeća je, međutim, odvojena od imovine vlasnika
preduzeća. Imovinu preduzeća čine:
• materijalna sredstva – zemljište, objekti, mašine, zalihe
i slično,
• nematerijalna sredstva – prava,
• hartije od vrijednosti,
• novčana sredstva itd.
 Ciljevi
Ciljevi preduzeća zavise od svrhe njegovog poslovanja. Osnovni cilj
preduzeća koja su u privatnom vlasništvu je ostvariti profit. S druge
strane, osnovni cilj javnih preduzeća jeste efikasno obavljanje
djelatnosti koje su od društvenog značaja (vodoprivreda,
snabdjevanje električnom energijom i slično).
Preduzeća koja su u privatnom vlasništvu sem osnovnog cilja (profita)
treba da ostvaruju i ciljeve:
– vlasnika,
– menadžera i
– zaposlenih.
Takođe, preduzeća treba i da poštuje osnovne etičke principe i da u
tom smislu ostvaruju i šire društvene ciljeve – ciljeve razvoja,
napretka i prosperiteta.
 Ciljevi

Glavni cilj: maksimalizirati profit

Dodatni ciljevi: dugoročna stabilnost, obezbjeđenje,

solventnosti, dobri međuljudski odnosi i kvalitet
radnika, inovacije, smanjenje troškova, zaštita
životne sredine i dr.
Ciljevi moraju biti:

• Jasni
• Mjerljivi
• Ostvarivi
• Stabilni
• Vremenski i prostorno usklađeni
• Vremenski ograničeni
 • Cilj je konkretizovan nizom
zadataka koji će nam pomoći u
ostvarenju namjere.

CILJ STRATEGIJE
• Zadaci su razrada postupaka
ka ostvarenju cilja.

• Ostvarenje mora biti mjerljivo

nekim od oblika, postupaka i
instrumenata vrednovanja.
VREDNOVANJE ZADACI
 KARAKTERISTIKE PREDUZEĆA:

– samostalan ekonomski subjekt,

– organizovana cjelina u kojoj se uspostavljaju
brojni odnosi između ekonomskih resursa
(organizacija),
– preduzeće stvara vrijednost putem
transformisanja uloženih resursa u rezulate, u
cilju ostvarenja profita.

29
 KARAKTERISTIKE PREDUZEĆA:
• SAMOSTALNOST znači da preduzeće, odnosno vlasnici
preduzeća ili menadžeri koji u ime vlasnika upravljaju
preduzećem samostalno donose sve bitne odluke (šta
će proizvoditi, koliko, po kojoj cijeni, kako će
raspoređivati rezultate i sl)

• Međutim preduzeće nije sasvim nezavisno, jer mora

uvažavati niz ograničenja iz okruženja. Ta ograničenja
su, prije svega, pravne i ekonomske prirode (preduzeće
mora poštovati zakonske propise i tržišne zakone)
30
 KARAKTERISTIKE PREDUZEĆA:
• PREDUZEĆE JE ORGANIZOVANA CELINA – U toku
funkcionisanja preduzeća između ekonomskih
resursa uspostavljaju se brojni odnosi.

• To su odnosi između ljudskih resursa međusobno,

odnosi između ljudskih i materijalnih resursa i odnosi
između samih materijalnih resursa.

• Da bi preduzeće efikasno funkcionisalo svi ti

mnogobrojni odnosi moraju se adekvatno
organizovati.

31
 KARAKTERISTIKE PREDUZEĆA:
Funkcionisanje preduzeća predstavlja proces
transformacije određenih ulaganja u rezultate
• Funkcionišući preduzeće stvara vrijednost
• Proces svaranja vrijednosti u preduzeću može se
podijeliti u tri faze:
– u prvoj fazi ulažu se resursi u preduzeće, koji se, u
– drugoj fazi, u određenim procesima, kao što su proces
proizvodnje ili proces pružanja usluga, transformišu u
rezultate, i u
– trećoj fazi ostvaruju se rezultati funkcionisanja
preduzeća.

32
 Razlozi postojanja preduzeća:
Razlozi postojanja preduzeća mogu se naći u
određenim prednostima zajedničkog rada ljudi u
preduzeću u odnosu na rad pojedinaca.
Najznačajnije prednosti zajedničkog rada u preduzeću
su:
podjela rada i specijalizacija,
veće korišćenje tehnike i tehnologije,
upravljanje spoljnim okruženjem,
smanjenje transakcionih troškova,
podsticanje i kontrola.
33
 Podjela rada i specijalizacija
Rad u kolektivu omogućava podjelu rada između
više članova kolektiva i njihovu specijalizaciju za
pojedine segmente procesa rada.
Zahvaljujući podjeli rada pojedinačni radnici se
usresređuju na uže dijelove procesa rada, što
omogućava razvoj njihovih radnih sposobnosti, a
time i povećanje efikasnosti rada.

