Хичээлийн нэр: “Санхүүгийн менежмент-1

(FIN304)”

Лекц 4: Санхүүгийн эрсдэл

ба өгөөж - II

Хөдөө Аж Ахуйн Их Сургуулийн

Эдийн Засаг Бизнесийн Сургууль
Санхүүгийн тэнхим
Судлах зүйл
1. Багцын өгөөж ба эрсдэл
2. Эрсдэл ба шаардагдах өгөөж: Капитал хөрөнгийн
үнэлгээний загвар
 1. Багцын өгөөж ба эрсдэл
• Багц = хэсэг бүлэг
хөрөнгүүдийн цуглуулга
• Багц бүрдүүлэхийн зорилго нь:
- эрсдэлийн тодорхой түвшинд
боломжит хамгийн их өгөөж
хүртэх
- өгөөжийн тодорхой түвшинд
эрсдэлийг боломжит доод
түвшинд хүргэх

• Багцад хөрөнгө оруулалт хийснээр багц дахь үнэт

цааснуудын эрсдэлийг саармагжуулах (диверсификаци)
боломжтой болдог.
• Багцын өгөөж
• Багц дахь үнэт цааснуудын өгөөжүүдийн жинлэсэн дундаж
байна.

• Энд:
– хөрөнгийн багцад эзлэх хувь
– хөрөнгийн хүлээгдэж буй өгөөж
– Багц дах хөрөнгийн төрлийн тоо
• Жишээ 1:
• Хөрөнгө оруулагч дараах хоёр төрлийн үнэт цааснуудаас
багц бүрдүүлэх болсон.

•Багцын өгөөжийг дараах хувилбаруудад тооцож үзэв.

• Багцын эрсдэл
–Багцын хүлээгдэж буй өгөөжийн стандарт хэлбэлзэл байна.
–Багцын эрсдэлийг тооцох ерөнхий томъёо:

• Энд:
– i хөрөнгийн багцад эзлэх хувийн жин
– j хөрөнгийн багцад эзлэх хувийн жин
– i ба j хөрөнгийн корреляцийн коэффициент
– i хөрөнгийн стандарт хэлбэлзэл
– j хөрөнгийн стандарт хэлбэлзэл
• Зөвхөн 2 хувьцаанаас бүрдсэн багцын хувьд:

• Багцын эрсдэлийг тооцоход хөрөнгүүд хоорондын

корреляцийн (хамаарлын) коэффициентийг [-1;1]
тодорхойлох шаардлагатай.
• Энэхүү хамаарал нь багцын эрсдэлийг тодорхой хэмжээнд
бууруулах нөлөөг үзүүлэх бөгөөд үүнийг диверсификаци
гэнэ.
- (диверсификаци – тараан байршуулалт)

• Диверсификацийн үр дүнд багцын эрсдэл нь багц дахь үнэт

цааснуудын эрсдэлийн дунджаас ерөнхийдөө бага байна.
• Жишээ 2:
• Өгөөж нь хоорондоо төгс урвуу хамааралтай M ба W салбар
() ба уг 2 салбартай огт хамааралгүй S салбарын () өгөөж
өгөгдсөн.

M салбар W салбар S салбар

Өгөөж Өгөөж Өгөөж

Хугацаа Хугацаа Хугацаа

• Төгс урвуу хамааралтай () M ба W салбарын хувьцаагаар
багц бүрдүүлэх:
MW багц
Өгөөж
• MW багц нь хөрөнгө
оруулалтын эрсдэлийг
боломжит хамгийн бага
түвшинд байлгах боломжтой.

Хугацаа
• Багцыг ижил төрлийн, төгс шууд хамааралтай () хоёр
салбараас буюу MM эсвэл WW багц бүрдүүлэх:
MM багц WW багц
Өгөөж Өгөөж

Хугацаа Хугацаа

• Өгөөжийн хэлбэлзэл нь төгс шууд хамааралтай учраас энэ 2

багц эрсдэл өндөр болно.
• Өгөөж нь хоорондоо хамааралгүй () хоёр салбарын
хувьцаагаар багц бүрдүүлэхэд (MS эсвэл WS) багцын
эрсдэлийг тодорхой түвшинд бууруулах боломжтой.
MS багц

Өгөөж MS багц нь WM багцаас

илүү эрсдэлтэй, MM (WW)
багцаас бага эрсдэлтэй
байна.

