CKT - Chuong 1 - MA SAT

CƠ KỸ THUẬT
GV: ThS. TRƯƠNG QUANG TRƯỜNG

KHOA CƠ KHÍ – CÔNG NGHỆ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP.HCM
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Ths. Trương Quang Trường Trường ĐH Nông Lâm TPHCM
Cơ Kỹ Thuật
Chương 1
MA SÁT TRONG KỸ THUẬT CƠ KHÍ

-2-
NỘI DUNG
I. ĐẠI CƯƠNG
II. MA SÁT TRÊN KHỚP TỊNH TIẾN
III. MA SÁT TRÊN KHỚP QUAY
IV. MA SÁT LĂN
V. TRUYỀN ĐỘNG MA SÁT

-3-
I. ĐẠI CƯƠNG
- Ma sát là một hiện tượng phổ biến trong tự nhiên và kỹ thuật
- Ma sát vừa có lợi vừa có hại
+ Hại: giảm hiệu suất máy, làm nóng máy, làm mòn chi tiết máy
+ Lợi: một số cơ cấu hoạt động dựa trên nguyên lý ma sát như phanh, đai…
 Nghiên cứu tác dụng của ma sát để tìm cách giảm mặt tác hại và tận
dụng mặt có ích của ma sát Khoa Cơ Khí – Công Nghệ
-4-
I. ĐẠI CƯƠNG

-5-
I. ĐẠI CƯƠNG
1. Phân lọai
- Theo tính chất tiếp xúc
+ Ma sát ướt + Ma sát khô + Ma sát ½ ướt, ½ khô
- Theo tính chất chuyển động

+ Ma sát trượt + Ma sát lăn
Theo trạng thái chuyển động

+ Ma sát tĩnh
Ths. Trương Quang Trường + Ma sát động
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM
I. ĐẠI CƯƠNG
2. Nguyên nhân của hiện tượng ma sát

- Nguyên nhân cơ học
- Nguyên nhân vật lý. Do tác dụng của trường lực phân tử gây nên

I. ĐẠI CƯƠNG
3. Lực ma sát và hệ số ma sát
Fms = f.N
Ma sát tĩnh Ma sát động
f: hệ số ma sát
I. ĐẠI CƯƠNG
3. Lực ma sát và hệ số ma sát
Fms = f.N
Ma sát tĩnh
Ma sát động

I. ĐẠI CƯƠNG
4. Định luật Coloumb về ma sát trượt khô
- Lực ma sát cực đại và lực ma sát động tỉ lệ với phản lực pháp tuyến
Fmax = ft N
Fmsđ = fđ N
- Hệ số ma sát phụ thuộc

+ Vật liệu bề mặt tiếp xúc
+ Trạng thái bề mặt tiếp xúc (phẳng hay không phẳng)
+ Thời gian tiếp xúc
- Hệ số ma sát không phụ thuộc

+ Áp lực tiếp xúc
+ Diện tích tiếp xúc
+ Vận tốc tương đối giữa hai bề mặt tiếp xúc
- Đối với đa số vật liệu, ft > fđ Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

- 10 -
I. ĐẠI CƯƠNG

- 11 -
(ma sát trượt khô)
1. Ma sát trên mặt phẳng ngang
  

- Tác dụng lên A một lực P P X , PY
- Lực phát động đ
P = P = P sin
x
- Lực cản Pc = Fms = f N = f P cos
- Điều kiện chuyển động: lực phát động > lực cản
P sin  f P cos
Tan  f = tan
    Khái niệm nón ma sát
Ngược lại:     Vật A không thể chuyển động  Hiện tượng tự hãm
2. Ma sát trên mặt phẳng nghiêng
- Trường hợp A đi lên trên mặt phẳng nghiêng
   
+ Lực tác dụng Q, P, N , F
   
+ Phương trình cân bằng lực P  Q  NF  0
 
S R
+ Tại vị trí cân bằng lực P  Q tan    
 Để A chuyển động P  Q tan    
+ Điều kiện tự hãm

