You are on page 1of 99

ANATOMI

SISTEMA INDERA KHUSUS

ORGANUM VISUALE

1
2
ORGANA VISUALE
 Terletak pada FACIES (wajah)

 Di dalam Cavum Orbita

 Untuk itu dibahas:


1. ORBITA
2. Organa Visuale
CAVUM ORBITA
 Suatu ruang berbentuk LIMAS/Pyramid dengan
APEX pada bagian dalam.
 Dibentuk oleh bagian dari tulang-tulang CRANIUM:
1. Os Frontale
2. Os Ethmoidale
3. Os Sphenoidale
4. Os Zygomaticum
5. Os Lacrimale
6. Maxilla
 Bagian depannya  LUBANG = ADITUS ORBITAE
Tepi sekeliling Aditus Orbitae  MARGO
ORBITALIS
CAVUM ORBITA
 Terdapat lubang-lubang keluar masuknya struktur (arteri,
vena, nervus) ke dalam Cavum Orbita.

 Lubang-lubang tsb:

Foramen
Ethmoidale Anterior
Fissura Orbitale + Posterior
Superior

Canalis/Foramen
Fissura Orbitale Opticum
Inferior

Canalis
Nasolacrimalis
ADITUS ORBITAE
 Aditus Orbitae TERTUTUP karena adanya
struktur

1. PALPEBRA SUPERIOR + INFERIOR

2. SEPTUM ORBITAE
CAVUM ORBITA
 Terdapat lubang-lubang keluar masuknya struktur (arteri,
vena, nervus) ke dalam Cavum Orbita.

 Lubang-lubang tsb:
1. Foramen Ethmoidale Anterior + Posterior
2. Foramen Opticum
3. Fissura Orbitale Superior + Inferior
4. Foramen ZYGOMATICOFACIALE + ZYGOMATICOORBITALE
5. CANALIS NASOLACRIMALIS

 Dinding Cavum Orbita terdiri dari dinding MEDIAL,


LATERAL, SUPERIOR, dan INFERIOR.
PALING TIPIS  dinding MEDIAL + INFERIOR.