34
Veće korišćenje tehnike i tehnologije
 Veće korišćenje moderne tehnike i tehnologije doprinosi povećanju obima
proizvodnje i proširenju asortimana proizvoda, čime dolaze do izražaja
efekti ekonomije obima i ekonomije širine.
 Ekonomija obima je smanjenje prosječnih troškova (troškova po jedinici
proizvoda) uslijed povećanja obima proizvodnje.
 Sa povećanjem obima proizvodnje smanjuju se prosečni troškovi jer se
ukupni troškovi rasporedjuje na veći broj jedinica proizvoda.
 Ekonomija širine je smanjenje troškova uslijed širenja asortimana
proizvoda.
 Ispoljava se u nižim ukupnim troškovima proizvodnje kada se dvije ili više
vrsta proizvoda proizvode u jednom preduzeću, od zbira troškova
proizvodnje tih proizvoda kada bi se svaki od njih proizvodio u posebnom
preduzeću.
 Do efekata ekonomije širine dolazi zato što preduzeće povećava
efikasnost korišćenja nedovoljno iskorišćenih resursa tako što ih koristi u
proizvodnji više različitih proizvoda (zajednička struja, grijanje, kirija i sl).

35
Upravljanje spoljnim okruženjem
Okruženje u kome posluje preduzeće izvor je
neizvesnosti i brojnih drugih uticaja na preduzeće.
Da bi smanjilo rizik i neizvesnost preduzeća prate
promene u okruženju, a takođe i sa svoje strane
nastoje da utiču na okruženje i da ga prilagode
sebi (npr. marketinški utiču na tražnju okruženja,
kreiraju nove potrebe i slično)

36
Smanjenje transakcionih troškova
– Svaki proces proizvodnje podrazumeva povezivanje brojnih
faktora proizvodnje na način koji će obezbijediti proizvodnju
željenih proizvoda.
– Tokom tog procesa moraju se riješavati brojni problemi, kao što
su npr.:
• ko će obavljati koje aktivnosti i sa kim će u tom procesu sarađivati kao
bi se zadatak obavio na nejefikasniji način,
• ko će i koliko biti plaćen za usluge koji pruža u procesu proizvodnje,
• kako kontrolisati da li faktori proizvodnje pružaju one usluge koje se
od njih očekuju i sl.
– Troškovi koji nastaju u vezi pregovaranja, nadgledanja i vođenja
procesa pregovaranja ljudi nazivaju se transakcioni troškovi.
– Preduzeće umesto da za svaki pojedinačni posao angažuje druge
ljudi (što podrazumeva visoke transakcijske troškove), ono za
duži vremenski period angažuje stručnjake, čime smanjuje
transakcione troškove.

37
 Podsticanje i kontrola
– Preduzeće kao organizovani oblik privređivanja
može različitim organizacionim i ekonomskim
mjerama da utiče da rad zaposlenih u preduzeću
bude efikasniji od samostalnog rada pojedinaca.
– Strukturom autoriteta i sistemom kontrole i
podsticaja preduzeće može da utiče na zaposlene
kako bi povećali efikasnost svog rada.
– Rad u kolektivu, takođe doprinosi i ostvarivanju
sinergetskih efekata

38
4. DIFERENCIRANJE PREDUZEĆA

Kriterijumi podele preduzeća su:

I. osobine transformacionog procesa
II. veličina preduzeća
III. pravni oblik preduzeća
I. Prema osobinama transformacionog
procesa razlikuju se:
• proizvodna preduzeća
• uslužna preduzeća
Proizvodno preduzeće obavlja svoju djelatnost
transformišući ulaganja u rezultate kroz proces
proizvodnje, čime se upotrebni kvaliteti uloženih
resursa transformišu u upotrebne kvalitete
gotovih proizvoda.