 +  = /2 P  không thể thực hiện được lực P lớn như vậy
 +  > /2 tan(+) < 0  P nằm theo chiều ngược lại
 Điều kiện tự hãm  +   /2
2. Ma sát trên mặt phẳng nghiêng
- Trường hợp A đi xuống trên mặt phẳng nghiêng

   
P  Q  NF  0
+ Phương trình cân bằng lực 
 
S R
+ Tại vị trí cân bằng lực P  Q tan    
 Để A chuyển động P
Q
tan    
+ Điều kiện tự hãm

 -  = /2 Q   không thể thực hiện được lực Q lớn như vậy
 -  > /2 tan(-) < 0  Q nằm theo chiều ngược lại
 Điều kiện tự hãm   
3. Ma sát trên rãnh chữ V
   
+ Chiếu các lực lên phương thẳng đứng N = Q = (N1 + N2) cos
Q
 N1  N 2 
cos
+ Lực ma sát trên thành rãnh Fms = f (N1 + N2)
 Điều kiện chuyển động P  Fms
Ma sát trên rãnh chữ V lớn
Q
P f  f 'Q  hơn Khoa
maCơ Khí
sát– Công
trong
Nghệ mặt
Ths. Trương Quang Trường cos phẳng ngang
4. Ma sát trên khớp ren vít - Cấu tạo ren vít

4. Ma sát trên khớp ren vít a) Ma sát trên ren vuông

4. Ma sát trên khớp ren vít a) Ma sát trên ren vuông
+ Để vít chuyển động  tác dụng một moment
M, có thể xem M là moment của một lực P
d
M  P tb  Prtb
2
+ Triển khai mặt ren theo mặt trụ ra mặt phẳng,
mặt ren trở thành mặt phẳng nghiêng một góc

t
  arctan
 dtb
 Bài toán vật chuyển động trên mặt phẳng nghiêng
P  Q tan     
+ Môment do P gây ra phải thắng moment ma sát
M  M ms  Prtb  rtbQ tan     
+: vặn chặt, P phát động, Q cản
Ths. Trương Quang Trường
-: tháo lỏng, P cản , Q phát
- 18 -
4. Ma sát trên khớp ren vít b) Ma sát trên ren tam giác

- 19 -
4. Ma sát trên khớp ren vít
b) Ma sát trên ren tam giác
+ Ma sát trên khớp ren tam giác được xem gần

đúng như ma sát trên rãnh chữ V có thành rãnh
nghiêng một góc  và đặt nằm nghiêng một góc 
+ Tương tự như ma sát trên ren vuông, ta có
P  Q tan    ' 
M ms  rtbQ tan    '
+ Góc ma sát thay thế
 f 
 '  arctan f'=arctan  
 cos 

- 20 -
4. Ma sát trên khớp ren vít
c) So sánh ren tam giác và ren vuông
+ Môment cần thiết để vặn chặt vào trên

ren vuông < trên ren tam giác
 Dùng ren vuông để truyền động

M ms  rtb Q tan       rtb Q tan     '  M ms

+ Môment cần thiết để tháo ra trên

ren tam giác > ren vuông
 Dùng ren tam giác trong các mối ghép tĩnh

M ms  rtbQ tan       rtbQ tan    '   M ms


- 21 -
- Khớp quay dùng nhiều trong máy móc gọi là ổ trục
- Có hai loại ổ trục
+ Ổ đỡ: chịu lực hướng kính (vuông góc với trục quay)
+ Ổ chặn: chịu lực hướng trục (song song với đường tâm trục)
- Ổ chịu cả hai lực hướng kính và hướng trục gọi là ổ đỡ chặn

- 22 -
1. Ma sát trên ổ đỡ

- 23 -
Xét trường hợp ổ đỡ hở (đã mòn): giữa ngỗng trục và máng lót có độ hở
 
 
M  M R, Q  R   M ms
 1
 N  R
 F  f .N  1 f 1   f
 2 2 2

f
 
 M R, Q  f ' Qr  f '
R  F  N F  R 1 f 2
Ths. Trương Quang Trường 1 f 2
 Trường ĐH Nông Lâm TPHCM
f
Bán kính vòng ma sát   r  f 'r
2
1 f
 thuộc vào vật liệu chế tạo ổ  f  và kết cấu của ổ  r 
phụ
Vòng ma sát và hiện tượng tự hãm