Хугацаа
• Жишээ 3:
• X, Y, Z хувьцааны 5 жилийн өгөөжийн мэдээлэл өгөгдсөн.
Хувьцаа
Жил
X Y Z
2015 8% 16% 8%
2016 10 14 10
2017 12 12 12
2018 14 10 14
2019 16 8 16

• XY ба XZ багцуудыг 50:50%-ийн харьцаатай бүрдүүлж, багц

бүрийн ER ба SD-г тооцъё.
• Өгөөжийн хэлбэлзлийг ажиглавал X ба Y нь төгс урвуу, X ба
Z нь төгс шууд хамааралтай байна.
• Багцын эрсдэлийг тооцохын тулд хувьцаа бүрийн өгөөж,
эрсдэлийг тооцно.
• Өгөөж нь бүгд ижил 12% байна:

• Эрсдэл нь мөн ижил байна:

• Хувьцаа тус бүрийн дундаж өгөөж ижил учраас бүрдүүлсэн
2 багцын дундаж өгөөж ижил байна.

• Харин багцын эрсдэл нь багцад орсон үнэт цаас бүрийн

өгөөжийн хамаарлаас шалтгаалан ялгаатай байна.
 Хувьцаа Багц
Жил
X Y Z XY (r=-1) XZ(r=+1)
2013 8% 16% 8% 12% 8%
2014 10 14 10 12% 10%
2015 12 12 12 12% 12%
2016 14 10 14 12% 14%
2017 16 8 16 12% 16%
K 12% 12% 12% 12% 12%
SD 3.16% 3.16% 3.16% 0% 3.16%
 2. Эрсдэл ба шаардагдах өгөөж: Капитал
хөрөнгийн үнэлгээний загвар
• Хөрөнгө оруулагч хүлээж буй эрсдэлийн түвшинд тохирсон
өгөөж шаарддаг. /эрсдэлийн аверз/
• Нэмэгдэл эрсдэл тутамд хөрөнгө оруулагч хэдий хэмжээний
нэмэгдэл өгөөж шаардахыг тооцох шаардлага байна.
• Үүнд капитал хөрөнгийн үнэлгээний загвар /Capital Asset
Pricing Model-CAPM/-ыг түгээмэл ашигладаг.
 2.1 Эрсдэлийн төрлүүд
• Багцад орох үнэт цаасны тоо нэмэгдэхийн хэрээр багцын
эрсдэл буурна.
• Гэвч тодорхой хязгаарт хүрээд цаашид буурахгүй.
• Үнэт цаасны нийт эрсдэлийг хоёр хэсэгт ангилж болно.
- Тараан байршуулах боломжтой - системийн бус эрсдэл
(компанийн эрсдэл)
- Тараан байршуулж болохгүй эрсдэл - системийн эрсдэл
(зах зээлийн эрсдэл)
Системийн бус эрсдэл

Системийн эрсдэл

Багц дахь үнэт цаасны төрлийн тоо

• Системийн бус эрсдэл нь тухайн нэг компанийн дотоод
хүчин зүйлээс шалтгаалан бий болдог.
- Үүнийг хоорондоо урвуу хамааралтай эсвэл хамаарал багатай
үнэт цаасуудаар багц бүрдүүлэх замаар бууруулж болно.