Uslužna preduzeća obavljaju svoju djelatnost

pružajući usluge kroz proces transformacije
ulaganja u rezultate.
SLIČNOSTI I RAZLIKE IZMEĐU PROIZVODNIH I USLUŽNIH
PREDUZEĆA
PROIZVODNA PREDUZEĆA USLUŽNA PREDUZEĆA

odvojenost procesa proizvodnje i neodvojivost procesa proizvodnje i

procesa potrošnje procesa potrošnje
standardizacija proizvodnog prilagođenost specifičnim
programa potrebama
visoka specijalizacija zaposlenih veličina nije uslov efikasnosti

opipljiv fizički proizvod neopipljiv rezultat

kapitalno intenzivna radno intenzivna

veliki značaj tehnologije veliki značaj kompetencija

II. Prema kriteriju veličine preduzeća,
postoje:
• mikro i mala preduzeća
• srednja preduzeća
• velika preduzeća
 Definicija malih i srednjih preduzeća u EU:

Kriterij Mikro Malo Srednje

Broj zaposlenih <10 < 50 < 250

Bilans stanja ili - < 7 mil. € ili < 5 < 40 mil. € ili <
bilans uspjeha mil. € 27 mil. €

Nezavisnost Ne više od
25% kapitala ili
prava glasa

koje dolazi od
preduzeća koja
nisu SMP
MSP u EU:
• MSP sektor zahvata 99.8% ukupnog broja preduzeća a mikro
preduzeća, sa manje od 10 zaposlenih čak 92%. U okviru
kategorije mikro preduzeća procjenjuje se da oko polovine
preduzeća, tj. oko 9 miliona preduzeća nema zaposlene, tj. ne
zapošljava radnu snagu van svoje porodice. To su porodična ili
preduzeća u kome je vlasnik i jedini radnik. Taj segment
zapošljava 20% ukupno zaposlenih dok MSP sektor zahvata udio
od gotovo 70% zaposlenih.
 Definicija malih i srednjih preduzeća u Republici Srpskoj:

Kriterij Mikro Malo Srednje

Broj zaposlenih <10 < 49 < 249

Ukupan prihod - < 5 mil. € < 25 mil. €

Ukupna < 5 mil. € < 21,5 mil. €

sredstva
(aktiva)
MSP u RS:

• U RS je 2008. godine bilo registrovano 13,433 preduzeća

od čega na MSP otpada 99,56% i samo 60 velikih
preduzeća i 29.426 zanatsko -preduzetničkih radnji.
Značaj malih preduzeća se ogleda kroz:

• povećanje zaposlenosti
• diversifikaciju privredne strukture
• inovativnost
• tehnološki progres
• realizaciju širih društvenih ciljeva ...
 Osobine malih preduzeća su:

• neposredan kontakt sa potrošačima

• prilagođenost specifičnim zahtjevima i visoka specijalizacija
• zadovoljenje tražnje užeg segmenta
• Pojedinačna / maloserijska proizvodnja
• visoka fleksibilnost
• neposredan odnos sa zaposlenima
• visoka motivisanost vlasnika ...
 Nedostaci malih preduzeća su:

• manja efikasnost u odnosu na velika preduzeća

• zavisnost od znanja i ličnih osobina vlasnika
• nema podjele rada i specijalizacije
• visok tržišni rizik
• problem pribavljanja finasijskih sredstava ...
 SREDNJE PREDUZEĆE
u odnosu na mala preduzeća:
• formalizovana organizaciona
struktura
• složeniji problemi
• profesionalno upravljanje
• ravnoteža strategijskog i
operativnog upravljanja
(delegiranje autoriteta)
• veći iznos kapitala i
veći prihod
• lakše pribavljanje kapitala
u odnosu na velika preduzeća:
• zadovoljavaju specijalizovanu
tražnju
• fleksibilnija
• ostvaruju efekte ekonomije
obima kroz snabdevanje velikih
preduzeća poluproizvodima
• veza između malih i velikih
preduzeća
 VELIKO PREDUZEĆE
Prednosti velikih preduzeća
su:
• ekonomija veličine
• efekat koristi od učenja
• ekonomija skladištenja
• ekonomija upravljanja
• komercijalna ekonomija
• finansijska ekonomija
• efekat istraživačko
razvojnih aktivnosti
Nedostaci velikih preduzeća su:
• disekonomija veličine
(problemi koordinacije i
kontrole)
• nefleksibilnost
• visoki troškovi izlaska iz
djelatnosti ili privredne grane
• posredan kontakt sa kupcima
Optimalna veličina preduzeća je veličina koja ima
minimalne prosječne troškove, a zavisi od tipa
tehnologije i od veličine tržišta.

Velika preduzeća nastaju kroz :

• interni rast – razvoj sopstvenih kapaciteta
• externi rast – spajanje/pripajanje
- Eksterni rast preduzeća -
Spajanje preduzeća znači stvaranje novog
preduzeća, gdje uključena preduzeća gube
pravni subjektivitet, a sva prava i obaveze
prenose se na novonastalo preduzeće.