 Dinding tulang Cavum Orbita dilapisi periosteum  disebut


PERIORBITAE.
RELASI CAVUM ORBITA
o Di cranial  Fossa Cranii Anterior
o Di caudal  Sinus Maxillaris
o Di lateral  Fossa Infratemporalis
o Di medial  Sinus Ethmoidalis
o Di dorsal  Fossa Cranii Media
o Di depan  membentuk FACIES
ORGANA VISUALE
( Indera Penglihatan )
BULBUS OCULI
 Bentuk agak bulat, diameter ± 2,5 cm
antero – posterior > panjang
 Terdiri dari 3 lapisan, dari
luar ke dalam :
1. TUNICA FIBROSA
( = SCLERA )
2. TUNICA VASCULOSA
( = UVEA / chorioidea )
3. RETINA
SPECIAL SENSE-TM 3 15
SPECIAL SENSE-TM 3 18
BULBUS OCULI
 SCLERA
o Suatu jaringan ikat fibrosa  keras,
kuat, putih
o Ada lubang pada :
─ Posterior  masuk N. OPTICUS +
Pembuluh darah
(av. Centralis Retinae)
─ Anterior  berhubungan dengan
Ruang CAMERA POSTERIOR
o Tempat melekatnya otot-otot mata
o Bagian luar Sclera dibungkus oleh
Fascia Bulbi kecuali Cornea dan N.
Opticus.
SPECIAL SENSE-TM 3 20
SPECIAL SENSE-TM 3 21
SPECIAL SENSE-TM 3 22
SPECIAL SENSE-TM 3 23
BULBUS OCULI
UVEA ( CHORIOIDEA )
o Suatu lapisan pembuluh darah +
muscular
o Kedepan membentuk
─ Corpus Ciliare + Processus Ciliaris
─ Iris
o Corpus Ciliare + Processus Ciliare
─ Dari Proe. Ciliare terdapat serabut-
serabut yang Menggantung Lensa Mata
 ZONULA CILIARE
─ Atur AKOMODASI LENSA
o Iris
─ Terdapat otot sirkuler (m. sphincter
pupillae) + radier (m. dilator pupillae)
─ Terdapat lubang  PUPIL
─ Atur AKOMODASI CAHAYA
BULBUS OCULI
 RETINA
o Suatu lapisan sel-sel nervosa sebagai
FOTORESEPTOR
o Pada bagian dalam posterior (=
FUNDUS OCULI ), terdapat :
1. Tonjolan  PAPILLA N. OPTICUS
( = blind spot )
2. MACULA LUTEA  terdiri sel CONE,
sensitif cahaya
3. FOVEA CENTRALIS  lekukan pada
Central Macula Lutea, paling sensitif
cahaya
 Ruang Bulbus Oculi bagian
Posterior  isi cairan kental =
CORPUS VITREUS
SPECIAL SENSE-TM 3 26
SPECIAL SENSE-TM 3 27
SPECIAL SENSE-TM 3 28
SPECIAL SENSE-TM 3 30
SPECIAL SENSE-TM 3 31
SPECIAL SENSE-TM 3 32
SPECIAL SENSE-TM 3 33
SPECIAL SENSE-TM 3 34
SPECIAL SENSE-TM 3 35
SPECIAL SENSE-TM 3 36
BULBUS
 Bagian ANTERIOR Bulbus Oculi, terdiri
OCULI
1. CORNEA
2. CAMERA ANTERIOR ( Ruang antara
Cornea – Iris )
3. IRIS
4. CAMERA POSTERIOR ( Ruang antara
Iris – Lensa )
 Camera Anterior + Posterior berisi cairan
gel  HUMOR AQUEOUS
 LENSA CRYSTALINA
o Bening BIKONKAF, lebih cembung pada
anterior
o Terletak:
– Antara Camera Post terhadap Corpus
Vitreus
– Digantung / fiksasi oleh ZONULA
CILIARE terhadap Processus Ciliare
ALUR PENGLIHATAN
1. Gambar / cahaya melalui Bulbus Oculi, sbb :
Cornea  Camera Anterior  Pupil 
Camera Posterior  Lensa  Corpus Vitreus
 Retina  N. Opticus

2. Selanjutnya, di luar Bulbus Oculi, sbb :


N. Opticus  Chiasma Opticum 
Tractus Opticus  Mesencephalon + area
Visualis pada Lobus Occipitalis Cerebri 
gambar dilihat / disadari
PALPEBRAE, CONJUNCTIVA dan CORNEA
 PALPEBRAE
o Terdiri Palpebra Superior dan Inferior
o Dibentuk lempeng jaringan ikat =
TARSUS
─ Bagian luar ditutupi KULIT + otot wajah
untuk mata (m. Orbicularis Oculi)
─ Dilekatkan ke angulug Oculi oleh ligamentum
Palpebralis medialis + lateralis
─ Bagian dalam terdapat GLANDULA
TARSALIS + CONJUNCTIVA
─ Tepi dalamnya melekat m. levator palpebrae
(pada palp. Sup)
PALPEBRAE, CONJUNCTIVA dan CORNEA
 CONJUNCTIVA
o Lapisan bening menutupi bagian
depan Bulbus Oculi (Conjunctiva
bulbi) + bagian dalam Palpebra
(Conjunctiva palpebra)
o Kaya pembuluh darah

 CORNEA
o Membrana cembung di depan Bulbus
Oculi
o Tidak punya pembuluh darah
OTOT-OTOT MATA
 OTOT BULBUS OCULI + GERAKAN
1. M. Rectus Superior Elevasi (+ Adduksi)
2. M. Rectus Inferior Depresi (+ Adduksi)
3. M. Rectus Lateralis Abduksi
4. M. Rectus Medialis Adduksi
5. M. Obliquus Superior Rotasi medial (abd + depr)
6. M. Obliquus Inferior Rotasi lateral (abd + elev)
OTOT-OTOT MATA
o Menggerakkan Bulbus Oculi
o Insertio pada sclera bulbus Oculi
o Semua otot bola mata diinnervasi N. III, kecuali m. Rectus Lat
(N. VI) dan m. Obliquus Superior (N. IV)
OTOT-OTOT MATA
 OTOT PALPEBRA
1. M. LEVATOR PALPEBRALIS