• Системийн эрсдэл нь нийт эдийн засгийн хүрээнд

тохиолдож, бүх компанийн үйл ажиллагаанд нийтлэг
нөлөөлөх х/з-тэй холбоотой.
- Тиймээс хичнээн олон үнэт цаасаар багц бүрдүүлсэн ч арилгах
боломжгүй
- Сайн тараан байршсан багцын эрсдэл нь багцад багтсан үнэт
цааснуудын системийн эрсдлээс хамаарна.
 2.2 Бета коэффициент
• Тараан байршуулах боломжгүй эрсдэлийг бета
коэффициентийн тусламжтайгаар тодорхойлж хэмждэг.
• Бета коэффициент нь зах зээлийн нөхцөл
байдлыг даган тухайн хувьцааны өгөөж хэрхэн
өөрчлөгдөж байгааг харуулна.
• Бета коэф-ийг [-2;2] хооронд утга авдаг гэж үздэг.
• Тухайн нэг хувьцааны хувьд:
• үед тухайн хувьцааны өгөөж нийт зах зээлийн өгөөжийн
өөрчлөлттэй ижил хэмжээгээр өөрчлөгднө.
• бол зах зээлийн өгөөжийн өөрчлөлтийн хагастай тэнцүү буюу зах
зээлийн өгөөж 10%-иар өсөхөд хувьцааны өгөөж 5%-иар өснө.
• бол нийт зах зээлийн өгөөж 10%-иар өсөхөд хувьцааны өгөөж
5%-иар буурна. (алтны хувьцаа, алтан гулдмай)
• хэлбэлзэлгүй, эрсдэлгүй. (богино хугацаат үнэт цаас, бэлэн
мөнгө)
 • Тухайн үнэт цаасны өгөөж нь зах зээлийн өгөөжөөс
хамаарсан регрессийн тэгшитгэлээр бета коэф-ийг
тооцож болно.

– i үнэт цаасны өгөөж

– тогтмол хувьсагч /босоо тэнхлэгийн огтлол/
– бета коэффициент
– зах зээлийн дундаж өгөөж
–тооцооны алдаа
• Бета коэффициент нь регрессийн шулууны налалтыг
илэрхийлнэ.
 Тухайн үнэт
цаасны өгөөж, А үнэт
(%) цаас

Б үнэт
цаас

Зах зээлийн
өгөөж, (%)
• Дээрх регрессийн тэгшитгэлээс бетаг тооцохдоо:

- үнэт цаасны өгөөж ба ЗЗ-ийн өгөөж хоорондын ковариаци

- үнэт цаасны өгөөж ба ЗЗ-ийн өгөөж хоорондын корреляци
 Багцын бета

• Багцын бета коэф-ийг түүний бүрэлдэхүүнд байгаа үнэт

цааснуудын бета коэф-ийн жинлэсэн дунджаар тооцно.

• Энд:
– Багцын бета
– i дугаар үнэт цаасны бета
– i дугаар үнэт цаасны багцад эзлэх хувийн жин
2.3 Капитал хөрөнгийн үнэлгээний загвар /CAPM/
• КХҮЗ нь хөрөнгө оруулагчийн шаардлагатай өгөөжийг
системийн эрсдэлтэй холбож үздэг загвар юм.
• Аливаа хөрөнгийн шаардагдах өгөөж нь эрсдэлгүй
өгөөж ба эрсдэлийн урамшууллын нийлбэр байдаг.
• Энэ загвараар шаардлагатай өгөөжид багтах эрсдэлийн
урамшууллыг бета коэффициентээр хэмжигддэг системийн
эрсдэлээр тодорхойлдог.
• КХҮЗ-ын томъёо нь:

Энд:
• – i үнэт цааснаас шаардах өгөөж
• - Эрсдэлгүй өгөөжийн хувь (эрсдэлгүй нэрлэсэн хүү)
• – i үнэт цаасны бета: тухайн хувьцааны өгөөж, зах зээлийн
өгөөжийн хамаарлыг илэрхийлнэ.
• – Зах зээлийн дундаж өгөөж
• : зах зээлийн эрсдэлийн урамшуулал
• : i үнэт цаасны эрсдэлийн урамшуулал
• Жишээ 4:
• Компани Z хөрөнгөөс хэдий хэмжээний өгөөж шаардахыг
тодорхойлох гэж байгаа.
• 1.5; гэсэн мэдээлэл, тооцооллуудыг хийжээ.
• Z хөрөнгийн шаардлагатай өгөөж нь:

Зах зээлийн эрсдэлийн урамшуулал -ийг Z хөрөнгийн бета

коэф-ээр тохируулж, Z хөрөнгийн эрсдэлийн урамшууллыг
тодорхойлж байна.
• КХҮЗ-ын график дүрслэл нь үнэт цаас, зах зээлийн шулуун
(Stock-market line, SML шулуун) юм.
Шаардагдах
өгөөж
SML