Pripajanje preduzeća znači da pripojeno

preduzeće gubi pravni subjektivitet u korist
većeg preduzeća i ako je to dobrovoljno u
pitanju je merdžer, a ako nije zove se
preuzimanje (take-over).
Rast može biti:
• horizontalni u okviru postojeće delatnosti
• vertikalni kroz spajanje različitih faza
proizvodno-prometnog procesa
• konglomeratski kroz uključenje potpuno
različitih delatnosti

Takođe postoji i finansijsko povezivanje

preduzeća kroz: holding i koncern
Holding karakteriše kontrola zavisnih preduzeća
kroz posjedovanje hartija od vrijednosti i razlikuju se:

• čist holding
kada je kontrolna funkcija jedina delatnost
matičnih preduzeća (preduzeća majki)

• mješoviti holding
kada se pored kontrolne funkcije obavlja i neka
sopstvena delatnost, što je isto što i koncern
Prednosti holdinga su:
• jeftiniji i jednostavniji od fuzije ili kupovine
• zadržava se ime i reputacija zavisnih preduzeća

Nedostaci su:
• složeni odnosi koji smanjuju efikasnost
• veći porez
Koncern nastaje povezivanjem preduzeća kroz
jedinstvenu upravu i to:
1. učešćem u kapitalu drugih društava - faktički koncern
pored toga obavlja i neku svoju delatnost
2. inkorporiranjem jednog u drugo društvo - čist koncern,
kada uključeno društvo zadržava svoj pravni
subjektivitet, a vladajuće društvo ima neograničeno
pravo upravljanja
3. preko ugovora - ugovorni koncern
KOMPARACIJA PREDUZEĆA PO VELIČINI - PREDNOSTI
MALO PREDUZEĆE
• neposredan kontakt
• prilagođenost specif. zahtevima
• zadovoljenje užeg segmenta
• pojedinačna/maloserijska pr.
• visoka fleksibilnost
• visoka motivisanost
VELIKO PREDUZEĆE
• ekonomija veličine
• efekat koristi od učenja
• ekonomija skladištenja
• ekonomija upravljanja
• komercijalna ekonomija
• finansijska ekonomija
• efekat IR aktivnosti
SREDNJE PREDUZEĆE
• formalizovana org. struktura
• složeniji problemi
• profesionalno upravljanje
• delegiranje autoriteta
• veći iznos kapitala i veći prihod
• lakše pribavljanje kapitala
• zadovoljenje specijalizovane tražnje
• fleksibilnija od VP
• efekti ekonomije obima kroz
snabdijevanje VP poluproizvodima
• veza između MP i VP
 KOMPARACIJA PREDUZEĆA PO VELIČINI - NEDOSTACI

MALO PREDUZEĆE
• manja efikasnost od VP
• zavisnost od osobina vlasnika
• nema specijalizacije SREDNJE PREDUZEĆE
• visok tržišni rizik • nedostatak kapitala
• problem pribavljanja fin.sredstava • zavisnost od VP
• problemi u upravljanju
• složeniji problemi
VELIKO PREDUZEĆE
• niska fleksibilnost
• disekonomija veličine
• otuđenost zaposlenih
• problemi u koordinaciji
III. Prema pravnom obliku razlikuju se (društva
lica i društva kapitala):
• ortačko društvo
• komanditno društvo
• društvo sa ograničenom odgovornošću
• akcionarsko društvo
Pored navedena četiri oblika privrednih
društava, u našem privrednom sistemu
postoje još i:

• Javna preduzeća i
• Preduzetnici (sopstveno preduzeće)
 Sopstveno preduzeće
• najjednostavniji oblik preduzeća
• jedan jedini vlasnik
• donosi sve poslovne odluke
• prisvaja celokupan profit
• svom svojom imovinom odgovara za
dugove preduzeća
• odsustvo kontinuiteta
• nastaju u određenim djelatnostima
 ORTAČKO DRUŠTVO

• Ortačko društvo predstavlja vrstu

preduzeća u formi privrednog društva u
kome članovi društva (ortaci, partneri,
drugari) odgovaraju za obaveze drušva
neograničeno i solidarno cjelokupnom
svojom imovinom.
 ORTAČKO DRUŠTVO
Nastaje sporazumom dva ili više fizičkih ili
pravnih lica.
Sporazum se odnosi na:
– Iznos uloženog kapitala
– Učešće u upravljanju društvom
– Način raspodijele dobiti i snošenja gubitka itd.
 ORTAČKO DRUŠTVO