Untuk mengangkat Palpebra Superior ( = buka mata )


Innervasi oleh N. Oculomotoris (III)
APPARATUS LACRIMALIS
1. GLANDULA LACRIMALIS
o Terletak di sudut Craniolateral Cavum Orbita
o Terdiri dari 2 bagian
• Terletak di atas palpebra — PARS ORBITALIS
• Terletak di bawah palpebra — PARS PALPEBRALIS
o Produksi Air mata  disalurkan ke Fornix Conjunctivalis Sup
2. DUCTUS & SACCUS LACRIMALIS
o Suatu saluran + kantong di sudut medial mata
o Terdapat 2 Canaliculus (Sup + Inf)
o Pada ujung bebas (lateral) Canaliculus terdapat lubang  PUNCTUM
LACRIMALIS
o Menampung + mengalirkan Air mata
3. DUCTUS NASOLACRIMALIS
o Saluran dari Saccus Lacrimalis ke Cavum Nasi (pada meatus nasi
Inferior)
o Terletak dalam Maxilla
APPARATUS LACRIMALIS
1. GLANDULA LACRIMALIS
o Terletak di sudut Craniolateral Cavum
Orbita
o Terdiri dari 2 bagian
 Terletak di atas palpebra — PARS ORBITALIS
 Terletak di bawah palpebra — PARS PALPEBRALIS
o Produksi Air mata  disalurkan ke Fornix
Conjunctivalis Sup

2. DUCTUS & SACCUS LACRIMALIS


o Suatu saluran + kantong di sudut medial
mata
o Terdapat 2 Canaliculus (Sup + Inf)
o Pada ujung bebas (lateral) Canaliculus
terdapat lubang  PUNCTUM
LACRIMALIS
o Menampung + mengalirkan Air mata
APPARATUS LACRIMALIS
3. DUCTUS NASOLACRIMALIS
o Saluran dari Saccus Lacrimalis ke Cavum Nasi (pada meatus nasi
Inferior)
o Terletak dalam Maxilla
Lacrimal Apparatus
Lacrimal gland with several ducts - superior and lateral
to eye
Lacrimal puncta (superior and inferior) - holes near nose
to drain tears
Lacrimal canaliculi - drain tears
to
Nasolacrimal duct - empties to
nasal cavity
Secretion contains lysozyme
STRUKTUR PENUNJANG ORBITA
 SEPTUM ORBITA
o Terdapat Superior + Inferior
o Melekat dari Margo Orbitalis Sup + Inf ke tepi dalam Palpebra
Sup + Inf
o Sehingga Aditus Orbitae tertutup

 FASCIA BULBI ( = Tenon’s Capsule)


o Membungkus seluruh Sclera dari Bulbus Oculi
(kecuali Cornea + N. Opticus)
o Juga membungkus otot-otot Intrinsic bola mata

 CORPUS ADIPOSUM ORBITA


o Jaringan lemak yang mengisi semua ruang yang tidak ditempati
oleh otot, pembuluh darah, syaraf, Bulbus Oculi
o Sehingga mengfiksasi Bulbus Oculi + sebagai bantal protector
ARTERI DALAM ORBITA
 Arteri dalam Orbita, berasal dari:
1. A. OPHTHALMICA (arteri utama)
o Masuk Cavum Orbita melalui For. Opticum
o Bercabang: 1. A. Centralis Retinae
2. A. Supraorbitalis
3. A. Supratrochlearis
4. A. Lacrimalis
5. A. Dorsalis Nasi
6. A. Ethmoidalis Anterior
7. A. Ethmoidalis Posterior
8. A. Ciliaris Anterior
9. A. Ciliaris Posterior Longi
2. A. INFRAORBITALIS
o Cabang A. Maxillaris
o Masuk ke cavum orbita pada Fissura Orbitale Inferior
ARTERI DALAM ORBITA
 Arteri dalam Orbita, berasal
dari:
1. A. OPHTHALMICA (arteri
utama)
o Masuk Cavum Orbita melalui For.
Opticum
o Bercabang: A. Centralis Retinae,
A. Supraorbitalis, A. Supratrochlearis,
A. Lacrimalis, A. Dorsalis Nasi, A.
Ethmoidalis Anterior et posterior dan
A. Ciliaris