-Giả thuyết mặt phẳng tiếp xúc tuyệt đối phẳng
2. Ma sát trên ổ chặn Q
 áp suất tiếp xúc 
phân bố đều
a. Ổ chặn còn mới 
  r2  r12 
2
- Xét hình vành khăn, diện tích

- Lực tác dụng dS  2 rdr
trên dS
Q 2Qr
dN  pdS  2 rdr  dr
  r2  r1 
2 2 2
r2  r12
- Lực ma sát trên dS

2Qr
dF  fdN  f 2 2 dr
r2  r1
- Môment ma sát trên dS
2Qr 2Qr 2
dM  dFr  f 2 2 dr.r  f 2 2 dr
r2  r1 r2  r1
-Môment ma sát trên ổ chặn (còn mới)
r2 r2
2Qr 2 2 r23  r13
M   dM   f 2 2 dr Khoa  CơfQ Khí – Công Nghệ
2 2
Ths. Trương Quang Trường
r1 r1
r2  r1 3
Trường ĐH r
Nông
2  r
Lâm1 TPHCM
2. Ma sát trên ổ chặn - Giả thuyết chỉ có máng lót mòn, tại mọi điểm của
b. Ổ chặn đã chạy mòn bề mặt tiếp xúc độ mòn u tỉ lệ thuận với áp suất tiếp
xúc p và vận tốc dài v   r
u  k . p..r k = const
- Phân bố áp suất
u A u
p  A
k r r k
- Áp lực ma sát trên dS
A
dN  pdS  2 r.dr  2 A.dr
r
r2 r2
 Q   dN   2 Ardr  2 A  r2  r1 
r1 r1
Q Q
 A p
2  r2  r1  2  r2  r1  r
r  r1
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 2
Ths. Trương Quang Trường - Môment ma sát trên ổ chặn (đã mòn) M  f .Q
2
IV. MA SÁT LĂN
(ma sát trên khớp cao)
1. Hiện tượng

IV. MA SÁT LĂN
2. Nguyên nhân
Hiện tượng ma sát lăn được giải thích bằng tính đàn hồi trễ của vật liệu: Với
cùng một biến dạng, ứng suất p2 sinh ra trong quá trình tăng biến dạng lớn hơn

ứng suất p1 sinh ra trong quá trình giảm biến dạng.
Mmsl = k.Q
Trong đó: k – hệ số ma sát lăn (m)
IV. MA SÁT LĂN
3. Điều kiện lăn không trượt

- Điều kiện lăn:
k.Q
M q  M msl  P.y  k.Q  P  (1 )
y
- Điều kiện không trượt:
P  Fms  f .Q (2)
- Điều kiện lăn không trượt:
k.Q
 P  f .Q
y
k
y
f

- 31 -
1. Cơ cấu đai truyền

- Truyền động đai được dùng nhiều trong kĩ thuật
- Bộ truyền đai gồm: puly dẫn 1, dây đai 2 và puly bị dẫn 3
- Khi chưa truyền động, 2 nhánh dây đai có sức căng ban đầu F0
- Khi truyền động, sức căng trên nhánh căng tăng lên F1
- Khi truyền động, sức căng trên nhánh chùng giảm xuốngKhoa Cơ Khí – Công
F2Nghệ

Các thông số cơ bản:
- Góc ôm trên bánh dẫn (bánh nhỏ)
- Chiều dài đai:
- L chọn theo tiêu chuẩn, xác định a (khoảng cách trục)
với
và

- 33 -

- Lực trên nhánh căng: F1
- Lực trên nhánh chùng: F2
- Lực căng ban đầu: F0
- Lực vòng trên dây đai: Ft Ft = F 1 – F2
Mô men có thể truyền trên đai:
hoặc
- 34 -
- Công suất truyền:

N = T. (W), khi T (Nm),  (rad/s)
N = Ft.V (W), khi Ft (N), V (m/s)
Vận tốc đai:

- 35 -

F1  Fv f '
- Phương trình Euler: e
F2  Fv
Trong đó:
+ Lực căng phụ (lực ly tâm): Fv Fv = qm.V2
qm: Khối lượng 1m dây đai (kg/m); qm = Qm/g

V: vận tốc đai (m/s)
+ Hệ số ma sát thay thế: f’ = f/sin
+ Góc ôm trên bánh dẫn:  (rad)

- 36 -

- Lực tác dụng lên trục và ổ:

Fr  2 F0 sin( )
2
F2
F2 Fr
F1
F1
- 37 -
Các biện pháp kỹ thuật để tăng khả năng tải của bộ truyền dây đai
- Tăng F0
 Lực tác dụng lên trục tăng, tuổi thọ đai giảm: chú ý tiết diện đai, ổ trục
- Tăng R
 Bộ truyền cồng kềnh
- Tăng f
+ Chọn vật liệu đai và puly phù hợp
+ Rắc chất tăng ma sát lên đai và puly
- Tăng 
+ Chọn chiều quay cho nhánh chùng lên trên
+ Tăng khoảng cách trục  chú ý kích thước bộ truyền và dây đai dao động
+ Chọn tỉ số truyền không quá lớn  giảm góc ôm của dây đai trên puly
+ Dùng puly căng đai  giảm tuổi thọ của dây đai

2. Cơ cấu bánh ma sát
M2 – moment cản
- Lực vòng bánh 1 t/d lên bánh 2: P12  M 2 r2
- Lực ma sát giữa 2 bánh: r2 – bán kính bánh 2
F  f .Q Q – lực ép giữa 2 bánh
- Để truyền động không bị trượt: P12  F f – hệ số ma sát
M2 k – hệ số dự trữ độ bám
Lực ép cần thiết: Qk
f .r2

- 39 -

CKT - Chuong 1 - MA SAT

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CKT - Chuong 1 - MA SAT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CƠ KỸ THUẬT

GV: ThS. TRƯƠNG QUANG TRƯỜNG

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

II. MA SÁT TRÊN KHỚP TỊNH TIẾN

III. MA SÁT TRÊN KHỚP QUAY

IV. MA SÁT LĂN

V. TRUYỀN ĐỘNG MA SÁT

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

- Theo tính chất chuyển động

Theo trạng thái chuyển động

2. Nguyên nhân của hiện tượng ma sát

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

- Hệ số ma sát phụ thuộc

- Hệ số ma sát không phụ thuộc

- Đối với đa số vật liệu, ft > fđ Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

+ Tại vị trí cân bằng lực P  Q tan    

 Để A chuyển động P  Q tan    

+ Điều kiện tự hãm

+ Tại vị trí cân bằng lực P  Q tan    

+ Điều kiện tự hãm

4. Ma sát trên khớp ren vít - Cấu tạo ren vít

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

+ Ma sát trên khớp ren tam giác được xem gần

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

c) So sánh ren tam giác và ren vuông

+ Môment cần thiết để vặn chặt vào trên

+ Môment cần thiết để tháo ra trên

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

- Ổ chịu cả hai lực hướng kính và hướng trục gọi là ổ đỡ chặn

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Vòng ma sát và hiện tượng tự hãm

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

- Xét hình vành khăn, diện tích

- Lực ma sát trên dS

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

3. Điều kiện lăn không trượt

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

1. Cơ cấu đai truyền

1. Cơ cấu đai truyền

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

1. Cơ cấu đai truyền

- Lực vòng trên dây đai: Ft Ft = F 1 – F2

Mô men có thể truyền trên đai:

1. Cơ cấu đai truyền

- Công suất truyền:

Vận tốc đai:

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

1. Cơ cấu đai truyền

qm: Khối lượng 1m dây đai (kg/m); qm = Qm/g

+ Góc ôm trên bánh dẫn:  (rad)

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

1. Cơ cấu đai truyền

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ

You might also like