Društvo lica.
• Neophodna saglasnost za ustupanje
udijela trećim licima.
• Prenos udijela između ortaka je slobodan.
 ORTAČKO DRUŠTVO
Iznos uloženog kapitala
• Ulozi članova mogu biti u: novcu, stvarima i
pravima izraženim u novcu, kao i u radu i
uslugama.
• Ortaci neograničeno solidarno odgovaraju za
dugove preduzeća
• ortaci su ograničeni u raspolaganju i upravljanu
svojim stvarima
• ulog se može povući samo u slučaju prestanka
ortakluka ili članskog statusa ortaka
 ORTAČKO DRUŠTVO

• Najčešće nastaju kod profesionalnih djelatnosti

kod kojih je kvalifikacija i stručnost ortaka
važnija od raspoložive količine kapitala
(advokati, ljekari i konsultanti)
• Upravljanje društvom (“1 čovjek 1 glas”,
jednoglasno za strateške odluke, većinsko za
tekuće poslovanje)
• Neophodan visok stepen uzajamnog povjerenja
• Svaki ortak ortačkog društva ima pravo i
obavezu da vode poslove društva
ORTAČKO DRUŠTVO - Prednosti
Prednosti u odnosu na preduzetnika:
• veći kapital,
• podjela rada i odgovornosti,
• mogućnosti specijalizacije

Prednosti u odnosu na akcionarsko preduzeće:

• jednostavniji i brži postupak osnivanja
• manji stepen društvene kontrole.
 ORTAČKO DRUŠTVO – Nedostaci:

• neograničena odgovornost,
• ograničene mogućnosti za povećanje
imovine preduzeća (rast i razvoj),
• efikasnost upravljanja sa rastom broja
članova,
• nestabilnost.
 KOMANDITNO DRUŠTVO

• Vrsta preduzeća u formi privrednog društva koje

osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica, u
svojstvu ortaka za obavljanje određene
privredne djelatnosti, pod zajedničkim poslovnim
imenom (firmom), od kojih najmanje jedno lice
odgovara neograničeno za obaveze društva
cjelokupnom svojom imovinom (komplementar)
i imaju pravo upravljanja, a najmanje jedno lice
odgovara ograničeno do visine svog uloga u
društvu (komanditor).
 KOMANDITNO DRUŠTVO
• Komplementari odgovaraju neograničeno svojom
cjelokupnom imovinom i imaju pravo upravljanja.
• Komanditori odgovaraju ograničeno, do visine
uloga unijetog u preduzeće.
• Komanditno društvo je prelazna forma između
društva lica i društva kapitala – kombinuje
ograničenu odgovornost jednih vlasnika
preduzeća i neograničenu odgovornost drugih.
 KOMANDITNO DRUŠTVO

• Dvije vrste članova

• Odgovornost članova za obaveze društva
• Upravljanje društvom
• Formiranje imovine društva – ulozi mogu
biti u novcu, stvarima, pravima, ali i u
radu i uslugama.
• Raspodela dobitka i snošenje gubitka
• Prenos udijela na članove i treća lica
 KOMANDITNO DRUŠTVO

• Prednosti i nedostaci
• Veoma rijedak tip privrednog društva u
praksi
 DRUŠTVO SA OGRANIČENOM
ODGOVORNOŠĆU (D.O.O.)

• Vrsta preduzeća u formi privrednog

društva, koje osniva jedno ili više pravnih
i/ili fizičkih lica radi obavljanja određene
privredne djelatnosti i koje za obaveze
odgovara cjelokupnom svojom imovinom.
 Glavne karakteristike d.o.o.

• Društvo kapitala
• Ograničena odgovornost članova i potpuna
odgovornost društva
• Najviše 50 članova
 Upravljanje d.o.o.:

• Skupština društva, direktor ili upravni

odbor
Formiranje imovine društva i udjeli
članova:

• Ulozi članova mogu biti u novcu, stvarima,

pravima, ali i radu i uslugama
• Minimalni novčani iznos osnovnog kapitala
(2.000 KM)
• Slobodna prenosivost udjela između
članova
 AKCIONARSKO DRUŠTVO A.D.