2. A. INFRAORBITALIS
o Cabang A. Maxillaris
o Masuk ke cavum orbita pada Fissura
Orbitale Inferior
VENA DALAM ORBITA
 Terdapat 2 Vena Utama:
1. V. OPHTHALMICA SUPERIOR — via
Fissura Orbitale Sup.
2. V. OPHTHALMICA INFERIOR — via
Fissura Orbitale Inf.

 V. Ophthalmica Inferior
o Ke V. Ophth. Sup + Plexus pterygoideus
o Anastomose dengan V. Angularis / V.
Facialis

 V. Ophthalmica Superior  Sinus


Cavernosus
SYARAF DALAM ORBITA
 Ke dalam Orbita, masuk:
1. N. OPTICUS — via For. Opticum
2. N. OPHTHALMICUS (cabang N. V) — via fissura Orbitale Superior

 N. OPTICUS  masuk dalam Bulbus Oculi

 N. OPHTHALMICUS bercabang intraorbital:


1. N. Frontalis
2. N. Lacrimalis
3. N. Nasociliaris, cabang
• N. ethmoidalis ant
• N. ethmoidalis post
• N. Ciliaris Breves
• N. Ciliaris Longus

 N. Oculomotoris (III), N. Trochlearis (IV), N. Abducens (VI) — via


Fissura Orbitale Superior
SYARAF DALAM ORBITA
 Innervasi Bulbus Oculi oleh N. Nasociliaris via N.
Ciliaris longus + breves
o Sensoris dari Cornea
o Motoris sympathis + parasympathis
• Sympathis  m. dilator pupillae, Vasoconstrictor, m.
tarsalis
• Parasympathis  m. Sphincter pupillae & Corpus Ciliare
o Serabut parasympathis berasal dari N. III yang
bergabung ke N. Nasociliaris via Ganglion Ciliare.

 Innervasi Motoris Otot Mata — N. III, IV, VI


Informasi Visual
JARAS VISUAL

MEDIA OKULAR

RETINA
1.
Air Mata
2.
Kornea
3.
Anterior chamber
4.
Lensa
5.
Vitreus pada posterior chamber

Konversi energi cahaya


menjadi elektrokimia ->
direlay oleh neuron

Mengoptimalkan cahaya
untuk diproses di retina
Bayangan Objek

RETINA

Nasal Retina – Temporal


Superior – Inferior
Temporal Atas – Nasal Inferior

Retinotopik
(Upside – down and backward)
Gangguan penglihatan monokular,
PREKIASMA defek lapang pandang, gangguan visus,
gangguan penglihatan warna
(diskromatopsia)

KIASMA
Gangguan penglihatan binokuler

RETROKIASM
A
RESPONS PUPIL
• Respons terhadap Cahaya
• Near Response
Respons terhadap cahaya
Respons terhadap cahaya diperantarai oleh Sistem Saraf
Simpatis dan Parasimpatis.
Sistem Parasimpatis berperan pada konstriksi pupil dalam
kondisi terang, sedangkan sistem simpatis berperan pada
dilatasi pupil dalam kondisi redup/gelap
Sistem Nervus Okulomotorius