Ki
Km
RPi
RPm

KRF

1 1.5 Бета
• SML шулуун болон хөрөнгийн шаардлагатай өгөөжид
дараах хүчин зүйлс нөлөөлнө.
1. Инфляцийн өөрчлөлт. Инфляци нь эрсдэлгүй хүүгийн
хэмжээ -д нөлөөлнө.
2. Эрсдэлийн аверзийн өөрчлөлт : Эрсдэлийн
урамшуулал (RP)-ын өөрчлөлт
3. Тухайн компанийн бетад гарах өөрчлөлт : Компанийн
зах зээлийн эрсдэлд гарах өөрчлөлт
• Инфляцийн өөрчлөлтийн талаарх хүлээлтийн үр дүнд SML
шулуун паралеллиар дээш доош шилжинэ.
• Учир нь эрсдэлгүй хүүгийн түвшин нь бүх төрлийн
шаардлагатай өгөөжийн суурь хүү болно.
SML2

Шаардагдах
өгөөж SML1

Ki2
Ki1
Km2

Km1
KRF2 RPi
RPm

KRF1

1 1.5 Бета
• Жишээ 5:
• Өмнөх жишээ 4 дээр, ирээдүйд инфляци 2%-иар өсөх
хүлээллтэй гэж үзвэл:
• 1.5 харин болж өснө.
• Үүний үр дүнд, Z хөрөнгийн шаардлагатай өгөөж нь:
• Зах зээл дээрх хөрөнгө оруулагчдын эрсдэлд хандах ерөнхий
хандлага өөрчлөгдсөнөөр SML шулууны налалтыг өөрчилнө.
• Ө/х, тухайн эрсдэлтэй хөрөнгөөс шаардах эрсдэлийн нэмэгдэлд
хандах хандлага л өсч эсвэл буурч байна гэсэн үг.
SML2

Шаардагдах
өгөөж SML1

Ki2

Ki1
Km2
RPi2
Km1
RPm2

KRF

1 1.5 Бета
• Жишээ 6:
• Өмнөх жишээ 4 дээр, хөрөнгө оруулагчдын эрсдэлийн аверз
өссөний улмаас зах зээлийн дундаж өгөөж 11%-иас 14%
болж өссөн байна. Энэ үед:
1.5; .
• Үүний үр дүнд, Z хөрөнгийн шаардлагатай өгөөж нь:
Компанийн бета коэф нь:
1. Компанийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн бүтэц дэх өөрчлөлт
2. Салбарын өрсөлдөөн, технологийн шинэчлэл зэргийн улмаас
өөрчлөгдөж болно.
Энэ тохиолдолд:
Шаардагдах
өгөөж SML1

Ki2
Ki1

Km1 RPi1 RPi2

RPm1

KRF

1 1.5 1.6 Бета

• Жишээ 7:
• Өмнөх жишээ 4 дээр, компанийн өр ба өмчийн бүтцэд
өөрчлөлт орсны улмаас бета коэффициент нь 1.6 болон
өсчээ.
1.6; .
• Үүний үр дүнд, Z хөрөнгийн шаардлагатай өгөөж нь:
• Дээрх жишээнүүдийг дүгнэвэл:
ЗЗ-ийн эрсдэлийн Компанийн бета
Анхны Инфляцийн
нэмэгдлийн коэф-ийн
тохиолдол өөрчлөлт
  өөрчлөлт өөрчлөлт

Krf 7% 9% 7% 7%

Km 11% 13% 14% 11%

Beta(Z) 1.5 1.5 1.5 1.6

Kz 13.0% 15.0% 17.5% 13.4%

RPm 4% 4% 7% 4%

RPz 6% 6% 10.5% 6.4%

SML шулуунд гарах Параллель Шулууны налалт Шулуун дагуу
өөрчлөлт шилжилт шилжилт шилжилт
• КХҮЗ-ын хэрэглээ:
- Хөрөнгө оруулагчид хувьцааны үнэлгээг хийхэд
хорогдуулалтын хувиар;
- Компанийн менежерүүд өмчийн санхүүжилтийн өртгийг
тооцоход тус тус ашигладаг.