• Vrsta preduzeća u formi privrednog

društva, koje osniva jedno ili više pravnih
i/ili fizičkih lica u svojstvu akcionara radi
obavljanja određene privredne djelatnosti,
čiji je osnovni kapital fiksiran i podijeljen
na akcije.
 Karakteristike A.D.:

• Društvo kapitala
• Potpuna odgovornost društva i ograničena
odgovornost akcionara.
• Prenosivost akcija
• Kapital društva fiksiran i podijeljen na akcije,
određene nominalne vrednosti
• Minimalni kapital propisan Zakonom
• Čitav niz pravila i procedura u cilju očuvanja
vrednosti osnovnog kapitala.
• Pribavljanje kapitala
• Ulozi akcionara u novcu, stvarima i pravima.
Prema načinu osnivanja razlikujemo:
• otvoreni i
• zatvoreni tip društva.

Otvoreno akcionarsko društvo nastaje

sukcesivnim osnivanjem.
Zatvoreno akcionarsko društvo nastaje
simultanim osnivanjem.
 Zatvoreno (privatno) akcionarsko
društvo
Simultano osnivanje
• prvu emisiju akcija otkupljuju isključivo osnivači bez
javnog poziva za upis i uplatu akcija
• osnivači potpisuju ugovor o osnivanju društva
• osnivači donose njegov statut
• minimalni kapital - iznos kapitala potreban za
osnivanje
• ograničenje broja akcionara koji mogu biti osnivači
(maksimalno 100 akcionara)
Otvoreno (javno) akcionarsko društvo
Sukcesivno osnivanje
• osnivači upisuju jedan dio akcija, a za ostatak
se upućuje javni poziv za otkup
• minimalni kapital - visina veća nego kod
simultanog osnivanja
• nema ograničenja u pogledu broja akcionara
 Osnivanje akcionarskog preduzeća

• Vrste akcija predviđene Zakonom: obične i

preferencijalne.

Prava koje nose akcije:

• pravo na odlučivanje,
• pravo na dividendu,
• pravo na likvidacioni ostatak,
• pravo prečeg sticanja akcija pri novim emisijama i
• pravo raspolaganja akcijama kao hartijama od
vrednosti.
• Preferencijalne akcije ne nose pravo glasa
u skupštini akcionara.
• Preferencijalne akcije mogu nositi pravo
pretvaranja u obične akcije.
AKCIONARSKO DRUŠTVO
 Organi upravljanja A.D.:

• Skupština akcionara, kao organ vlasnika

• Upravni odbor, kao organ upravljanja
• Direktor, kao organ poslovođenja
• Interna revizija i odbor za reviziju, kao
organi nadzora
(1) Skupština akcionara odlučuje o:
• izmjenama osnivačkog akta, povećavaju ili smanjuju odobreni
broj akcija ili promjene prava ili povlastica bilo koje vrste ili klase
akcija, povećavaju ili smanjuju osnovni kapital, ali ne uključujući
promjene koje može izvršiti upravni odbor u skladu sa ovim
zakonom,
• statusnim promjenama, promjeni pravne forme u drugu formu
privrednog društva i sticanje i raspolaganje imovinom velike
vrijednosti, u skladu sa ovim zakonom,
• raspodjeli dobiti i pokriću gubitaka, ako osnivačkim aktom ili
statutom nije drukčije određeno,
• usvajanju finansijskih izvještaja, kao i izvještaja upravnog odbora
i nezavisnog revizora u vezi sa finansijskim izvještajima,
• politici naknada i nagradama članovima upravnog odbora,
Skupština akcionara odlučuje o (nastavak):
• izboru i razrješenju članova upravnog odbora društva,
• prestanku društva,
• izboru i razrješenju internog revizora, nezavisnog revizora i
odbora za reviziju,
• pitanjima podnesenim skupštini akcionara na odlučivanje od
upravnog odbora društva, u skladu sa ovim zakonom,
• izdacima po osnovu nagrađivanja direktora društva ili
članova upravnog odbora putem izdavanja akcija, varanata i
drugih finansijskih i nefinansijskih davanja i
• drugim pitanjima navedenim u ovom zakonu ili osnivačkom
aktu društva.
NADLEŽNOST UPRAVNOG ODBORA
• upravljanje razvojem društva i strategijom i nadziranjem izvršnih direktora i
administracije društva,
• utvrđivanje ili odobravanje poslovnog plana društva,
• sazivanje sjednice skupštine akcionara i utvrđivanje prijedloga dnevnog reda,
• davanje i opozivanje prokure,
• utvrđivanje prijedloga odluka skupštine akcionara i kontrolu njihovog sprovođenja,
• izdavanje akcija u okviru limita utvrđenog osnivačkim aktom i ovim zakonom,
• izdavanje zamjenljivih obveznica, obveznica, varanata ili drugih hartija od
vrijednosti, u okviru limita predviđenog osnivačkim aktom i ovim zakonom,
• izbor i razrješenje izvršnih direktora, odobravanje uslova ugovora koje društvo
zaključuje sa njima i utvrđivanje njihove naknade,
• utvrđivanje iznosa i dana dividende, dana plaćanja i postupka plaćanja dividendi,
kad mu osnivački akt društva da takvo ovlašćenje i
• donošenje odluka o drugim pitanjima u skladu sa zakonom, osnivačkim aktom ili
statutom društva.
 Upravni odbor akcionarskog društva izvještava
skupštinu akcionara o:
a) namjeravanoj poslovnoj politici i o drugim načelnim
pitanjima koja se odnose na vođenje poslova, uključujući i
odstupanje od ranije utvrđenih razloga za to, najmanje
jednom godišnje,
b) ekonomičnosti, rentabilnosti i solventnosti društva,
na godišnjoj skupštini,
c) poslovanju društva i njegovom finansijskom stanju
šestomjesečno i
d) značajnim poslovnim događajima, odnosno
poslovima koji bi mogli biti od velikog značaja za
rentabilnost poslovanja i za solventnost društva, da bi
skupština prema njima mogla blagovremeno da zauzme
stav.
Direktor je nadležen da:
• Organizuje i vodi poslovanje preduzeća
• Zastupa preduzeće
• Stara se o zakonitosti rada i odgovara za
zakonitost rada preduzeća
• Obavlja i druge poslove utvrđene zakonom,
osnivačkim aktom i statutom
 Odbor za reviziju akcionarskog društva:
a)donosi plan rada interne revizije,
b)razmatra izvještaje interne revizije i daje preporuke po
izvještajima o reviziji,
c)izvještava upravni odbor o realizaciji preporuka po
izvještajima o reviziji,
d)izvještava skupštinu akcionara društva o
računovodstvu, izvještajima i finansijskom poslovanju
društva i njegovih povezanih društava,
e)izjašnjava se o prijedlogu odluke o raspodjeli dobiti
koju usvaja skupština,
f)izvještava o usklađenosti poslovanja društva sa
zakonskim i drugim regulatornim zahtjevima I
g)predlaže skupštini izbor nezavisnog revizora, ako
društvo ima obavezu revizije finansijskih izvještaja.
(2) U izvršenju svojih dužnosti interni revizor akcionarskog
društva:
a) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i
kompletnostnosti finansijskih izvještaja društva,
b) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i
kompletnosti izvještavanja akcionara društva o finansijskim i
drugim informacijama,
c) kontroliše i izvještava odbor za reviziju o ugovorima
sklopljenim između društva i članova upravnog odbora
društva, kao i sa povezanim licima u smislu ovog zakona,
d) kontroliše usklađenost organizacije i djelovanja društva sa
kodeksom ponašanja i
e) kontroliše postupak rješavanja prigovora akcionara društva,
članova organa društva ili drugih lica u vezi sa t. a) do d) ovog
stava.
 JAVNO PREDUZEĆE

• Pojam i vrste
• Djelatnost javnih preduzeća
• Značaj i neophodnost osnivanja javnih
preduzeća
• Regulisanje javnih preduzeća
• Efikasnost javnih preduzeća
JAVNO PREDUZEĆE - Pojam i vrste

• Javno preduzeće je ono čije se osnivanje i

funkcionisanje može dovesti u vezu sa
javnim (opštim) interesom i u kome javna
vlast (država) u potpunosti ili djelimično
obavlja ulogu preduzetnika.
 JAVNO PREDUZEĆE – Ključne
karakteristike:

• Državno (javno) vlasništvo,

• Cilj preduzeća je obezbjeđenje proizvoda
ili usluga od vitalnog značaja za društvenu
zajednicu,
• Nalaze se u monopolskom ili nekom
drugom privilegovanom položaju na
tržištu,
• Predmet su javnog regulisanja.
JAVNO PREDUZEĆE – Pravni oblici

• Obično u formi privrednih društava.

• Javne korporacije.
• Vladine agencije (agencije nadležnih
ministarstava)
• Po našem zakonu javna preduzeća posluju
kao društva sa ograničenom odgovornošću
ili akcionarska društva.
JAVNO PREDUZEĆE – Djelatnost
Kod nas sva preduzeća koja obavljaju svoju djelatnost
u oblasti koju je država proglasila za oblast od
javnog interesa (saobraćajnice,
željeznica,energetika, upravljanje šumama)
• država često utiče na poslovne odluke preduzeća
(kontroliše politiku cijena, ograničava izbor uprave
preduzeća).