Parasimpatis Ganglion Siliaris

Sphingter Pupilae

Nukleus Prektektal

Nukleus Edinger Westphal


Bilateral

Lengkung Refleks
Cahaya
Jaras
reflex
cahaya
Sistem Simpatis/Okulosimpatis
Jaras
simpatis
Gejala klinis dan temuan klinis
1. Ptosis
2. Miosis
3. Anhidrosis
Near response
Jaras
konvergensi
– akomodasi
Implikasi klinis
1. Refleks cahaya terjadi pada kedua mata, yang disebut sebagai
reflex cahaya langsung dan tidak langsung. Terjadi karena
inervasi bilateral dari nucleus pretektal ke nucleus Edinger
Westphal.
2. Lesi jaras visual di depan CGL (preCGL) akan menyebabkan
reflex cahaya langsung dan tidak langsung negative. Disebabkan
karena lengkung aferen pupil meninggalkan traktus optikus
langsung menuju nukleus pretektal, tanpa bersinaps di CGL
3. Lesi akibat kompresi N. III, pada umumnya akan melibatkan
pupil. Disebabkan karena serabut yang memperantarai reflex
cahaya/pupil berada pada permukaan terluar N. III, sehingga
rentan terhadap penekanan.
• Serabut pada Chiasma Optik, Serabut temporal (garis putus-putus) melewati chiasma dan keluar secara
ipsilateral pada traktus optic. Serabut nasal (garis lurus) menyilang pada chiasma dan keluar secara
kontralateral pada traktus optic.
• A. Ganglion retina sel akson pada N.Optik yang tidak bersilangan, chiasma dan traktus. Retina sebelah kiri yang menggambarkan
visual sebelah kanan. Lesi photokoagulator pada Vertikal white bar; Macula saat tidak rusak. Kelainan lapang pandang hipotetik
visual pada lesi yang digambarkan pada bagian kiri bawah. B, Ganglion retina sel akson pada N.Optik yang bersilangan. Lesi
photokoagulator Retina sebelah kiri pada white crescent yang digambarkan pada bagian bawah; Kelainan lapang pandang hipotetik
visual pada lesi yang digambarkan pada bagian kanan atas. LE, Left Eye, RE, Right Eye.
Gambaran Retinotopic Map
pada Lateral Geniculate
nucleus (atau badan, LGN)
Serabut ipsilateral
(temporal) retina yang
berakhir pada lapisan 2, 3
dan 5. Serabut kontralateral
(nasal) retina yang berakhir
pada lapisan 1, 4, dan 6.
Semua lapisan Serabut
LGN berakhir pada tempat
yang sama di korteks
striate
Gambaran Retina A. Lapang pandang Nasal pada Retina temporal, B. Lapang pandang
Superior pada Retina bawah.
N. II = N. OPTICUS
o enter : Canalis Opticus  Foramen Opticum
o Sp. Subarach : pada Cisterna Chiasmatis
o Nucleus : khusus  no
o Pathway :
Axon sel ganglion N. OPTICUS CHIASMA OPTICUM
(pada Retina) (serabut nasal + temporal) (Nasal  silang, temporal  tidak)

CORPUS GENICULATUM LAT


TRACTUS OPTICUS
METATHALAMUS
(ganti Neuron)

Radiatio Opticum

Cortex Occipitas Colliculus Sup (MES) Nucleus Pretectatis (MES)


(Area Brodmann 17, (ganti Neuron) (ganti Neuron)
Cortex Visualis PRIMER)

area Brodmann 18 + 19 Tractus tectospinalis + Nucleus EW N. III (MES)


(Cortex Visualis SECUNDER) Tractus tectobulbaris (ganti Neuron)
PENGLIHATAN Reflex Gerakan
Oculi + Kepala/Leher Ggl Ciliare (ganti Neuron)
MIOSIS PUPILLAE Reflex Cahaya

M. Sphincter pupillae + M. Ciliare

o Ggl. Sensoris : no
o Ggl. Parasympathis : no

95
Visual pathway

Optic nerve

Optic chiasma

Optic tract

Lateral geniculate body

Optic radiation

Visual area

96
Optic nerve

Optic chiasma

Optic tract

Lateral geniculate
body

Optic radiation

Visual area

97
Pupillary reflexes
Sphincter pupil
Ciliary muscle

Ciliary ganglia

Occculomotor n.

Accessory oculomotor nuclei

Pretectal area

98
99

You might also like