• Zašto su cijene usluga javnih preduzeća niže od

ravnotežnih tržišnih cena?
JAVNO PREDUZEĆE – Značaj i neophodnost
osnivanja javnih preduzeća

Oblasti u kojima se ispoljavaju nedostaci

tržišnog mehanizma:
• Javna dobra
• Prirodni monopoli
• Djelatnosti sa eksternim efektima
 JAVNO PREDUZEĆE – Regulisanje
javnih preduzeća

• Ciljevi regulacije
• Institucije i organizacije koje sprovode
regulaciju
• Instrumenti regulacije.
 JAVNO PREDUZEĆE – Regulisanje
javnih preduzeća

Osnovni cilj regulacije je objezbeđenje funkcionisanja

javnih preduzeća u javnom (opštem) interesu.

Ciljevi regulacije:
• objezbeđenje kvalitetnih proizvoda i usluga,
• umjerena cijena,
• zadovoljenje potreba svih građana,
• ne postojanje diskriminacije potrošača
 JAVNO PREDUZEĆE – Regulisanje
javnih preduzeća

• Instrumenti regulacije:
• kontrola cijena i tarifa,
• kontrola ulaska u granu
• propisivanje standarda kvaliteta proizvoda
i pružanja usluga.
 JAVNO PREDUZEĆE – Efikasnost
javnih preduzeća
Javna preduzeća su manje efikasna u
poređenju sa privatnim preduzećima.
Osnovni razlozi:
• Nedostaci javne svojine.
• Asimetrična informisanost.
• Povezivanje menadžera sa državnim
službenicima.
• Manji rizik poslovanja.
Organi preduzeća su:
• Skupština,
• Nadzorni odbor,
• Uprava ( menadžment)
Skupština je nadležna da: 
• donosi statut,
• donosi poslovnik o svom radu i druge poslovne akte u skladu sa zakonom,
• donosi etički kodeks,
• donosi plan poslovanja i revidirani plan poslovanja,
• donosi program investicija za planski period,
• imenuje i razrješava nadzorni odbor,
• imenuje i razrješava odbor za reviziju,
• odlučuje o trajnoj poslovnoj saradnji i povezivanju sa drugim preduzećima,
• odlučuje o raspodjeli godišnje dobiti i pokriću gubitaka,
• odlučuje o povećanju i smanjenju osnovnog kapitala,
• odlučuje o osnivanju novih preduzeća,
• odlučuje o drugim pitanjima u skladu sa zakonom i statutom preduzeća.
Nadzorni odbor je nadležan da:
•  nadzire rad uprave,
• donosi poslovnik o svom radu,
• predlaže statut, etički kodeks i druge akte skupštini,
• predlaže imenovanje i razrješenje članova odbora za reviziju,
• imenuje i razrješava članove uprave u skladu sa postupcima utvrđenim
statutom i zakonom
• đ) donosi smjernice o nabavci i vrši nadzor nad njihovim provođenjem,
• odobrava preporuke odbora za reviziju o raspodjeli dobiti, te drugim pitanjima,
• daje ovlaštenje za ograničene aktivnosti u skladu sa ovim zakonom,
• daje upute direktoru za provođenje istrage u vezi sa učinjenim
nepravilnostima,
• daje prijedlog skupštini o poslovnoj saradnji i povezivanju sa drugim
preduzećima,
• donosi odluke o investiranju u skladu sa zakonom i statutom,
• daje prijedlog skupštini o osnivanju novih preduzeća,
• obavlja i druge poslove utvrđene zakonom, statutom i aktima preduzeća.
1) Upravu preduzeća čine direktor i izvršni direktori.
(2) Nadležnost uprave je:
•  izvještavanje nadzornog odbora na zahtjev nadzornog odbora,
• provođenje etičkog kodeksa,
• izrada i nadgledanje realizacije planova poslovanja,
• predlaganje i provođenje smjernica o nabavci te provođenje
važećih propisa,
• utvrđivanje prijedloga o raspodjeli dobiti i pokriću gubitka,
• zapošljavanje i otpuštanje zaposlenih u skladu sa postupcima
utvrđenim aktima preduzeća i važećim zakonima,
• davanje prijedloga nadzornom odboru o poslovnoj saradnji i
povezivanju sa drugim preduzećima,
• davanje prijedloga nadzornom odboru o investicionim odlukama u
skladu sa važećim zakonima o investicijama,
• davanje prijedloga nadzornom odboru o osnivanju novih preduzeća,
• i) obavlja i druge poslove utvrđene zakonom, statutom i aktima
preduzeća.